Türkmen iti. Türkmen halysy

Tü rkmen iti

Tü rkmen iti ý er ý ü zü ndä ki iň gadymy tohumlaryň biridir. Atillanyň ý olbaş ç ylygynda ý ö riş e ç ykan gunlar hem ö z ý anlary bilen tü rkmen itini alar ekenler. Ahal welaý atynyň ç ä ginde ý erleş ý ä n, bü rü nç eý ý amyna (biziň eý ý amymyzdan ö ň ki II mü ň ý yllyk) degiş li bolan Altyndepeden bu itleriň sü ň ki we hat-da palç ykdan ý asalan heý keljigi hem tapyldy. Bu iri gö wreli, eň egi kuwwatly we burny gysga itler biziň gü nlerimize ç enli dü ý bü nden ü ý tgemä n diý en ý oly gelip ý etipdir.

Bu itiň tohumy asyrlarboý y emeli we tebigy usul arkaly seç ilip alnypdyr, ý agny ç opanlar tä ze dü ný ä inen gü jü kleriň iç inden iň dogumlylaryny we kellesi ulularyny tohumlyk ü ç in saý lap alypdyrlar. Tü rkmen alabaý ynyň kemala gelmeginde tebigy seç im hem aý ratyn rol oý napdyr, sebä bi olaryň tutuş ö mri meý danda geç ipdir. Bu itleriň sanynyň iň kö p ý eri Tü rkmenistandyr, olaryň arasynda gytyk tü ý li, berdaş ly itler agdyklyk edý ä r. 90-njy ý yllarda tü rkmen itleri milli genji-hazynamyzyň sanawyna goş uldy.

Tü rkmen halysy

Tü rkmen halysy tü rkmen halkynyň ruhy ç eş mesinden ylham alan gelin-gyzlarymyzyň ş ahyrana duý gularyndan dö rä n sungatdyr. Ynsan ruhunyň melhem ç eş mesine eň egini basan sungat bolsa ö lmez-ý itmezlige eý e bolý andyr.

Tü rkmenistanyň halk dö redijiliginiň iň gadymy gö rnü ş leriniň biri bolan halyç ylyk sungatyny gorap saklamak diň e bir ykdysadyý et ü ç in dä l, eý sem milli medeniý etimiziň aý rylmaz bö legini nesilden-nesile geç irmekde hem wajyp ä hmiý ete eý edir.

Halyç ylyk sungaty halk arasynda giň den ý aý randyr. Tü rkmen gelin-gyzlarynyň aglaba bö legi eý ý ä m ç agalyk dö wrü nde haly dokamaklygy ö wrený ä r. Ş unlukda tü rkmen halylary nesillerden-nesillere geç ip, hä zirki gü ne ç enli her bir tü rkmen maş galasynyň ö ý ü ni bezä p gelý ä r. Tü rkmen halylarynyň ahal-teke, beş ir, ä rsary, kerki, teke, ý omut we beý lekiler ý aly dü rli gö rnü ş li nusgalary bardyr.

Tü rkmen halysynyň taryhy asyrlaryň jü mmü ş inden kö k urup gaý dý ar. Italý an syý ahatş ysy Marko Polo ö zü niň XIII asyrda ý azan „Kitabynda“ tü rkmen topragynda dü ný ä de iň inç e we gö zel halylaryň dokalý andygyny belleý ä r. Has soň rak ol halylar Renessans dö wrü niň italý an suratkeş leriniň eserlerinde ebedileş dirilý ä r.

Tü rkmen halylary „Awestada“, meş hur Gomeriň, gadymy grek sene ý azuwç ylary Alkmeniň we Geradotyň, hytaý taryhç ylary Sim Sý aný anyň we Ban Guný anyň eserlerinde, „Ramaý ana“ we „Mahabharata“ atly gadymy hindi epiki poemalarynda, Ferdö wsiniň „Ş anamasynda“, arap edebiý atynyň orta asyr ý adygä rligi bolan „Mü ň bir gijede“, orta asyr ý azarlary Maksidiniň we Hudulal-Ä lemiň eserlerinde ý atlanylý ar.

Tü rkmen zenanlarynyň sungaty ý urduň ç ä klerinden uzaklarda hem bellidir, tü rkmen halysyna diň e bir muzeý lerde dä l, eý sem adamlaryň ý ygnaý an hususy halylarynyň arasynda hem gö rmek bolý ar. Aş gabatda tü rkmen halysynyň dü ný ä de ý eke-tä k muzeý i hereket edý ä ndir.

Bu muzeý iň iň gymmatly eksponaty – „Tü rkmen kalby“ atly, 193, 5 inedö rdü l metrlik, 1941-1942-nji ý ylda dokalan mä hnet halydyr.

1996-njy ý ylda tü rkmen halyç ylary umumy gö wrü mi 266 inedö rdü l metre, agramy 550 kilograma deň bolan ikinji mä hnet halyny dokadylar. Ol hä zir Tü rkmenistanyň milli muzeý inde saklanylý ar. Iki ý yl soň ra ü ç ü nji mä hnet haly hem dokalyp gutaryldy, umumy gö wrü mi 294 inedö rdü l metre, agramy hem 1 tonna 105 kilograma barabar bolan bu haly hä zir kaş aň Ruhyý et Kö ş gü ni bezeý ä r.

Iň soý ky – dö rdü nji mä hnet haly 2001-nji ý ylda dokaldy. 301 inedö rdü l metrlik bu halynyň agramy 1 tonna 200 kilograma barabar bolup, dü ný ä de iň uly el halysy hö kmü nde Ginnesiň Rekordlar kitabyna girizildi.

Nepis tü rkmen halylary ö zboluş ly nagyş lary we ý okary hili bilen dü ný ä bazarlarynda hem uly islegden peý dalaný ar.

Tü rkmen halylary Pariž de we Monrealda, Leý psigde we Brý usselde geç irilen abraý ly halkara sergileriniň we ý yllyk satuw-bazarlarynyň sylaglaryna enç eme gezek mynasyp boldular.

⇐ Предыдущая 1 2 345 Следующая ⇒