Кәсіби деңгейдің дамуы

Психологтер де, педагогтер де адамның рухани интеллектуалдық, кә сіби шығ армашылық пен ө зін-ө зі дамытуы ө мірінің ә р кезең інде ә р қ алай деп кө рсетеді. Мысалы, ұ лы педагогтер А. Дистерверг, К. Ушинский А. Макаренко, В. Сухомлинский, т. б мұ ғ алімдік ең бекті адамтану ғ ылымы, адамның жан дү ниесі, рухани ә леміне бойлай алу ө нері дей отырып, педагогикалық шеберліктің дамуына зор ү лес қ осқ ан. Осы тұ рғ ыдан алып қ арағ анда педагогикалық шеберлік- кә сіби ә рекетті жоғ ары дең гейге кө теретін мұ ғ алімнің жеке қ асиеттерінің , оның білімі мен білігінің жү йесі. Осы мә селені терең зерттеген А. Маркова мұ ғ алімнің кә сіби дең гейге кө терілуінің тө мендегідей психологиялық критерийлерін анық тағ ан.

Обьективті критерийлер. Мұ ғ алімнің ө з мамандығ ына қ аншалық ты сә йкес ә леуметтік тә жірибеге қ осар ү лесі қ андай екендігі. Жоғ ары ең бек кө рсеткіші, ә ртү рлі мә селелерді шығ армашылық пен шеше алу біліктері, т. б жататындығ ын атап ө теді.

Субьективті критерийлер. Адамның мамандығ ы қ аншалық ты оның табиғ атына, қ абілеттері мен қ ызығ ушыларына сә йкес қ аншалық ты ол ө з ісінен қ анағ ат табатындығ ымен байланысты. Мұ ғ алім ең бегіндегі субьективті критерийлерге кә сіби – педагогикалық бағ ыттылық, кә сіптің маң ыздылығ ын, оның қ ұ ндылығ ын тү сіну, маман иесі ретінде ө зіне позитивті кө зқ арастың болуын жатқ ызады.

Нә тижелі критерийлер. Мұ ғ алім ө з ісіне қ оғ ам талап етіп отырғ ан нә тижелерге қ ол жеткізіп отыр ма деген мә селе тұ рғ ысынан қ арастырады. Біреулер нә тиже ретінде оқ ушылардың білімдерінің стандартқ а сай болуын алса, енді біреулер олардың қ арым- қ абілетін дамытуды алады, ал кейбіреулері оқ ушылардың ө мірге дайындығ ын басты назарда ұ стайды, ал оқ ыту нә тижесі біз ү шін баланың психологиялық функцияларын жетіліп, ө зінің педагогикалық ә рекеті арқ ылы алғ ан білімдерін ө з ө мірлік мә селелерін шешуге қ олдана алуы.

Шығ армашылық критерийлер. Мұ ғ алім ө з кә сібінің шекарасынан шығ а алуы, сол арқ ылы ө з тә жірибесін, ең бегін ө згерте алуы жатқ ызылады. Шығ армашыл мұ ғ алім ү шін біреудің тә жірибесін қ айталағ аннан гө рі ө з жаң алық тарын, білгендері мен тү йгендерін басқ аларғ а ұ сына алуының, шығ армашылық бағ ыттылық тың болуының мә ні зор. Кә сібиліктің бірден келе салмайтындығ ы белгілі, оны ә р мұ ғ алім ерте ме, кеш пе мең геруі тиіс. А. Маркова оның кезең дерін тө мендегідей етіп бө леді: мұ ғ алімнің ө з мамандығ ына бейімделу кезең і: мамандық та ө зін-ө зі ө зектендіру кезең і: мамандық ты еркін мең герген кезең: мамандық та шығ армашылық дең гейге жеткен кезең. Осылайша ғ алым кә сіби қ ұ зыреттіліктің сипаттамасын шебер- мұ ғ алімнің , жаң ашыл- мұ ғ алімнің, зерттеуші- мұ ғ алімнің, кә сіби дә режесіне кө терілген мұ ғ алімдердің жиынтық бейнесі ретінде қ арастырады.

Ең бірінші кезекте мұ ғ алімнің « ө зіндік жаң алығ ы» болуы қ ажет. Ғ ылым жаң алығ ын тү рлендіруде ө з ү лесін қ осу арқ ылы жасағ ан нә тижелі жұ мысы ө згелердің тә жірибесін толық кө шірмей, жаң а ортағ а икемдеп, ө зіндік іс- ә рекет жиынтығ ы арқ ылы айтарлық тай нә тижеге қ ол жеткізу керек. Қ азіргі кә сіптік- педагогикалық қ ызмет қ андай мұ ғ алімді талап етеді. Мұ ғ алім – оқ ушылардың жеке тұ лғ асын дамытуғ а басымдық беретін, кү рделі ә леуметтік-мә дени жағ дайларда еркін бағ дарлай алатын, шығ армашылық процестерді басқ ара алатын, адам туралы ғ ылымның жетістіктерін, оның даму заң дылық тарын, компьютерлік оқ ыту ө нерін терең мең герген жан- жақ ты дамығ ан шығ армашыл тұ лғ аны талап етеді.

Ал, білім беруде кә сіби қ ұ зырлы маман иесіне жеткен деп мамандығ ы бойынша ө з пә нін жетік білетін, оқ ушының шығ армашылығ ы мен дарындылығ ының дамуына жағ дай жасай алатын, тұ лғ алық - ізгілілік бағ ыттылығ ы жоғ ары, педагогикалық шеберлік пен ө зінің іс- қ имылын жү йелілікпен атқ аруғ а қ абілетті, оқ ытудың жаң а технологияларын толық мең герген жә не білімдік мониторинг негізінде ақ параттарды тауып, оларды таң дап сараптай алатын, отандық жә не шетелдік тә жірибелерді шығ армашылық пен қ олдана білетін кә сіби маман педагогті айтамыз.

Қ азақ мектебі

Қ азақ мектебінің бү гінгі жайы мен ертең і, оқ ушылардың білімділік жә не тә рбиелік дең гейі шешуші дә режеде мұ ғ алімге, ата-анағ а жә не қ оғ ам қ ауымдастығ ына жү ргізілген жұ мыстарғ а, ізденісіне байланысты. Бастауыш сыныптарғ а арналғ ан бағ дарламалар педагогикалық ү рдісті жаң аша қ арауды талап етеді. Педагогика ғ ылымында баланы оқ ыту мен тә рбиелеудің мақ саты – жан-жақ ты дамығ ан жеке тұ лғ а қ алыптастыру болса, оқ ытудағ ы негізгі мақ сат - ө здігінен дамуғ а ұ мтылатын жеке тұ лғ аны қ алыптастыру. Жеке тұ лғ аның дамуында маң ызды роль атқ аратын оқ ушының ө з бетінше жұ мысын тиімді ұ йымдастыра білу; сол арқ ылы материалды саналы мең гертудің жү йесін жасау; оқ ушының тү рлі дара қ абілеттерін арттыру.

Ө з бетінше жұ мыс қ азіргі жеке тұ лғ аны қ алыптастыру жә не тә рбиелеуде, білім берудің приоритетін тү бегейлі ө згертуде, яғ ни бұ рынғ ыша оқ ушыны пә ндік білім, біліктердің белгілі бір жиынтығ ымен қ аруландыруды тү бегейлі ө згертуде.

Ө зіндік жұ мыстың негізгі мақ саты оқ ушылардың танымдық міндеттерін қ алыптастыру, шығ армашылық қ абілеттері мен қ ызығ ушылығ ын жетілдіру, білімге қ ү штарлығ ын ояту. Мұ ғ алім сабақ та ә діс - тісілдерді пайдалана отырып, балалардың ұ сыныс - пікірлерін еркін айтқ ызып, ойларын ұ штауғ а жә не ө здеріне деген сенімін арттыруғ а мү мкіндік туғ ызып отыру қ ажет. Ә діс – тә сілдер арқ ылы ө ткізген ә рбір сабақ оқ ушылардың ойлануына жә не қ иялына негізделіп келеді, баланың терең де жатқ ан ойын дамытып оларды сө йлетуге ү йретеді. Тү рлі ә дістемелік тә сілдер пайдалану арқ ылы қ абілеті ә ртү рлі балардың ортасынан қ абілеті жоғ ары баланы іздеп, онымен жұ мыс жасау, оны жан - жақ ты тануды ойлап, оқ ушылардың шығ армашылық дең гейін бақ ылап отыру ә рбір мұ ғ алімнің міндеті.

Жаң а технологияны мең геруде мұ ғ алімнің жан – жақ ты, білімі қ ажет. Қ азіргі мұ ғ алім:

· Педагогикалық ү рдісте жү йелі жұ мыс жү ргізе алатын;

· Педагогикалық ө згерістерге тез тө селетін;

· Жаң аша ойлау жү йесін мең гере алатын;

· Оқ ушылармен ортақ тіл табыса алатын;

· Білімді, іскер, шебер болу керек;

Жаң а педагогикалық технологияның ерекшеліктері – ө сіп келе жатқ ан жеке тұ лғ аны жан –жақ ты дамыту. Инновациялық білімді дамыту, ө згеріс енгізу, жаң а педагогикалық идеялар мен жаң алық тарды ө мірге ә келу. Бұ рынғ ы оқ ушы тек тың даушы, орындаушы болса, ал қ азіргі оқ ушы – ө здігінен білім іздейтін жеке тұ рғ а екендігіне ерекше мә н беруіміз керек.

Қ азіргі оқ ушы:

· Дү ниетаным қ абілеті жоғ ары;

· Дарынды, ө нерпаз;

· Іздемпаз, талапты:

· Ө з алдына мақ сат қ оя білу керек;

Отбасының жетекшілік маң ызы онда тә рбиеленіп жатқ ан адамның тә н-дене жә не рухани дамуына ә сер етуші ық палдар мә ні мен мағ ынасының терең дігіне тә уелді келеді.

Ата-ананың ұ йымдастыру жә не бағ ыттаушы ролін, ата-анамен бала арасындағ ы ө зара қ атынастың сипатын, бала тә рбиесіне ә сер ететін жанұ яның мақ сатты адамгершілік бағ ыттарын, баланың жанұ ядағ ы араласатын іс-ә рекетінің алуан тү рлілігін, ата-ананың тә рбие қ ұ ралдарын, тә сілдерін, ә дістерін пайдалана алу қ абілеттерін, баланың белсенділігінің дә режесін кө руге болады.

Ата-ана арасындағ ы, ата-ана мен бала арасындағ ы, балалардың арасындағ ы ө зара қ атынас педагогикалық процестің тә рбиелік механизмдері болып табылады.

Тә уелсіз ел тірегі – білімді ұ рпақ десек, жаң а дә уірдің кү н тә ртібінде тұ рғ ан мә селе – білім беру, ғ ылымды дамыту. Ө ркениет біткеннің ө зегі, сғ ылым, тә рбие екендігіне ешкімнің таласы жоқ. Осы орайда білім ордасы – мектеп, ал мектептің жаны – мұ ғ алімдердің басты міндеті - ө з ұ лтының тарихын, мә дениетін, тілін қ астерлей жә не оны жалпы азаматтық дең гейдегі рухани қ ұ ндылық тарғ а ұ штастыра білетін тұ лғ а тә рбиелеу.

Бә рімізге белгілі, біздің қ оғ ам аса кү рделі жағ дайларды бастан кешірді. Ө тпелі кезең ге тә н ө мірдің ауыртпалық тарын ешкім жоқ қ а шығ ара алмайды. Бірақ адам қ андай жағ дайда да ө зінің биік адамгершілік сипаттарын, кісілік қ асиеттерін сақ тап қ алуғ а тиіс. Тә рбиенің осы жақ тарын қ азақ жастарының санасына кішкентайынан терең енгізу қ ажет. Қ азақ стан Республикасының «Білім туралы» Заң ында да мектеп оқ ушылары бойында адамгершілік жә не тұ рмыс негіздерін қ алыптастыру, азаматтық қ а тә рбиелеу жә не олардың ақ ыл – ойын айқ ындау басты міндет екендігі айтылғ ан. Олай болса, қ оғ ам болашағ ы- жас ұ рпақ тың бойына адамгершілік, ізгілік, мейірімділік, ақ ыл-ой, сана-сезім қ алыптастыратын салауатты тә рбие беру мазмұ нын жаң аша қ ұ ру қ ажет. Осы орайда, «Сабақ беру – ү йреншікті жай шеберлік емес, ол – ү немі жаң адан жаң аны табатын ө нер» деген, Жү сіпбек Аймауытовтың сө зін айта кету артық болмас.

Егеменді еліміздің ең басты мақ саты ө ркениетті елдер қ атарына кө терілу болса, ал ө ркениетке жетуде жан-жақ ты дамығ ан, рухани бай тұ лғ аның алатын орны ерекше. Қ азіргі білім берудің басты мақ саты да сол жан-жақ ты дамығ ан, рухани бай жеке тұ лғ а қ алыптастыру болып табылады.

Рухани бай, жан-жақ ты дамығ ан жеке тұ лғ адағ ы ең басты қ асиеттердің бірі - тіл байлығ ы, ө з ойын нақ ты, терең мағ ыналы ә рі кө ркем жеткізе білетін, шешен де ойлы сө йлей білетін, Абайша сө йлегенде сө зі жү рекке жылы тиетін, сө з қ ұ діретін игерген адамдарда да тұ лғ алық қ асиет болады. Рухани адамгершілікке тә рбиелеудің басты мақ саты оқ ушылардың белсенді ө мірлік жолын, қ оғ амдық борышқ а саналы кө зқ арасын, сө з бен істің бірлігін қ амтамасыз етіп, адамгершілік нормаларынан ауытқ ушыларғ а жол бермеуді қ алыптастыру болып табылады.

Сынып жетекшісінің ата-аналармен ө зара іс-ә рекетінің ерекшеліктері

К. Д. Ушинский айтқ андай, «Мұ ғ алім тек ө з пә нінен сабақ беріп қ ана қ оймауы керек, сонымен қ атар тә рбиеші адал, ә ділетті, шыншыл адам болуы керек». Олай болса, ә р мұ ғ алім сабақ қ а қ ойғ ан ү ш мақ сатының ү шеуіне де жетіп, білім мен тә рбиені ұ штастыруымыз қ ажет.

· Мектепте оқ у жылының басында негізгі пә ндер бойынша ә р баланың білім дең гейі анық талады.

· Сынып жетекшісі ата-ана, оқ ушы, пә н мұ ғ алімдерін байланыстырушы ғ ана емес, қ арым-қ атынастарын басқ арушы, бақ ылаушы, кең есші.

Қ азақ стан Республикасының «Білім туралы» заң ында мемлекеттік саясат негізінде ең алғ аш рет ә р баланың қ абілетіне қ арай интеллектуалдық дамуы жеке адамның дарындылығ ын таныту сияқ ты ө зекті мә селелер енгізіліп отырғ аны белгілі. ХХI ғ асыр - бә секе ғ асыры, бұ л бә секе енжарлық ты, керітартпалық ты кө термейді. Еліміз егемендігін алып, ө зін бү кіл ә лемге мойындата бастағ ан осы кезең де біздің қ оғ ам дарынды, қ абілетті, жан-жақ ты жетілген адамдарды қ ажет етеді. Сондық тан да еліміздің білім берудегі ұ лттық жү йесі ө те қ арқ ынды ө згерістер сатысында тұ р. Бү гінгі таң дағ ы негізгі мақ сат - ұ лттық қ ұ ндылық ты ә лемдік дең гейге шығ аруғ а қ абілетті, ө зіндік жеке кө зқ арасы қ алыптасқ ан тұ лғ а тә рбиелеу. Ол ү шін оқ ушылардың белсенділігін арттыру, іздемпаздық қ а ү йрету жә не білімді ө з бетінше алуы мен қ олдана білетін дарын иесін тә рбиелеу керек.

Жас жеткіншектердің бойындағ ы ерекше қ абілеттілікті, дарындылық ты тани білу, оның одан ә рі дамуына бағ ыт-бағ дар беру, оны сол бағ ытта жетелеу - ұ стаз парызы. Ұ лы ойшыл Плутарх кезінде: «Кө птеген табиғ и талант дарынсыз ұ стаздардың кесірінен жойылып кетеді. Сондық тан ә рбір ұ стаз бұ ғ ан жол бермеуі керек», - деген екен. ХХI ғ асыр – білімділер ғ асыры. Сол себептен де білім сапасын арттыру, оқ ушылардың дарындылығ ын айқ ындап, біліміне, ойлау қ абілетіне сай дең гейлеп оқ ыту, ғ ылыми ізденіс қ абілеттерін қ алыптастыру - ә рбір ұ стаздың міндеті. ХХІ ғ асырдың жан-жақ ты зерделі, дарынды, талантты адамды қ алыптастыруда білім беру мә селесі мемлекетіміздің басты назарында. Осы тұ рғ ыда мұ ғ алімге білім берудің тиімді жолдарын қ арастыру, таң дай білу еркіндігі тиіп отыр.

Бастауыш мектеп – бұ л оқ ушы тұ лғ асы мен сапасының дамуы қ уатты жү ретін, ерекше қ ұ нды, қ айталанбас кезең і. Сондық тан да, бастауыш білім ү здіксіз білім берудің алғ ашқ ы басқ ышы, қ иын да, қ адірлі жұ мыс. Бастауыш мектеп балағ а белгілі бір білім ғ ана беріп қ оймай, оны жалпы дамыту, яғ ни сө йлеу, оқ у, қ оршағ ан ортағ а дұ рыс кө зқ арасты болу, жағ дайларды объективті тү рде бақ ылап, талдау жасауғ а ү йрету, ойын дұ рыс айтуғ а, дә лелдеуге, сө йлеу мә дениетіне ү йрету. Дамыта оқ ытудың басты мақ саты –баланы оқ ыта отырып, жалпы дамыту.

Ә рине бастауыш сынып оқ ушысының зейіні тұ рақ сыз, импульсивті, қ абылдау мү мкіндіктері ә ртү рлі болады. Дегенмен ә р баланың бір нә рсеге бейімі болады.

Бейімділік - оянып келе жатқ ан қ абілеттің алғ ашқ ы белгісі. Баланың жасырын, тіпті тым терең жатқ ан қ абілеттерінің кө рінуін мү мкіндік жасау тек оқ ыту ү рдісі кезінде ү лкендердің басшылығ ымен жү зеге асады.

Педагогика ғ ылымы еш нә рсеге бейімі жоқ, қ абілетсіз адам болмайды деп дә лелдейді. Сол себебті, балалардың қ абілетін кең інен ө рістете дамытуғ а тек мектеп қ ана мақ сатты тү рде ық пал ете алады. Оқ ушылардың шығ армашылық қ абілеттерін дамытуда ә р тү рлі ә діс - тә сілдерді қ олдануғ а болады. Оқ ушылардың ө зіндік жұ мыстарының мә н - мағ ынасын ұ йымдастырудың тә сіл - амалдарын бір ғ ана белгімен сипаттауғ а болмайды. Ө зіндік жұ мыстың ұ йымдастырудың негізгі шарттары мыналар:

· Мұ ғ алімнің нақ ты тапсырмалар беруі;

· Жұ мысты орындаудың уақ ытын белгілеу;

· Мұ ғ алімнің басқ аруымен оқ ушылардың

· Дербестігінің ө зара байланысы олардың жұ мысты ө з

еркімен орындау.

Оқ ушылардың ө зіндік жұ мысы - мұ ғ алімнің қ ажетті нұ сқ аулары бойынша оқ ушының оқ у жұ мысының жеке дара жә не ұ жымдық тү рі. Ө зіндік тапсырмаларды орындау барысында оқ ушылардан белсенді ойлау талап етілді. Осының нә тижесінде оқ ушылар ө здігінен бақ ылауды ү йренеді, олар да тапсырылғ ан істі орындаудағ ы жауапкершілік сезім, ең бексү йгіштік, табандылық, ұ йымшылдық, бір - бірімен деген жолдастық кө мек қ алыптасады. Ө зіндік жұ мыстың негізгі мақ саты оқ ушылардың танымдық міндеттерін қ алыптастыру, шығ армашылық қ абілеттері мен қ ызығ ушылығ ын жетілдіру, білімге қ ү штарлығ ын ояту. Мұ ғ алім сабақ та ә діс - тісілдерді пайдалана отырып, балалардың ұ сыныс - пікірлерін еркін айтқ ызып, ойларын ұ штауғ а жә не ө здеріне деген сенімін арттыруғ а мү мкіндік туғ ызып отыру қ ажет. Ә діс – тә сілдер арқ ылы ө ткізген ә рбір сабақ оқ ушылардың ойлануына жә не қ иялына негізделіп келеді, баланың терең де жатқ ан ойын дамытып оларды сө йлетуге ү йретеді. Тү рлі ә дістемелік тә сілдер пайдалану арқ ылы қ абілеті ә ртү рлі балардың ортасынан қ абілеті жоғ ары баланы іздеп, онымен жұ мыс жасау, оны жан - жақ ты тануды ойлап, оқ ушылардың шығ армашылық дең гейін бақ ылап отыру ә рбір мұ ғ алімнің міндеті.

Дарындылық

Жалпы «дарындылық » феноменін алғ аш зерттеуден бастап-ақ ғ ылымда екі бір-біріне қ арама-қ арсы «био» жә не «социо» бағ ыттары қ алыптасқ аны аян. Дарындылық тың негізгі басымды қ озғ аушы кү ші тек қ ана генетикалық нышандар болып табылады деген пікір Ф. Гальтон, Г. Айзенк ең бектерінда айқ ын кө рінген. Екінші бағ ытты ұ станғ ан ғ алымдар негізгі фактор ретінде қ оршағ ан ортаны қ арастырғ ан. Ал қ азіргі таң да А. Т. Асмолов негіздеген ұ станым ә лдеқ айда ө міршең екендігін дә лелдеп отыр. Л. С. Выготскийдің теориясын негізге алғ ан бұ л бағ ыт «дарындылық ты» білімді ө з бетінше игеру, ашу, жаң а жағ дайда кө шіре білу, мә селені мақ сатты шешу, бір сө збен айтқ анда, «интеллектуалды дарындылық » ретінде зерттейді.

Педагогикалық энциклопедияда: «Дарындылық дегеніміз – адамдардың қ абілеттерін жете жақ сы дамуының жоғ ары сатысы», - деп атап кө рсетіледі. Осы қ абілеттілік арқ ылы адамдар кө птеген жақ сы жетістіктерге жете алады. Дарындылық – сапалы қ абілеттердің ө зіндік бірлесуі: оның арқ асында іс-ә рекет жақ сарады.

Кө птеген ғ ылымдардың ойынша дарындылық, қ абілеттілік жә не талант бір ұ ғ ымды білдіреді. Балалардың келешегі жө нінде ойланбайтын, балалардың қ абілетті, дарынды, талантты болып, болашақ қ ызметтерінде ү лкен жетістіктерге жетуін армандайтын ата-аналарды табу ө те қ иын. Бірақ сө йте тұ ра солардың барлығ ы бірдей қ абілет деген не, оны қ алай дамытуғ а болады жә не бұ л жұ мыста жанұ я қ андай міндет атқ ару керек дегенді біле бермейді. Қ абілеттілік туа бола ма, жоқ ә лде жү ре бола ма? Олар тұ қ ым қ уалай ма, жоқ па? Қ абілеттілік барлық балада бірдей дамыту мү мкін бе? Оғ ан қ алай жетуге болады? «Қ абілеттілік деп – белгілі бір іс-ә рекетте ең тә уір нә тижеге жетуге мү мкіндік беретін адамның жеке-дара психологиялық ерекшеліктері айтылады». Қ абілеттілік жалпы ақ ыл қ абілетті жә не арнайы қ абілет болып бө лінеді. Жалпы қ абілет негізінен ойлауғ а қ атысты болып келіп, оның аң ғ арғ ыштық, ойланғ ыштық, дербестік, сыншылдық, икемділік т. б. қ асиеттерінен кө рініп отырады. Жалпы қ абілет адамның ө зін ой-ә рекеттерінің тү рлі салаларынан кө рсете білуге мү мкіндік жасайды.

Жалпы қ абілеті дами білген оқ ушы математика, физика, биология, ә дебиет сабақ тарын бірдей жақ сы игеріп, мектеп шеберханасы, тә жірибе алаң ы, лабораториядағ ы тү рлі ең бек тапсырмаларын да сә тті орындап отырады. Оқ ушыны дамытуда ежелгі замандардан бері математиканың алар орны ерекше. Математиканың ғ ылым мен техниканың қ арқ ынды дамуына қ осар ү лесі аз болғ ан жоқ. Математика – барлық ғ ылымдардың логикалық негізі, демек, математика - оқ ушының дұ рыс ойлау мә дениетін қ алыптастырады, дамытады, оны шың дай тү седі жә не ә лемде болып жатқ ан жаң алық тарды дұ рыс қ абылдауғ а кө мек береді. Математика сабағ ында оқ ытудың ә р тү рлі ә діс-тә сілдерін қ олдана отырып, оқ ушылардың шығ армашылық ізденістерін, ө з бетінше жұ мыс істеу белсенділіктерін арттыру барысында теориялық білімдерін кең ейтіп, логикалық ойлау қ абілеттерін дамытуғ а болады. Оқ ушылардың ойлау қ абілетін дамытуда, математиканың негізін қ алыптастыру, ұ ғ ындыру, тү сініктерін терең детуде бастауыш сынып мұ ғ алімдерінің математикалық білімдері терең болуы керек. Математика пә нін жақ сы, терең білетін, кү нделікті сабақ тағ ы тақ ырыпты толық қ амтитын, оны оқ ушығ а жеткізе алатын, ә р тү рлі дең гейдегі есептерді шығ ара білу іскерлігі, оқ ытудың дә стү рлі жә не ғ ылыми жетілдірілген ә діс – амалдарын, қ ұ ралдарын еркін мең геретін, оқ ушылардың пә нге қ ызығ ушылығ ын арттыра отырып дарындылығ ын дамутудағ ы іздену-зерттеу бағ ытындағ ы тапсырмалар жү йесін ұ сыну ө мір талабы. Қ азіргі кезде дарынды балалардың ерекшеліктері мен бейімділігін жә не мінез-қ ұ лқ ын сипаттайтын бірнеше тізімдер бар. Мысалы, ә лемге ә йгілі Б. Кларктың кітабында дә л осындай бес тізім бар. Олар баланың ойлау, шығ армашылық қ абілеттерін жә не ө нер саласындағ ы (ә н, би, драма т. б) қ абілетін сипаттайды.

Американдық психологтардың анық тамасы бойынша шығ армашылық дегеніміз – бұ л, тани білу, жаң а бір нә рсені анық тауғ а ұ мтылу жә не ө з тә жірибесін терең тү йсіне білу қ абілеті. Шығ армашылық психологиялық тұ рғ ыдан алғ анда, нә тижесінде жаң а материалдық рухани қ ұ нды дү ние тудыратын ә рекет. Ал педагогикалық тұ рғ ыдан алсақ, шығ армашылық дегеніміз – адамның белсенділігі мен ө з бетінше жұ мыс істеуінің жоғ ары тү рі жә не ол ә леуметтік қ ажеттілігі мен ө зінің ерекшелігімен бағ аланады. Ең бастысы, шығ армашыл тұ лғ ада шығ армашылық қ а деген тұ рақ ты қ ажеттілік, тұ рақ ты сұ раныс болып, ө з ісіне қ анағ ат табу сезімі болуы қ ажет. Осығ ан орай адам идея, жаң алық аштым деп ойлайды, ал шын мә нінде олар адамды ашады деген ғ алымдардың пікірінің дұ рыстығ ына кө з жеткізе тү семіз.

Қ азіргі заман талабына сай шығ армашылық қ абілеттің дамуына бағ ытталғ ан білім дегеніміз – аз уақ ыт ішінде мол идея қ орын алу емес, керісінше, жеке тұ лғ аның толық дамуын қ амтамасыз ететін іс Шығ армашылық қ абілеттің дамуы ә рбір балағ а қ ажет екендігін, ә р тұ лғ аның қ оғ ам дамуында ө з орны бар екендігін біле отырып, дарынды балалардың тек ө ткенге емес, болашақ қ а да қ ызығ ушылығ ымен, іс-ә рекеттердің жаң а тә сілдерін кө бейтуге қ абілеттерімен ерекшеленетіндігін атап ө ту қ ажет. Сонымен бірге бұ л жеке тұ лғ алық дамудың мақ саттарына да жауап береді. Баланың дарындылығ ын анық таудың негізі мектептен басталады.

Мектеп балаларымен жұ мыс істеу – ерекше маң ызды педагогикалық проблема. Осығ ан байланысты дарынды балалармен жұ мыс істеудің тө мендегідей кезең дерін анық тауғ а болады:

· Баланың жеке ерекшелігін, дарынын зерттеу;

· Балалар шығ армашылық ө німдерін жариялау;

· Игерілген нә тижелерді бақ ылау.

Яғ ни осындай жұ мыс істеу бағ ыттары арқ ылы бала белгілі бір шеберлікке жеткен соң, оның шығ армашылық қ абілеті дамиды, ө зіндік идеясы туып, ү лкен ізденіс пайда болады. Дарынды баланың бойындағ ы дамығ ан сана белсенділігі мен таным белсенділігі, тума қ абілеті. Ол қ абілет мектепте сан алуан ғ ылыми салалардан білім алу арқ ылы жә не ұ стаздардың кө мегі арқ ылы ашылады жә не дамиды.

Осындай жұ мыстарды ү немі жү ргізу шығ армашылық қ а баулуғ а, шә кірт бойындағ ы талант кө зін ашып, тілін байытуғ а, қ иялын ұ штауғ а ө з ә серін тигізеді.

“Дарындылық — адамның ө з бейімділігі арқ ылы, шығ армашылық пен жұ мыс істеу арқ ылы қ алыптасатын қ асиет”. Ә р баланың бойында табиғ ат берер ерекше қ абілеті, дарындылығ ы болады. «Бұ лақ кө рсең кө зін аш» - дегендей, осындай баланың бойындағ ы дарындылық қ асиетін дамыту кө біне мұ ғ алімдердің кә сіби біліктілігіне байланысты екендігі айдан анық. Жаң а «субъект-субъект» оқ ыту парадигмасымен жұ мыс жасау, ә р баланың бойындағ ы дарындылық қ асиеттерін анық тап, дамыту, мектепте ө з дә режесінде жү ргізілуі керек.

Дарындылық пен қ абілеттіліктің не екенін, оқ ушы дарындылығ ын анық тайтын психодиагностикалық ә дістемелердің тиімділігін, нә тижелілігін білетін мұ ғ алім ғ ана дарынды оқ ушымен нә тижелі жұ мыс істей алады.

Дарынды оқ ушымен жұ мыстың негізгі мақ саты — олардың шығ армашылық жұ мыста ө зінің қ абілетін іске асыруғ а дайындығ ын қ алыптастыру. Ал мақ сатқ а жету- оқ у бағ дарламасын терең детіп оқ ыту жә не оқ ушылардың танымдық белсенділігін дамыту арқ ылы жү зеге асады. Баланың дарындылығ ын анық тап, олармен жұ мыс жасау қ алай жү зеге асырылуы керек? Ол ү шін oқ ушының дарындылығ ын анық тап, дамыту ү шін ә р пә н мұ ғ алімі ө зінің алдына мынандай мақ саттар мен міндеттерді қ оюы керек.

1. Дарынды оқ ушының ақ ыл-ойының, эмоционалдық жә не ә леуметтік дамуы мен ерекшеліктерінің ө зіндік ашылу дең гейі мен ө лшемін ескеру;

2. Жан-жақ ты ақ параттандыру;

3. Коммуникативті бейімдеу;

4. Дарынды оқ ушының шығ армашылық бағ ытының ашылуына, дамуына, қ оршағ ан ортағ а ө зін-ө зі жарнамалауына кө мек кө рсету.

Осы мақ саттар мен міндеттерді орындауда мектеп ұ стаздары мынандай жұ мыс тү рлерін ө з іс-тә жірибелерінде пайдаланса ө з ө німді нә тиже алмақ.

1. Икемді жә не ұ тқ ыр оқ у жоспарын қ ұ ру;

2. Жеке пә ндерді оқ ытуда тә уелсіз қ озғ алыс жасау;

3. Дарынды оқ ушының ө зінің жұ мысын ө зі жоспарлап, шешім қ абылдауына ық пал ету;

4. Дарынды оқ ушының қ ызығ ушылығ ына байланысты оқ у жоспарын қ ұ ру;

Осындай жұ мыс тү рлерін ұ йымдастыруда ұ стаздар мынандай мә селелерге баса назар аударулары керек:

1. Пә н сабақ тарында шығ армашылық сипаттағ ы тапсырмаларды іріктеу, орындау, талдау жұ мыстарын жү йелі жү ргізуге;

2. Дарынды оқ ушылардың білім дең гейі мен олардың ө з мү мкіндіктерін пайдалану кө рсеткішін арнайы ә дістемелер бойынша жү йелі тү рде тексеріп отыруғ а;

3. Сабақ тан тыс мезгілде жү ргізілетін жұ мыстарғ а - пә ндік олимпиада, ғ ылыми конференцияғ а, интеллектуалдық турнирлер мен шығ армашылық байқ ауларғ а дайындық жұ мыстарын жыл бойы жоспарлы жү ргізуге;

4. Білім беру мекемелерінде дарынды оқ ушылар ү шін арнайы сыныптар мен топтар қ ұ рып, оқ у бағ дарламаларын жеделтетіп оқ ытуды ұ йымдастыруғ а;

Ал енді бұ л мақ саттармен міндетттердің нә тижесі дарынды оқ ушымен жұ мыстағ ы ө ткізілетін пә н олимпиада жетістіктерінен байқ алатыны белгілі. Ғ алымдардың айтуынша, жалпы адамның қ олынан келмейтiн нә рсе жоқ. Талпынсаң вундеркинд болу да, полиглот болу да ө з қ олың да. Дарындылық ты қ алыптастыруғ а болады. Ой ең бегiмен жиi шұ ғ ылдансаң, данышпандық тың да ауылы алыс емес.

Егеменді елімізді дү ние жү зі елдерімен терезесі тең болатын дә режеде ө ркендететін, негізгі тұ тқ асын ұ стайтын, дү ние ә лемін шарлайтын біздің дарынды да қ абілетті ұ ландарымыз екенін ұ мытпайық. Олардың бойындағ ы дарынын қ абілетін дамыту – ұ стаз, ата-ана жә не қ оғ ам қ ауымының міндеті.

Жеке тұ лғ аны ө здігінен білім алуғ а баулу – оны ғ ылым мен мә дениетке ү йрету, білім, қ арым-қ атынас ережелерін, ә леуметтік тә жірибені мең герту. Бұ л аталғ ан мiндеттердi iске асыру ү шiн тілдік тұ лғ аның қ ұ ндылық бағ дарын қ алыптастыру маң ызды. Жеке тұ лғ аның қ ұ ндылық бағ дарын қ алыптастыру мемлекеттік дең гейдегі мә селе. Жеке тұ лғ аның қ ұ ндылық бағ дары ұ лттық сана, отансү йгіштік қ асиеттерінсіз іске аспайды. Қ ұ ндылық бағ дар дегенiмiз - бұ л қ азiргi уақ ытта жеке тұ лғ аның қ ұ ндылық қ а бағ дарланғ ан ой-санасы, пікірі, кө зқ арасы, сенімі, iскерлiгi, iшкi мү мкiндiгi. Қ ұ ндылық бағ дар тіл ү йренушінің оқ у-танымдық ә рекетiне тү рткi болып, тіл ү йренуіне ық пал етедi, ол оқ у ә рекетінiң қ ұ рамдас бө лiктерiне тiкелей байланысты, мақ саттың орындалуын анық тайды. Қ ұ ндылық бағ дар – жеке тұ лғ аның белгiлi бір ә леуметтiк қ ұ ндылық тарды мақ сат етiп ұ стауы, адамның қ оршағ ан ортағ а, қ ұ ндылық тар тобына деген карым–қ атынасы. Жеке тұ лғ аның таң даулары қ ұ ндылық бағ дарлар жү йесiне бiрiгедi.

Адамның даму ү дерісі бү кіл ө мір бойы тоқ талмайды. Тұ лғ аның қ ұ ндылық бағ дар жү йесi «адамның ө мiрлiк ә лемi», «ә лемнiң бейнесi», ә леуметтiк ортаның iшкi нұ сқ аулары, нормалары, уә ждемелік қ ажеттiлiк ө рiсi, адам белсендiлiгiнiң негiзгi реттеушiсi болып табылады. Қ ұ ндылық бағ дар сананың негізін қ ұ райды, дү ниетанымдық кө зқ арастарына ә сер етеді, ө згермелі саяси-экономикалық жағ дайларда тұ лғ аның тұ рақ тылығ ын қ амтамасыз етеді, уә ждемені реттейді, тұ лғ аның іс-ә рекетін бағ ыттап, адам ө мірінің мінез-қ ұ лық тық қ ұ рамдас бө лігін анық тайды. Осылайша, қ ұ ндылық бағ дар негіз қ ұ раушы, тұ рақ тандырушы, реттеуші, бағ ыттаушы қ ызметтер атқ арады. Қ ұ ндылық тар қ оғ амдық қ атынастарды реттейді, оның дә стү рлері мен нормаларының қ ызмет етуін қ амтамасыз етеді, қ оғ ам ү шін аса ү лкен маң ызғ а ие. Қ ұ ндылық тар қ ұ рамына кү нделікті қ алыптасқ ан нормалармен бірге, ерекше жоғ ары мә нге ие болғ ан талаптар да енеді жә не олар ә рбір мемлекет ү шін маң ызды. Олардың негізінде жеке тұ лғ аның ә леуметтену ү дерісі жү реді, оның тә лім-тә рбиесі, ө мірдегі орны, мақ саттары мен міндеттері қ алыптасады. Себебі, қ ұ ндылық тар ә лемі – сө здің кең мағ насында мә дениет ә лемі, адамның рухани ә рекетінің саласы, тұ лғ аның рухани байлық ө лшемін білдіріп, оның адамгершілік санасын, басымдылық тарын анық тайды. Қ ұ ндылық тар адам болмысының ә р тү рлі формаларына деген қ атынасын білдіретін адамзат мә дениеті болуымен ерекшеленеді.

Ә леуметтік-лингвистикалық жү йе

Қ азақ стан Республикасындағ ы ә леуметтік-экономикалық ө згерістер жә не жү ріп жатқ ан кү рделі жаң ғ ыру ү дерісі жағ дайында бү гінгі таң дағ ы тү бегейлі мә селе – адамды іс жү зінде қ оғ амдық дамудың басты тұ лғ асы ету заң ды қ ұ былыс. Ересек тіл ү йренушінің ә леуметтену ү дерісі де заман талабына сай болып отыр. Адамдардың тұ лғ алық қ арым-қ атынасы негізінде ой-пікірлердің тоғ ысуы жү зеге асады. Адамды тұ тастық та тұ лғ а деп тану қ оғ амды жаң аша қ ұ руғ а мү мкіндік береді. Ө зін-ө зі ү здіксіз дамытып, ө з ә рекетін ө зі дұ рыс бағ алай алатын тұ лғ алар ғ ана бә секелестікке қ абілетті қ оғ амда ө з тиесілі орнын таба алады. «Тұ лғ а - ө з-ө зіне тұ тас дү ниемен ө зара қ атынастарын ү немі баяндайтын жә не ойдағ ы ә ң гімелесушімен ішкі полемика барысында ө зін-ө зі анық тайтын, кіналайтын, қ орғ айтын, ө зін-ө зі жетілдіріп, ө згертетін адам. Тұ лғ а – дербес ә рекет ететін субъект ретіндегі нақ ты жеке адам болмысының қ айталанбас ерекше ә дісі, адамның қ оғ амдық ө мірінің дара нысаны. Тұ лғ а ә леуметтік тіршілік ету ә дісі жағ ынан дара болады, оның ө зіндік дү ниесі ерекше ө мір жолын белгілейді жә не ол мазмұ ны жағ ынан ә леуметтік жағ дайлармен анық талады». Бұ ғ ан қ атысты Д. В. Ольшанский: “Тұ лғ а дегеніміз – қ арым-қ атынастың, сонымен бірге адамдармен байланысудың толып жатқ ан басқ а да тү рлерінің нә тижесі”, - деген пікір білдірген. Б. Г. Ананьев тұ лғ аның дамуының ә леуметтік мә селелеріне тоқ тала келіп: “Тұ лғ а – тарихи дамудың белгілі бір кезең інде, белгілі бір қ оғ амдық -экономиялық формацияда, белгілі бір ұ лттық қ ұ рамы бар елде қ оғ амның жеке адамғ а кө птеген экономикалық, саяси, қ ұ қ ық тық, адамгершілік жә не т. б. ә серлерінің нысанасы”, - деген анық тама береді. Демек, ХХІ ғ асырдың бастапқ ы кезең ін басынан кешіріп отырғ ан 120 ұ лттан қ ұ ралғ ан тә уелсіз Қ азақ стан қ оғ амы да тіл ү йренуші мемлекеттік қ ызметшілерге жан-жақ ты ә сер етеді. Қ азақ тілін мемлекеттік қ ызметшілерге жеделдете оқ ыту ү дерісіне тіл ү йренушінің тұ лғ алық дербестігіне баса кө ң іл бө лу, оқ ыту мен тә рбиелеуде оның ө зіндік дамуын жеке тұ лғ ағ а бағ дарланғ ан тә сіл арқ ылы жү зеге асыру тә н. Осығ ан байланысты қ азіргі білім мен біліктілікті арттырудың дамуында жаң а тенденциялар байқ алады. Негізгі кү ш тіл ү йренушінің тілдік тұ лғ асын дамытуғ а, оның қ алыптасуы мен жетілуіне жұ мсалады. Қ азақ тілін жеделдете оқ ытудың мақ саты - тілдік тұ лғ аның ө зін дамытуы мен ө зін жетілдіруіне мү мкіндік жасау. Оқ ытудағ ы бағ дар материалдың қ ұ рылымы мен нақ ты жағ дайларды логикалық тұ рғ ыдан тү сініп, талдау жә не ө німді қ атысымдық ә рекет нә тижесінде жаң а білім алудың тә сілдерін ашу, қ оғ ам алдындағ ы нақ ты мә селелерді шеше білуге бағ ытталады. Қ азіргі уақ ытта біліктілікті арттыру жү йесінде мемлекеттік тілді оқ ытуда жеке тұ лғ аның ө мірі, қ ұ қ ығ ы мен бостандығ ы жоғ ары қ ұ ндылық болып саналатын Қ азақ стан Республикасының Конституциясы басшылық қ а алынады, білім беруді ізгілендіру мен демократияландыру ұ станымдары анық тайды. Ол «білгір адам» парадигмасын ауыстыратын «білікті тұ лғ а», «қ атысымдық тұ лғ а», «қ ұ зыретті тұ лғ а» парадигмасы болып табылады.

Ә лемдік практикада ө ткен ғ асырдың 40-жылдарында қ олданысқ а ене бастағ ан «ү здіксіз білім беру» термині ересек адамдарғ а білім беру жү йесі ретінде қ арастырылады. Дә стү рлі ө мірлік білім беру идеясының орнына ө мір бойы білім алу идеясын басшылық қ а алудың дұ рыстығ ы заман талабынан туындап отыр. Жеделдете оқ ыту жү йесі педагогикалық жү йелердің бө лігі бола отырып, адамның белгілі бір дең гейдегі еркіндік дә режесін жү зеге асырады, яғ ни оны сол мезетте қ ажет болатын белгілі бір іс-ә рекетке бағ ыттайды. Ө з кезегінде жеке тұ лғ а ө з қ атысымдық қ ұ зыреттілігін дамытуғ а ұ мтыла отырып, тілдік тұ лғ а дең гейіне кө теріледі. Ө з бетімен білімін жетілдіру жеке тұ лғ аның барлық ішкі жү йелерін біртұ тастық қ а жұ мылдыруғ а мә жбү р етіп, оғ ан жаң а қ ырынан танылуғ а, қ ұ ндылық тары мен қ ызығ ушылық тарын жаң адан бағ ыттауғ а жә не ө зін жетілдіріп, қ айта қ ұ рылуғ а мү мкіндік береді. Ө зін-ө зі дамыту кезінде тілдік тұ лғ а ұ йымдастырудың жаң а дең гейіне кө теріледі де, ол одан сайын дамып, кү рделілене тү седі. Талап, ынта, жаң ашыл бастамалар, шығ армашылық белсенділік, ізденушілік - тілдік тұ лғ аның даму ү дерісінің кө рсеткіштері болып табылады. Ү здіксіз білім беру жү йесінің ұ станымдары жеке тұ лғ аның жан-жақ ты жалпы мә дени дамуы, тұ лғ аның бос уақ ытын дұ рыс ұ йымдастыру, ә леуметтік тұ рақ тылық жә не ә леуметтік даму жә не т. б. функцияларды жү зеге асырумен тікелей байланысты.

Адамзат дамуының тарихи жә не ә леуметтік тә жірибесі дү ниетаным, шығ армашылық, терең білімділіктің негізі – тіл екендігін кө рсетті. Тіл жеке тұ лғ аның даму ұ станымдарын, сенімін жү зеге асырады, дү ниеге деген қ айталанбас кө зқ арасын білдіреді, болып жатқ ан жағ дайғ а ә серлену қ абілеттілігін кө рсетеді. Мемлекетіміз жү ргізіп отырғ ан тіл саясаты бойынша қ оғ амымыздағ ы ә рбір азаматтың мемлекеттік қ азақ тілін тегін ү йренуіне толық қ ұ қ ығ ы бар. Бү гінгі тіл ү йренуге мұ қ таж ересек қ ауым мемлекеттік тілді мең геру арқ ылы ө здерінің экономикалық жағ дайларын жақ сарту мү мкіндіктерінің кең ейетініне толық кө зі жетіп отыр. Сонымен қ атар, ө здері мекендеп отырғ ан елдің, отандас болып отырғ ан ұ лттың тілін мең геру арқ ылы қ азақ топырағ ының, қ азақ ұ лтының алдында адамгершілік борыштарын ақ тап шығ атындарын сезінуде. Ерназарова бұ ғ ан қ атысты: “Оқ ытудың мазмұ ны тілді ү йренушінің мақ сатынан туындайды. Ал мақ сат экстралингвистикалық факторлардың ық палымен қ алыптасатын қ оғ ам мү шесінің қ ажеттілігінен туындайды. Қ ажеттілік мазмұ ны тілді ү йренушінің қ арым-қ атынас жасайтын ортасының ә леуметтік сипатына тә уелді болып келеді”, - деп жазады. Ал білім беру мазмұ нында тілді оқ ытудың маң ызы ерекше, адам тіл арқ ылы қ оршағ ан ортаны таниды, басқ алармен тілдік қ арым-қ атынасқ а тү седі, логикалық ойлау қ абілеті дамиды, ақ параттар қ абылдайды, ө з ойын ауызша да жазбаша да жатық жеткізе алу мү мкіндігіне ие болады.

Ү здіксіз білім беру мазмұ нын жаң арту қ оғ амды ақ параттандыру ү рдісінің дамуына байланысты ө згеріске ұ шырап отырады, ал мемлекеттік тілді оқ ытуды ақ параттандыру оқ ыту мақ саттарына терең дең гейде ә сер етеді. Соғ ан сә йкес қ азақ тілін жеделдете оқ ытудың міндеті - адами қ арым-қ атынасқ а дайын, ә леуметтік-лингвистикалық ахуалды дұ рыс бағ алайтын, мемлекеттік тілді білудің қ ажеттілігі мен ә леуметтік маң ызын терең сезінетін, қ азақ тілінде сө йлесім ә рекетін жағ даятқ а сә йкес ү йлесімді қ олдана білетін, жоғ ары азаматтық жауапкершілік пен ә лемдік кө зқ арасының, сана-сезімінің дамуы кү нделікті ө мір қ ажеттілігі болып табылатын болашақ ақ параттық қ оғ ам мү шелерінің сапалы жаң а моделін жасақ тау болып табылады.

ХХI ғ асырда ә лемдік ө ркениет тө рінен орын алуы ү шін, Қ азақ станның жан-жақ ты дамуының бірден-бір жолы ғ ылымды ә р қ ырынан мең геру қ ажет болып отырғ аны белгілі. Елбасымыз Қ азақ стан халқ ына «Бә секеге қ абілетті халық ү шін», «бә секеге қ абілетті экономика ү шін» - деген жолдауында: «Білім беру реформасы – Қ азақ станның бә секеге нақ тылы қ абілеттілігін қ амтамасыз етуге мү мкіндік беретін аса маң ызды қ ұ ралдың бірі» -деген. Қ азіргі заман талабына сай, Елбасының халық қ а Жолдауы білім беру ісінде де жыл сайын ө згерістер енгізіп отыр. «Жаң а технологиялық қ ұ зірет» бағ дарлай білу ө з бетінше білім беруде стратегиялық міндеттерін табысты шешуге мү мкіндік береді: таң дай білу, талдай білу, ө згерте білу, сақ тай білу, жеткізе білу, жү зеге асыра білу», -деп атап кө рсеткен. Осыны жү зеге асыруда жаң а формацияның педагогы қ ажет. Мұ ғ алімдердің жаң а ұ рпағ ы, білім дең гейі жө нінен ә рдайым саналып келгендей, біршама емес, ә лдеқ айда жоғ ары болуы тиіс.

Бұ л-уақ ыттың талабы. Білім берудегі ескі мазмұ нның орнына жаң асы келуде. Ол - балағ а оқ у қ ызметінің субъектісі ретінде жү зеге асырылуы орынды. Жаң а тұ лғ а оқ ушыны дамыту жолдары: ө зін-ө зі ө зектендіру, ө зін-ө зі тану, ө зін-ө зі дамушы тұ лғ а ретінде қ алыптастыруғ а бағ ытталғ ан. Демек, мектеп оқ ушыларының ғ ылым, білімнің қ оғ амдық қ ажетті дең гейі мен қ амтамасыз ету, оларды Отандық, ұ лттық жә не ә лемнің мә дениет арналарына сусындату қ ажет.

Ыбырай Алтынсарин сө зімен айтқ анда мектептің жұ мыскер жү регі – ұ стаз. Яғ ни, негізгі білім қ азығ ы –бастауыш сынып мұ ғ алімдерінен ү лкен ү міт кү тері сө зсіз. Осы міндеттерді жү зеге асыруда ә р сыныптың ерекшелігі білім дең гейіне сай болуы қ ажет. Қ азіргі заман талабына бейімделген шә кіртті тә рбиелеп, білім беруде ө з тә жірибемде басты ө зекті тақ ырыбымызды: «Жеке тұ лғ ағ а бағ ытталғ ан оқ ытуды ұ йымдастыру арқ ылы оқ ушылардың шығ армашылық қ абілетін арттыру», - деп атадық.

Осы тақ ырыпты мең геру барысында мынадай міндеттер шешімін табуғ а тиіс:

1. Оқ ушының психологиялық даму ерекшелігін, пә нге деген қ ызығ ушылығ ын анық тау;

2. Тілдік қ орын, мә дени сө йлеуін жетілдіру;

3. Оқ ушылардың ө здігінен іздене отыра, шығ армашылық қ абілеттерін арттыруғ а икемдеу, соғ ан байланысты жұ мыс тү рлерін жасау;

4. Оқ у мен тә рбие егіз екендігін ескере келе, тә рбие жұ мыстарында да, оқ ушының танымдық белсенділігін арттыру.

Жоғ арыда аталғ ан міндеттерді жү зеге асыруда оқ ушылардың кө мегімен мынадай зерттеу жұ мыстары жү ргізілді:

1. Сауалнама

2. Тест: психологиялық, пә ндік

3. Кесім алу

4. Бақ ылау жұ мысы

Бұ л кү нделікті бағ дарламаны мең геруде қ иындық тар туғ ызатынын байқ ай бастадық. Сол себепті жаң ашыл-ұ стаздардың озық іс-тә жірибелермен қ атар, СТО стратегияларын сабақ та жә не сабақ тан тыс уақ ыттарда пайдалануғ а бет бұ рдық. Мә селен, кітапханашымен байланыс жасай отырып, оқ ушылардың кө ркем ә дебиетке қ ызығ ушылығ ын арттырдық, ә р сабақ та тіл дамыту жұ мыстары жасалды, яғ ни 4 шумақ ты ө лең дерді жаттауғ а ұ сындық. Оқ ушылардың шығ армашылық белсенділігін арттыруда ә р сабақ мазмұ нына сә йкес суреттер салу, диафильмдер жасау, ребус, сө зжұ мбақ қ ұ растыруды дағ дығ а айналдырып отырдық.

Есте сақ тау қ абілеттерін арттыруда берілген мә тіндерді, ө лең -шумақ тарды, аң ыз-ә ң гімелерді оқ ушы есінде кө бірек сақ тап қ алу мақ сатында тү рлі кестелер толтырылды.

Бұ л ретте басты ұ станым - бастауыш сынып оқ ушыларына сабақ ты жоғ арғ ы қ ызығ ушылық пен ө ткізу екендігін баса айту қ ажет. Ә р тақ ырыпты ө ткенде, таң дау кезінде алдымен ой қ озғ алады.

Сабақ тың кейбір кезең дерінде оқ ушылардың сабақ қ а белсенділігін арттыруда ө з ойын жазбаша жазуын, логикалық ойлауын ү немі қ арастырылады. Оқ ушылардың сө йлеу мә дениетін, ө зін-ө зі ұ стауын, ө з ойын еркін жеткізуі, оқ ушы бойында инабаттылық тә рбиесінің қ алыптасуына ү немі кө ң іл бө лініп отырады.

Осындай атқ арылғ ан істер барысында тә жірибелік істердің ілгері басқ анын байқ адық жә не мына нә тижелерге қ ол жеткіздік:

· білім дең гейі мен білім сапасының артуына;

· логикалық ойлау дең гейі мен тілдік қ арым-қ атынас дең гейлерінің ө суіне;

· кез-келген ортада ө зін-ө зі ұ стау мә дениетінің жоғ арлауына;

· қ азіргі ортағ а бейім, саналық та, тә рбиелік дә режесінің оң ө згерістерінің сипат алғ анына кө з жеткіздік.

Болашақ тың бә секесіне қ абілетті XXI ғ асыр шә кіртін тә рбиелеу білім беру саласының еш назарынан тыс қ алғ ан емес. Соғ ан сай ұ стаз - ізденімпаз ғ алым, нә зік психолог, тынымсыз ең беккер, ортаның ұ йтқ ысы, жан-жақ ты шебер, терең қ азыналы білімпаз, гуманист, белсенді патриот болғ анда ғ ана қ оғ амның мық ты да білікті, жоғ арғ ы мә дениетті, жан-жақ ты дамығ ан, шығ армашылығ ы жоғ ары жеке тұ лғ аны қ алыптастырып, тә рбиелейтінімізге нық сенімдімін.

Ә р ұ стаз – ХХІ ғ асыр мұ ғ аліміне сай болу ү шін – ізденімпаз ғ алым, нә зік психолог, жан-жақ ты шебер, тынымсыз ең бекө ор, терең қ азыналы білімпаз, кез-келген ортаның ұ йытқ ысы болу керек.

Ежелгі грек материалисі, философ Демокрит айтқ андай, «Ең бек ү здіксіз ү йренгендіктің арқ асында жең ілдей тү седі». Олай болса, жас ұ рпақ қ а ү йретері мол ағ а ұ рпақ тың ісі ө рге жү зіп, ең бектері ү стем болсын.

Мұ ғ алім. Бұ л адамның ардақ ты аты,

Білімдік бар биікке шығ ар саты.

Ең алғ аш басталады осы адамнан,

Сү йеді сондық тан да жақ ын, жаты...

Бар ғ алым, барлық қ оғ ам мұ ғ алімді,

Сыйлайды мә ң гі бақ и беріп тө рін, -

деп, Сә бит Мұ қ анов айтқ андай, ү немі сыйлы, қ адірлі, сү йікті болып, шә кірттерімізді білім нә рімен сусындатып, белестерге жете берейік. Сондық тан баланы жеке тұ лғ а ретінде ө здігінен дамуғ а итермелеуіміз керек. Себебі жаң а білім парадигмасы бірінші орынғ а баланың білім алу арқ ылы ө з бетінше дамуын қ ойып отыр. Бұ л мақ сатқ а жетуде ө з бетінше жұ мыстардың алар орны ерекше.

Пайдаланылғ ан ә дебиеттер

1. А. С. Макаренко. Педагогические сочинения. М., «Педагогика», 1988.

2. А. С. Макаренко. Психология труда учителя. М., «Просвещение», 1993.

3. В. И. Андреева. Педагогика творческого саморазвития. Казань. 1996.

4. Қ азақ стан Республикасының «Білім туралы» Заң ы // Алматы 2010. 6-б

5. Қ азақ стан Республикасында 2015жылғ а дейінгі білім беруді дамыту тұ жырымдамасы//Астана. 2004. 3-4б.

6. Краткий словарь иностранных слов // под. ред. О. П. Марасанова. М., 1993. 318-б

7. Советский энциклопедический словарь// М., Издательство «Советская энциклопедия», 1984. 613-б

8. С. И. Ожегов, Н. Ю. Шведова. А. С. Макаренко. «Толковый словарь русского языка» // М., 2004. 288-б

9. Қ азақ стан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарғ а арналғ ан мемлекеттік бағ дарламасы // Астана. 2004. 28-б

10. С. Е. Шишов. Понятие компетенции в контексте проблемы качества образования // «Государство и образование», 2002. 88-б

11. В. А. Хуторской. Ключевые компетенции как компонент личностноориентированной парадигмы образования. // «Народные образования», №2, 2003. 58-94-б

12. Б. А. Тұ рғ ынбаева. Мұ ғ алімнің шығ армашылық ә леуметін біліктілікті арттыру жағ дайында дамыту.: теория жә не тә жірибе // Aлматы. 2005, 174-бет

13. К. Қ ұ дайбергенова. Қ ұ зырлылық – тұ лғ а дамуының сапалық критерий // «білім сапасын бағ алаудың мә селелері: ә діснамалық негізі жә не практикалық нә тижесі » атты халық аралық ғ ылыми – практикалық конференцияның материалдары. 2008. 30- 32-б

⇐ Предыдущая 1 2 34