У зборніку (9 клас) “Юнацтва сінія арэлі”, 2001 г., стар. 139-202. 2 страница

- I рыбы? — хуценька. спытаў Юрка.

— Рыбы не прывязуць.

— А чаму, дзед?

— А таму, што баяцца дзеда. Я ім пакажу рыбу! Дзень лес карчуюць. Сцямнее – рыбу. Я ім...

- Мясцовыя? - спытаў Ягор.

— Ды не. Прыблуды.

3-за галоўкі вада выганяла ллыт на шырокі спакойны плёс. Там пабліскваў агонь, і Ягор здагадаўся, што: гэта Юлька развяла, збіраецца гатаваць вячэру, нібыта нават учуў пах гарачаё бульбы, смажаніны усміхнуўся: за ўвесь дзень крошкі не было ўроцеейр галоднаму ваўку авечка сніцца… Гэтак атрымалася, што з раніцы катаў бярвенне. на сплытку, вязаў, а потым гужбы не хапіла — пакуль кладаўшчыка знайшоў ды ланцуг на ўвязку плыта. Той не адразу і ланцуг даў: назад, маўляў, не вернеш; пасееш у за-пані, плыт здаўшы.

Калі б яшчэ разам з усімі, з усёй брыгадаю адчальваў, то справіўся б і ў сталоўку збегаць. Хацелася ж паперадзе ўсіх плысці, ад усіхіадарвацца, каб людзі лішні раз не бачылі яго з Юлькаю, каб. языкі не часалі.

— Шыбуй дадому, Юрка, - загадаў Ягор. - Цябе там баба шукае, з ног збілася. Ну?!

- Не шукае, — пакрыўджана запярэчыў хлопчык але тут яго яшчэ і дзед Малах падагнаў:

- Сып-сып! Заўтра прыбяжыш карчы складаць.

Пацяжэлае барвовае сонца стомлена садзілася за ракою, але зямлі яшчэ не кранулася, яшчэ ўсёй сваёй поўняю асвятляла зарэчны луг, рэчку, лес. У гэтым вечаровым святле было куды больш лагоды і чысціні, як удзень, - мяккія і разложыстыя, супакоеныя далячыні адкрываліся вачам з высокага левага берага. Пачатак і разгон яны бралі, здавалася, ад дзедавай смалакурні, ад яго берага, высокага, стромага, пад якім цягнулася густая сіняя палоса вады, адгароджаная ад зялёных даляглядаў вузкім жоўтым шнурам пяску.

Ягор часта бываў тут, каля смалакурні, бываў і гэтакай парою года, і ў гэтакую пару дня, безліч разоў бачыў гэты барвовы і разам з тым, адначасова, пасінелы вечаровы Сож, зарэчныя лугі, пагорыстыя далягляды, але, мабыць, ніколі яшчэ не бачыў у гэтай маляўнічай прасторы столькі новых фарбаў — нібы глядзеў іншымі вачыма.

— Ягор!...

Ён аж скалануўся гэтак далёка адышоў раптам у думках ад Малаха, смалакурні, студні.

— Хачу паказаць табе адно бярвенца, працягваў стары. — Давай з гары спусцімся.

Плыт набліжаўся. Юлька сядзела каля агню. Яшчэ далёка, праўда, яшчэ не разбярэш, хто там, яна ці не яна, але Ягор ведаў, шта яна.

— Нельга мне ісці. Плыт ганю.

- Які плыт? Дзе ён? Гоніш і не на плыце?

— Ідзе сваім ходам.

- Дык гэта ж побач.

Яны завярнулі за смалакурню, сыпкай пясчанай сцежкаю спусціліся ў нізовінку, парослую маладым хвойнікам. Стары ішоў моўчкі, рыдлёўкаю пагрукваючы ў зямлю, паплеценую каранямі, у пянюхі, а Ягор, ідучы за ім следам, яшчэ не здагадваўся, куды той вядзе, хоць кавалёўцы неаднойчы бачылі — і Ягор гэта ведаў, - як Малах капаў-перакопваў тут, у нізовінцы за смалакурняю, зямлю, штосьці шукаў, ды і чуткі па вёсках хадзілі — Ягор і гэта ведаў, - нібыта недзе тут пралягала старарэчышча, у якое французскі імператар Напалеон, уцякаючы з Масквы, пусціў пад лёд сваю залатую карэту, каб яна не трапіла да Кутузава. Такая была глыбіня — дна ніхто не мог дастаць, а з часам старое рэчышча занесла глеем, глінаю, пяском, яно зраўнялася з берагамі, назаўсёды пахавала карэту, ды не размовы аб ёй. Гісторыя з гадамі была забылася, але варта было з’явіцца ў мясцінах Малаху, ды яшчэ з рыдлёўкаю, каб яна зноў ажыла. Вось цяпер і пайшлі размовы, быццам Малах затым у Кавалёўку вярнуўся, каб знайсці і раскапаць залатую карэту, што не дарэмна ён днюе-начуе ў смалакурні: старарэчышча побач — капайся сабе колькі ўлезе, ад людскіх вачэй падалей, каб ніхто не бачыў.

Гэтую мясціну стары, аднак, абмінуў, скіраваў у размыты паводкамі лог. Летась тут малінавымі мятлушкамі цвілі лясныя гваздзікі, зумкалі пчолы. Увесну слабы на пясках дзёран сагнала вада, паналівала ставочкі. За лета ставочкі павысыхалі, і цяпер на пяску ляжалі танюсенькія дарожкі, мудрагелістыя I карункі, панатаптаныя птушкамі ў пошуку чарвякоў р і казюрак, якія ў сваю чаргу таксама пакінулі сляды Е яшчэ болып тонкай, дакладнай работы.

Збоку зелянелі ялінкі. Стары падышоў да іх, спыніўся, не кажучы ні слова, выцягнуў з-пад дрэўца сякеру і хваёвы венік. Тут пясок быў парыты, з яго тырчаў канец чорнага бервяна. Стары рыдлёўкаю яшчэ больш раскідаў пясок, сякераю чахнуў па бервяне — жалеза адскочыла з сухім звонам. Яшчэ раз ударыў — з сякераю адскочыла трэсачка. Ягор падняў яе і здзівіўся: цвёрдая, нібы камень, чырванаватая, нібы старой крывёю набраклая, прыгожая нечаканай свежасцю, дробнай чорнай сеткаю пражылак. Мораны дуб? Некалі над Сажом скрозь стаялі дубровы. Дубы валілі разам з сасной, елкай, бярозай, але сплаўляць іх было цяжка — плыты з дубам часта тапіліся. Ды і Сож падмываў берагі, рушыў дубы — яны стагоддзямі моўчкі ляжалі на дне, у берагах, хавалі самоў у глыбокіх ямах-вірах, і не гнілі там, у вадзе, наадварот — набывалі трываласць і прыгажосць.

Дзед Малах узрушана пазіраў на Ягора. Ён зноў узяўся за рыдлёўку і побач з бервяном хуценька раскапаў чорны квадрат падмурка ад нейкай старадаўняй будыніны, асцярожна між колішніх вянцоў раскідаў пясок, і Ягор убачыў наздраватыя рудыя зліткі шлаку — сведкі жыцця і працы былых кавалёў. Дрэва кузні ўжо не дыхала, ляжала чорнае, сатлелае, ад дотыку сыпалася, але густы пах жалеза яшчэ, здавалася, не выветрыўся з котлішча, быў настоены ў агні і змешаны з пахамі дрэва, зямлі, вады. Некалі бацька Ягораў казаў, што для кавальскага молата няма лепшага дзяржальна, як з моранага дуба, — у ім і моц жалезная, і цёплая мяккасць рукам. А яшчэ ён казаў, быццам у вёсцы калісьці жылі адны кавалі, нават прозвішчы мелі гэтакія: Кавалі, пасля ўжо з’явіліся Кавалькі, Кавалёвы, каб неяк адрозніваць двары. Вось і Малах — Каваль. Пазней тут папрыжываліся Завойскія, Сідорыкі, Палітыкі. I яшчэ чуў Ягор, што кузні ўскрай вёскі стаялі шэрагам, нібы яўрэйскія крамы на местачковым рынку, хоць вёска лічылася невялікай. На бацькавай памяці вяскоўцы штогод выкоўвалі тысячы пудоў рачных і марскіх якараў, ланцугі, дробную аснастку на судны, сплаўны такелаж, і ўся гэтая работа, асабліва якарная, высока цанілася маракамі ды рачнікамі. Шмат старых якараў сюды завозілі на перакоўку, зусім непатрэбныя скідалі на беразе, блізка ад вёскі, дзе цяпер шуміць лес. Пасля, калі іх там назбіралася цэлае кладзішча, закапалі ў зямлю. Гэта — пасля рэвалюцыі. На месцы таго кладзішча цяпер спелі суніцы, з-пад моху лезлі баравікі, і маладзейшыя кавалёўцы ўжо не ведалі, чаму бор называецца Якарным.

Шэрымі, быццам запыленымі доўгай летняй дарогай вачамі дзед Малах глядзеў на Сож. Сухая шэрань у вачах хавала перажыванні, але іх выдавала засяроджаная маўклівасць. Змалку прапахлы каля горнаў сваіх продкаў, ён зараз, напэўна, думаў пра тыя горны, мораныя дубы, іх лёс, хоць вочы пачыналі жвавець, нешта цікавае ўжо знайшлі на Сажы, зачапіліся...

— Глядзі, Ягор, дзеўка плыт гоніць.

Там, зусім блізка, плыла Юлька, і Ягор сышоў да самай вады, каб яна яго з плыта ўбачыла.

— Ці не Анкудава? Га?..

— Не ведаю, — адмахнуўся Ягор. — Ну, я пайду. Хто на плыце — не ведаю, а плыт — мой. — Ягор пачаў закасваць штаніны.

— Твой?! — Ад нечаканасці ў Малаха аж рот разявіўся і не зачыняўся. — Вось дык яно-о!.. I дурні ж вы-ы! Гэтакай дзеўкаю кідацца! — Стары цяжка ўздыхнуў, нібы шчасце адвярнулася ад яго самога. — Той дурань, ядры яго санкі...

Ягор сышоў з берага ў ваду, пабрыў урозвалкі. Вышэй каленяў вада не падымалася, але Юлька падагнала плыт як мага бліжэй да берага, да Ягора. Яшчэ ён быў у вадзе, трымаўся за плыт, а яна ўжо зноў сядзела каля вогнішча, кінуўшы шост, адвярнуўшыся- ад берага, ад яго і дзеда Малаха, і Ягор зразумеў, як ёй не хацелася зараз мазоліць вочы старому, як саромелася яна перад ім, хавалася за вогнішча, нібы лісіца за бараною. Хай бы Малах шыбаваў да сваё смалакурні, дык жа стаіць на беразе, вачэй з плыта не зводзіць.

- Гэ-эй, Ягор!.. Заўтра бярно забяры! З’явяцца прыблуды — звалакуць!..

— Ды забяру, — ужо злуе на яго Ягор.

— Глядзі ж, каб заўтра!..

Ягор выбраўся з вады на плыт, схапіў шост і таропка, з усіх сіл на яго налягаючы, пагнаў плыт ад берага, на глыбіню.

Шырокі плёс не наравісты. Хоць сны сні, хоць песні спявай — вада сама разумна выкіруе плыт, павядзе куды трэба.

Сонца кацілася па самым краёчку зямлі. Яно забегла наперад, куды плыў плыт, села на Самую ваду і апусціла ў яе залатое вясельца. Золата на ім пабялфі ла, потым ссінела, дагараючы разам з сонцам, вадою, зямлёю, небам.

Чыгунок з бульбай Юлька паставіла ў самы агонь — вада ўжо кіпела. Кінула ў чыгун шчэпаць солі, задзёрыста зірнула на Ягора і кінула другую шчэпаць, жартуючы:

Хоць раз я табе насалю.

— Яшчэ гэтага не было?

— А то было?

— Не ведаю. — Ягор усміхнуўся, быццам штосьці ўспомніў. — Як мне насоліш, дык гэта ж і сабе таксама.

Юлька дастала з Ягоравага мяшэчка кавалак сала, ужо старога, жоўтага, цыбуліну, сырыя яйкі, парэзала сала на скавараду, узялася лушчыць цыбуліну. Ягор выхапіў цыбуліну ў яе з рук:

— Дай я паплачу.

— А можа разам?

— Надта громка атрымаецца.

Пакуль плыт абгінаў галоўку, пакуль Ягор блытаўся берагам, Юлька і бульбы начысціла, і вогнішча расклала, і нават бок адлежала. Лежачы, што толькі не перабрала ў памяці. Плыла пад ёю вада, над гала- вою плыло неба, а ў галаве — успаміны, перажытае. Як некалі ў лузе — на спіну ляжа, уставіцца ў неба, а там замест неба — мора.

Не. сонечныя пляжы, не белыя цеплаходы вабілі ў той невядомасці Юльку. Яе мора было іншае: халоднае, зледзянелае, жорсткае. I нават, бывала, на ложку ляжыць, у столь глядзіць — тое самае мора бачыць. Не адну ночачку яно ёй мроілася. Прыгор- нецца да сынкоў, а ўваччу — з аброслыя белым інеем канаты, скаваныя лёдам прычалы, плаўбазы, траўлеры, рыбацкія роканы, бушлаты. Нават у вушах застывала далёкае: цяжкі звон якарных ланцугоў, паласкун-штармяга, матроскія мацюкі... і пах — рыбны, салёны, як хто бочку з селядцамі адкрые, пад самы нос падкоціць. I ляжала гэтак да раніцы, не звёўшы вачэй, з думкамі пра мужа. Жывога мора зроду не бачыла, плаўбазы ды траўлеры бачыла толькі па тэлевізары ды ў кіно, пра роканы, швартовыя хіба ў кніжках чытала, матросы гарлалі і лаяліся ёй гала- самі сплаўшчыкаў, пілыпчыкаў, трактарыстаў, шафё- раў, але цяжкое дыханне мора яна чула — нутром. I ўсё з таго часу, як муж яе, Паўлюк Анкуда, падаўся ў Мурманск лавіць рыбу.

Тым летам, калі ад’язджаў, ды і пасля — узімку, праз год і два Юлька прыбірала лесапунктаўскую кантору, гасцініцў на два пакойчыкі ды яшчэ клуб, усюды за парадкам глядзела. Улетку пуп не надрывала — не трэба было паліць печы, — а зімою клопату хапала і з печамі, і з дровамі, і з вадою. Бывала, яшчэ дасвеццем, не выспаўшыся, усхопіцца, пакіне сыноў на ложку, а сама ляціць у кантору паліць грубкі. А іх — аж пяць штук. Да кожнай трэба дровы прынесці, кожную напаліць, з кожнай галавешкі ды вуголле, дзе агонь сіні, у тазік з вадою выкінуць, каб людзі не ўчадзелі, прыбраць, падмесці. У канторы ўправіцца — у клуб бяжыць. А пад вечар — у гасцініцу. Пастаяльцы не заўсёды былі, але ёсць яны ці іх няма — паліла ўсё роўна, на дровы не скупілася, бо хтосьці мог і сярод ночы заехаць. Чаго скупіцца, калі дроў на прыстані колькі хочаш і якіх хочаш?! Ды і прыязджалі часцяком начальнікі, хоць невялікія, але начальнікі: рэвізоры, фінагенты, інструктары, інспектары. Вышэйшае начальства мясцовыя кіраўнікі разбіралі па сваіх кватэрах, але астатнія запыняліся ў гасцініцы, і ўсе яны праглі цяпла не меней, як Юлька мора. Сам начальнік лесапункта, бывала, загляне, кіне быццам жартам, а разумець належала як загад: “Юлька, не памарозь мне людзей». I вось прыцемкамі альбо ўдзень прывозіла яна на дзіцячых саначках звонкія з марозу, нібы шкляныя, бярозавыя ці альховыя дровы, уносіла ў пакой, скідала з рук на бляшаны насціл ля грубкі, пачынала распальваць. Сухую лучыну, смалякі, бяроставыя круцялі заўжды збірала, блюла на падпал за комінам, а таму доўга каля дзверцаў не заседжвалася.

Здаралася, што такой парою, калі паліла грубкі, прачыняліся дзверы і ў пакой рашуча прасоўваўся танклявы з гарбінкаю Просеччын носік: «Юлька, закругляйся. Па тэліку пачынаюць селядцоў лавіць». «А ў якім моры? » — абавязкова спытае Юлька, і ўжо, у якім бы моры тых селядцоў ні лавілі, ніякая грубка, аіякая работа не магла ўтрымаць пры сабе. Былі пастаяльцы – таропка тлумачыла, калі згарнуць ачахлае вугалле, зачыніць комін, прасіла не забыць на дзверцы і паддувалы, каб не напўсціць у пакоі чаду і разам з тым цёплы дух не выпусціць у неба, а сама ляцела на Просеччын тэлевізар. Калі ў гасцініцы не было нікога — сама, хапаючыся, выграбала галавешкі ў тазік з вадою, выносіла ў сенцы і хутчэй чапляла на дзверы замок.

Пакуль муж лавіў рыбу ў далёкім моры, Юлька пабачыла па тэлевізары рыбныя промыслы Поўначы і Далёкага Усходу, Каспійскага і Балтыйскага мораў, нагледзелася, як рыбачаць узімку і ўлетку, якімі сецямі і суднамі, дазналася, што такое кнехты, кранцы, важакі, кухтылі, кашалі. Думала: самой бы ўлезці побач з Паўлюком у той рыбацкі рокан, скураю адчуць мужаву рыбацкую вопратку — блішчастую і пабітую штормам і соллю. Калі б не дзеці, кінулася б следам, не азіраючыся, ды цяпер, з Юркам і Вовікам, малымі, куды кінешся? Далёка не пабяжыш, не паедзеш, калі рукі-ногі звязаны. Добра мужыкам.

У іх — воля, ніякія путы не трымаюць. Асабліва гэтакіх як Анкуда. А яе радасць — Просеччын тэлевізар. Сядзе, бывала, каля экрана і ў кожным рыбаку намагаецца пазнаць свайго Паўлюка. Як ні намагалася — не магла пазнаць. Калі ён не такі, як усе рыбакі, думала-гадала, ох, цяжка яму там, у моры, у той бяздоннай бочцы з селядцамі. Яны ўсе прасальваліся гадамі, а ён што? Новенькі, малады. Праўда, наўрад каб Паўлюк каму-небудзь паддаўся хоць і там, на Поўначы, у моры. О-го, Анкуда!

Яшчэ калі не жаніўся, маладым хлопцам па дзеўках лахаў з настаўленым каўнерыкам, шапкі не прызнаючы нават узімку, тады ўжо быў адзіны гэтакі і на прыстані ў Дубравенцы, і ў Кавалёўцы, і ў Селішчы, дзе жыў пры бацьках. Роўных яму не было. Дзе якая бойка, дзе якая гулянка — там і Алкуда. Усё, бывала, гарыць на ім і пад ім: сарві ды падай. Дзеўкі зуха здалёк прыкмячалі, бо з ім заўсёды весела, а матка ўсё маліла Юльку абысці яго стараной, пашукаць цішэйшага. За яго прыгожым партрэтам, вучыла, доўга не нарадуешея. Але Юлька не паслухалася матчыных слоў: уліпла, нібы муха ў мёд, і якраз перад майскімі святамі распісаліся. Тады адно маці прыціхла: позна рукамі махаць, прыбіўся зяцёк да печы — кладзі на печ. Праўда, на цешчыну печ ён не захацеў. I Юлька да яго ў Селішча не паехала. Далі ім ад лесапункта пакойчык у інтэрнаце, у Дубравенцы. Не пакойчык — стадола, хоць ваўкоў ганяй. Прывёз Паўлюк шалёўку, перагарадзіў: атрымалася два пакоі. Усе дзівіліся, як Юлька зацугляла Анкуду, шал з галавы выбіла. Але гэта — ненадоўга. Адно першыя гады, тры леты ды зімы тры, папрацаваў Анкуда ў лесе на тралёвачным трактары, ціха ды мірна выседзеў з жонкаю ды сынам у Дубравенцы. Мінуліся тыя зімы-леты — і ўдарыла яму ў голаў ранейшая шалёная кроў. Тры гады быццам мяняўся і не змяніўся, цішэў і не пацішэў: ваўка як ні кармі — усё ў лес глядзіць. Спачатку не паверыла, што сур’ёзна задумаў вербавацца ў Сібір, дарогі класці, а як зайграў пра Мурманск — убачыла, што не жартуе, зноў кроў зайграла. Адгаворвала, ведала — дабра з гэтай крутні не будзе, пераконвала, што не той час, каб капейку на старане шукаць, усё цяпер пад рукамі, працуй, не лянуйся. Не паслухаў — паехаў. I як вырваўся з дому, дык толькі аднойчы паказаў свае прыгожыя вочы. Пасля таго адзінага за ўсе гады прыезду нарадзіўся ў Юлькі Вовік.

Чатыры гады як карова языком злізала, і за ўсе чатыры — адно пісьмо. Па святах тэлеграмамі суцяшаў: «Віншую жывы здаровы Паўлюк». Разы тры грошай падкінуў. А Вовік як нарадзіўся — зусім ні слыху ні дыху. Быццам сыну не рады, быццам ён яму і не сын. Неяк сэрца не вытрымала, напісала пісьмо, ды доўгае, слёзнае — маліла, каб вярнуўся. А што яму да яе слёз? Зноў тэлеграму кінуў, нібы костку сабаку: «Святкуй дзень рыбака, не забудзеш Паўлюка”. Сорамна было ў вочы паштарцы глядзець. А тут яшчэ і матка сунула вочы ў тэлеграму, падліла газы ў агонь: «Памінай чым звалі, дачушка». Юлька трымалася як магла: «Не хавайце, загадзя. Мала іх, мужыкоў, разбрыдаецца па гарадах з Кавалёўкі, Дубравенкі, Селішча? Вунь Хоня дубравенскі пасядзеў у шахтах і вярнуўся, грошай мех прывёз. Ваўчок з Грыбам вербаваліся на Поўнач — таксама дома. Меця кавалёўскі прыджгаў з Казахстана». А маці сваё дзяўбе, нібы дзяцел: - «Хоня ціхі, цяля цялём, мухі не пакрыўдзіць. Ваўчок і Грыб усяго на год адскочылі ў заробкі. I Меця сур’ёзны. Гэтакі дзесяць гадоў будзе ездзіць — на сям’ю не забудзе, з тропу не саб’ецца, галаву не прап’е, што заробіць — усё ў сям’ю валачэ. А Паўлюк — па вадзе, пэўна, хвастом распісаўся. Двух сыноў табе на шыю павесіў — шукай ветру ў полі». Тут Юльку і кінула ў слёзы. «Знайду, калі трэба. Адрас ё. I закон савецкі ё! » — крычала і плакала. А маці: «Хаця ляменты сарві, пакуль не змяніў адрас». — «Не патрэбны мне вашы ляменты! — лямантавала Юлька. — У мяне ё муж, Паўлюк Анкуда! I дзеці ё! Два сына як выгадую — усіх возьмё зайздрасць! Чуеце, мама?.. » А сама ўжо не верыла, што ёсць у яе муж, не верыла і ўсё большую волю давала слязам.

Неяк заседзелася ў гасцініцы. Адна. За вокнамі мароз лютаваў, вецер скігатаў, нібы галодны воўк, дрэва у сценах страляла, нібы хто дровы калоў і вечар быў нядзельны, жыльцоў у пакоях — ніводнага, але трымала Юльку ў гасцініцы адчуванне: кагосьці ў гэтакую пару прынясе, кагосьці свайго, вясковага, бо камандзіровачныя прыязджалі звычайна ў панядзелак, аўторак, а пакідалі гасцініцу ў пятніцу, суботу — на выхадныя дамоў спяшаліся. Яна спаліла санкі дроў, сядзела, вязала шарсцяныя шкарпэткі. Каму? Сама не ведала. Надумалася і вязала. Вялікія, мужчынскія. На такую нагу, як у Паўлюка.

Пад акном спынілася машына. Ляснулі дзверцы, і зноў зарыпелі скаты па снезе. Нехта на ганку абабіваў ногі.

Юлька ўскочыла з крэсла, але не паспела падбегчы да парога, як дзверы адчынілся і ў пакой разам з белай марознаю параю, разам са снегам уваліўся Ягор Кавалёк.

— Гаспадынька на месцы? — спытаў, весела прытупваючы.

- А што? Начаваць? — разгубіўшыся, хітнулася ад парога Юлька.

- У сваты, — зарагатаў Ягор.

Яго шчырасць супакоіла Юльку, і яна адказала, таксама шчыра:

— Адхадзілі сваё. Позна.

— Тады хоць заначую. Пусціш?

— Пытаёшся, калі ўваліўся. Нешта дамоў не пайшоў?

- Да свету ехаць аж пад Старую Буду. Дзялянку адбілі.

— Ганяе вас у гэткі мароз.

Ён ускінуў на спінку крэсла чорны, на добрай аўчыне, кажух, сцягнуў з ног і прыткнуў да гарачай грубкі разношаныя валёнкі, падсунуў да дзверцаў крэсла, сеў, паклаў у грубку яшчэ некалькі паленцаў, працягнуў да агню рукі. Скачанеў? — паспагадала Юлька.

— Дзіва што. Мароз гэтакі. У кажух уваб’ешся, дык ён, зараза, нос кусае.

Ягоравы ногі былі ў белых, пакасмычаных ад валёнак шарсцяных шкарпэтках, вялікіх, як і на Паўлюкову нагу. Вось гэтакія і трэба вязаць, прыкінула Юлька. 3 вялікімі не прамахнешся.

— Дзе ж ты пілу сваю кінуў? — спытала, успомніўшы, як Ягор пілаваў ёй дровы.

— Тут, са много. У сенцах паставіў.

— Няхай бы і яна ля грубкі пагрэлася, — нібы пра жывое, сказала Юлька. Яна ўсхапілася і тут жа прынесла з сянец Ягораву карміцельку, дзівячыся: — Малая, а цяжэнькая. Дзень пацягаць...

— Пад канец дня палягчэла.

— Бензін увесь спаліў? На дрывотні вунь бочка поўная. Хочаш — налью? Вядро дала незнаёмаму шафёру. Ехаў міма — заглух.

— Мая перабіра гэткі, як у цябе, не п’е.

У пакоі запахла адталым кажухом, вільготнымі ад снегу і поту валёнкамі, бензінам, хвояй. Такога вода- ру сюды не прыносілі гарадскія камандзіровачныя, як мог прынесці адно лясны чалавек, як Ягор, і Юлька была радая, што ён завітаў на яе агеньчык.

— У шапцы, як на вакзале.

Яна сама зняла з яго галавы шапку — валасы пад ёю збіліся ў лямец, як год грабянца не бачылі, — узяла з крэсла кажўх, усё павесіла на вешалку ля парога.

— Расчасацца ё чым? — спытала.

— Знойдзецца.

У нагруднай кішэньцы картовага пінжака ён адшу- каў нейкую частку расчоскі, узяўся расскубваць чорную, нібы смала, грыву. Юлька глядзела, вачэй ад яго не адводзіла, пакуль не спахапілася: што гэта яна робіць? Кажух, шапка, расчоска... Хіба ён ёй вельмі блізкі, свой?.. Што з таго, калі з аднае вёскі? Ці мала гэтакіх — з адной вёскі?.. Хутчэй схапіла вязанне, еела насупраць Ягора, падалей, пачала хуценька набіраць вочкі на спіцы.

Маўчалі. Але нядоўга. Ягор загаварыў ціха, проста, неяк па-хатняму, па-свойску, і Юлька неўпрыкмет зноў апусціла вязанне на калені, зноў уцягнулася ў размову. Ягор не асуджаў Паўлюка. Можа, у душы — іншая справа, а ў размове ні паўслова аб ім. I не раіў нічога. Гэта Юльцы было даражэй за ўсё. Ах, колькі яна наслухалася спачуванняў, парад, нагавораў на Анкуду — абрыдла ўсё.

Юльчыны вокны якраз насупраць акон гасцініцы, праз вулачку. I ганкі насупраць.

Назаўтра яна ўсхапілася зацемна, бо зацемна збіраўся ў Старую Буду Ягор. Хоць бы не праспаў, думала-трывожылася, бо лёг позна, але ісці ў гасцініцу, каб пабудзіць, не адважылаоя. Доўга стаяла каля шэрага акна — у адной начной сарочцы, хустку на плечы накінуўшы, — пакуль ён не паказаўся. Познячыся, спяшаўся. Ужо на ганку насунуў на галаву шапку, у кішэню кажуха запхнуў рукавіцы, на плячо ўскінуў пілу, сышоў на снег, агледзеўся, пастаяў, як штосьці забыўся і вагаўся — вяртацца назад у гасцініцу ці не вяртацца? — а потым сарваўся з месца і пашыбаваў размашлівым крокам. Ідучы паўз яе вокны, кінуў усё ж і на яе позірк. Юлька была падалася да акна, прыпала тварам ледзь не да шкла, ды ён ужо міма прабег. Заўважыў ці не заўважыў?

Ніхто не прыязджаў у гасцініцу ні ў панядзелак, ні ў аўторак, ні ў сераду, але яна ўсё роўна пгговечар паліла грубку — як сабе, думала і чакала: а раптам адчыняцца дзверы і ўваліцца Ягор — стомлены, перамёрзлы? Але ён не ішоў, не ехаў. Усе гэтыя дні з-пад Буды на прыстань вазілі лес, бярозу ды елку, і Юлька праз шафёраў дазналася, што туды, на балоты, па зімніку загналі ажно цэлую калону машын, нават вагончыкі пад жыллё. Болып ні пра што не распытва- ла, сама пра астатняе здагадалася: на дзень-два ва- гончыкі ў тую прорву не пацягнуць — гэта не менш як на паўмесяца.

У адзін з тых вечароў, памятаецца, прыбегла Просечка. Нясмела прачыніла дзверы, прасунула востранькі, з гарбінкаю, носік, вачамі, вострымі і шустрымі, нібы ў птушкі, агледзела пакой.

— Ну, заходзь, — узрадавалася Юлька.

— Ты адна? — спытала Просечка, неяк з хітрын- каю, ажно Юлька падумала: няўжо дазналася пра яе вечар з Ягорам?

Паспяшалася і яе і сябе супакоіць:

— Адна. Хто маразамі сюды паедзе?..

Не, наўрад каб ведала Просечка пра той вечар. Іначай не змаўчала б, цікаўная, пачала б распытваць.

- Ну, абы рэвізоры не наляцелі. Як прыедуць, каб ты мяне адразу папярэдзіла. Ты першая будзеш ведаць.

— Баішся?

— Не столькі таго страху, колькі марокі. Вось вясны дачакаюся і кіну склад. Дакументы ў інстытут рыхтую, на эканаміста. Стаж ё, прымуць. Можа, разам паедзем?

рр- Куды мне за табою? Мой інстытут ля печы, ля дзяцей. А ты малайчына, што замуж не выскачыла.

- Ой! — спахапілася Просечка. — Я ж чаму прыбегла? Па тэліку будуць рыбакоў сустракаць. 3 аркестрам.

— Якіх рыбакоў? — залілася чырванню Юлька.

— 3 мора вяртаюцца.

- Дзе? 3 якога мора?

— Ды ў Мурманску.

— Зноў брэшаш?.. На тым тыдні пацягнула да тэліка, казала, што ў Мурманску селядца ловяць, а там маракі з загранкі вярталіся.

— Дык што, не пойдзеш?

— А калі пачынаецца?

Цег» У сем.

— Дык ужо ж сем?! Ну, варона. Сядзе і каркае. Пакуль дабяжым... — Юлька хуценька накінула на плечы паліто, на голаў — шарсцяную хустку. —А можа — у клуб? Усё — бліжэй.

— Там сход.

- Дык сход у восем.

— Ну, пабеглі.

Людзей у клубе сабралася не вельмі густа — на сходы ніколі яшчэ не спяшаліся, — але ўсе, хто быў, к сядзелі каля тэлевізара. На экране ўжо гайдалася густая, масляна-сівая вада, і па гэтай цяжкой вадзе да р пірса размытай туманам махінаю набліжаўся траўлер. Ён усё болыпаў, на борце ўжо відаць была каманда, маракі стоўпіліся каля парэнчаў, махалі рукамі, шапкамі, а ўнізе, на пірсе, іграў духавы аркестр, таўкліся людзі, і ўсім на галовы вялізнымі хлапякамі I валіў снег.

Траўлер падплыў да берага, і на бетонку, лязгаю- чы ланцугамі, спусцілі трап. На ім а’явіўся першы марак. Юльчыны вочы ліхаманкава забегалі па трапе, па борце.

Паказалі аркестр. Юлька ад злосці аж падсКочыла: навошта ёй той аркестр? Першыя маракі тым часам былі на пірсе, там іх хтосьці абдымаў, цалаваў, кудысьці вёў. Маткі, жонкі, нявесты.

Юлька чаплялася позіркам то за аднаго марака, то за другога, за тых, што былі на пірсе, і за тых, якія яшчэ стаялі на палубе каля борта, ціха спускаліся па трапе, за ўсіх тых, каторых абдымалі і цалавалі дзяўчаты, жанчыны. Яна шукала марака, быццам вырывала ў дзяўчат і жанчын, — але не знаходзіла, не пазнавала.

Маракі ішлі марудна, нясмела, іх вадзіла з боку на бок, нібы п’яных. Відаць было, што даўнавата яны не чулі нагамі цвёрдай, надзейнай зямлі.

— Ён, можа, не на гэтым? — шапнула каля вуха Просечка. — Гэты называецца “Лейтэнант Шмідт”.

- А твой?..

- Адкуль я ведаю?

- Вунь! Глядзі! — крыкнуў хтосьці за спіною, і Юлька скаланулася, падумаўшы, што ўбачылі яе Паўлюка. — Вунь як бабы на мужыкоў віснуць! Глянь, цалуюць!..

Паўлюка сярод маракоў не было, і Юлька нават радавалася гэтаму — а то б яго таксама якая-небудзь краля цалавала на вачах усёй Дубравенкі, усёй краіны: ведала, што бабы і там для Анкуды знойдуцца. Яна яшчэ глядзела на пірс, на людзей, але ўжо без ахвоты, без цікавасці, стомлена, абыякава, усё часцей пераводзіла позірк на мора, неба, чаек, якія стагналі ў небе.

Хтосьці каля дзвярэй крыкнуў на ўсю залу, каб Юлька выйшла, і яна ўсхапілася адразу, ажно павесялела.

На парозе стаяла маці — яшчэ раніцай яна прыйшла з Кавалёўкі паглядзець унукаў.

— Цябе, дочка, чалавек чакае, паведаміла.

— Які яшчэ чалавек?

- Ад Паўлюка. Разам рыбу ловяць.

— Праўда, мама?! — нібыта спалохалася, але тут жа і абрадавалася. —Вось... бачыш!..

— Бяжы. Я хлопцаў паклала.

Юлька ляцела нацянькі, не разбіраючы дарогі, нібы там, у хаце, яе чакаў сам Паўлюк, і яна ўжо зла на яго не мела, усё яму даравала. Нават удзень баялася хутка хадзіць на коўзкіх абцасіках, а цялер імчалася — колькі таго дыхання ў грудзях хапала. На ганку, пакрытым лёдам, не сцішыла крок — ускочыла ў сенцы і толькі тут, перад абабітымі лямцам дзвярамі, ужо схапіўшы рукою намёрзлую клямку, перавяла дыханне, паправіла хустку, далонню змахнула з твару снег і пот. Увайшла.

Ён, незнаёмы, сядзеў каля стала, курыў. У вочы адразу кінулася жорсткасць на чырвоным твары,

у шырокіх сківіцах і прыпухлых вачах, быццам чала- век чакаў яе не з добрым вястункам ад мужа, а на суд.

Юлька паздароўкалася, хвалюючыся.

Ён падняўся ёй насустрач. На карабку запалак пальцам пагасіў папяросу, моцна сціснуў яе руку, як некалі Паўлюк.

— Я ненадоўга. Павел прасіў перадаць гарачы прывет і падарунак. Прывет з пацалункам, — усміхнуўся.

Юлька змоўчала. Ён разгарнуў на стале газеты.

— Што гэта? — не зразумела Юлька.

— Наш мурманскі селядзец.

Ажно моташна зрабілася ад гэтага падарунка. Раскашэліўся за чатыры гады — на дзве бляшанкі селядца. Ну што тут скажаш? Падзякавала.

— А што яшчэ перадаў? Якія словы?

— Каб не хвалявалася. Вясною, можа, прыедзе.

— Можа? — нервова, з болем, вырвалася ў Юлькі. — А чаму “можа»?

Села на крэсла і гаварыла штосьці блытанае, не столькі чалавеку, колькі самой сабе, сябе суцяшаючы.

Ён таксама нібыта хацеў яе суцешыць:

Думаеш, там, на моры, лёгка? — надта хутка на «ты» перайшоў. — З мора вылезеш, не паспееш абсохнуць, як зноў у мора, у гэтую дзікую прорву.

— Разам плаваеце?

- Вядома. Плавалі.

— Вы сваё, значыць, адплавалі?

— Сыты морам. Усё. Хопіць.

— А Паўлюк? Ён яшчэ не насыціўся?

Госць на момант сумеўся.

— Павел чакае сезон на сялёдку. Хоча заробіць грошы.

- А вы? Вы — не хочаце?

Душа чалавека на міг нібы прачынілася:

— Стаміўся. Да мора мы, сухапутныя, непрывычныя. Нас зямля да сябе цягне. А хлеб ды рубель цяпер усюды аднолькавыя. Што там, што тут.

Раптам замоўк, зубы сцяў, нібы чымсьці незадаволены.

Па ўсім было відаць, што ён аднае пароды з Анку- дам, хоць і пацягнула яго да сябе зямелька родная раяей, як Анкуду. Не тварамі яны былі падобныя, а нейкай унутранай жорсі, якую Юлька навучылася добра бачыць у мужыках — жыццё навучыла. Госць быў у скураным паліто, падбітым белым футрам, і Юлька згадала, як Паўлюк тры гады назад пісаў — у першым і адзіным сваім пісьме, — што купіў скураное паліто на белым футры, а таму грошы прыслаць не можа, прасіў, каб знайшла спосаб перабіцца. Такі спосаб яна знайшла. I не адзін. Даўно перабіваецца. Дапамогі ад яго даўно не чакае. А паліто на чалавеку, падумала, хутчэй за ўсё Паўлюкова. Прадаў сябруку ці прапіў? Спытаць? А ці ён, гэты, скажа праўду? Адчуўшы нейкую няпэўную зайздрасць да невядомай жанчыны, якая дачакалася мужа, Юлька пацікавілася, ці ёсць у яго сям’я, але ён не адказаў. Тады яна зноў пачала выцягваць з яго слова за словам пра Анкуду, хоць бачыла, што і пра яго гасцёк гаворыць не вельмі ахвотна, з болыпай ахвотаю меле пра рыбу, мора, селядцы ў тралах. I ўсё ж, выцягваючы па слоўку, удалося ёй дазнацца, што стаіць Паўлюк на кватэры ў нейкай удавы, што мае шмат сяброў, што з грашамі ў Мурманску весела, асабліва ў марскім рэстаране. У гэтакім раздоллі яна лёгка ўяўляла сабе Анкуду. I раптам страціла жаданне распытваць далей. Ужо ёй хацелася, каб чалавек пайшоў з хаты. Сама першая ўстала, скінула з плячэй паліто, выйшла ў суседні пакой паглядзець на дзяцей — яны спалі за шырмаю каля печы: танклява пасопваў Юрасік, нячутна дыхаў Вовік. Ад выгнутай скібы месяца ды ад снегу за вокнамі дзіцячыя тварыкі ахінала мяккае блакітнае святло.

⇐ Предыдущая 123 4 5 Следующая ⇒