Бүйректің паренхиматозды зоналық мүше ретінде құрылысы. Нефронның құрылысы. 3 страница

Эндокриндік бездер жә не гормондар жайлы тү сінік. Эндокриндік бездердің сипатты қ ұ рылымық -функциялық белгілері. Эндокриндік жү йе мү шелерінің классификациясы. Эндокриндік жү йе-нерв жү йесімен бірге регуляциялық жә не интегративтік қ ызмет атқ арады, яғ ни ә ртү рлі мү шелер жү йелерін реттеп, оларды біртұ тас организмге біріктіреді. Эндокриндік жү йе эндокриндік немесе ішкі секрециялық бездерден тұ рады. Олардың ерекшелігі: -1-шығ арушы тү тіктері жоқ, бірақ гемокапиллярлармен ө те жақ сы жабдық талғ ан. --2-сондық тан ішкі секрецилық бездердің ө німдері-гормондар осы капиллярларғ а, яғ ни ішкі ортағ а тү седі. Оларлдың ішкі секрециялық бездер деп атауы осы себептен. Эндокриндік жү йе реттеу қ ызметін қ анмен таралатын гормондар арқ ылы аткарады. Бірақ гормондар мү шелердің қ ызметтерін кү шейтеді жә не баса алады. Олар ө з реттеу ә серін тек қ ана жасушалардың бетінде сә йкес рецепторлары бармү шелерге тигізеді. Химиялық қ ұ рамына қ арай гормондар болады: белокты, гликопротеидты, стероидты. Гормондар мү шелердің қ ызметін зат алмасу аркылы реттейді, оның негізінде синтез процесстері жатады. Ал заттардың синтезін генетикалық аппарат реттейді. Сонымен, гормондар ө з ә серін генетикалық аппарат дең гейінде іске асырады. Жасушаның ішіне ө те алмайтын белоктық гормондар жасушаның мембранасындағ ы рецепторлармен комплементарлық принциппен байланысып аденилатциклаза деген ферментті қ оздырады, ол АТФ-тен циклді аденозинмонофосфатты ө ндіртеді. Аденозинмонофосфаты жасушаның ішіндегі ферменттерді қ оздыртып зат алмасуды кү шейтеді, нә тижесінде жасушаның қ ызметі жоғ арылайды. Эндокриндік жү йе мү шелерінің классификациясы - Эндокриндік жү йе: орталық: гипоталамус, гипофиз, эпифиз жә не перифериялық мү шелерден: қ алқ анша безі, қ алқ анша жанындағ ы без, бү йрек ү сті без-бұ лар таза эндокринді бездер, яғ ни тек эндокриндік қ ызмет атқ арады. Сонымен бірге аралас қ ызмет атқ аратын, перифериялық ішкі секрециялық бездерде бар. Мысалы, ұ йқ ы безі бірнеше гормондар ө ндіреді жә не панкреатикалық сө л бө леді, жыныс бездер-жыныс гормондар жә не жыныс жасушаларды ө ндіреді. Плацента-аналық жыныс гормондарды ө ндіреді жә не ұ рық пен анасының организмін байланыстырады, жеке эндокриндік бездер-олар асқ орыту тыныс алу жолдарында, жыныс, несеп мү шелерінде орналасады.

Гипоталамустың нейросекреторлық ядроларының қ ұ рылысы қ ызметтері Гипоталамус-аралық мидың бө лігі, организмнің вегетативтік қ ызметін жә не кө беюін реттейтін ең жоғ арғ ы орталық. Сонымен бұ л нерв жү йесінің мү шесі нейрондардан тұ рады. Бірақ бұ л ерекше типті нерв жасушалары-нейросекреторлы жасушалар. Олар нерв импульстарын ө ткізе алуымен бірге нейрогормондар ө ндіріп, қ анғ а немесе жұ лын сұ йық тығ ына бө ліп отырады. Нейрогормондар ішкі мү шелердің қ ызметіне солардың арасында эндокринді безерге жә не нерв жү йесіне реттеуші ә сер етеді. Гипоталамуста 30 жұ п ядроларады айырады. Біз олардың ішінде гормондар ө ндіріп нервті жә не эндокридік жү йелердің структуралық -функциялық байланысын қ амтамасыз ететін 5ядроны қ арастырамыз. Гипоталамустың алдың ғ ы бө лігінде 2 жұ п ядро орналасады. 1)Супраоптикалық ядро: 2)Паравентрикулярлық ядро. Олар ірі нейросекреторлық жасушалардың денелерінен қ ұ ралғ ан. Аксондары медиалды тө мпешік жә не гипофиз аяқ шасынан ө тіп артқ ы бө лігінде гемокапилярларғ а жуандалғ ан ұ шатарымен жанасып аяқ талады. ПВЯ қ ұ рылысы мұ нан кү рделіреу: олардың ортасы ірі НСЖ денелері жә не аскондарынан қ ұ ралғ ан. Аксондары гипофиздің артқ ы бө лігіне барады. Ал шеті ұ сақ НСЖ тұ рады. Осы екі ядролардың НСЖ вазопрессин жә не окситоцин деген гормондарды ө ндіреді. Вазопрессин немесе антидиуретикалық гормон бү йрек қ ызметін реттеуге қ атысады жә не қ ан қ ысымын кө тереді. Окситоцин ТБЖ ды тонусын реттейді

Гипофиздің қ ұ рылысы жә не функциялары. Гипофиз гистологиясына қ арай 3 бө лшектерден тұ рады: 1)алдың ғ ы (аденогипофиз); 2) ортаң ғ ы (аралық ); 3) артқ ы (нейрогипофиз). Аденогипофиз-эпителий туынды эндокриндік без, ә ртү рлә троптық горомндар ө ндіреді. Бұ л эпителиальді жасушалар қ атарымен орналасып трабекулдар қ ұ райды. Олардың арасы дә некер тінімен жә не синусоидты фенестрленген капиллярларымен толтырылғ ан. Сонымен эпителий жасушалары екі жағ ынан капиллярлармен тығ ыз жанасады. Аденогипофиздің жасушалары 2ү лкен топқ а бө лінеді. 1)хромофильді жасушалар-бояулармен жақ сы боялады; 2) хромофобты жасушалар-боялуы нә зік, бозарғ ан, нашар, секреторлы гранулдары анық сыз, трабекулдардың ортасында орналасады. Олар ә р тү рлі болады, арасында ерекше ұ сақ жасушалары бар; олар бү йрекү сті бездің қ абығ ына ә сер ететін АКТГ ө ндіреді. Сонымен гипофиздің алдың ғ ы бө лігі қ алқ анша, бү йрекү сті, жыныс жә не басқ а бездердің қ ызметіне ық пал етеді. Ортаң ғ ы бө лшегінде куб тә різді эпителийден тұ ратын жасушалар қ атарынан тұ рады. Оларда капиллярлармен тығ ыз жанасады. 2 гормон ө ндіріледі: липотропин-организмде май алмасуын реттейді жә не меланоцитотропин-меланин пигментінің синтезін реттейді. Артқ ы бө лігі-нейрогипофиз гормондарды ө ндірмейді бұ л жерде алдың ғ ы гипоталамуста ө ндірілетін вазопрессин жә не окситоцин жинақ талады. Сонымен гипофиздің алдың ғ ы бө лігі гипоталамустың НСЖ-ры, гипоталамо-гипофизарлық тракт, аксо-вазальді синапстар гипофиздің артқ ы бө лігі капиллярларына бө лінуі, либериндермен статиндерін-ортаң ғ ы тө мпешік капиллярларына, ортаң ғ ы тө мпешік жә не гипофиздің алдың ғ ы бө лігі арасындағ ы қ анайналым жү йесі бірігіп гипоталамо-гипофизарлық жү йе қ ұ райды.

Қ алқ анша безінің қ ұ рылысы жә не функциялары. Фалликулдың, қ алақ анша бездің қ ұ рылымдық функциялдық бірлігінің қ ұ рылысы. Тироциттердің кальцитоноциттердің функциялары. Басқ а бездердей ол дә некер тінді капсуламен қ апталынғ ан одан шық қ ан нә зік перделер безді бө лшектерге бө леді. Қ алқ анша бездің структуралық -функциялық бірлігі-фолликулыы деп аталынғ ан, бұ л шар тә різді жә не қ уық тә різді фолликул қ абырғ асы базальді мембранада орналасқ ан бір қ абатты эпителий жасушалары-тироциттерден тұ рады. Фолликул қ ұ рамының негізі йодталғ ан тироглобулин болып табылатын коллоидпен толтырылғ ан. Қ алқ анша без негізі зат алмасуды реттейтін гормон тироксинді ө ндіреді. Сыртынан базальді мембранағ а капиллярлар жанасып тироциттерге коллоидтық заттарды синтездеуге қ ажетті бастапқ ы заттарды алып келеді. Тироциттер базальді мембраналармен жартылай десмосомамен, ал ө з арасы-десмосомамен бекітілген. Тироксин синтезі 2 стадияда ө теді: 1) коллоидтың ө ң делуі; 2) гормонның ө зінің ө ң делуі жә не бө лінуі. 1-стадия- бастапқ ы заттар қ аннан базальді мембрана арқ ылы цитоплазмағ а кіреді. Бұ лардан гранулярлы эндоплазмалық торда тироглобулин белогы синтезделеді. 2-стадиясы гормонның ө ң делуі. Йодталғ ан тироглобулин тироциттің цитоплазмасына фагоцитоз арқ ылы кері қ айтады. Мұ нда лизосоманың ә серінен тирозинге жә не J-тиронинге ыдырайды. Фолликулдердің арасындағ ы дә некер тінде парафолликулярлды жасушалар орналасады, олар тироциттердің регенерация кө зі деп есептеледі. Фолликулдің қ ызметі гипофиздің алдың ғ ы бө лігі гормоны ТТГ-мен реттелінеді, ал С-жасушалардың қ ызметі гипофизге тә уелді емес, ол қ анның қ ұ рамындағ ы Са дең гейіне байланысты.

Бү йрекү сті бездің паренхиматозды зоналық мү ше ретінде қ ұ рылысы жә не функциялары. Бұ л без бү йректің ү стінде орналасады, сыртынан дә неекер тінді капсуламен қ апталғ ан, оның қ абатшалары ішке қ арай ө тіп-ішінде капиллярлар, нерв ұ штарын ала жү реді. Шындығ ынан, бұ л екі без: 1)қ абығ ы, ол стероидты гормондар синтездейді; 2) ми бө лігі-бү йрекү сті бездің ортасында орналасады, ол нейральді туынды ірі хромофильді гранульдары бар жасушалардан тұ рады. Олар арасында қ ан капиллрлары ө тетін қ атарлар қ ұ райды. Бұ л жасушалар алғ ашқ ы кезде норадреналин, эмбриогнездің соң ында адреналин синтездейді. Олар нерв импульстарының ө туін шапшаң датады. Бү йрекү сті бездің қ абығ ында 3 зона айырады: а)сыртқ ы зона-шумақ ша- мұ нда эпителий жасушалары сақ ина тә різді орналасады. Олар организмдегі Nа дең гейін реттейтін гормон-альдостерон ө ндіреді. Б) орталық зона – будалы зона ә р буда 2 қ атар жасушалардан тұ рады, олардың арасында қ ан капиллярлаыр ө теді. Капиллярлар жағ ындағ ы бетінде жасушалардың микробү рлері бар. Бұ л жасушаларда стероидты гормондар синтезделеді: глюкокортикоидтар. Олар жалпы зат алмасуғ а, иммундық жү йеге ә сер етеді. в) ішкі зона-торлы қ абат, оның трабекулдары тор қ ұ райды. Мұ нда андроген стероидты горомн синтезделеді, оның қ ызметі-аталық жыныс гормон тестостеронмен, яғ ни екіншілік жыныс белгілерін анық тайды.

Сү йек мү ше ретінде. Сү йек тінінің регенерациясы. Жасқ а байланысты ө згеруі. Сү йектердің байланыстары. Буын оның қ ұ рылысытіндік қ ұ рамы. Сү йектер тығ ыз жә не борпылдақ дә некер ұ лпаларынан тү зіледі. Сү йектің сырты-тығ ыз ұ лпа, ішкі бө лімі-борпылдақ ұ лпадан қ ұ ралады. Сү йектің сыртында сү йек затымен тұ тасып кеткен сү йек қ абы болады. Сү йек қ абының астың ғ ы бетінің жасушалары бө лініп сү йек затын тү зеді. Сондық тан сү йек қ абы арқ ылы сү йектер жуандап ө седі. Сү йек сынғ анда біртіндеп бітіп, қ айта қ алпына келуі де сү йек қ абына тікелей байланысты. Сү йек қ абында қ антамырлары мен жү йкелер болатындық тан сү йекке ұ дайы қ оректік заттар жеткізіледі. Сү йектің екі шетіндегі шеміршекті қ абаттағ ы жасушалардың бө лінуінен сү йек ұ зарып ө седі. Қ аң қ аның толық сү йектенуі 20-25 жасқ а дейін жалғ асады. Адам 25 жасқ а дейін ө седі. Ересек адамның сү йегінің ү штен екі бө лігін бейорганикалық, ал қ алғ анын органикалық заттар қ ұ райды. Органикалық заттар иілгіштік, серпінділік, ал бейорганикалық заттар мық тылық қ асиет береді. Сү йек тіні- Ағ задағ ы ең тығ ыз тін. Жасушалардан жə не жасушааралық заттардан (коллаген талшық тары жə не негізгі аморфты заттар ) тұ рады. Шеміршекке қ арағ анда коллагендері кө п. Сыртқ ы беті периостпен қ апталғ ан.. Сү йек тінінің жасушалары: 1)Остеобласттар Os – сү йек; blastоs – ұ рық; Мезинхима жасушаларынан қ ұ ралады, дө ң гелек пішінді Цитоплазмасында кө птеген эндоплазмалық торлары бар. Қ ызметі: ақ уыз секрециясы (жасушааралық заттар ү шін). 2)Остеоциттер Клеткалары дұ рыс пішінді емес Жасушааралық заттары жаншылғ ан. Ақ уыз секрециясына қ атысуғ а қ абілетті емес Қ ызметі: Ca, P ьұ здарының шығ арылуын реттейді, яғ ни сү йектің минерализациясын қ амтамасыз етеді. 3)Остеокластар ( klan – бұ зылу) Сү йектік макрофагтар – алып жасушалар, кө п ядролы ( 10-нан 100-ге жə не одан да кө п ядролы); СО2 бө леді– сү йектік заттардың декальцинациясы ү шін; Қ ызметі: ескі жасушааралық заттарды бұ зады яғ ни жаң аларын тұ рғ ызу ү шін. Адамдарда сү йек тінінің регенерациясының тү рлері. • Физиологиялық – адамның ө мірібойындасү йектінінің жаң аруынқ амтамасызетеді. • Репаративтік – сү йектердің сынық тардабітуінқ амтамасызетедіжә небірнешекезең дерденө теді. Репаративтік регенерация кезең дері: • 1–шікезең – тіндікструктуралардың деструкциясы, грануляциялық (мезенхималдық ) тінтү зілуіменторшалардың пролиферациясы. Репаративтікрегенерацияның индукторы сү йектікморфогенетикалық белоктарболыптабылады, олардыдеминералданғ ансү йектен 1979 жылыUrist M. Бө ліп шығ арғ ан жарақ аттанкейінзақ ымданғ аностеогендікжә неостеогендікеместоршаларданбө лінетінбиологиялық белсендібелоктар. Сынық шалардың тұ сындаполибласттардантұ ратынжетілмегенгрануляциялық тінө седі, ол футляр тү рінденегізгіжә неұ сақ сынық шалардыорайды, соныменқ атарсү йек-ми каналынаенеді. Сү йектің жасқ абайланыстыерекшелігіБұ лсү йектің қ ұ рамындағ ыхимиялық заттардың ө згеруінебайланыстыжү реді. Мұ ндайжағ дайларда коллаген талшық тарының тү рлері мен гликозамингликандардың қ атынасыө згеріп, сү йектің қ ұ рамында сульфаттанғ ан қ осылыстар пайда болады. 2–шікезең –дифференциалданғ ан остеогендік тіндік структуралардың қ ұ ралуы, ол сынық тарды емдеудің ә ртү рлі ә дістерін де алуан фазалар дан ө теді. 3 – ші кезең – сү йек кү сігінің остеогендік структураларының минералдануы, сынық орнында сынық шалардың қ анайналуының толық қ алпына келуі. • 4–шікезең – сү йек кү сігінің қ айта тү зілуі, пластина тә різдісү йектің пайдаболуы – олсү йек-ми каналы бар кортикалдық қ абаттан жә не сү йек қ абатынан тұ рады, сонымен сынық қ а дейінгі сү йек структурасының қ алпына келуі. Сү йектінінің физиологиялық регенерациясы – периосттың, эндосттың жә не остеон каналындағ ыостеогендіжасушалардың есебінежү ретінө тебаяу процесс. Сү йектінінің жарақ аттануданкейінгірегенерациясысынғ ансү йектің ұ штарыбір-бірінеқ атыстыығ ыспағ анжағ дайдажақ сыжү реді. Сү йектің тү зілуі тура емесостеогенезбойыншажү реді. Остеобласттарсү йектіқ ұ растырғ анғ адейін, остеокласттарсү йекұ штарыарасындакішкентайсаң ылаутү зеді. Осы биологиялық заң дылық қ абайланыстытравматологтарсү йекрегенерациясыбарысындабіртіндепсү йекұ зартатынаппараттарқ олданады. Буындар. Адам денесінде 230-дан астамбуындар бар. Буындепсү йектердің қ озғ алмалыбайланысатынжерінайтады. Ә рбірбуынның сыртқ ытығ ыздә некерұ лпадантү зілгенқ абық пенқ апталғ ан. Оны буынқ апшығ ыдейді. Буынқ апшығ ындақ абырғ аларынанбө лінетінбуынсұ йық тығ ыболады. Сұ йық тық ү йкелістікемітіп, сү йектердің буынойығ ындаеркінқ озғ алуынамү мкіндікбереді. Соныменбуындабуынбеті, буынқ уысы, буынсұ йық тығ ыжә небуынқ апшығ ыболады.

Сің ірлердің жә не байламдардың гистологиялық қ ұ рылымы. Шеміршек тіні мү ше ретінде. Шеміршек тінінің регенерациясы. Шеміршек тінінің жасқ а байланысты ө згеруі. Сің ір жуан қ атарласып орналасқ ан коллагенді талшық тардан тұ рады. Олардың араларында фиброциттер мен фибробластар орналасқ ан. Фиброциттердің жің ішке ө сінділері талшық будаларының арасына еніп, олармен тығ ыз байланыста болады. Сің ір будаларының фиброциттері сің ір жасушалары – тендиноциттер деп аталады. Коллагенді талшық тардың ә рбір будасы фиброциттер қ абатымен бө лініп, бірінші реттік буданы қ ұ райды. Борпылдақ талшық ты дә некер тінінің жұ қ а қ абатымен қ оршалғ ан бірінші реттік бірнеше буда екінші қ атарлы буданы қ ұ райды. Екінші реттік буданы бө летін борпылдақ талшық ты дә некер тінінің жұ қ а қ абаты эндотеноний деп аталады. Кейде ү шінші реттік буда сің ірдің ө зі болады. Ірі сің ірлерде тө ртінші реттік буда болуы мү мкін. Фиброзды мембраналар. Оларғ а фациялар, шандырлар, диафрагманың сің ірлі орталығ ы, кейбір мү шелердің капсулалары, мидың қ атты қ абығ ы, аталық жә не аналық бездерінің белокты қ абығ ын жә не т. б. жатқ ызады. Фиброзды мембраналарда коллагенді талшық тардың будалары, олардың араларындағ ы фибробластар мен фиброциттер белгілі бір ретпен бірнеше қ атар болып орналасады. Ә рбір қ абатта толқ ын тә різді иілген коллагенді талшық тардың будалары бір бағ ытта қ атарласып жү реді. Фиброзды мембраналарда коллагенді талшық тардан басқ а эластикалық талшық тарда болады. Ересек адамда шеміршек тіні тіректік қ ызмет атқ арады. Олар кейбір қ уыс мү шелердің қ ұ рамына кіреді (ауаө ткізужолдары), сү йектердің байланыстарын қ амтамасыз етеді (буындардың гиалиндішеміршегі). Эластикалық шеміршек мү шелердің уақ ытша қ алпын ө згертуін қ амтамасыз етеді. Эмбрион алдық кезең де шеміршек пішіндеушілік қ ызмет атқ арады жә не сү йектің пайда болуында қ олданылады (тураемесостеогистогенез — шеміршектінінің провизорлық қ ызметі). Барлық шеміршек тіндері жасушалардан (хондробластылар, хондроциттер, хондрокластылар) жә не жасуша аралық заттан тұ рады. Жасуша аралық заты негізгі аморфты заттан жә не талшық тардан қ ұ ралады. Шеміршек тінінің ү шке - гиалинді, эластикалық жә не талшық ты (коллагенді-талшық ты – жіктелуі негізінен жасушааралық заттың қ ұ рылысына негізделген. Гиалинді шеміршектің жасушааралық затында тек коллаген талшық тары болады. Эластикалық шеміршек тінінде коллаген талшық тарынан басқ а эластикалық талшық тарда болады. Коллагенді-эластикалық шеміршек тінінде коллаген талшық тары бір-біріне параллелі орналасады. Шеміршек тінінің талшық тарын хондринді талшық тар деп атайды. Шеміршектің жасқ а байланысты ө згеруі. Ағ задағ ы шеміршек тіні жасқ а байланысты қ ұ рамындағ ы протеогликандарының концентрациясын азайтып, гидрофильдік қ асиетін тө мендетеді. Хондриобласттардың бө лінуі бә сең деп, жас хондроциттердің пайда болуы азаяды. Цитоплазмасында органеллалары азайып, ферменттердің белсенділігі тө мендейді. Шеміршек қ ұ рамындағ ы хондриокластары кө бейеді. Бұ лардың негізгі қ ызметі аралық заты мен жасушаларының дистрофиялық ө згерістеріне қ атысады. Тіршілігін жойғ ан хондриоциттердің орнындағ ы лакуналар аморфты зат пен коллаген фибриллаларымен толады. Шеміршекке кальций тұ здары шө гіп, тү сі ө згеріп, қ атайып, тез сынғ ыш келеді. Аталғ ан ө згерістерге байланысты шеміршекке қ ан тамырлары ө тіп, шеміршек сү йекке айналып та кетеді. Регенерациясы. Шеміршек тінінің қ алпына келуі шеміршектің тү ріне жә не оның орналасқ ан мү шесіне байланысты. Шеміршек ү сті қ абығ ы бар шеміршек хондрогенді жасушалардың кө беюі жә не дифференциялануы жә не олардың жаң адан тү зеген жасушааралық затының есебінен қ алпына келеді. Буын шеміршегінде қ абық болмайды, сондық тан оның регенерацияғ а қ абілеті хондроциттердің жасушааралық заттарды ө ндіруімен шектеледі. Сонымен қ атар жоғ арғ ы (беткейлік) табақ шаның хондроциттерінің аздап бө лінуі мү мкін.

Жұ лынның сұ р затының цитоархитектоникасы(артық ы мү йізінің, бү йір мү йізінің жә не алдың ғ ы мү йізінің ядролары) Жұ лынның ортасында ө те тар тесігі — болады, ол ортақ езек деп аталады. Жұ лынның кө лденең кесіндісі сұ р жә не ақ заттан тү зілгені анық байқ алады. Сұ р зат жұ лынның орталық бө лігіндегі ө зекті қ аптайды. Сұ р зат қ анатын жазғ ан кө белекке ұ қ сас болады. Сұ р дененің алғ а қ арай шығ ып тұ рғ ан бө лігі — алдың ғ ы аша, ал артқ ы бө лігі артқ ы аша деп аталады. Жұ лынның ә рбір бө лігіндегі алдың ғ ы жә не артқ ы ашаларының арасы, яғ ни жұ лын ө зегінің тө ң ірегіндегі зат орталық тағ ы аралық зат деп аталады. Бұ л жерде аралық нейрондар жатады. Олар ә рбір алдың ғ ы жө не артқ ы ашадағ ы нейрондарды жалғ астырып тұ рады. Жұ лынның кекірек болігінде алдың ғ ы жө не артқ ы ашалардан басқ а бү йір ашасы орналасады. Сұ р затта алдың ғ ы бағ ана (соішшіа аптегіог) жә не артқ ы бағ ана болады. Сұ р зат дегеніміз — тек жү йке жасушаларынан қ ұ ралғ ан жү йке денесі. Сұ р заттың алдың ғ ы ашасында қ имыл кү шейтетін ірі нейрондар бар. Оның жұ лыннан шығ атын нейриттерінен алдың ғ ы тү бір пайда болады. Артқ ы ашада майда сезімтал рецепторлық нейрондары орналасады. Бұ л нейрондардың жұ лыннан шығ атын жү йке талшық тарынан артқ ы тү бір тү зіледі. Бұ л екі ашаның аралығ ындағ ы бү йір ашаларында қ озғ ылы жү йке жү йесінің симпатикалық жү йкелерінің нейрондары орналасады. Нейрондардың талшық тары жұ лынның алдың ғ ы ашасынан таралады. Сө йтіп, жұ лыннан қ иян жә не ерекше жү йке жү йелерінің жү йкелері басталады. Ақ зат жұ лынның сұ р затын қ оршап жатады. Жұ лынның ақ зат жү йке талшық тарынан жө не невриттерден тү зіледі. Жұ лынның ак затын жоғ арыдан тө мен қ арай, тө меннен жоғ ары қ арай созылғ ан орасан кө п жү йке талшық тарынан тү зілген буда немесе арқ анша деп қ арастыруғ а болады. Жоғ арыда айтқ анымыздай, жұ лынның ак заты ү ш жұ п жү йке арқ аншасына бө лінеді. Алдың ғ ы будасы — жұ лынның алдың ғ ы сайы мен алдың ғ ы тү бір аралығ ында ақ зат, артқ ы будасы — артқ ы тү бір мен артқ ы жү лге аралығ ындағ ы ақ зат, ал бү йірлік будасы алдың ғ ы жө не артқ ы аша аралығ ында орналасқ ан ақ зат болып саналады. Жұ лынның ұ зындығ ы 45 см екені бізге бұ рыннан мә лім. Осығ ан орай жұ лынның ақ заты да, сұ р заты да бү кіл денесін бойлай созылады. Жұ лынның ү ш жұ п будасынан тү зілген ақ заттары жү йке талшық тары екенін білеміз. Бұ л жү йке талшық тары жұ лынды ағ задағ ы мү шелермен жә не жұ лынды мимен де жалғ астырады. Жұ лынның денедегі мү шелермен жалғ асқ ан жү йке жолы жұ лынның рефлекс доғ асы екенін жоғ арыда айтқ анбыз. Ал жұ лынның мимен жалғ асқ ан жү йке жолы, оның ө ткізгіштік жолы деп аталады. Жұ лын мен мидың аралығ ындағ ы ө ткізгіш жолдарғ а мидың қ ұ рылысымен танысқ ан кезде тоқ таламыз. Жұ лынды қ оректендіретін тамырлар. Қ абыртқ а аралық жә не бел артериялары, сондай-ақ бұ ғ ана асты тамырының омыртқ а артериясы жұ лынды қ анмен жабдық тайтын тамырлар болып саналады. Омыртқ а артериясы ми сауытының қ уысын тесігімен шығ а бере екі жұ п алдың ғ ы жә не артқ ы жұ лын артериясына бө леді. Оның алдың ғ ы артериясы жұ лынның алдың ғ ы сайын бойлай жатады, ол артқ ы артерия жұ лынның артқ ы тү біріне дейін жетеді. Бұ л артериялар бір-бірімен ө те кө птеген қ осылыстармен (анастомозбен) байланысады. Жұ лынның ақ затына қ арағ анда сұ р зат қ анмен кө п қ амтамасыз етіледі. Артериямен аттас жә не вена тамырларына жиналғ ан қ ан қ атты қ абық шаның ү стіндегі жұ лынның қ уысындағ ы веналық ө рімге қ ұ яды.

Нервтердің қ ұ рылысы(нерв талшық тары, қ абық тары) Жү йке жү йесі ө те кү рделі қ ұ рылым, организмдегі барлық тіршіліктің негізін реттеп басқ арады, сондай-ак ағ заның сыртқ ы ортамен ө зара байланысын қ амтамасыз етеді. Олар ндокринді жү йемен тығ ыз байланысып, біртұ тас жү йке-гуморальді басқ ару орталығ ын қ ұ райды.. Жү йке талшығ ы-жү йкелік глия жасушаларымен қ апталғ ан нейроциттің біліктік цилиндрлі ө сіндісі. Қ ұ рылысына байланысты жү йке талшық тары миелинсіз жә не миелинді болып екі топқ а бө лінеді. Миелинсіз жү йке талшығ ы-вегетативтік жү йке жү йесіне тә н. Оның ішінде бірнеше біліктік цилиндр боллады. Олар сыртынан леммоцитермен ғ ана қ апталғ ан. Миелинді жү йке талшығ ы-сомалық жү йке жү йесі қ ұ райды. ІШіндегі біліктік цилиндр сыртынан екі қ абық пен қ апталады. Ішкі қ алың миелинді қ абығ ын сыртынан бір қ абат леммоциттер қ аптап жатады. Жү йке талшық тары қ ызметіне байланысты: сезімтал, аралас, қ озғ алтқ ыш жү йкелерді қ ұ райды. Жү йке толқ ынын сезім мү шелерінен жү йке жү йесінің орталық мү шелеріне ө ткізетін жү йке талшығ ын -афферентті, керісінше орталық жү йке жү йесі мү шелерінен шеткі орындаушы мү шелерге ө ткізетін жү йке талшығ ын -эфферентті жү йке талшығ ы деп атайды. Ә р жү йке талшығ ының қ абығ ын -эндоневрий, желі қ абығ ы-периневрий, ал жү йкенің бү тіндей қ абығ ы -эпиневрий деп аталады. Жү йке дә некер ұ лпалы қ абық пен қ апталғ ан.

⇐ Предыдущая 1 234 5 6 7 8 Следующая ⇒