Türkmenistanyň behişdi bedewleri

„Garagumuň guş luk tarapynda, Kö petdagyň geriş leriniň asmana galý an ç etinde Ahal dü zlü giniň inç ejik zolagy dag etegine ý azylyp gidý ä r. Bu ý eri baş ö wredilen atlaryň iň gö zeli, iň gadymysy bolan ahal-teke atlarynyň mekanydyr. Gelip ç ykyş y orta aziý a dü zlü giniň gadymyý et ç uň luklaryna, Nusaý yň we Merwiň ö tü p giden ş ö hratly geç miş ine direý ä n bu atlar rowaý atlardaky „behiş di bedewlere“ degiş lidir. Ç arhy pelek beý ik-beý ik ş alaryň, gerç ek-pä lwanlaryň mö wrü tini ö tü rip, sarsmaz galalary, depseň -deprenmez baý lyga eý e bolan ş ä herleri harabalyga ö wü rdi. Emma ä hli zada erkini ý ö reden Zaman Ş a ş ö hratly geç miş iň janly ý adygä rligi – ahal-teke bedewini ç aň a garyp bilmedi“ – diý ip, tü rkmen atlarynyň ahal-teke tohumy barada ý azdylar.

Ahal-teke bedewiniň kaddy-kamaty ş eý le bir ü ý tgeş ik welin, hat-da atlaryň beden gurluş ynyň nä hili bolmalydygy barada ä hlumumy ykrar edilen dü ş ü njelere hem ç apraz gelý ä r we ö zü niň adaty bolmadyk gö zelligi bilen gö reni haý rana goý ý ar. Elbet-de, bu ş eý le hem bolaý maly, sebä bi ahal-teke bedewiniň kamaty mü ň ý yllyklaryň dowamynda sü nnä lenip, gö zelligiň nepis nusgasyna ö wrü lendir.

Gö rä ý mä ge ç epiksije bolan ahal-teke aty uzak aralyga ç apyş ykda adatdan daş ary ç ydamlylyk gö rkezip, suwsyzlygy ý eň illik bilen ý eň ip geç megi baş arý ar. 1935-nji ý ylda meş hurlyk gazanan tü rkmen atlylarynyň Aş gabat-Moskwa ý ö riş inde bu aralyk 84 gü nü ň dowamynda, epgekli Garagum ç ö llü gi bolsa bary-ý ogy ü ç gü nü ň dowamynda geç ildi.

Ahal-teke aty juda buý sanç ly, diý seň duý gur jandar. Ol ö zi bilen hö wrü gen ý oldaş yny hiç wagt agyr gü nde taş lamaz, ý aralanan ý agdaý ynda hem sö weş meý danyndan hö kman alyp ç ykar.

Ahal-teke bedewiniň taryhy, arap ş ahyrynyň „Gü nbatar heniz buzluga bü renip ý atyrka Gü ndogarda saz dö rederdiler“ diý ip aý dyş y ý aly, rowaý ata ý akyn bolan dö wü rlerden kö k alyp gaý dý ar. Adam tarapyndan baş ö wredilen ilkinji at hut Gü ndogarda kemala geldi.

Ahal-teke atlarynyň ady Ahal dü zlü giniň we bu atlary seý islä n tü rkmen taý pasynyň ady bilen baglanyş ykly. XX asyryň baş larynda hem ahally tekeleriň atyna ahal-teke aty diý ipdirler.

Tü rkmenler atyny bezemek ü ç in kü mü ş ini we beý leki gymmatbaha daş laryny gysganman eç ilipdirler. Tü rkmen atynyň bezegi ş ö hratly geç miş imiziň ý aň y bolup, hä zirki dö wü rde diň e bezeg ü ç in ulanylý an bolsa, haç an-da bir wagtlar ş ol bezegler atyň boý nuny we dö ş ü ni jeň lerde tyg dü ş meginden gorapdyr.

Kü mü ş bilen hakyk daş lary toý bezegi bolsa, ahal-teke atynyň boý nuna dakylý an, ujy doga salyný an tumarly, dü ý e ý ü ň ü nden iş ilen alaç a bedewi gö zden-dilden goramak ü ç in niý etlenendir.

Milletiň asyrlarboý y ü sti ý etirilý ä n ruhy hazynasynyň ä hlisine bolş y ý aly, tü rkmenleriň ahal-teke bedewine bolan sö ý gü si hem ç ä ksizdir. Ş oň a gö rä -de ahal-teke bedewiniň ş ekili Tü rkmenistanyň Dö wlet gerbiniň merkezinde ý erleş dirilendir. Ol ahal-teke tohumynyň 1999-njy ý yldaky dü ný ä ç empiony bolan atyň - Ý anardagyň ş ekiline gabat gelý ä ndir.

Ý urt Garaş syzlygy gazanylandan soň ilkinji ä dimleriň biri hö kmü nde dü ný ä niň iň gö zel aty bolan ahal-teke bedewiniň ş ö hratyny dikeltmek iş ine giriş ildi, Aş gabadyň gü nortasynda, Kö petdagyň etegindä ki ajaý yp dü zlü kde Tü rkmenistanyň Prezidentiniň ahal-teke atç ylyk toplumy bina edildi. Munuň ö zi Merkezi Aziý a sebitinde iň iri atç ylyk merkezidir. Toplumyň umumy meý dany 56 gektara barabar bolup, bu ý erde ü ç ý olç aly, ot we ç ä ge dü ş ekli (2000, 1800 we 1600 metrlik aralyklara) we 5 mü ň orunlyk mü nberi bolan aý law, tohumyň iň saý lama wekilleriniň sergisi ü ç in ý ö rite arena, ş eý le hem atlaryň gezim meý danç asy ý erleş ý ä r. Ç apyş ygyň netijesini dü rs anyklamak maksady bilen ý olç anyň pellehanasynda surata dü ş ü rý ä n enjam gö z ö ň ü nde tutulandyr.

Bu ý erde ç apyksuwarlaryň klubuna hem doly enjamlaş dyrylan okuw otaglary we tü rgenleş ik zaly bolan ý ö rite jaý lar bö lü nip berildi.

Toplumda baş ö wredilý ä n atlar ü ç in has hem aý ratyn ş ertler dö redildi. Ahal-teke atlary ü ç in awtomatik usulda suwdan doldurylý an we suwy boş adylý an ä girt uly howuz guruldy. Birbada 300 sany aty saklamaklyga niý etlenen 6 sany athana bolsa ý ö rite howa ç alş ygy we zyý anly mö r-mö jeklerden gorag ulgamy bilen abzallaş dyrylandyr.

Hä zirlikç e tutuş sebitde ý eke-tä k bolan, iň tä ze enjamlar bilen enjamlaş dyrylan immuno-genetik barlamhana toplumyň buý sanjyna ö wrü ldi. Bu enjamlar atyň gelip ç ykyş yny galplaş dyrmak mü mkinç iligini doly aradan aý yrý an, genom daktiloskopiý a usuly boý unç a DNK barlagyny geç irmä ge mü mkinç ilik berý ä r. Ý ö riteleş dirilen mal lukmanç ylygy barlamhanasynda bedewleri bejermek ü ç in ä hli ş ertler dö redilip, hirurgiý a amallary we barlag otaglary, ö zboluş ly rentgen we ultrases barlagy enjamlary atş ynas lukmanlaryň hyzmatyndadyr.

⇐ Предыдущая 1 234 5 Следующая ⇒