1.1.Білімді ұрпақ – ел ертеңі

Ел ертең і бү гіннен басталатынын терең тү сінген дана халқ ымыз ежелден «Бала – ө мір жалғ асы» деп біліп, бала тә рбиесіне ерекше кө ң іл бө лген.

Егеменді еліміздің тірегі – білімді, тә рбиелі ұ рпақ. Болашақ та еліміздің мә ртебесін кө кке кө теріп, экономикасын дамытатын, бү кіл ә лемге Қ азақ станды паш ететін бү гінгі жас ұ рпақ. Қ азіргі кезде еліміздің білім беру ісінде тү бірлі ө згерістер болып жатқ аны мә лім. Ал бү гінгі таң да мектептің, мұ ғ алімнің ең қ асиетті міндеті - рухани бай, жан-жақ ты дамығ ан, дарынды бойында ұ лттық қ ұ ндылық тар бар, сақ талғ ан жеке тұ лғ аны қ алыптастыру. Рухани байлық ең алдымен ә р халық тың ұ лттық ә дет-салты, мә дениеті, ө нері жә не шық қ ан тү п тамырында жататыны белгілі. Сол ұ лттық қ ұ ндылық тарды бү кіл адамзаттың ө з ұ рпағ ын тә рбиелеудегі білім берудегі озық ұ станымдармен байланыстыра отырып, ә р баланың қ абілетін, талантын ашып, ө зіне-ө зінің сенімін нығ айтып, сан қ илы ө мірде аяғ ынан тік тұ рып кететініндей тү рткі жасауымыз қ ажет. Сол себепті барша ұ стаздардың, ата-ананың, қ оғ амның міндеті ә дет-ғ ұ рпымызды, салт-дә стү рімізді жандандырып, ұ лттық сана-сезімі жоғ ары тә рбиелі ұ рпақ ты ө сіру. Қ азақ халқ ының ағ артушысы М. Жұ мабаев «... Ә рбір ұ лттың баласы ө з ұ лтының арасында ө з ұ лты ү шін қ ызмет қ ылатын болғ андық тан, тә рбиеші баланы сол ұ лт тә рбиесімен тә рбие қ ылуғ а міндетті», - деген. Бұ л ү лкен міндетті орындауда ұ стаздардың ролі жоғ ары болу керек. Ол ең алдымен мұ ғ алімнің даярлығ ына, оның іс-тә жірибесінің қ алыптасып шың далуына байланысты.

Мұ ғ алім-баланың жеке тұ лғ асын қ алыптастырушы, маң ызды тә лім-тә рбие ө негесінің бастаушысы, жарқ ын ү лгісі, бала қ иялын самғ атып, арманын кө кке ұ сындырушы басты тұ лғ а. Бү гінгі жас ө ркеннің ертең гі ә леуметтік –саяси қ оғ ам мү шесі ретінде қ алыптасуында тә лім-тә рбиенің маң ызы зор екендігі белгілі. Ендеше қ оғ амдағ ы қ ол жеткен тә рбиелік жақ сы дә стү р атаулыны пайдаланып, биік адамгершілік қ асиеттерге баулу, тә рбиелеу - мұ ғ алімнің басты міндеті. Мұ ғ алім жан-жақ ты жетілген білімді, ә дістемелік шығ армашылық шеберлік иесі, халық тық дә стү р, ә дет-ғ ұ рып пен салт-сана ерекшеліктерін ә леуметтік қ арым-қ атынастар тү рлерін кә сіби тү рде мең геруі тиіс. Ә сіресе осы кә сіби білік дағ дыларын шың дауы оның ұ стаздық тә жірибе жинақ тауының ең басты алғ ы шарты болып табылады.

Келешекте біздің еліміз басқ а тә уелсіз елдермен терезесі тең болып ө мір сү руі ү шін қ азақ балаларын ешкімнен кем қ ылмай, мектеп қ абырғ асынан - ақ жан-жақ ты білімді, тә рбиелі етіп шығ ару ү шін сынып жетекші ұ лттық қ ұ ндылық тарды басшылық қ а ала отырып тә рбие жұ мысын жү ргізген абзал.

Қ азіргі таң да мұ ғ алім болу, тә рбиеші болу оң ай жұ мыс емес. Басқ а ешбір мамандық адамғ а дә л мұ ғ алімге қ ойылғ андай талаптар қ оймайды. Педагогтық қ ызметтің жетістігін бағ алау да ө те қ иын. Я. А. Коменский балаларғ а тә лім-тә рбие беріп ұ стаздық кө рсететін мұ ғ алімді ө те жоғ ары бағ алады: «Мұ ғ алім мә ң гі нұ рдың қ ызметшісі. Ол барлық ой мен қ имыл ә рекетіне ақ ылдың дә нін сеуіп, нұ р қ ұ ятын тынымсыз лаулағ ан жалын иесі. Оларғ а тамаша қ ызмет тапсырылғ ан, кү н астында одан жоғ ары ешнә рсе болмақ емес». Балалардың санасы мен мінез - қ ұ лқ ының қ алыптасуына тә рбиешінің жеке басының, оның моральдық бейнесінің атқ аратын рө лі орасан зор. Бұ л ә серді ө зінің кү ші жағ ынан ешнә рсемен салыстыруғ а болмайды. Бұ л - ерекше қ ұ діретті кү ш. Орыстың ұ лы педагогі Д. К. Ушинский «Тә рбие де барлығ ы да тә рбиешінің жеке басына негізделуге тиіс. Ешқ андай жарғ ы жә не бағ дарлама, ешқ андай оқ у орнының жасанды орталығ ы қ аншалық ты жетілдірілгенімен тә рбие ісінде жеке адамды алмастыра алмақ емес. Тә рбиешінің тә рбиеленушіге тікелей ә серінсіз мінез-қ ұ лық қ а сің ерліктей шын тә рбие беру мү мкін емес»деп жазды. Сондық тан тә рбиешінің жеке басына ерекше талаптар жү ктеледі. Ерік - қ айраты кү шті, қ азіргі заман талабында ө мір сү ре алатындай мінезге бай жас ө спірімдерді қ алыптастыру ү шін мұ ғ алімнің ө зінің жеке басы сол талаптарғ а сай болу керек. Мұ ғ алімнің жеке басында сө з бен істің арасында алшақ тық болмау керек.

Тә рбие жайындағ ы белгілі мә ліметтер адам баласының тә рбиесіне сү йенеді. С. А. Назарбаеваның «Ұ стаздан ұ лағ ат»атты кітабында: «Тә рбие дегеніміздің ө зі, ең алдымен, баланың сезімін оятып, ә сершілдігін дамыту сезімді тә рбиелеу - баланы қ оғ амдық мә ні бар, адамдарғ а жақ сылық ә келетін қ ылық - қ асиеттерден рахат, қ уаныш табуғ а баулу деген сө з. Парасаттылық дегеніміз - адамзатқ а қ ызмет ету», - деп жазылғ ан.

Бала тә рбиесі ең алдымен, ағ а ұ рпақ тың жас жеткіншекке деген сү йіспеншілігі мен қ амқ орлығ ынан, ұ рпақ тан ұ рпақ қ а жалғ асқ ан адамгершілік ізгі қ асиеттердің жиынтығ ынан туындайды. Атадан балағ а ұ ласатын ұ лттық қ ұ ндылық тар ү лкендердің ә ң гімесінен, іс-қ имылынан танылып, сезім арқ ылы жү ректен жү рекке беріліп отырғ ан. Сондық тан егеменді ел жастарының санасына осы ұ лттық ұ лағ атты қ асиеттерді сің іре білудің мә ні зор. Адамның адам болып қ алыптасуында ата-аналармен қ атар, тә рбиеші мен мұ ғ алімнің ролі зор. Яғ ни, мұ ғ алім мамандығ ының иелеріне болашақ ұ рпақ ты тә рбиелеуде ү лкен жауапкершілік жү ктелген. Ф. М. Достоевскийдің «Ө зің нен ө зің ді ізде, ө зің е ө зің бағ ын, ө зің ді ө зің тани біл», - дегеніндей, ә р мұ ғ алім ө зінің бала болғ анын, ө зінің ата-ана екенін, ө зінің оқ ытушы болып қ алыптасып келе жатқ анын ой елегінен жиі-жиі ө ткізіп отырса, ө зге алдындағ ы жауапкершіліктің сыры бірден айқ ындала бастайды. Н. А. Добролюбовтің «Мұ ғ алім ө зіне шә кірттердің қ аншалық ты жоғ ары бағ алап қ арайтынын есінде сақ таса, оның балаларғ а тигізетін ық палы соншалық ты кү шті болады, соншалық ты оның ә рбір мақ тауы балаларды шаттандырады, оның ә рбір ескертуі баланың жү регіне терең орнығ ады демек барлық тә рбие жұ мысы игілікті болады», - деп айтқ анындай, баламен кездескен сә ттен бастап, оның ү йіне қ айтатын уақ ытына дейінгі кезең де баламен тікелей қ арым-қ атынаста екенін, онымен ішкі сезімі байланыста болатынын бір сә т естен шығ армағ аны абзал. Сонда ғ ана ел білікті, парасатты, жан-жақ ты жетілген жеке тұ лғ аны тә рбиелеу ісінде едә уір табыстарғ а қ ол жеткізе алады.

Тә рбие кезең деріндегі оның ө зіне тә н заң дылық тарын сә тті жаң ашыл тұ рғ ыда шығ армашылық пен пайдалану ұ рпақ тә рбиесінің жемісті болуының ең ү лкен кепілі болмақ.

Қ азақ стан Республикасының баянды да тә уелсіз мемлекет болу ү шін ұ лттық қ ұ ндылық тар тә рбие арқ ылы халық педагогикасынан нә р алып, адами қ ұ ндылық тардың барлық саласын бойына сің ірген, таза ұ лтжанды азамат керек. Қ азақ мемлекеті ү шін бар білімі мен қ абілетін сарп ететін, елін, туып-ө скен жерін, тілін, халқ ының тарихын, дінін, мә дениетін біліп, қ ұ рметтейтін жеке тұ лғ а тә рбиелеу, жалпы жұ ртшылық, ә кімшіліктер мен білім беру мекемелерінің басты міндеті. Н. Ә. Назарбаевтың Қ азақ стан халқ ына арнағ ан Жолдауында: «Біз Қ азақ станның барлық азаматтарының отаншылдық сезімі мен ө з еліне деген сү йіспеншілігін дамытуғ а тиіспіз жә не оны қ алыптастыру басты міндетіміздің бірі» деген сө зін басшылық қ а ала отырып, «Менің Отаным - Қ азақ стан» деп ойлайтын ә рбір азамат ұ лттық қ ұ ндылық тарды бала бойына сің іретін тә рбие жұ мысын жү ргізуі міндетті.

Ал ұ лттық тә рбиеге тікелей ық пал жасайтын білім ордалары, отбасы, қ оғ ам, орта. Сол себепті барша қ ауымғ а, соның ішінде ұ стаздар қ ауымына «елім, туып-ө скен жерім, мен Қ азақ стан Республикасының азаматымын» деп жү регі соғ атын ұ рпақ тә рбиелеудің ә діс-тә сілдерін оқ ып-ү йрену, оны жү зеге асыру міндеті жү ктелген. Қ азақ станның болашағ ы - Ұ лтжанды, адами қ ұ ндылық тарды бойына жиғ ан, қ иыншылық тан жол табатын, экономикалық бә секелестікке қ абілетті, ары таза иманжү зді, біреудің қ олдауынсыз ө з ең бегімен білім алғ ан, елі мен жерін сү йетінін атқ арғ ан ісімен дә лелдеген жастарды кө ргіміз келеді. Оғ ан ү лкен кө мегін тигізетін тә рбие тү рі - Ұ лттық тә рбие беру, жас ұ рпақ қ а сана-сезім мен сенімді қ алыптастыру. Ол ү шін жастарғ а ұ лттық тә рбиені ел-жұ рт, қ оғ амдық орын, ата-ана болып, жан-жақ ты ойлана отырып берсек, біздің де, мемлекеттің де кө ркейетіні даусыз.

Бү гінгі жас ұ рпақ ты сонау замандардан жинақ талғ ан ата-бабамыздың мол мұ расымен яғ ни ұ лттық қ ұ ндылық тарымен сусындату - біздің басты парызымыз. Демек, ұ лттық қ ұ ндылық тарды пайдалана отырып, тә рбиелеу арқ ылы сынып жетекші ұ лттық тұ лғ аны қ алыптастырмақ.

Адамды адам ететін қ оршағ ан орта жә не тә лім-тә рбие десек, мектеп жасы балаларының тұ лғ алық ерекшеліктерінің қ алыптасуына отбасы мен бірге сынып жетекшінің де рө лі ерекше.

Ұ лттық қ ұ ндылық тар арқ ылы тә рбиелеу дегеніміз - халық тың ғ асырлар бойы жинақ тап, іріктеп алғ ан тә жірибесі мен ізгі қ асиеттерін жас ұ рпақ тың бойына сің іру баланың қ оршағ ан ортадағ ы қ арым-қ атынасын, дү ниетанымын, ө нерге деген кө зқ арасын жә не соғ ан сай мінез-қ ұ лқ ын қ алыптастыру.

Бү гінгі жаһ андану ү рдісі жү ріп жатқ ан жағ дайда ұ лттық мү дде, ұ лттық тә рбие, ұ лттық рухты сақ тап қ алу - ү лкен міндет. Бұ л орайда дайын материалдар, тұ жырымдамалар, бағ дарламалар ө те кө п, бірақ нә тиже шамалы. Оның себебі толық қ анды, жү рекжарды жұ мыс жоқ тың қ асы. Мектептегі екінші ата – ана, сынып жетекші аянбай ең бек ету керек. Жас ұ рпақ ты ұ лттық қ ұ ндылық тар арқ ылы тә рбиелеуде халқ ымыздың сан ғ асырлық тә жірибесі бар екені даусыз. Сондық тан сол мол тә жірибені пайдалану педагогика мен психологияны жете біліп қ ана қ оймай, шығ армашылық пен жаң ашылдық кө зқ араспен ең бек етуге тырысып, ең бірінші жаны таза, рухани биік, адамгершілігі мол, халқ ына пайдасын тигізетін адам тә рбиелеу - сынып жетекшінің міндеті. Ғ ұ лама Абайдың ө сиеттерін жете тү сініп, ө з тә жірибесінде тиімді пайдалану.

Ә рбір адам ең алдымен ө з халқ ының перзенті, ө з Отанының азаматы болу керегі екенін, ұ лттың болашағ ы тек ө зіне байланысты болатынын есте ұ стауғ а тиіс. Оның осындай тұ жырымғ а тоқ талуына ұ лттық ә дет-ғ ұ рыптар мен дә стү рлер кө птеп кө мектеседі, Солар арқ ылы ол жалпы азаматтық ә лемге аяқ басып, ө з халқ ының игілігін басқ а халық тарғ а жақ ын да, тү сінікті ете алады. Сондық тан ә рбір ұ стаз ө з кезі мен ө ткеннің талаптары, объективті факторлар негізінде жеткіншек ұ рпақ ты ө мірге даярлап, оны жинақ талғ ан тә жірибе арқ ылы тә рбиелеп отырып, ө зінің ата-бабаларының рухани мұ расын игерте тү суі керек.

Ұ лы педагог К. Ушинский « Тә рбиенің қ айнар кө зі тек адамның жеке басының ө негесіне негізделген. Ешқ андай жарғ ы да, бағ дарлама да оның орнын баса алмайды»- деп текке айтпағ ан. Ендеше еліміз тә уелсіздікке қ олы жеткен қ азіргі кезде білім беру жү йесіндегі негізгі міндет - ұ лтымыздың таным қ ұ ндылық тарын бойына сің іріп, салт-дә стү р, ә дет-ғ ұ рып мә йегін ұ рпақ санасына егу арқ ылы тә лім-тә рбие беру. Ұ стаз қ олында адам тағ дыры, болашақ ел тағ дыры тұ рады. Сол себепті заман талабына сай шығ армашылық пен жаң ашылдық пен сан қ илы тә рбие жұ мыстарын жү ргізу - мұ ғ алімнің басты міндеті екенін ұ мытпауымыз керек.

⇐ Предыдущая 1 234 5 6 Следующая ⇒