Пародонт аурулары. Пародонттың анатомиясы мен физиологиясы. Пародонттың құрылысы

Пародонт аурулары

Пародонт аурулары – бет-жақ сү йегі аймағ ының кө п кездесетін жә не кү рделі ауруларын жатады. Дү ниежү зілік Денсаулық Сақ тау ұ йымының мә ліметіне сү йінсек, пародонт аурулары кезінде тістерді жоғ алтудан дамитын бет-жақ сү йек жү йесіндегі функционалдық ауытқ улар асқ ынғ ан тісжегі нә тижесінде жоғ алтқ ан тістер ә серін дамитын ауытқ улардан 5 есе жиі орын алады екен.

Осығ ан байланысты болашақ дә рігер-стоматологтар пародонт ауруларының клиникалық ерекшеліктері, сараптамалы диагностикасы, емдеу ә дістері жә не олардың орын алу шаралары туралы жақ сы мә лімет алулары қ ажет.

Пародонттың анатомиясы мен физиологиясы

Пародонт туралы ұ ғ ым. Пародонт деп бір-бірімен генетикалық, морфологиялық, функционалдық тығ ыз байланыстағ ы тісті қ оршағ ан тіндер кешенін айтады. Бұ л кешеннің қ ұ рамына қ ызылиек, периодонт, альвеола ө сіндісі жә не тіс тіндері кіреді (сурет).

Ең алғ аш тіс тө ң ірегіндегі тіндер кешені туралы ұ ғ ымды 1905 жылы орыс ғ алымы Н. Н. Несмеянов қ алыптастырды жә не патологиялық ү рдіс кезінде барлық тіндер кешені жарақ аттанады деп қ орыта келе, бұ л кешенді «амфодонттық ағ за» (амфодонтный орган) деп атауды ұ сынды.

Пародонттың қ ұ рылысы

Пародонт қ ұ рамына кіретін тіндердің біразының (периодонттың, тіс тіндерінің ) анатомо-гистологиялық қ ұ рылымы туралы мә лімет ертеректе берілгендіктен, бұ л бө лімде тек қ ызылиек пен альвеола ө сіндісі туралы ғ ана беруді жө н деп санайық.

Қ ызылиек деп ауыз кілегейлі қ абығ ының жақ сү йектерінің альвеола ө сіндісін жауып тұ рғ ан бө лігін айтады жә не олпародонттың маң ызды қ ұ рамы болып саналады.

Клиникалық жә не физиологиялық кө зқ арасқ а сай, қ ызылиектің бірнеше бө лігін ажыратады. Олар: тісаралық қ ызылиек бү ртігі (десневой сосчек), қ ызылиек жиегі (десневой край) екеуі еркін қ ызылиекті қ ұ райды. (свободная десна) жә не альвеолалық немесе бекіген қ ызылиек (альвеолярная или прикрепленная десна).

Еркін қ ызылиек тіс мойнына тығ ыз жанаса орналасқ ан, ал альвеолалық қ ызылиек дә некертін талшық тары арқ ылы альвеола ө сіндісінің сү йек қ абымен бітісіп кеткен.

Тіс бетімен қ ызылиек, сайының арасында терең дігі 1, 0-1, 5 мм тар саң ылау (желобок) орналасқ ан жә не ол «қ ызылиек сайы» (десневая борозда) деп аталады. Қ ызылтек сайының эпителийқ ызылиек жақ қ абырғ асын жә не табанын эпителий жауып жатады жә не ол кіреуке катикуласына барып бекиді. Бұ л аймақ тағ ы қ ұ рылым тіс-эпителий бекімі (зубо-десновое прикрепление) деп аталады.

Бекім эпителийінің тіс тіндерімен қ осылу механизмі осы уақ ытқ а дейін нақ ты анық талғ ан жоқ.

Электронды-мекроскопиялық зерттеулер нә тижесіне сү йінсек, бекім эпителийінің беткей қ атарының клеткаларының кө птеген гемидесмосомдары тіс бетіндегі органикалық матрицаның жұ қ а тү йіршікті қ абаты (40-120мм) арқ ылы апатит кристалдарымен байланысқ ан.

Қ алыпты жағ дайда қ ызылиек сайының табаны кіреуке-дентин шекарасы дең гейінде орналасқ ан, ал жас ұ лғ айғ ан сайын біраз терең дей тү седі.

Тісаралық қ ызылиек бү ртігі ү шкір ұ шы тістердің тістеу қ ырына (шайнау бетіне) қ арағ ан ү шбұ рышқ а ұ қ сас келеді жә не кө ршілес тістер арасындағ ы кең істікті тығ ыз толтырып тұ рады. Тістер сирек орналасқ ан жағ дайда (тістер арасында тү йесу орын болмағ ан кезде) қ ызылиек бү ртігі ү шбұ рышқ а ұ қ сас пішінін жоғ алтып, тістердің мойын дең гейінде альвеолалық қ ызылиекке ауысады.

Жиектік қ ызылиек – тістің мойнына тығ ыз жанасқ ан альвеолалық қ ызылиектің бө лігі.

Альвеолалық қ ызылиек – қ ызылиектің альвеола ө сіндісін жауып жатқ ан бө лігі. Ұ рт жағ ынан альвеолалық қ ызылиек альвеола ө сіндісінің табанында жақ сү йек денесін жауап тұ рғ ан кілегейлі қ абық қ а жә не ауыспалы қ атпарғ а ауысады, ал тіл жағ ынан қ атты таң дай кілегей қ абығ ы (жоғ арғ ы жақ та) мен ауыз табаны кілегейлі қ абығ ына (тө менгі жақ та) ауысады.

Қ алыпты жағ дайда қ ызылиек бозғ ылт-қ ызыл тү сті, кейде пигменттің шө гуіне байланысты тү сі ө згеруі мү мкін. Бұ л жағ дайда меланиннің шамадан кө п пайда болуына байланысты қ ызылиекте қ оң ыр немесе кө кшіл тү сті шағ ын немесе аумақ ты ошақ тар пайда болады. Мұ ндай ошақ тар ауыз кілегейлі қ абығ ының басқ а аймақ тарында да орын алуы мү мкін.

Гистологиялық қ ұ рылымы жағ ынан қ ызылиек екі қ абаттан тұ рады. Беткі қ абаты – кө пқ абатты жазық эпителий немесе жабың ды эпителий, астың ғ ы қ абаты – нағ ыз кілегейлі қ абық қ абаты немесе нағ ыз дә некертін пластинасы деп аталады.

Қ ызылиек аймағ ында ү ш тү рлі эпителийді ажыратады: нағ ыз қ ызылиек эпителий, қ ызылиек сайының эпителийі (эпителий борозды) жә не біріктіруші эпителий немесе тіс эпителий бекімі, тіс қ ызылиек бекімі (соединительный эпителий или эпителий прикрепления).

Нағ ыз қ ызылиек эпителийі тістераралық бү ртіктерді жә не бекіген қ ызылиекті жауып жатады, біраз қ алың дау жә не мү йізгектеніп тұ рады. Бұ л эпителий ә ртү рлі клеткалардың тө рт қ пбптынан тұ рады. Олар – базальды, тікенекті, тү йіршікті немесе дә нді жә не мү йізгектенген қ абаттар.

Базальды қ абат цилиндрге ұ қ сас клеткалардың 1-2 қ атарынан, ал тікенекті қ абат кө пбұ рышты ө сікті клеткалардың 4-6 қ атарынан тұ рады. Электронды-микроскопиялық зерттеулердің нә тижесіне сү йінсек, базальды жә нге тікенекті қ абаттар клеткалары бір-бірімен десмосомдар арқ ылы тығ ыз байланысқ ан. Десмосомдар симметриялы (тепе-тең ) оранласқ ан екі жартыдан тұ рады жә не арқ айсысы кө рші орналасқ ан клеткалардың қ ұ рамына кіреді, араларында клеткааралық кең істік сақ талғ ан. Десмосомның ә рбір жартысының ұ зындығ ы 0, 2 мкм жә не қ ұ рамына плазмолеманың бө лігі жә не оғ ан жақ ын жатқ ан цитоплазманың тығ ыз гемогенді қ абаты кіреді.

Тікенекті қ абаттың ү стінде тү йіршікті (дә нді) қ абат орналасқ ан, ол цитоплазмасында кератогиалин тү іршіктері (дә ндері) бар жалпақ клеткалар қ атарынан тұ рады. Ең ү стінгі немесе беткей қ абат толассыз тү леуге ұ шырайтын, ядроларын жоғ алтып мү йізгектенуге ұ шырағ ан жалпақ клеткалар қ атарынан тұ рады.

Қ ызылиек сайы эпителий оның қ ызылиекке қ арағ ан қ абырғ асын жауып жатады, базальды жә не тікенекті қ абаттардан тұ рады. Тікенекті қ абат жұ қ а жә не ү стінгі қ атар клеткалары жалпақ танғ ан, эпителий астындағ ы дә некертін бү ртіктері жақ сы дамымағ ан.

Біріктіруші эпителий немесе тіс-қ ызылиек бекімінің эпителийі тіс бетіне параллелді орналасқ ан ұ зынша клеткалардың бірнеше қ атарынан тұ рады. Бұ л клеткалар басқ арына қ арағ анда жиі жә не жылдам жаң арып отырады (регенерациялану мү мкіндіктері ө те жоғ ары). Эпителий клеткаларында РНК, гликоген (аз мө лшерді) гликозаминкликандар анық талғ ан. Олар трофикалық жә не жаң ару ү рдістерінде ү лкен роль атқ арады.

Нағ ыз кілегейлі қ абық пластинасы-дә некертінді қ ұ рылым, екі қ абаттан тұ рады: жабынды эпителийгежақ ын немесе оның астында орналасқ ан бү ртікті қ абат (сосчковый слой) терең ірек орналасқ ан торлы қ абат (сетчатый слой). Бү ртікті қ абат борпылдақ дә некер тіннен тұ рады, эпителийге қ арағ ан бетінде бү ртікті қ ұ рылымдары бар (эпителий қ абатына еніп жатады) жә не олар арқ ылы қ антамырлары мен нервтер ө теді. Торлы қ абат тығ ыздау дә некертіннен тұ рады.

Нағ ыз дә некертін пластинасының қ ұ рамына негізгі зат, талшық ты жә не клеткалық қ ұ рылымдар кіреді.

Талшық ты қ ұ рылымдар коллагенді, эластикалық жә не аргирофилді талшық тардан тұ рады.

Жің ішке аргирофилді талшық тардың нысанды бағ ыттағ ы (тік бағ ыттағ ы) шоғ ырлары базалды жарғ ақ ты (мембрананы) қ ұ райды жә не дә некертінді қ абат пен табынды эпителийді байланыстырады.

Нағ ыз кілегейлі қ абық қ абатының негізін қ алаушы - ә ртү рлі бағ ытта (кө лденең, тік, серіппелі) орналасқ ан коллаген талшық тары эластикалық талшық тар кө бінесе қ ызылиектің бү ртікті қ абатында орналасқ ан.

Коллагенді талшық тар шоғ ыры мен аргрофильді талшық тар торының арасында клеткалық қ ұ рылымдар: фибробластар, гистиоциттер, плазматикалық клеткалар, толық ша клеткалар орналасқ ан. Қ антамырлағ а жақ ын аздағ ан лаброциттер мен лимфоциттер кездеседі.

Фибробластардың негізгі қ ызметі – коллаген жә не қ ұ армында хондроитигсульфат пен гиалурон қ ышқ ылы бар мукопротеид қ ұ ру.

Толық ша клеткалардың қ ұ рамына гепарин бар, ал дегрануляциялану кезінде гистамин, серотонин, простогландиндер бө леді.

Лимфоциттер мен плазматикалық клеткалар антидене қ ұ руғ а қ атынасып, гуморалдық жә не клеткалық иммунитеттің жауабында ө зіндік орын алады.

Негізгі немесе клеткаралық заттың негізін гликозаминогликандар жә не гликопротеидтер қ алайды. Қ антамыр – тін ө ткізгіштігінің реттеуде жә не дә некер тіннің кедергілік (қ орғ аныс) қ ызметін сақ тауда гиалурон қ ышқ ылы – гиалуронидаза жү йесінің маң ызды рө лі бар. Тіннен бө лінетін жә не микробтар бө летін гиалуронидазаның белсенділігі кү шейсе гиалурон қ ышқ ылы деполимеризациянуғ а ұ шырайды (сұ йық танады). Осының нә тижесінде негізгі заттың ө ткізгіштігі жоғ арылап, микробтар уыты жә не ә ртү рлі жарақ аттаушы ық палдарды ө ткізуге мә жбү р болады.

Қ ызылиекте ұ сақ қ анайналым торабы жақ сы дамығ ан, олар артериолалар, капиллярлар (қ ылтамырлар), посткапиллярлар, венулалар жә не артериола-венулалық анастомоздар. Қ ызылиектегі қ алыпты зат алмасуды қ амтамасыз етуде капиллярлардың маң ызы зор.

Қ ызылиек сайы мен тіс-қ ызылиек бекімі аймағ ында ұ сақ қ анайналым торабының ө зіндік ерекшелігі бар: капиллярлар ілмектерсіз эпителий қ абатына ө те жақ ын орналасады жә не оларғ а ө те жоғ ары ө ткізгішті тә н. Осығ ан байланысты қ ызылиек сайына толассыз сұ йық бө лініп тұ рады жә не ол «қ ызылиек сайы сұ йығ ы» (десневая жидкость) деп аталады.

Қ алыпты жағ дайда тә улігіне 5, 5-2, 4 мл қ ызылиек сұ йығ ы ауыз ішіне бө лінеді. Жоғ арғ ы тістер қ ызылиек сайынан тө менгі тістер қ ызылиек сайына қ арағ анда сұ йық кө бірек бө лінеді деген мә лімет бар.

Қ ызылиек сұ йығ ы қ ан сарысуының транссудаты болғ андық тан, қ ұ рамы жағ ынан қ ан сарысуының қ ұ рамына ұ қ сас. Қ ызылиек сұ йығ ында қ ызылиек тіндеріне қ арағ анда натрий жә не калий иондарының мө лшері жоғ ары, ал кальций, фосфор, магний, цинк, кү кірт, хлор жә не фтордың мө лшерісондағ ымен бірдей.

Қ ызылсү йек сұ йығ ында жә не қ ан сарысуында белоктың қ ұ рамы бірдей. Белоктың глобулинді фракциясына ферменттер, иммуноглобулин Y жә не б. кіреді. Қ ызылиектің қ абынуы кезінде сұ йық тың мө лшері жоғ арылайды, бірақ белоктың мө лшері ө згермейді эксперименталдық зерттеулер дә лелденгідей, адреналиннің ә серінен қ ызылиек сұ йығ ының бө лінуі бә сең дейді, ал гистамин керісінше бө лінуін кү шейтеді (қ антамырлар қ абырғ аларының ө ткізгіштігі жоғ арылауы нә тижесінде). Ересек адамдардың қ ызылиек сұ йығ ында нейтрофилдер (95-97%), лимфоциттер (1-2%), моноциттер (2-3%) кездеседі, ал 8-16 жастағ ы балаларда бұ л кө рсеткіштер 82-86, 13-18 жә не 1% қ ұ райды. Монуклеарлық лейкоциттердің 24% Т-лимфоциттердің, ал 58% В-лимфоциттердің ү лесіне тиеді. Кейбір аминқ ышқ ылдар мен кининдер қ антамырлары қ абырғ аларының ө ткізгіштігін жоғ арылатып, қ анайналымынан лейкоциттердің сыртқ а шығ уына себепкер болады. Пародонт қ абынуы кезінде қ ызылиек сұ йығ ында минералды заттар мө лшерінің кө бейетіні дә лелденген.

Қ ұ рамында фибринолизин жә не плазминогеннің болуына байланысты қ ызылиек сұ йығ ына фибринлиздеуші белсенділік тә н. Бұ л белсенділік қ ызылиек сайы эпителийінің тіс бетіне беку аймағ ын фибринді жарғ ақ пайда болғ ан жағ дайда ө те қ ажет болады. Себебі, бұ л жарғ ақ қ ызылиек сұ йығ ының қ ызылиек сайына шығ уына кедергі болуы мү мкін.

Қ ызылиек сұ йығ ындағ ы коллагеназа жә не эластаза сияқ ты ферменттердің ү лкен маң ызы бар, олар пародонт тіндеріндегі ү рдістерге қ атынасады. Қ ызылиек – кө лемінің 50%, альвеола сү йегінің органикалық фракциясының 40% коллаген қ ұ ратын болғ андық тан, қ ызылиек сайындағ ы коллагеназа мен эластаза мө лшерін анық таудың маң ызы зор. Бұ л ферменттердің белсенділігінің жоғ арылауы пародонт тіндерінде қ абынбалы-деструкциялық ү рдістердің дамығ андығ ына куә бола алады.

Екінші жағ ынан, эластаза мен коллагеназаның коллагенді ыдыратушы ә серінің кү шеюі ауыз сұ йығ ында бұ л ферменттерді тетеуші, қ ышқ ыл ортада ө те тұ рақ ты белокты қ осындылардың немесе протеиназа ингибиторларының (ИП) жетіспеушілігінен де болуы мү мкін.

Эластазаның коллагеназаның жә не басқ а қ ан сарысуы протеиназаларының ингибиторларына d₁- протеиназа ингиботоры (а₁-ИП) жә не d₂ – макроглобулин (d_{2 -}М) жатады. Қ алыпты жағ дайда қ ызылиек сайында а₁-ИП анық талмайды, ал қ абыну ү рдістері кезінде мө лшері жоғ арылайды. Мысалы, пародонт қ абынуы кезінде қ ызылиек қ абынуына қ арағ анда 4, 8 есе жоғ арылайды. Қ ызылиек жә не ауыз сұ йық тары нейтрофилдерінен бө лінетін эластаза ингибиторларын тіндер тұ рақ тылығ ын пародонттың жергілікті қ орғ анысын қ амтамасыз етуші маң ызды фактор деп санауғ а болады. Қ ызылиек сү йығ ында ß -глюкоуронидаза жә не лактатдегидрогеназа анық талғ ан. Лактатдегидрогеназа мө лшерінің кө беюі пародонт тіндерінде анаэробты гликолиздену ү рдісінің кү шейгенін кө рсетеді.

Қ ызылиек сайы мен қ ызылиек сұ йығ ы қ алыпты жағ дайда пародонт тіндері ү шін маң ызды тосқ ауылдық қ ызмет атқ арады. Бү тіндігі бұ зылмағ ан қ ызылиек сайы жә не тіс-қ ызылиек бекімі эпителий пародонт тіндерін микроорганизмдер мен олардың уыттарынынң жә не басқ а тітіркендіруші факторлардың ә серлерінен қ орғ айды.

⇐ Предыдущая 1 2 3 456 7 8 9 10 Следующая ⇒