Бақылау сұрақтары

Бақ ылау сұ рақ тары

1. Спектр тү рлерi. Шығ ару (жұ тылу) спектрi деп қ андай спектрдi айтады?

2. Шығ ару спектрiнiң сапалық қ ұ рамы мен кү рделiлiгi неге байланысты болады?

3. Атомдық спектрдiң сызық тық болуы нелiктен жә не ол атом қ ұ рылысымен қ алай байланысқ ан? Жеке спектрлiк сызық қ алай пайда болады?

4. Спектрдi қ оздыру кө зi деген не? Қ андай қ оздыру кө здерi болады?

5. Жарық кө зiнде зат атомдары қ андай процестер нә тижесiнде қ оздырылады?

6. Айнымалы ток доғ асын алудың электрлiк схемасын сызып оның жұ мыс iстеу принципiн тү сiндiрiң iз.

7. Спектрлiк аспаптың (прибордың ) схемасын салып оның жеке бө лiктерiнiң қ ызметiн тү сiндiрiп берiң iз.

8. Гартман диафрагмасы мен темiр спектрiнiң спектрограмманы талдау жү ргiзгенде атқ аратын ролi.

9. Спектрлiк сызық тың толқ ын ұ зындығ ын дә л ө лшеу ә дiстерi.

5. АТОМДЫҚ СПЕКТРЛЕРДІ ЗАТТЫҢ ХИМИЯЛЫҚ Қ Ұ РАМЫН АНЫҚ ТАУ Ү ШІН Қ ОЛДАНУ

5. 1. Жұ мыстың мақ саты мен мазмұ ны

Зат қ ұ рамын оның доғ алық разрядта қ оздырылатын атомдық шығ ару спектрi бойынша анық тау ә дiсiмен танысу. Сапалық спектрлiк талдау жү ргізудi игеру. Ұ нтақ талғ ан заттардың спектрлерi суретке тү сірілген фотопластинканы (спектрограммаларды) талдап шешудi (расшифровка) игеру. Эталондық спектр (Fe) атласы, спектрлiк сызық тар кестесi, спектропроектор кө мегiмен спектрлiк сызық тарды тең дестiру (толқ ын ұ зындығ ын, жә не қ андай элементтiкi екендiгiн табу). Қ ұ рамы ә р тү рлі зат ү лгілерiне толық жә не берiлген элементке сапалық талдау жү ргізу[4, 11, 12, 19-23].

5. 2. Спектрограмманы алуғ а қ олданылғ ан аспаптар мен материалдар

ИСП-28спектрографы, доғ алық генератор (ИВС-28), кө мiр, темiр электродтары, зерттелетiн зат ү лгілерi, секундомер.

5. 3. Сапалық спектрлiк талдау. Фотографиялық ә дiс.

Сапалық спектрлiк талдау негiзiне ә рбiр химиялық элемент атомдары қ оздырылғ ан кезде осы элементке тә н сызық тық спектр шығ ару қ абілетi алынғ ан. Сондық тан зат ү лгісiнiң шығ ару спектрiнде элементтiң кө рiнген кезкелген спектрлiк сызығ ы осы элементтiң зат ү лгісiнде бар екендiгiнiң дә лелi ретiнде қ абылдауғ а болады.

Басқ а талдау ә дiстерiмен салыстырғ анда спектрлiк талдау ең қ арапайым, тез ә рi сезгiштiгi жоғ ары ә дiс болып табылады. Спектрлiк талдау, ә детте, талданатын материалды жiктеудi қ ажет етпейдi. Фотографиялық тiркеу ә дiсiн қ олданғ анда бiрнеше мг болатын зат ү лгісiндегi кө птеген элементтi бiрден анық тауғ а болады.

Сапалық талдауды жү ргізу бiрнеше iс-ә рекеттен тұ рады:

1. Талданатын зат ү лгісi буғ а айналдырылып жә не спектрiн қ оздыру; 2. Спектрдi кө збен қ арау немесе суретке тү сіру; 3. Спектрден тиiстi элементтердiң бұ ларғ а тә н сызық тарын табу.

Зерттелетiн зат ү лгісiнде берiлген элементтiң бар екендiгiн анық тау ү шін спектрден бiр-екi тиiстi сызық тың (талдау сызығ ы-аналитическая линия) сенiмдi табылуы жеткiлiктi болады.

Ә рбiр элемент спектрiнде интенсивтiлiгi ә р тү рлі кө п сызық болады. Ал сапалық талдау жү ргізу ү шін элемент сызық тарының бә рiн тү гел анық тап шығ у тиiмсiз болар едi (уақ ыт ө те кө п жұ мсалар едi). Сондық тан берiлген элементтi сипаттайтын-сипаттауыш сызық тары сайланып алынады. Ә рбiр элемент ү шін «соң ғ ы» сызық тар деп аталатын бiрнеше ең сезгiш сызық тар тағ айындалғ ан; бұ лар берiлген элемент концентрациясын тө мендеткенде спектрдегi сызық тар саны бiрте-бiрте азайып спектрден ең соң ында жойылатын (кө рiнбей кететiн) сызық тар. Ә р тү рлі элемент ү шін «соң ғ ы» сызық тар жойылатын концентрация да ә р тү рлі болады. Элементтердiң кө пшiлiгiн бұ лардың концентрациясы 0, 01-0, 001% болғ анда, кейде < 0, 001% болғ анда анық тауғ а болады. «Соң ғ ы» сызық тардың, ә детте, қ оздыру потенциалы жоғ ары болмайды. Кө бiнесе бұ л сызық тар атомның тө менгi, негiзгi дең гейге ауысуларына сә йкес келедi де резонанстық сызық тар болып табылады. Талдау сенiмдiлiгiн арттыру ү шін ә рбiр элементтi анық тау жалғ ыз сызық бойынша емес, кө бiне оның бiрнеше «соң ғ ы» сызығ ы бойынша жү ргізiледi. Барлық элементтер ү шін бұ лардың «соң ғ ы» сызық тары жақ сы белгiлi. Бұ лардың тiзбеci спектрлiк сызық тар кестелерiнде, спектрлiк сызық тар атластарында келтiрiлген.

Сапалық спектрлiк талдау кезiнде сызық тардың қ абаттасуына ө те-мө те баса кө ң iл бө лген жө н. Ө йткенi спектрлiк сызық тардың қ абаттасуы-талдаудағ ы қ ате кө здерiнiң бiрi. Сондық тан спектрограммаларды талдап шешу кезiнде басқ а, кейде тiптi элементтiң сезгiштiгi тө мен, бiрақ (қ абаттасудан бос) оғ ан басқ а элемент сызығ ы қ абаттасып кедергi келтiрмейтiн сызық тар пайдаланылады; немесе талдауды дисперсиясы ү лкен аспаппен жү ргізедi. Қ атенiң тағ ы бiр кө зi- ү лгінi кездейсоқ былғ ап алу нә тижесiнде спектрде анық талатын элементтердiң «соң ғ ы» сызық тарының пайда болуы.

Спектрлiк талдау тә сiлi зат қ ұ рамына 0, 01-0, 001% жә не бұ дан да тө мен мө лшерде енетiн 80-нен астам химиялық элементтi анық тауғ а мү мкіндiк бередi.

«Соң ғ ы» сызық тары кө рiнетiн жә не УК аймақ тарғ а келетiн қ оздыру энергиясы онша ү лкен емес элементтердi анық тау ү шін спектрлiк ә дiстер кең iнен қ олданылады. Сапалық талдау ү шін кө бiнесе спектр фотографиялық тiркеледi. Фотографиялық сапалы спектрлiк талдау зерттелетiн заттағ ы мө лшерi 10^-3-10^-4% кө птеген металдар мен кө птеген металл емес қ оспалардың зат қ ұ рамында болуы жайында қ орытынды жасауғ а мү мкіндiк бередi. Жұ мыс талдауғ а алынғ ан заттың спектрiн суретке тү сіру, фотопластинканы ө ң деу, спектрдiң мағ ынасын ашудан тұ рады. Осы жағ дайдағ ы фотопластинканың артық шылығ ы бiр мезгiлде спектрдiң кең аймағ ы тiркеледi жә не пластинканы ұ зақ мерзiмге сақ тауғ а болады. Бұ л талдау нә тижелерiн қ айта тексеруге мү мкіндiк бередi.

Сапалық спектрлiк талдау жү ргізгенде спектрдi талдау жә не сызық тарды тез тең дестiру ү шін спектрлiк атластар пайдаланылады. Спектрлiк сызық тар атласы-толқ ын ұ зындық тар шкаласымен жабдық талғ ан темiр спектрiнiң ү лкейтiлген (20-есе) суреттерi. Атластың кө мегiмен спектрдегi кез-келген сызық тың қ андай химиялық элементке қ атысы бар екенiн анық тауғ а болады. ИСП-28 (ИСП-30) спектрографы атласы 23 планшеттен тұ рады, ә р планшетте темiр спектрiнiң белгiлi бө лiгiнiң суретi келтiрiлген жә не бұ ғ ан сә йкес химиялық элементтердiң кейбiр сызық тарының орны кө рсетiлген. Атласта химиялық элементтердiң символдары жә не олардың кө птеген талдау жү ргізiлетiн сызық тары (аналитические линии) келтiрiлген. Атласта сызық тардың толқ ын ұ зындық тары 0, 01 нм дә лдiкпен, ал бұ лардың интенсивтiлiгi шартты шкалада берiлген. Сызық тар интенсивтiлiгi мә ндерi химиялық элемент концентрациясымен байланыстырылып бағ аланғ ан. Егер зат қ ұ рамындағ ы химиялық элемент концентрациясы 0, 0001%-ке тең не одан кем болса, онда осы жағ дайда спектрде пайда болатын сызық интенсивтiгi «10» санымен концентрациясы 10%-тен артық болғ анда спектрде пайда болатын сызық интенсивтiгi «1» санымен бағ аланады. Спектрлiк сызық тар атласы ИСП-28 (30) спектрографында алынғ ан ә р тү рлі зат спектрлерiнде тез бағ дарлануғ а мү мкіндiк бередi.

Спектрлерге талдау жү ргізгенде жә не бiр элемент сызық тарына басқ а элемент сызық тарының қ абаттасу мү мкіндiктерiн анық тау ү шін спектрлiк сызық тар кестелерiн пайдалану қ ажет[13, 14, 16].

Спектрограммада iздеген элемент сызық тарының табылмауы зат ү лгісiндегi осы элемент мө лшерiнiң қ олданылғ ан талдау ә дiсiнiң сезгiштiгi негiзiнен тө мен екендiгiн кө рсетедi.

⇐ Предыдущая 8 9 10 11 121314 15 16 17 Следующая ⇒