Жаңа заман және ағартушылық философиясы

Дә рістің мақ саты: классикалық жаң аеуропалық философиялық ойының дамуының ө зіндік сипатымен, негізгі гносеологиялық мә селелермен жә не оның шешілу жолдарымен, адам жә не қ оғ ам туралы ойларымен таныстыру.

Негізгі сұ рақ тары:

1. Жаң а заманның рационалистік и эмпирикалық дә стү рлері(Ф. Бэкон, Р. Декарт).

2. Д. Локктың сенсуалистік гносеологиясы жә не Т. Гоббстың философиялық концепциясы.

3. Б. Спинозаның субстанция мә селесі жә не Лейбництің монадологиясы.

4. XVIII ғ. Француз материализмі.

1. XVII ғ асырдан бастап жаратылыстану ғ ылымдары қ ауырт дамыды, сондық тан философияның ғ ылыми жаратылыстық алғ ышарттары қ алыптасып, философия схоластикалық ойлаудан діннен толығ ымен арылды, ақ ылыдың қ ұ діретілігі мен ғ ылыми зертеулердің шексіз мү мкіндіктері туралы айтқ ан ілімдер қ алыптасты.

Жаң а заман философиясына жаратыластанудың тә жірбесінен туындағ ан материалистік тенданция тә н.

XVII ғ асыр Еуропаның философиясының ірі ө кілдері Ф. Бэкон, Т. Гоббс и Дж. Локк (Англия); Р. Декарт (Франция), Б. Спиноза (Голландия), Г. Лейбниц (Германия).

Оларғ а тә н ортақ сипат ортағ асырлық рухани мұ раларғ а сыни кө зқ арас, философияның рө лі мен маң ызын қ айта қ арау, схоластикалық ойлаудағ ы суеверияғ а қ арсы шығ у болды.

Философия практикалық сипатқ а ие болып, адамзат тағ дырына нақ ты ық пал етуіне байланысты ө мірлік қ олданыс тапты.

Жаң а заман философтарының қ арастырғ ан мә селелері мына тө мендегілер:

танымның жаң а ә дістерін жасау;
онтология мә селелері;
болмыс мә селесі субъстанцияны қ арастыруда кө рінді;
ә леуметтік ө мір мә селелері. XVII ғ асыр философиясы гуманистік идеалдар мен қ ұ ндылық тырды саналы тү рде қ орғ ады, ә сіресе ақ ыл мен бостандық принциптерін талдауғ а ерекше мә н берді.

Фрэнсис Бэкон (1561-1626) – Англиядағ ы эмпиризмнің егізін қ алаушы. «Жаң а Органон» трактатының авторы, онда ғ ылымның міндетіне жаң а тү сінідірмені жасап, ғ ылыми индукцияның негіздеді. «Жаң а Атлантида» шығ армасында саяси кө зқ арастары тұ жырымдалып, утопиялық кө зқ арастары берілді, гү лденген идалды мемлекет бейнеленді, онда ө мір ғ ылымның рационалды негіздері арқ ылы ұ йымдастырылып, техниканың дамуы қ арастырылғ ан, бірақ онда басқ арушы мен бағ ынушы класстар сақ талғ ан.

Бэкон бойынша ғ ылыми білімнің міндеті, адамзат ұ рпағ ына пайда алып келу. Барлық ғ ылымдардың ортақ мақ саты – адамның табиғ атқ а билігін одан ә рі нығ айта тү су. Бэкон ө зінің «Білім - кү ш» атты афоризммен танымал, онда жаң а ғ ылымның практикалық мә ні мен бағ ытылығ ы айқ ындалғ ан. Ғ ылым – бұ л қ ұ рал, ө зіне ө зі мақ сат емес, оның мақ саты табиғ и қ ұ былыстардың себептілік байланысын ашу, ө йткені бұ л қ ұ былыстарды адамзат игілігі ү шін пайдалану мақ сатында қ ажет.

Табиғ атқ а ү стемдік жү ргізу ү шін, адамғ а қ ызмет етуін қ арастыру керек, сол ү шін ғ ылыми танымның ә дістерін ө згерту қ ажет. Барлық таным, барлық жаң алық тә жірбиеге сү йенуі қ ажет. Ол тә жірбиенің екі тү рін кө рсетті: 1) «жеміс берін» - тә жірибе, оның мақ саты – адамғ а қ ажетті пайданы кө здеу, 2) «тек гү л беретін» - тә жірибе, ол тек заттар қ ұ рлысы мен қ ұ былыстардың заң дылық тарын ғ ана танумен шектеледі.

Ғ ылыми дә стү рді қ алпына келтірудің логикалық негіз ретінде индукция теориясын алды. Индукцияның алғ ышартын тә жірбиені аналитикалық тұ рғ ыдан ұ ғ ыну қ ұ райды. Бэкон бұ рынғ ы тү сіндіруді теріске шығ арудың мә нін аша отырып, оғ ан қ арсы болды, оны негативті (теріс) интенция деп атады. Оның ойынша, онымен шұ ғ ылдану қ ателіктерге ұ рынудың, суеверия мен ақ ылғ а сиымсыз кө зқ арастардың пайда болуының басты себебі. Ғ ылыми дә стү рді қ алпына келтіру арқ ылы бос елестерден, қ ателіктерден тазарту керек деп тұ жырымдады. Осығ ан байланысты ол тө рт тү рлі қ ателікті, таным жолына кедергі келтіретін – тө рт тү рлі «елестер» (қ ате бейнелер) немесе себептерді кө рсетті. Олар «тектік елестер» (адам табиғ атына тә н ой қ абілеттерінен), «ү ң гір елестер» (ғ алымдардың жекелеген топтарына немесе жеке адамдар тобына тә н қ ателіктерден туады), «алаң елестер» (тү сіндіру барысында тілдің шикілігі мен дә лелсіздігінен сө здер арқ ылы кеткен қ ателіктер) и «театр елестер» (ақ ылды қ ате кө зқ арастарғ а тә уелді етіп, бө тен біреулердің пікіріне сын кө збен қ арамай қ абылдау). Жалғ ан кө зқ арасты жойғ ан соң шынайы ә дістің негізінде жаң а ғ ылым жасауғ а болады. Бэкон бойынша, ғ ылым тә жірбие фактілерінің ұ тымды тү рде ө ң деліп – пысық талуы болуы тиіс, яғ ни оның тұ жырымдарының индукция арқ ылы жинағ ан ұ ғ ыидарғ а негізделген қ ағ идалар болды.

Сонымен, Бэконның философияны дамытудағ ы маң ызды жақ тары:

жаң а ғ ылыми дә стү рді қ алпына келтіріп, ө ткен кезең нің философиялық ілімдеріне бағ а берді;

табиғ атқ а материалистік тү сініктерін қ алыптастырды, материяғ а – бө лшектердің жиынтығ ы, табиғ ат – денелердің жиынтығ ы ретінде қ арауды ұ сынды;

қ озғ алыстың материяның ажырамас бө лігі ретінде қ арап, механикалық қ озғ алыспен шектеліп қ алмай, 19 тү рін тапқ ан;

жаң а қ ажетіліктерді, Англиядағ ы алғ ашқ ы капиталистік қ ор жинау дә уірінде ғ ылымғ а қ ойылғ ан талаптарды кө рсетті.

Рене Декарт (1596 -1650) – француз философы, математик, физик жә не физиологы. Ла Флеш діни коллегиясында оқ ыды. Математикада аналитикалық геметрияның негізін салғ ан. Механикада қ озғ алыс пен тыныштық тың салыстырмалығ ын атап кө рсетті, ә серлесу мен жалпы ә сердің заң ын тұ жырымдады, сондай-ақ серпілмейтін екі заттың ө зара соқ тығ ысында қ озғ алыстың толық санының сақ талу заң ын анық тады. Ол космологияда ғ ылым ү шін жаң а идея – Кү н системасының табиғ и дамуын жетілдірді, ә лем қ ұ рылымына жә не аспан денелерінің пайда болуына жағ дай тудыратын космологиялық катигория қ озғ алысының негізгі формасын оның ұ сақ бө лшектерінің қ ұ йынды қ озғ алысы деп білді. Декарт дамуды тек механикалық заң дылық деп тү сінді, бұ л болжам табиғ атты диалектикалық тұ рғ ыдан тү сінуге ық пал етті. Декарт материаны кең істікпен тең естірді. Бұ л қ андайда болмасын кең істікте зат бар, бос кең істік болмайды, ал тығ ыздық пен геометриялық қ асиеттер дененің бір мә нін қ ұ райды. декарт материалистік физика іліміне дуалистік идея тә н: қ озғ алысқ а жалпы себепші – қ ұ дай, ол материяны қ озғ алыс жә не тыныштық пен қ оса жасады, жә не материя қ озғ алыс пен тыныштық тың бірдей жалпылама санын сақ тайды. Физиологияда рефлекстік актының алғ ашқ ы ғ ылыми сипаттамасы – қ имылдар тетіктерінің нобайын жасады. Декарт бойынша мә ні кең істік болып табылатын денеден жанның айырмашылығ ы оның ойлау қ абілетінде.

Декарт та Бэкон сияқ ты білімнің міндеті адамның табиғ ат кү штеріне ү стемдік етуінде, техникалық қ ұ ралдарды ойлап табу жә не жасауында, себеп пен салдарды танып білу, адам табиғ атын жетілдіру деп білді. осы міндетті орындау ү шін бә ріне кү діктене қ арау керек деп білді. Бұ л кү мә н барлық нә рсені танып білуге болмайды деген сенімсіздіктен туғ ан жоқ, керісінше, ол білімнің дұ рыс бастамасын тудыру ү шін қ ажет. «Кү мә нданамын, яғ ни ойланамын, ойланамын яғ ни ө мір сү ремін» ( Cogito, ergo sum) деген қ ағ иданы осындай бастама деп есептеді. Сө йтіп, ақ иқ ат білімнің тамыры ақ ылда деп есептеді де, теоретикалық ойлаудағ ы тә жірибенің мә ніне мү лдем кө ң іл бө лмеді.

Декарт таным ілімінде математикалық білімнің логикалық сипатын біржақ ты тү сіндіру нә тижесінде қ алыптасқ ан рационализмнің негізін қ алады. Декарт ү шін математикалық білімнің жалпығ а бірдей, қ ажетті сипаты ақ ылдың ө з табиғ атынан туындайтын болғ андық тан, ол таным процесінде мү мкіндігінше толық ұ ғ ыммен тануғ а болатын қ ағ идаларғ а сү йенген дедукция роліне баса мә н берді.

Декарттың ақ ылдың дұ рыстығ ы жә не туа біткен идеялар туралы ілімі (мұ ндай идеяларғ а қ ұ дай, жандық жә не тә ндік субъстанция туралы ойлары жатады) идеализмге ық пал етті. Танымдағ ы сананың алғ ашқ ылығ ы, ақ ылдың сезімдік қ абылаулардан тә уелсіз екендігін мойындады. Егер ақ ыл ақ иқ ат ә дісті пайдаланатын болса, барлығ ынан ақ иқ ат білімді ала алады. Мұ ндай ә діс ретінде Р. Декарт дедукция деп кө рсетті. Оның ә діс туралы ілімі «Ә діст туралы пікір» (1637) шығ армасында жазылды.

2. Материалистік философияның, танымның дамуына жол ашқ ан, ә леуметтік-философиялық ойларын тұ жырымдағ ан ағ ылшын философы Томас Гоббс (1588 – 1679) болды.

Оның негізгі шығ армалары – «Азамат туралы ілімнің философиялық элементтері» (1642) жә не «Левиафан» (1651).

Гоббс Бэкон бастағ ан ілімді ілгері қ арай дамыты. ө з заманында пайда болғ ан ә дістерді пайдалана отырып, оларды қ оғ ам ө мірімен, адам туралы іліммен байланыстыруғ а тырысты. Оның ойынша ә лем – механикалық қ озғ алыс заң дарына бағ ындырылғ ан денелердің жиынтығ ы. Денесіз ешбір нә рсе ө мір сү рмейді. Ойды материядан ажыратуғ а болмайды, материя – барлық ө згерістердің субъектісі. Адамдардың рухани ө мірін де қ озғ алыс пен кү ш-жігерге саяды. Олар сыртан жасалғ ан ә серлермен тұ тас айқ ындалатын кү рделі механизм.

Таным теориясында табиғ аттың сапалық алуан тү рлігінің объективтік сипатын теріске шығ арды, оны заттардың механикалық айырмашылық тарында жатқ ан адам сеім-тү йсіктерінің қ асиеті деп есептеді. Декарттың туа пайда болатын идеяларына қ арсы шық ты, бірақ идеяларды ө ң деу туралы ілімді дамытты. Гоббс бойынша таным идеялар кө мегімен жү зеге асады. Идеялардың тү птамыры тек сыртқ ы дү ниені сезімдік қ абылдау болып табылады жә не біздің танымымыздың да тү пкі негізі.

Т. Гоббстың саяси-ә леуметтік, қ оғ амдық кө зқ арастарын айқ ындайтын шығ арма – «Левиафан». Бұ л шығ армада қ оғ амның пайда болуы мен даму ын жан-жақ т ық арастырды. Қ оғ амды екі дә уірге бө лді:

1) алғ ашқ ы дә уірі табиғ и деп аталды. Мұ нда адамдар тең қ ұ қ ылы, барлығ ы заттарғ а тең иелік етеді. Бұ л тең қ ұ қ ылық адамдар арасындағ ы қ ақ тығ ысқ а, соғ ысқ а ә келді, ол адамның жер бетінен қ ұ рып кетуін ә келетін болды.

2) екіншісі азаматтық деп аталды. Онда адамдар ө зара келісе отырып, «мынау менікі, мынау сенікі» деген қ ұ қ ық тық қ атынастарды тудырды. Сонымен жеке меншік пайда болды. Ал жеке меншгікті қ орғ ау ү шін мемлекет пайда болды. Ендіге жерде қ оғ ам екінші дә уірге аяқ басты. Гоббс қ оғ амның қ ұ діреттің кү шімен орнайтындығ ын теріске шығ арып, қ оғ амдық келісім теориясын жасады. Бұ л теориясы бойынша жеке меншік пен мемлекеттің пайда болуы заң ды процесс жә не ол қ асиетті. Оғ ан қ арсы шығ уғ а болмайды, оғ ан қ арсы шығ у адамзат табиғ атына, белгілі бір заң дылық қ а қ арсы шығ у деген сө з.

Англиядағ ы Ф. Бэконның жә не Т. Гоббстың ізін қ уушы Джон Локк (1632 – 1704) болды. Ол материалистік сенсуализм принципін негіздеді, яғ ни барлық білімнің сыртқ ы дү ниені сезімдік қ абылдаудан пайда болады деп тұ жырымдады. Оның негізгі шығ армасы – «Адамның ақ ыл-парасаты туралы» (1690), бұ л ең бегінде Декарттың туа біткен идеялар туралы ілімін теріске шығ арып, тә жірбиені барлық идеялардың бірден-бір кө зі деп жариялады (Tabula rasa – таза тақ та). Локк тә жірбиені екіге бө лді: сыртқ ы жә не ішкі тә жірбие. Алғ ашқ ысы – сезнуге негізделген, екіншісі – рефлекске негізделеді. Идеялар сыртқ ы ә сердің сезім органдарына ә сері нә тижесінде, (сезіну идеялары), немесе жанның жай-кү йіне жә не қ ызметіне бағ ыталғ ан назарының нә тижесінде пайда болады (рефлекс идеялар). Локк сезімдік қ абылдау идеясында сапаны екіге бө лді: «бірінші ретегі» яғ ни объективті; «екінші ретегі» яғ ни субъективті. Объективті сапалар – заттар мен процестерге тә н, ал субъективті сапа – заттардың ө зіне тә н сияқ ты, ал шындығ ында оларда болмайтын біздің сезім мү шелеріміз арқ ылы берілетін сапалар.

3. Бенедикт Спиноза (1632 – 1677) – нидерлант философы-материалист, пантеист жә не атеист. Екі ірі ең бегі белгілі – «Діни-саяси трактат» (1670) и«Этика» (1675). Амстердамның еврей шіркеу қ ауымынан дінге еркін кө зқ арасы ү шін аластатылды. Философиядағ ы геометириялық ә дістің негізін салды. Білімнің мақ саты табиғ атты мең геру жә не адамды барынша жетілдіру деп есептеді. Бостандық туралы ілімін қ алыптастырды. Ол қ ажетілік шең берінде адам бостандығ ының қ алай мү мкін болатындығ ын дә лелдеді. табиғ ат туралы ілімін жасап, Декарт дуализіміне қ арсы болды. Спиноза табиғ ат - ө зіне-ө зі себепші, ол ө зінің болмысы ү шін ешнә рсені де қ ажетсінбейді деп тұ жырымдады. Табиғ ат – субъстанция, ө зі атағ андай ол – қ ұ дай. Субстанциядан шектелген жеке заттар дү ниесін ажырататын – модустар. Субъстанция біртұ тас, модустар шексіз кө п. Шексіз ақ ыл ғ ана шексіз субъстанцияны тани алады.

Спиноза бойынша адам – табиғ аттың бір бө лшегі. Жан модусы туралы ілімінде Спиноза адамның кү рделі психологиялық ө мірін зердеген жә не ынтық тық қ а яғ ни аффектілерге – қ уанышқ а, қ айғ ығ а, қ ұ марлық қ а ә кеп шектеді. Ол бостандық ты ақ ылмен тең естірді. Бостандық белгілі бір себептерге тә уелді екендігін мойындады. Спеноза ілімі бойынша бастандық та халық бұ харасы емес, тек ақ ыл иесі болуы мү мкін.

Спиноза таным теориясында рационализм бағ ытын жалғ астырды. Ол рационалды танымды жоғ ар қ ойып, сезімдік танымды екіншіге, ал тә жірбиенің рө лін тө мендетті. айқ ындық пен дә лдікті ақ иқ аттың критерийі деп жариялады.

Спинозаның атеизм мен еркін ойшылдық ты дамытудағ ы ролі зор. Діннің негізгі мақ саты – табиғ аттың тану емес, адамдарды ө негілі ө мір сү руге шақ ыру деді. Сондық тан дінде, мемлекет те ой бостандығ ына қ иянат жасамауы тиіс.

Қ оғ ам туралы ілімінде Гоббсті жалғ астырушы. Одан айырмашылығ ы биліктің жоғ арғ ы тү рі монархия емес, демократиялық билік деп кө рсетті жә не мем. шексіз билігін бостандық талаптарымен шектеді.

Если Т. Гоббс, Б. Спиноза, Д. Локк материализмді негіздеп оны дамытса, XVІІ ғ. Готфрид Вильгельм Лейбниц (1646 – 1716) идеализмнің ө кілі болды.

Г. Лейбництің ғ ылыми ә рекетіне тә н сипат – теорияны практикамен байланыстыруғ а тырысты. Оны ә леуметтік мә селелер де қ ызық тырды. Ол монадалар туралы ілімін жасады. Материя субъстанция бола алмайды, ол ұ зақ қ а созылып жатыр, ә рі ол қ арапайым. Монадалар бө лінбейтін рухани субъстанциялар, бү кіл ә лем монадалардан қ алыптасады. Монадалардың саны шексіз, олардың ә рқ айсвсы қ абылдау мен ұ мтылу қ асиеті бар. монадалар бір-бірімен физ. Жағ ынан ә рекетеспейді, жоғ ары монадағ а тә уелді.

Лейбениц таным теориясы – идеалистік рационализм. Локктың сенсуализмі мен эмперизміне қ арсы. Локк ақ ыл дегеніміз таза тақ тай кө зқ арасын қ олдамай, ақ ыл ғ ана білім қ ажетілігінің кө зі бола алады деп тұ жырымдады.

4. XVIII ғ. философиясы сан қ илы кө зқ арастарғ а толы кезең, онда: материалистік жә не идеалистік бағ дардағ ы ойлар, атеистік жә не деистік кө зқ арастар да болды. Бұ л дә уір философиясын ағ артушылық кезең деп атауғ а болады.

XVIII ғ. француз материализмі – материалистік философияның жаң а тарихи баспалдағ ы. Аталмыш философия табиғ ат, адам жә не қ оғ ам туралы материалистік ілімдерге сү йенді.

XVIII ғ. француз материализмінің негіздеушісі Жюльен Офре де Ламетри (1709 – 1751) философ, дә рігер. Декарт философиясы мен Локктің сенсуализміне сү йене атырып, дү ниені созылып жатқ ан, іштей белсенді, материалдық субъстанцияның кө рінісі ретінде қ арады. Негізгі ең бектері: «Жан туралы трактат», «Адам – машина», «Адам – ө сімдік».

Ж. Ламетри кез-келген форма материядан бө лінбейді жә не кез-келген материя қ озғ алыспен байланысты. Оның ойынша, субъстанция соң ында материямен тү йіседі, материя қ озғ алыста болады, сезіну жә не тү йсіну қ абілетеріне ие.

Адам басқ а тіршілік иелерінен айырмашылығ ы ақ ылының даму дең гейінен ажыратуғ а болады. бірақ ол адамды машина ретінде қ арастырып, механика заң дарына сү йенді, адам тә нінің механикасын зерттеу автоматты тү рде оның сезімдік жә не ойлау ә рекетерін ашуғ а жол ашады деген жансақ пікірде болды.

Материалистік философияны жү йелеп кө рсеткен Поль Анри Гольбах (1723 – 1789) болды.

Оның ең ірі трактат «Табиғ ат жү йесі» (1770). Оның негізгі идеясы – материя біздің сезім тү йсіктерімізге ә лдеқ андай жолмен ә сер ететін нә рселердің бә рі. Ол ө згермейтін жә не бө лінбейтін атомдардан тұ рады, олардың негізгі қ асиеттері – ұ зындық салмақ, пішін, бітеулік. Қ озғ алыс ол да материяның атрибуты, оны денелердің кең істікте жай ғ ана орын ауыстыруы ретінде қ арады. Адам – табиғ ат заң дарына бағ ынатын оның бө лігі. Детерменизмді қ орғ ап, сонымен бірге себептілікті механистік тұ рғ ыдан қ арастырды. Ол кездейсоқ тық ты жоқ қ а шығ арды. Гольбах таным мә селесінде сенсуализмді ұ станды, агноститсизмге қ арсы болды. Саясаттак – конституциялық манархияның, ал бірқ атар жағ дайда – білімдер абсолютизмнің жақ таушысы болды. Қ оғ амдық кө зқ арастарда идеялис «Пікір – дү ниені билеп-тө стейді» деді. Ол заң шығ арушылардың қ ызметі тарихта шешуші роль атқ арады деп ойлады. Адамдардың азаттық алу жолы оқ у-ағ артуда деп білді.

П. Гольбахтың табиғ ат туралы іліміні француз материалисті Дени Дидро (1713 – 1784) ең бектерінен жалғ асын тапты.

Басқ а француз материалистері сияқ ты, Д. Дидро табиғ атың мә ң гілігі мен шексіздігі туралы тұ жырымынан бастады. Табиғ атты ешкім жаратпағ ан, одан басқ а, одан тыс ешнә рсе жоқ. Материалистік ілімінде кейбір диалектикалық элементтерін – материя мен қ озғ алыстың, табиғ атта жү ріп жатқ ан процестердің ө зара байланыстарын, табиғ и формалардың мә ң гі ө згерісте болатындығ ы туралы идеяларын енгізді.

Материалдық бө лшектердің мех. Қ озғ алысы қ алайша тү йсіктерге тә н мазмұ н тудырады деген мә селені материяның жалпы сезімталдығ ы туралы ойғ а жү гіне отырып шешті. Осығ ан байланысты рефлекстер туралы ілімінің негізі болғ ан психологиялық қ ызметтің материялистік теориясын айтты. Бұ л теория бойынша адамдар жануарлар тә різді – тек сезіну қ абілеті мен есі бар қ ұ рал-саймандар. Бұ л жө ніндегі ең бегі «Даламбердің Дидрмомен ә ң гімесінде»

Ол таным мә селесінде, Бэконның тә жірбиеден бастау алғ ан білімінің алдына қ ойғ ан бар мақ саты тек ақ иқ аты ғ ана ұ ғ ынып қ оймай, адамның кү ш қ уатын арттыру мен кемелдендіру жолын табу деген пікірін дамытты. Тә жірбие мен бақ ылау танымдағ ы жетекші ә діс болып табылады. Солардың негізінде ойлау толық ақ иқ ат болмаса да, ық тималдығ ы жоғ ары білімге жете алады. Оның ө мірінің мақ саты энсеклопедияны жарық а шығ ару болды. Қ оғ амдық ойларында феодалдық деспотизмге қ арсы шық ты, конституциялық монархияны жақ тады.

Сонымен, француз ағ артушылары тарихтың қ озғ аушы кү ші адамзат ақ ылы, ағ артушылық процесс екендігін басты атап кө рсетті. .

Бұ л сұ рақ тарғ а дә л жауаптар К. Гельвеций жә не П. Гольбах ең бектерінен табылды.

Клод Андриан Гельвеций (1715-1771) «Ақ ыл туралы» трактатының авторы. Гелвеций Бойынша, объективті ө мір сү ретін материя сезім – тү йсік арқ ылы танылады. Гельвеций еске сақ тауды танымның екінші қ ұ ралы деп санады, оғ ан ұ зақ қ а созылатын бірақ ә лсіз тү йсік деп анық тама берді. Ойлауды қ арапайым тү рде тү сіне келіп, тү йсіктердің араласуы деп анық тады. Адам мінез-қ ұ лқ ын тә рбиелеудегі қ оғ амның атқ аратын рө лін атап кө рсетті, осымен феод. Қ атынастарды капит. Қ атынастармен ауыстыру қ ажет екнндігін тү сіндірді. Қ оғ ам дамуында адам санасы мен қ ұ штарлығ ының айқ ын рө лін кө рсетті. Сонымен ол адам қ алыптасуындағ ы ортаның шешуші рө лі, жеке жә не қ оғ амдық мү дделердің жарасымды қ ауышу идеясы, ақ ыл қ абілеттің тең дігі марксизмдекгі утопиялық соцализмді қ алыптастыруда негіз болды.

http: //sheriazdanov. ucoz. kz/publ/filosofija/zha_a_zaman_zh_ne_a_artushyly_filosofijasy/9-1-0-333

⇐ Предыдущая 123 4 Следующая ⇒