Неміс классикалық философиясы

Философиялық шығ армашылығ ы екі кезең нен тұ рды:

1. «Сыни кезең ге дейінгі кезең » (1746-1770). Қ арастырғ ан мә селесі болмыс, табиғ аи, жаратылыстану мә селелері болды. Ол даму проблемасында табиғ аттың дамуына кө ң іл бө лген алғ ашқ ы философ болды. Бұ л кезең дегі шығ армасы «Жалпы тарих жә не аспан теориясы», кант онда ө зінің космологиялық теориясын тү сіндірді. Кү н жү йесінің пайда болуы туралы болжам жасады (ә лемнің пайда болу ының анологиясын қ арастырды) бұ л теория кейін Кант-Лаплас теориясы деп аталды.

2. «Сыни кезең » (1770-1797)(агностицизм и априоризм). Осы кезде ө зінің негізгі ең бектерін жазды, олар «Таза ақ ылғ а сын» (таным теориясының сұ рақ тары), «Практикалық ақ ылғ а сын» (этикалық мә селелер), «Пайым мү мкіндіктеріне сын» (эстетика жә не табиғ атағ ы мақ сатылық байланыстар туралы ілімі жү йеленді).

«Таза ақ ылғ а сын» ең бегінде таным теориясы қ арастырылып жаң замандағ ы эмпиризм мен рационализмнің тар ө рісін ө зара біріктіруге тырысты. Ол танымды ү шке бө лді: сезімдік, пайым, зерде (рационалистік).

Таным теориясында – агностик болды, танымның қ оршағ ан шынайылық ты толығ ымен тану мү мкіндігін жоқ қ а шығ арды. Оның болжамында танымның тұ йық қ а тірелуінде себеп, қ оршағ ан шынайылық – объекті емес, таным ә рекетіндегі – адам, оның ақ ылы, оның танымдық мү мкіндіктері шектеулі.

Шынайы ә лемдегі ақ ыл мен сезімнің қ абылдайтын бейнелері «біз ү шін зат», ал ақ ылмен абсалютті тү рде танылмайтын нә рселер «ө зіндік зат» деп аталды. «Ө зіндік зат» - трансцендентальды яғ ни басқ а дү ниелік уақ ыт пен кең істіктен тыс ө мір сү реді.

Кант таным теориясында барлық білімдер 2-ге бө лінеді: 1) тә жірбиелік білімдер апострорий; 2) тә жірбиеге дейінгі білім – априорий.

Адам ақ ылы ө зінің таным қ ұ ралдарымен ө з мү мкіндіктерінен шығ уғ а тырысқ анда, ол шешілмейтін қ айшылық тарғ а тап болады, ол антиномиялар – ақ ылдағ ы пайымның бір-бірін ө зара терістеуі. Ақ ыл кө мегімен логикалық дә лелдеуге болады, бір мезгілде екі қ арама-қ айшы логикалық дә лел болуы мү мкін, сө йтіп антиномиялық жағ дай туындайды. Антиномияғ а Кант тө рт мысал (қ ұ дайдың бар немесе жоқ екендігі, дү ниенің шекті немесе шексіз екендігі, ) келтірді, оның ә рқ айсысында тезис жә не антитезис бар. кант бойынша, антиномиялардың болуы – ақ ылдың таным мү мкіндіктерінің шектеулі екендігін дә лелдейді.

И. Кант «Практикалық ақ ылғ а сын» ең бегінде мен не істеуім керек деген сұ рақ қ а жауап іздеп, этикалық мә селелерін қ арастырады. Яғ ни, адамгершілік, мораль, парасат мә селелерін қ арастырды. Кант теоретикалық ақ ылдан, оның шешілмейтін шым-шытырық қ айшылық тарынан практикалық ақ ылғ а ө тті.

Практикалық ақ ыл деп аталуының себебі, оның функциясы – адамның ө зін-ө зі алып жү руін басшылық қ а алды, яғ ни адамгершілік ә рекеттерінің принциптерін жасады. Мораль, адамның мінез-қ ұ лқ ы, іс-ә рекеті ешбір сыртқ ы жағ дайғ а тә уелді болмауы керек, адам адамгершілік, парасатты жан, сондық тан ол адамгершілік заң дарына сү йенуі керек. Бұ л заң да Кант адамгершілік категорияларының императиві деп атады жә не ол былай анық талды: адамның ө зіндік еркі мен мінез-қ ұ лқ ы, іс-ә рекеті, ә рқ ашан жалпы заң дардың принципне бағ ынып, соның негіінде жасалуы қ ажет.

Кант ә руақ ытта «Аспандағ ы жұ лдыздар мен бздегі адамгершілік заң дарынан керемет ешнә рсе жоқ » дегенді қ айталап отырды.

Иоганн Готлиб Фихте (1762-1814) философияны геометрияғ а ұ қ сас ретінде, ә лдебір ғ ылымибілім деп қ арастырды. Ғ ылымибілімнің негізгі мә селесі-сана немесе Мен. Мен мә ні жағ ынан қ арапайым адам санасы. Ал барлық сыртқ ы ә лем-Мен-нен туындағ ан Мен-емес. Мен ә рекетшіл, белсенді. Мен ө зінің қ арсыласы ретінде Мен-еместі тудырып ө з белсенділігін қ олдануғ а ұ мтылады. Осы екі қ арама-қ арсылық тардан адамның ө зіндік санасы дамиды. Фихтенің философиядағ ы маң ызды жетістіктерінің бірі-ойлаудың диалектикалық ә дісін ө ң деу. Ол барлық тіршіліктің қ айшылығ ы, қ айшылық тардың бірлігі туралы жазып қ айшылық ты дамудың қ айнар кө зі деп қ арастырады. Фихте ү шін категориялар парасаттың априорлы тү рінің жиынтығ ы емес, керісінше білімді таң дағ ан ұ ғ ымдардың жү йесі. Фихте таным процесіндегі субъект пен объектінің нақ ты ө зара ә серін тү сінуге ұ мтылды. Оның пікірінше, Мен-ді " абсолютті” жә не " эмпирикалық ” деп бө лу, сондай-ақ оның Мен-емес-пен ө зара ә рекеті " ғ ылымибілімді” қ алыптастырады. " Ғ ылымибілім” ғ ана индивидуалдық тың, жоғ ары адамның, ә лемдік рухтың ү стінен қ арап ішіне ене алады.

Фридрих Вильгельм Йозеф Шеллинг (1775-1854) философиясы табиғ ат мә селелеріне арналғ ан. Табиғ ат ол ү шін индивидуалды Мен емес, абсолютті. Ол мә ң гі ақ ыл, субъективтілік пен объективтіліктің абсолютті тең дігі. Шеллинг идеалдық пен материалдық тың тең дік идеясын шығ арды. Материя бұ л-абсолютті рухтың еркін кү йі. Материя мен рух тең. Шеллингтің натурфилософиясы 18 ғ асырдың аяғ ында қ оғ амдық қ ызығ ушылық тан туындағ ан жаң а ғ ылыми-жаратылыстанудың нә тижесінен пайда болды. Осы ғ асырдың ғ ылымдарындағ ы ұ лы ашылыстарғ а сү йене отырып, Шеллинг табиғ аттың идеалды мә нін, оның белсенділігінің материалды емес сипатын ашты. Шеллинг натурфилософиясының қ ұ ндылығ ы оның диалектикасында жатыр. Кез-келген заттың мә ні қ арама-қ арсы кү штердің бірлігімен сипатталады жә не ол " полярлық ” деп аталады. Мысал ретінде ол магнитті, электрліктің оң жә не теріс зарядтарын, химиялық заттардағ ы қ ышқ ылдар мен сұ йық тарды, санадағ ы объективтілік пен субъективтілікті мысалғ а келтірді. " Полярлық ” денелер бесенділігінің бастауы деп " нағ ыз ә лемдік жан” деп анық тады.