3.Мектеп жасына дейінгі балаларға математикалық түсініктерін қалыптастырудың дидактикалық принциптері.

Мектеп жасына дейінгі балаларды оқ ыту ісі білім беріп ескерліктермен дағ дыларды қ алыптастырып ғ ана қ оймай ақ ыл – ой қ абілтеттерін танып білуге, қ ызығ ушылығ ын дамыту жө ні де яғ ни баланың жеке басын дамытуды да ескеріп отыр. Математикалық білімдерді оқ ыту методикасының негізінде жалпы дидактикалық принциптер жатыр. Дамыта оқ ыту принципі ғ ылымның жә не ө мірмен байланыс принципі оқ ытудың ашық болу принципі білімнің жү йлелі бірізді жә не берік игеру принципі жеке ық пал принципі балалардың білімді саналы тү рде жә не белсенді тү рде игеру принципі. Элементтер математикалық білімдерге оқ ытуда бұ л принциптер қ алайша нақ тыланады. Дамыта оқ ыту принципі оқ ыту процесінде бала белгілі бір білімге ие болады. Алайда оқ ыту деген ересек адамның басынан білімді алып баланың басына аудара салу емес, керегі сол игеру процесінде баланың ақ ыл- ой дамуы тиіс, білімге қ ызығ атын, белгілі бір қ арым –қ атынас қ алыптасуы тиіс. Тә рбиелі оқ ыту тұ тасынан баланың жеке басын дамыту жағ ына бағ ытталғ ан. Кішкене балаларды элеменртар математикалық білмдерге тә рбиелей оқ ыту принципі ең алдымен балаларды сандық; кең істік жә не уақ ыт қ атынастарын тануғ а ә келеді. Ә лем балағ а жаң а байланыстар мен қ арым – қ атынастар тұ рғ ысынан ашылады. Ал жаң а кө рініс болса, тіпті жақ сы. Таныс нә рселердің де, балалрдың оларғ а жаң а қ атынасын қ алыптасрады, олардың танымдық қ ызығ ушылығ ына себеп болады, білуге қ ұ мартады. Мысалы, бұ рыннан таныс ағ аштың биік те жуан дінін одан таралғ ан одан таралғ ан шамасымен формасы ә р тү рлі бұ таларының соншама кө птігін кө ріп ол таң қ алады. Ағ аштарды салыстыра келе балалар олардың қ айсысы биік, қ айсысы аласа екенін анық тайды; ол ағ аштардың жапырақ тарын қ арастыра келе олардың формалары шамалары ә р тү рлі екенін кө реді т. б. Жаң а кө рініс айнала қ оршағ ан нә рселерді қ абылдауды кү шейте тү седі. Оқ ытудың жә не ө мірмен байланыстың ғ ылыми принципі. Ғ ылыми принципі деген кө здеген тә рбиелеу мен оқ ытудың макқ саты мен мә селелеріне, сондай – ақ балалрдың жас ерекшеліктерін сә йкестендіре отырып, оқ у материалын сұ рыптау жә не оқ ыту методтарын іріктеу болмақ. Мектеп жасына дейінгі балалардың алдына ең алдымен барлық формалары мен, бояумен қ оса, кө птеген байланыстармен қ оса бү кіл ә лемді жайып салу керек. Кішкене балағ а математикалық білім беру мақ саты дегеніміз ғ ылыми білім жү йесін беру емес, ө здерін айнала қ аоршағ ан шындық дү ниені сандық , кең істік жә не уақ ыт қ атынастарына кө ре білуге ү йрету. Бұ л білімдер жан – жақ ты байланыстырады. Ашып кө рсететіндей жү йеде болуы тиіс. Жә не де ол білімдер нақ тылы, ө мірдің ө зінен алынғ ан материал арқ ылы берілуі тиіс. Сонымен бірге олар математиканың баланың жә не педагогикалық психологияның ғ ылыми негізіне сү йенетін болу тиіс. Мә селен балаларды сандық қ атынастармен таныстыру негізіне жиын жайындағ ы жә не сан жайындағ ы ілім алынады. Нақ тылы жиындармен орындалатын алуан тү рлі операциялар ө лшеу тә сілдеріне; ө мірде кездесетін нә рселердің алуан тү рлі формаларымен танысу – геометриялық фигуралар мен олардың қ арапайым қ асиеттерін білгенде ғ ана мү мкін болады т. с. с. Оқ ытудың тү сінктілік принципі. Балаларғ а тү сінікті білім мазмұ ны мен тү сінікті оқ ыту методы балалардың ақ ыл- ой дамуы дең гейіне жә не ерекшеліктеріне тә уелді келеді. Тіпті осыдан шамалы бұ рын – ақ мектеп жасына дейінгі балаларғ а да, сондай- ақ бастауыш мектеп оқ ушыларына да эмпризмдік білімдер ғ ана тү сінікті болады, ө йткені олардың ойлауы нақ тылы нә рсемен байланысты жә не де тек тү сініктермен ғ ана операция жасайды делініп жү рді. Тү сініктілік принципі қ ашаннан педагогикада қ алыптасып келген бірқ атар ережелердің сақ талуын тілейді; жең ғ ілден қ иынғ а қ арай оқ ыту, белгіліден белгісізге қ арай, оң айдан кү рделіге қ арай, жақ ыннан алысқ а қ арай оқ ыту. Оқ ытудың кө рнекілік принципі дидактикада кең інен қ олданылып келеді. Бұ л принципке негіздеме берген Я. А. Коменский болатын, оны «Дидактиканың алтын заң ы» деп атағ ан: «... сезіп қ абылдау ү шін мү мкін болатындардың бә рі, атап айтқ анда; кө рінетінді –кө ріп қ абылдау ү шін, есітілетінді естіп қ абылдау ү шін, исі барын – сезіп қ абылдау арқ ылы, дә мі барын – дә мі арқ ылы, сипауғ а болатынды –сипап сезу арқ ылы. Егер қ андай да бдір нә рсені қ атарынан бірнеше сезім арқ ылы қ абылдау мү мкін болса, оны бірден бірнеше сезім арқ ылы қ абылдау дұ рыс. » Ө рнекілік принципі бастапқ ы кезде негізінен оқ ытудың алдың ғ ы кезең інде қ олданылып келді, ө йткені жас балалардың ойлауы нақ тымен байланысты, сондық тан алдымен нә рсені кө рсетіп кейін сө збен айтылып жү рді. Кә зіргі зертттеушілерде мұ ны теріске шығ арып отырғ ан жоқ, кө рнекілік принципі ө з мағ ынасын жойғ ан жоқ, жоғ ары клас оқ ушылары ү шін, ал тіпті ере, сек адамдар ү шін – бұ л принциптің негізі деп сезім мен логика екеуінің бірігуін тү сініп отырмыз. Ал ойлаудың дамуы мен бірге кө рнекілік қ ұ ралдарынң сипаты болса, ә ң гіме басқ аша, ө згереді, кү рделенеді. Егерде жас балалар ү шін кө рнекілік деген нә рселер жә не ө мір қ ұ былыстарын тікелей қ абылдау немесе нә рселердің кескіндері болса, кейінірек те кө рнекілік сипаты кү рделеніп, модель, макет, схема, диаграмма т. с.. с. тү ріне енеді. Алғ ашқ ы математикалық тү сініктер баланың жиындармен орындағ ан ә рекетінің негізінде қ алыптасады, сан –есім сө здер арқ ылы бала жиындар арасында ө зара бірмә нді сә йкестік тағ айындау негізінде санау операциясын мең гереді. Балалардың назарын ересек адамдар ө здерң ің математикалық білімін ө мір жолында қ алайша қ олданылып жү ргендігіне, санау ө лшеу дегендер не ү шін қ ажет болатындығ ына аударып отыру пайдалы. Осының барлығ ы балаларды математикағ а ынталандырып, қ ызық тыра тү седі, оларда қ ұ лақ тана оқ итын болады. Сондық тан балалардың игерген математикалық білімін пайдаланатындай жағ дайларды тә рбиешілер тиянақ ты ойластырып отыруы аса маң ызды. Кү нделікті ө мірде математикалық білімді қ ажет болатын жағ дай ү немі кездесіп отыратынды ө з-ө зінен тү сінікті, мпысалы, ү стелге дастарқ ан жайғ анда тә релкелер мен қ асық тарды қ ажетінше санап алып, керек ыдыс – аяқ тарды ү стел бетіне орналастыру керек. Серуенге шығ арғ анда ойыншық тарды жә не керек қ ұ рал –сайманды да санап алу керек, сабақ та оқ ылғ ан программалық материалғ а сә йкестендіріп тә рюбиешінің таң дап алғ ан дидактикалық ойындар да алғ ан білімі қ олданылады. Алғ ан білім мен іскерліктерін жаң а жағ дайғ а лайық тап қ олдана білудің ө зі – ақ баланың ақ ыл- ойының дамығ андығ ынигерген білімін саналы тү рде тү сінгендігінің айғ ағ ы, ал білімін іс жү зінде қ олданғ анда ғ ана ә рі қ арай терең дей тү седі.

4. Мектеп жасына дейінгі балалардың дидактикалық ойындар тү рлері

Ортаң ғ ы топ балаларына арналғ ан дидактикалық ойындар.

“Ұ қ сас затты тап”

“Нү ктелерді қ ос”

“Айырмашылығ ы неде? ”

“Қ ай қ олымда кө п”

“Ө з ү йің ді тап”

“Сандық ты ә шекелейміз”

“Ұ қ сас затты тап”.

Ойынның мақ саты: Ү шбұ рыш, тіктө ртбұ рыш, дө ң гелекке ұ қ сас заттарды тауып, атын атай бiлуге ү йрету. Баланың тү стердi, пiшiндi ажыратудағ ы ой-қ иялын дамыту.

Қ ажетті қ ұ ралдар: Геометриялық пішіндер, суреттер.

Ойын барысы:

Ойынғ а басшылық. Тә рбиешi ү ш тү рлi пiшiндердi кө рсетiп, аттарын сұ райды. Оларды атағ ан соң, тү стерiн сұ райды. Бұ дан кейiн балаларғ а тапсырма бередi. Тә рбиешi: - Таратып берiлген суреттерге қ араң дар, мен ү шбұ рышты кө рсетемiн, соғ ан ұ қ сас сурет тауып кө рсетiң дер. (тіктө ртбұ рышты кө рсетедi, дө ң гелектi кө рсетедi). Балалар ө здерiндегi ұ қ сас затты кө рсеткенде, олардан не екенiн, тү р-тү сiн сипаттап айтуды талап етедi. (Ү шбұ рыш сызғ ыш, ү йдiң тө бесi). Топ бө лмесiнде ү шбұ рышқ а ұ қ сас зат бар ма?

Тiк тө ртбұ рыш: кiтап, терезе, есiк т. б.

Дө ң гелек: доп, алма, шар т. б.

Суреттегi заттар жайында кiмнiң қ андай ө лең, тақ пақ тар, жұ мбақ тар бiлетiнiн сұ рау. Ендi балаларды ү ш топқ а бө лiп, ү ш тү рлi пiшiндi таратып бередi. “Ө з орның ды тап” қ имылды ойыны ұ йымдастырылады. Балалар жиналатын орындағ ы пiшiндер кө лемi жағ ынан қ олындағ ыларынан ү лкен болады. Ойын аяқ талғ ан соң балалардың iс-ә рекетiн бекiтiп, талдау жасайды.

Ересек топ балаларына арналғ ан дидактикалық ойындар.

“Апта кү ндері”

“Неге ұ қ сайды”

“Кө рші – кө рші”

“Сипаттама бойынша тап”

“Ө з орның ды тап”

“Доп лақ тыру”

“Дыбыс арқ ылы санды тап”

“Ө з орның ды тап”

Ойынның мақ саты: Алғ ашқ ы ондық тағ ы сандар қ атарын, оның атауын, белгiсiн, орнын қ айталап, есте сақ тау, шапшаң дық қ а тә рбиелеу.

Қ ажетті қ ұ ралдар: Кеспе сандар.

Ойын барысы:

Бұ л ойынды 10-ғ а дейiнгi натурал сандар қ атарын ө тiп болғ аннан кейiн жү ргiзуге болады. Тә рбиешi 10 баланы тақ тағ а шақ ырып, омырауына кеспе цифрлар жапсырылғ ан карточка тағ ады. Балалар ретсiз араласып тұ рады. Тә рбиешi балалардың ретiмен қ атарғ а тұ руын талап етедi. Екi цифрын ұ стап тұ рғ ан бала мен екiмiн деп, бiр цифрын ұ стап тұ рғ ан баланың жанына келiп тұ рады, қ алғ ан балалар да ө здерiндегi цифрғ а байланысты ө з орындарын тауып тұ ру керек.

“Доп лақ тыру”

Ойын мақ саты: Сонша, артық, кем ұ ғ ымдарын доп лақ тыру дыбыс ү ні арқ ылы білдіреді:

Қ ажетті қ ұ ралдар: Доп.

Ойын барысы: Тә рбиешi допты жоғ ары лақ тырып, немесе еденге ұ рып балаларғ а санату, сонша немесе бiреуi (екеуi) артық (кем) ойын барысында неше болса сонша, содан (артық ), “кем” деген … ө зiнiң допты еденге ұ руының балалар шапалағ ымен сә йкес келуiн қ адағ алау, қ ол шапалақ татуы, ә лде қ арындашпен тық ылдату керек.

Мектепке даярлық топ балаларына арналғ ан дидактикалық ойындар

“Ө з жұ бынды тап”

“Сенде сонша кө рсет”

“Кім тез жинайды”

“Қ ол соғ у”

“Қ апшық та неше ойыншық ”

“Балық ұ стау”

“Ө з жұ бың ды тап”

Ойын мақ саты: Санды кө ру, есту жә не қ имыл арқ ылы қ абылдау қ абiлетiн пысық тау.

Қ ажеттi қ ұ ралдар: Карточкалар, суреттер.

Ойын барысы: Балалар он адамнан топқ а бө лiнiп ойнайды. Ойынғ а қ атысушылар қ арама-қ арсы қ арап, сапқ а тұ рады. Бiрiншi қ атардағ ы балалардың омырауында – суреттер салынғ ан карточкалар. Екiншi қ атардағ ы ойнаушының бiреуi алақ анын соғ ады. Бә рi неше соқ қ ы болғ анын санайды. Омырауында осы соқ қ ы санына сай келетiн карточкасы бар бала ойын бастаушының қ асына жү гiрiп келедi де, екеуi бiрге ойыннан шығ ады.

Барлық балалар ө здерiнің жұ птарын тапқ анда ойын аяқ талады. Ойынғ а қ атысушылар жең iмпаз топты атайды.

“Сен де осынша кө рсет”

Ойын мақ саты: Балалардың кө рген нә рселерiн немесе естiген дыбыстарын санап, есте сақ тап, оғ ан басқ а нә рселердi сә йкестендiруге ү йрету.

Қ ажеттi қ ұ ралдар: Фигуралардың, ою-таң балардың суретi салынғ ан карточкалар. Бала санайтын материалдар.

Ойын барысы: 1 нұ сқ а Тә рбиешi карточканы кө рсетедi де, алып қ ояды. Балалар карточкада неше фигура, ою-таң ба бар екенiн айтып, сонша жалауша немесе басқ а нә рсе кө рсетуi тиiс. Тапсырманы дұ рыс ә рi тезiрек орындағ ан қ атар жең iмпаз аталады.

2 нұ сқ а Тә рбиешi бiрнеше рет алақ анын соғ ады. Балалар оны зейiн қ оя тың дап, одан соң соншама жалауша кө рсететдi.

⇐ Предыдущая 1 2 345 Следующая ⇒