Главная

Контакты

Случайная статья

• Автоматизация
• Антропология
• Археология
• Архитектура
• Биология
• Ботаника
• Бухгалтерия
• Военная наука
• Генетика
• География
• Геология
• Демография
• Деревообработка
• Журналистика
• Зоология
• Изобретательство
• Информатика
• Искусство
• История
• Кинематография
• Компьютеризация
• Косметика
• Кулинария
• Культура
• Лексикология
• Лингвистика
• Литература
• Логика
• Маркетинг
• Математика
• Материаловедение
• Медицина
• Менеджмент
• Металлургия
• Метрология
• Механика
• Музыка
• Науковедение
• Образование
• Охрана Труда
• Педагогика
• Полиграфия
• Политология
• Право
• Предпринимательство
• Приборостроение
• Программирование
• Производство
• Промышленность
• Психология
• Радиосвязь
• Религия
• Риторика
• Социология
• Спорт
• Стандартизация
• Статистика
• Строительство
• Технологии
• Торговля
• Транспорт
• Фармакология
• Физика
• Физиология
• Философия
• Финансы
• Химия
• Хозяйство
• Черчение
• Экология
• Экономика
• Электроника
• Электротехника
• Энергетика

Средневековая концепция исторического времени  (провіденціаналізм)

№12 Средневековая концепция исторического времени  (провіденціаналізм)

Оригинальная концепция исторического времени явилась наиболее впечатляющим достижением средневековой историографии, во многом определившим ее облик. Принцип хронологической организации повествования – последовательного расположения фактов во времени – стал определяющим для средневековой историографии, отличавшим ее от античной, которая руководствовалась преимущественно принципом причинно-следственных связей. Характерное для средневековья понимание исторического времени имеет в своем основании три различные модели: античную, библейскую и древ негерманскую. Две первые были восприняты и переосмыслены уже в сочинениях ранних теологов и Отцов Церкви, положив начало средневековой христианской концепции истории. Последняя, иллюстрировавшая понимание времени, свойственное архаической германской культуре, была вытеснена ученой христианской интерпретацией истории, однако отдельные ее элементы сохранились как в массовом переживании времени, так и в литературной традиции.

Парадигма христианского исторического сознания, сформированного ученой церковной культурой, покоилась на двух фундаментальных идеях: Божественного предопределения и линейного развития исторического времени.

Античное повествование о прошлом всегда было историей конкретного политического сообщества, время существования которого и было временем истории. Времясчисление в соотносимых единицах велось от произвольно избранной точки отсчета – как правило, от деяний властителя, олицетворявшего собой сообщество как политическое тело. Так, в Риме счисление велось от основания Вечного города. С римскими политическими институтами были связаны также и дополнительные системы счисления – по периодам консульских правлении, годам правления императоров, налоговым индиктам. Время одного политического сообщества никак не соотносилось с временем другого – это были разорванные и автономные периоды. Исторической памяти германцев вообще было чуждо понятие даты как рубежа на шкале времени. В германских исторических преданиях время осмысливается и переживается как череда поколении предков или периоды правления отдельных королей, завершение каждого из которых означает окончание времени, разрыв в его непрерывном течении.

Иудео-христианская традиция, которой наследовала средневековая историография, привнесла в неё идею естественного исторического времени. История мироздания имела началом Божественное творение и получит конец – Второе пришествие. Если содержание истории – спасение праведных, время богоизбранного народа предстает абсолютным временем мироздания, временем вообще.

Средневековое восприятие истории основывалось на признании абсолютной значимости предопределения, направлявшего жизнь человека, отдельных народов и человечества в целом. Существование людей во времени приобретало особый глубинный смысл, поскольку за ним стояла воля Бога и завершенный план существования человечества. Божественный замысел обладал качествами завершенности и абсолютной обязательности. Эта теологическая идея разрушала представление об истории как конкретном явлении, которое всегда связано с определенным сообществом (народом, городской или территориальной общиной, родом). История стала восприниматься как универсальный процесс, в котором участвуют все народы, существующие ныне или когда-либо существовавшие ранее.

Уже в период раннего христианства предпринимались попытки представить всю историю человечества как единый взаимосвязанный процесс. В центр этого процесса помещалась история иудеев и христиан – избранных народов, хранителей истинной веры. История других народов воспринималась как второстепенное явление, значимое лишь в той степени, в какой они входили в соприкосновение с иудеями и христианами. Вместе с тем основное внимание всемирной истории христианского образца было направлено на то, чтобы представить именно христиан как избранное сообщество, сменившее в этом качестве иудеев, отступивших от истинной веры после пришествия Христа. Парадигмой средневекового исторического сознания была Священная история – история существования и распространения веры среди народов.

В III-V вв. создаются первые христианские хронографии, которые должны были согласовать известные по языческим сочинениям исторические события с образом библейской истории и собственной историей христианства. Создателями образцовых схем всемирной истории были епископ ЕВСЕВИЙ КЕСАРИЙСКИЙ (203-339) и одни из крупнейших теологов латинской церкви ИЕРОНИМ (347-419/420). В их хронографиях представлен вариант членения человеческой истории от Авраама до современных дней, причем в качестве поворотных трактовались как библейские, так и реальные события. Это было началом традиции деления истории на пять эпох, а также ее разграничения на Священную историю иудеев, а затем христиан и историю других народов.

Первым автором универсальной христианской истории стал преданный ученик Августина ПАВЕЛ ОРОЗИЙ (ок. 380 – ок. 420), создавший образцовый для всех последующих средневековых авторов труд «Семь книг истории против язычников». Эта «всемирная история» появилась в критический период истории Римской империи, подвергавшейся вторжениям варварских племен, и ее целью было осмысление исторической судьбы народов в контексте религиозных представлений о всемогуществе Бога. (Эрозий, следует идеям Августина о непререкаемом всемогуществе Бога и его промысла, под контролем которого находятся судьбы и великих земных империй, и истинных избранников.

Сочинение Орозия представляло собой очерк истории подъема и крушения великих империй – с момента Творения до времени создания текста (первая четверть V в.). Автор исходил из представления, что великие державы, от Вавилонского царства до Римской империи, могли возвышаться и достигать величия и могущества, однако в конечном счете были обречены на крушение, поскольку целью их существования не стало утверждение истинной веры. Подобно Августину, Орозий противопоставлял мирское, временное и преходящее духовному, истинному и торжествующему в вечности. Мирское величие осуждалось им как неправедное, основанное на насилии и грехе. Судьба Рима, униженного и готового пасть под ударами варваров, была для него одним из примеров в ряду иных сокрушенных великих держав, чья история демонстрировала всемогущество Бога, наказывающего гордые и неправедные народы.

Судьбы человеческих сообществ могли быть разными, однако все они являлись элементами универсального и целенаправленного Божественного плана. Современная идея истории как единого процесса, охватывающего все человечество, – это порождение иудео-христианской концепции мироздания. Другим важным следствием толкования истории как Божественного плана была актуализация вопроса о причинах исторических событий. Это оттеснило нейтральное отношение к прошлому как очевидной данности. Поиски морального смысла фактов соединялись у средневековых историков с истолкованием глупи иных причин происходящего. Фундаментальной причиной любого события была воля Бога, однако следовало также объяснить, что именно предполагал Творец в каждом конкретном случае.

Не менее важным основанием средневековой христианской теологии истории было утверждение, что Божественный план существования человечества протекает во времени и состоит' из ряда последовательно сменяющих друг друга этапов. Существование людей и народов включалось В общий процесс Священной истории, начинающейся актом Творения и имеющей свое завершение в Страшном суде. Важнейшими этапами истории человечества были грехопадение и Спасение: для христиан воплощение Бога в человеческом облике и распятие Христа были одновременно и священными событиями, и реальными фактами, открывающими новую историческую эпоху. Священные деяния Бога имели в христианском мировосприятии не только абсолютный мифологический смысл – они были историчны по своей природе, осуществлялись во времени и знаменовали начало особых периодов Понимание исторического времени как непрерывной цепи повторения и воспроизведения одинаковых по своей природе и смыслу событий было оттеснено или по кранной мере дополнено в христианской модели схемой линейного времени.

В структуре линейного времени каждое событие было уникально и единично. События прошлого предшествовали событиям последующих эпох, были связаны многими нитями. По отдельные явления не могли быть воспроизведены в своем буквальном и точном содержании. Свойственный современному историческому сознанию подход к фактам как уникальным и неповторимым имеет свои истоки именно в ученом христианском толковании истории. Более того, представление, что замысел Бога осуществляется во времени и неотделим от земного существования человечества, породило идею  развития согласно которой каждая новая эпоха отличается от предыдущей целями и задачами и вместе с тем связана с ней, поскольку новый период может начаться лишь по завершении предыдущего. Кроме того, идея развития несла в себе представление о совершенствовании человечества во времени, поскольку Бог давал ему возможность не только для греха, но и для исправления. Не случайно начинающаяся с воплощения и распятия Христа история спасения человечества осмысливалась не просто как продолжение истории грехопадения, но и как ее преодоление.

Вместе с тем христианская теология истории ни в коей мере по была рациональным учением о развитии и прогрессе. Смысл человеческого существования она усматривала исключительно в воле и замысле Бога.

Представление о линейности процесса развития человечества, уникальности событий и внутреннем различии отдельных эпох по было абсолютным. Между фактами Священной истории, отраженной в библейском предании, и событиями собственно человеческой истории видели типическое сходство. Минувшее интерпретировалось как прообраз последующих явлений: персонажи и события Ветхого Завета не только предшествовали новозаветным событиям и героям, но и являлись их прототипами. Метод аллегорической типологии – соотнесения одних персонажей и событий с иными, более ранними и бесспорными, – стал одним из главных приемов средневековой исторической интерпретации. Он распространялся не только на действующих лиц Священной истории (в первую очередь, на Христа, прототипами которого считались многие персонажи Ветхого Завета), по и па реальных людей. В исторических и биографических сочинениях короли, правители, религиозные деятели и подвижники сравнивались с персонажами Писания и других авторитетных текстов. По существу подобная типизация основывалась на признании фундаментальной повторяемости героев и событий.

Средневековые историки не были только историками и даже не были историками в первую очередь. Нередко в этом качестве выступали епископы и представители монашеских общин. Монастырские историки выходят на первый план около 1000 г.

№16  Звесткі аб насельніцтве Беларусі ў працах антычных і арабскіх аўтараў. (не всё!

Першыя звесткі аб насельніцтве сучасных беларускіх земляў сустракаюцца ў антычных гісторыкаў і географаў,найперш старажытнагрэчаскіх, што было выклікана каланізацыяй

элінамі Паўночнага Прычарнамор’я.

Сярод антычных аўтараў вылучаецца Герадотз Галікарнаса

(? 485 – 425 гг. да н. э.), які пакінуў нашчадкам «Гісторыю» у 9 кнігах. Чацвёртая кніга «Мельпамена» была прысвечана Скіфіі і яе наваколлю. У ёй аўтар пісаў аб неўрах і андрафагах.

«...Вышэй алазонаў жывуць скіфы-земляробы, якія сеюць хлеб не для ўласнага спажывання ў ежу, а на продаж. Вышэй іх жывуць неўры, а краіна, што ляжыць на поўнач ад неўраў, наколькі мы ведаем, не заселеная людзьмі......У неўраў звычаі скіфскія; за адно пакаленне да пахода Да-

рыя ім давялося пакінуць усю сваю краіну з-за змеяў; зямля іх нарадзіла мноства змеяў, а яшчэ больш з’явілася іх з пустэльных земляў, пакуль зможаныя імі неўры не пасяліліся разам з будзінамі, пакінуўшы сваю радзіму. Можна думаць, што гэтыя людзі чараўнікі:

па крайняй меры, па словах скіфаў і жывучых у Скіфіі элінаў, кожны неўр штогадова па разу на некалькі дзён робіцца ваўком і потым зноў прымае ранейшы выгляд...».

Гэтыя скупыя звесткі ўжо ў ХІХ ст. заставілі даследчыкаў шукаць лакалізацыю герадотавых неўраў: чэшскі гісторык П.Й.Шафарык размяшчаў іх у басейне р.Нараў (Польшча), а вядомы эт-

нограф П.М.Шпілеўскі – на тэрыторыі Беларусі, бо лічыў, што ўяўленні аб ваўках-пярэваратнях тут былі найбольш пашыраны.

У 50 – 60-я гг. ХХ ст. маскоўскі археолаг В.М.Мельнікоўская выказала думку аб неўрах як насельніцтве мілаградскай культуры, якая ў VIII – III стст. да н.э. займала паўднёвы ўсход Беларусі. На яе думку, плямёны мілаградскай археалагічнай культуры прыйшлі на тэрыторыю Беларусі з заходняй часткі Валыні. Гэтую гіпотэзу падтрымаў акадэмік Б.А.Рыбакоў, зыходзячы з таго, што будзіны (носьбіты юхнаўскай археалагічнай культуры), да якіх перабралі-

ся неўры, пражывалі на тэрыторыі сучаснайБранскай вобласці Расійскай Федэрацыі, памежнай з Гомельшчынай. Беларускі археолаг С.Я.Рассадзін удакладніў лакалізацыю неўраў у басейне р.Гарынь (заходняя частка мілаградскага арэала). Ён лічыць, што адтуль неўры рушылі да Паўднёвага Буга – да скіфаў. Таму ўпамінанне аб будзінах ёсць памылка перапісчыка. З ім салідарны даследчык скіфскай культуры А.І.Цераножкін. Упамінанне Герадотам змеяў звязана, на думку Рассадзіна, СА зменай клімату. У сярэдзіне VI ст. да н.э. назіралася паніжэнне ся-

рэдніх тэмператур і ўзрастанне вільготнасці (шмат дажджоў, паводкі, забалочванне нізінаў). Таму насельніцтва перасялялася на сухія месцы. А змяя – міфалагічны сімвал дажджу.

Калі скіфы для барацьбы з персідскім царом Дарыям папрасілі дапамогі ў неўраў, то пачулі ў адказ: «Калі б вы першыя не рабілі крыўду персам і не пачыналі з імі вайны, то цяперашнюю просьбу вашу і цяперашнія вашы размовы мы палічылі б правільнымі... Што датычыць нас, то ні тады мы не крыўдзілі гэтага народа, ні цяпер не будзем абражаць яго. Вось калі б персідскі цар уварваўся і ў нашу зямлю і першы пакрыўдзіў нас, мы таксама не засталіся б у

баку». З гэтага запісу Герадота С.Я.Рассадзін робіць дзве высновы. Неўраў было даволі многа, і яны былі моцныя, бо на іх падтрымку разлічвалі скіфы. Неўры не з’яўляліся дзікунамі, а мелі палітычную арганізацыю – «норавы скіфскія», а ў Скіфіі ў той час ужо склалася рабаўладальніцкая дзяржава. Пісалі аб неўрах і старажытнарымскія аўтары: Пампоній Мела

(І ст. н. э.), Гай Пліній Секунд (І ст. н. э.), Марцін Капела (V ст.). Яны звязывалі тэрыторыю герадотавых неўраў з Тырасам (Днестр) і Барысфенам, г.зн. Дняпром. Герадот таксама ўпамінаў андрафагаў: «З усіх людзей андрафагі маюць найбольш дзікунскія норавы: яны не прызнаюць праўды і не маюць ніякіх законаў. Яны праводзяць вандроўнае жыццё,

носяць вопратку, падобную на скіфскую, але маюць асобную мову; яны адны з гэтых плямёнаў ядуць людзей...». Дарэчы, андрафагі ўпамінаюцца аўтарам пяць разоў – калі Герадот акрэслівае паўночную мяжу Скіфіі, раскрывае барацьбу з персамі.

Спробы лакалізацыі андрафагаў назіраліся ў ХІХ ст. У кухонных адкідах археолагі шукалі чалавечыя косткі з абламанымі эпіфізамі. Але даследаванні, праведзеныя ў ХХ ст., сведчаць аб шырокім распаўсюджанні канібалізму ў жалезным веку. Таму гісторыкі пачалі зыходзіць з інфармацыі Герадота, параўноўваючы яе з іншымі геаграфічнымі звесткамі кнігі: «самы верхні народ». Акадэмік Б.А.Рыбакоў лакалізаваў андрафагаў у арэале днепрадзвінскай культуры – на Смаленшчыне, археолаг Б.А.Шрамко – у басейне р.Сулы, А.І.Цераножкін – у арэале мілаградскай культуры, М.І.Артамонаў – у басейне р.Росі (Украіна), Б.М.Грэкаў – у

ніжнім цячэнні Дняпра, А.П.Смірноў – у стэпавай зоне ніжняга цячэння Дняпра.

Рассадзін размяшчае андрафагаў таксама ў арэале днепра- дзвінскай культуры ранняга жалезнага века (VIII ст. да н.э. – V ст. н.э.), але не на тэрыторыі Смаленскай вобласці, а на Міншчыне. Ён лічыць, што ніжнія пласты лабенскай археалагічнай культуры

пазбаўлены скіфскага ўплыву ў адрозненне ад смаленскага варыянту. Да таго ж запіс Герадота аб «верхнім народзе» на Барысфене не можа адназначна адносіцца да вытокаў Дняпра. Рассадзін салідарны з пецярбургскім даследчыкам Б.А.Булкіным, што вытокам Барысфена антычныя аўтары лічылі Беразіну і нават Свіслач. Таксама беларускі археолаг аналізуе тэрмін «андрафагі». Згод- на з Герадотам, гэта «пажыральнікі мужчын», бо людаеды – «ант-

рапафагі». Выказана думка, што пад андрафагамі можна разумець «амадокаў», вядомых яшчэ Пталамею.

Грэчаскі гісторык і географ Страбон(І ст. н.э.) пісаў пра бастарнаў, якіх некаторыя даследчыкі суадносяць з плямёнамі зарубінецкай археалагічнай культуры (канец ІІІ ст. да н.э. – І ст. н.э.): «Янываяўнічыя і храбрыя. Не ведаючы ні земляробства, ні жывёлага-доўлі, яны займаюцца толькі вайсковымі практыкаваннямі і думаюць толькі аб вайне».

У першыя стагоддзі нашай эры антычныя аўтары ўсё большую ўвагу пачынаюць надаваць старажытным славянам. Рымскі консул, гісторык, аўтар «Гісторыі», «Аналаў» Публій Карнелій

Тацыт(58 – 117 гг.) называў славян «венетамі». «Венеты перанялі шмат з іх нораваў... [германцаў], бо з-за драпежніцтва ходзяць па лясах і гарах... Аднак іх хутчэй можна далучыць да германцаў, таму што яны будуюць сабе дамы, носяць шчыты і перамяшчаюцца пешшу...». Тацыт размяшчаў венетаў паміж пеўкінамі (востраў Пеўкі ў вусці Дуная) і фенамі (продкі запалярнага народа саамі). Шэраг гісторыкаў тацытавых венетаў лакалізуюць з познезарубі-

нецкімі плямёнамі, якія пашырыліся да Прыднястроўя.

Аб венетах пісаў і гоцкі гісторык і царкоўны дзеяч Іярдан(першая палова VI ст.) у кнізе «Аб паходжанні і дзеяннях готаў». Аўтар размяшчаў венетаў не на тэрыторыі Беларусі, а хутчэй у сучаснай Польшчы, у раёне Кракава. Іх нібыта перамог у ІV ст. гоцкі

кароль Германарых. Іярдан таксама ўпамінаў склавен і антаў, якія, на яго думку, маюць адзінае паходжанне з венетамі. «Цяпер яны лютуюць паўсюдна [VI ст.], а раней падпарадкоўваліся ўладзе Германарыха». Склавен ён размясціў у раёне ад возера Мурсіянскага да Днястра і Віслы, а антаў – ад Днястра да Дняпра.

Сучаснік Іярдана сірыйскі грэк, візантыец Пракопій з Кесарыіў працы «Вайна з готамі» славян і антаў выводзіць не ад венетаў, а ад барбараў (ніжэйшых за рымлян). Аўтар адзначаў, што ра-

ней іх называлі «спорамі», г.зн. «рассеяннымі па паселішчах». Ён раскрыў іх норавы: «Гэтыя плямёны, славяне і анты, не кіруюцца адным чалавекам, але здаўна жывуць у народапраўстве, і таму ў іх шчасце і няшчасце ў жыцці лічацца справай агульнай... Яны лічаць, што адзін толькі бог, творца маланак, з’яўляецца валадаром над усімі... Уступаючы ў бітву, большасць з іх ідзе на ворагаў з шчытамі і дроцікамі ў руках, панцыраў жа яны ніколі не адзяюць... І па знешнім выглядзе яны не адрозніваюцца між сабой. Яны вельмі высокага росту і велізарнай моцы. Колер скуры і валасоў у іх вельмі белы або залацісты...».

З візантыйскіх аўтараў аб славянах пісалі Псеўда-Маўрыкій

(582 – 602 гг.) ў «Страцегіконе», Феафілакт Сімаката(першая

палова VII ст.) у «Гісторыі», дзяк Ігнацій(першая палова ІХ ст.) у

«Жыціі Георгія Амастрыдскага», Канстанцін VII Багранародны

(Х ст.) у «Біяграфіі Васіля І Македаняніна».

Пры агульным недахопе пісьмовых матэрыялаў аб усходніх славянах да ХІ ст. арабскія крыніцы набываюць важнае значэнне. Краіны Арабскага халіфата мелі добра наладжаныя гандлёвыя і

палітычныя сувязі з краінамі Усходняй Еўропы. Вельмі значнымі былі сувязі з Хазарскім каганатам, Паўночным Каўказам, менш –са славянскім светам. Інфармацыя аб апошнім паступала ў мусуль-манскія краіны двума шляхамі: праз Візантыю і праз Сярэднюю

Азію і Хазарыю. Звесткі з Візантыі, якія дасягалі арабаў, цяжка каменціруюцца сучаснымі гісторыкамі, бо утрымліваюць дадзеныя аб агульным славянскім свеце без падзелу іх на заходніх, усходніх і паўднёвых. Другі канал інфармацыі (праз Хазарыю) больш вера-

годны, таму што датычыцца непасрэдна ўсходніх славян.

Творы арабскіх аўтараў (Аль-Балхі, Аль-Істахры, Ібн-Хаў-

каль, персідскі анонім «Кніга межаў свету ад усходу да захаду») маюць тэкстуальныя супадзенні. Гэта сведчыць аб тым, што аўтары карысталіся адной крыніцай, якая не дайшла да нашых дзён. Яе складанне адносіцца да VIIІ – ІХ стст. У арабскіх крыніцах даецца інфармацыя аб Русах і іх трох цэнтрах: Куябе, Славіі і Артаніі. Першыя два цэнтры даследчыкі

суадносяць з Кіевам і Ноўгарадам, а трэці рэгіён – загадкавы. Ібн- Хаўкаль пісаў: «...Артанцы па вадзе спускаюцца да Куябы з мэтай гандлю...», персідскі анонім сцвярджаў: «...З Арты вывозяць чорных сабалёў, свінец, чорных лісіц, мячы». Беларускія гісторыкі С.Санько і Х.Кашкурэвіч прапанавалі гіпотэзу, што Артанія знаходзілася на тэрыторыі племяннога саю-за крывічоў. У якасці доказаў яны прывялі наступныя палажэнні: чорныя лісіцы вадзіліся на поўначы Русі, а ў лесастэпавым раёне Кіева яны былі рэдкасцю; свінец да крывічоў пападаў з Польшчы,

Скандынавіі, Венгрыі; праз тэрыторыю крывічоў праходзіў гандлёвы шлях «з вараг у грэкі»; каля Лукомля, Оршы, Гараўлянаў, Полацка, Смаленска былі знойдзены скарбы арабскіх манетаў.

Таямнічую «Арту» С.Санько і Х.Кашкурэвіч звязваюць са словам «Арса», бо ў арабскім арыгінале стаіць літара, якае перадае гук, падобны на англійскае міжзубнае «th», якога няма ў славянскіх

мовах. Слова «орс» у перакладзе з асецінскай мовы азначае «белы», «эрзіс» з новаперсідскай мовы – «свінец, белы светлы метал». На іх думку, Арта – гэта горад Рша (Орша), які стаіць на рацэ Аршыцы. Але археолагі не пацвярджаюць гэтае меркаванне. Таму аўтары лічаць, што Орша магла быць перанесена ў пачатку ХІ ст. да буйной воднай магістралі, а раней яна знаходзілася паміж дзвюма рэкамі – Аршыцай і Лучосай, бо там былі знойдзены чатыры скарбы дырхемаў, альбо каля в.Чаркасава.

№13  Старажытнарускія летапісы, лівонскія хронікі і скан-

дынаўскія сагі пра падзеі на тэрыторыі Беларусі. Пачатковая гістарыяграфія ўсходніх славян звязана з Кіевам і Ноўгарадам. Першыя звесткі размешчаны ў Кіеўскім летапісным зводзе «Апо-

весць мінулых гадоў», які меў тры рэдакцыі.

Асновай твора з’яўляецца старажытны летапісны звод, у якімпадзеі даводзяцца да 1037 г. Яго стваральнікі былі блізкімі людзьміда князя Яраслава Мудрага, таму выражалі інтарэсы Кіева, займаліпатрыятычную пазіцыю.Першую рэдакцыю звода зрабіў буйны царкоўны і палітычны