Бүйректің паренхиматозды зоналық мүше ретінде құрылысы. Нефронның құрылысы. 1 страница

Ө ң ешқ абырғ аларының гистологиялық қ ұ рылысы: қ абық тары, қ абаттары, олардың тіндікқ ұ рамы. Ө ң еш –жұ тқ ыншақ пен асқ азанды байланыстыратын ас қ орыту жолының ұ зындығ ы 24-26 см тү тікті мү шесі. Ө ң ештің функциялары: 1. моторлық -эвакуациялық -тағ амды ауыз қ уысынан асқ азанғ а ө ткізу жә не асқ азан ішіндегісінің ретрогратты қ ұ йылуын болдырмау. 2. Секреторлық -тағ ам тү йірлерінің жылжуын жең ілдететін кілегей ө ндіру. 3. Барьерлік-қ орғ аныс-кө п қ абатты эпителиі арқ асында микроорганизмдерді, бө где денелерді жә не т. с. с. ө ткізбеу. Ө ң ештің қ абырғ асы 4 қ абық тан тұ рады: кілегейлі, кілегейасты, бұ лшық етті, адвентициялық Кілегейлі қ абығ ы кілегей асты қ абық пен бірігіп 7-10 бойлық қ атпарлар қ ұ райды. Бұ л қ абық 3 қ абаттан қ ұ рылғ ан: эпителийлік, меншікті жә не бұ лшық етті табақ шалар. Кө п қ абатты жалпақ мү йізденбейтін эпителийдің қ ұ рамында эпителиоциттерден басқ а Лангерганс жә не эндокриндік жасушалар да ұ шырасады. Егде жастағ ы адамдарда эпителий ішінара мү йіздене бастайды. Кө мейдің жү зік тә різді шеміршегі жә не кең ірдектің бесінші шеміршегі тұ сында, сондай-ақ ө ң ештің асқ азанғ а кіре берісінне жақ ын, ө ң ештің БТД тіннен тұ ратын меншікті табақ шасында қ ұ рылысы бойынша дә л асқ азанның кардиялық бездеріне ұ қ сас кардиалық ақ уызды-кілегейлі бездер орналасқ ан. Бұ л қ ұ былыс метаризис деп аталады. Болжамдар бойынша бұ л жерлерде ішек энтодермасының материалы ө ң ешке қ арай ығ ысып, оның кілегейлі қ абығ ында асқ азан типті бездердің дамуына негіз болады. Бұ лшық етті табақ ша – кілегей асты қ абық пен шекарадағ ы тегіс бұ лшық ет жасушалар қ абаты болып табылады. Кілегей асты қ абық коллаген талшық тары, қ ан жә не лимфа тамырлары, нервтер, ө ң ештің меншікті бездерінің секреторлық бө лімдері кө п борпылдақ талшық ты дә некер тіннен тұ рады. Қ ұ рылысы бойынша ө ң еш бездері тармақ танғ анальвеолды-тү тікті кү рделі бездер тү ріне жатады. Олардың шығ арушы тү тіктері кілегейлі қ абық арқ ылы ө тіп, эпителийдің бетіне ашылады. Бұ л бездер бө летін кілегей тағ амның жылжуын жең ілдетеді жә не ө ң ештің кілегейлі қ абығ ын қ орғ айды. (қ ұ рамында бактерицидтік заты лизоцим жә не эпителийін қ ышқ ылдан қ орғ айтын бикорбанаттық иондары бар). Кілегей асты қ абық кілегейлі қ абық тың қ озғ алмалылығ ын қ амтамасыз етеді. Ө ң еш қ абырғ асының бұ лшық етті қ абығ ы ө ң ештің жоғ арғ ы ү штен бір бө лігінде –кө лденең жолақ ты қ аң қ а бү лшық ет тінінен, ортаң ғ ы ү штен бірінде –кө лденең жолақ ты жә не тегіс бұ лшық ет тіндерінен, тө менгі ү штен бірінде-тек тегіс бү лшық ет тінінен ғ ана тұ рады. Олар ө ң ештің бұ лшық етті қ абығ ының ішкі циркулярлы (шең берлі) жә не сыртқ ы бойлық қ абаттарын қ ұ райды. Циркулярлы қ абат ө ң ештің басында жә не аяғ ында екі жуандау – жоғ арғ ы (жұ тқ ыншақ -ө ң ештік) жә не тө менгі (ө ң еш-асқ азандық ) сфинктерлер қ алыптастырады. Ө ң ештің бұ лшық еттік қ абығ ының перисталььтикалық жиырылуы мен бір мезгілде оның сфинктерлерінің босаң суы тағ амның асқ азанғ а жылжуын қ амтамасыз етеді. Адвентициялық қ абық борпылдақ талшық ты дә некер тіннен қ ұ рылғ ан, ол ө ң ешті маң айындағ ы кө кірек аралық мү шелерге бекітіп тұ рады. Мұ нда кө птеген тамырлар мен нервтер ө теді. Ө ң ештің диафрагма асты бө лігінде адвентициялық қ абығ ының орнын серозды (сірлі) қ абық (мезотелиймен қ апталғ ан БТД тін) басады.

Асқ азан қ абырғ асының қ ұ рылысы. Анотомиялық тұ рғ ыдан қ арағ анда асқ азан тө рт бө лімнен тұ рады: кардиялық, тү бі, денесі, пилорус. Гистологиялық тұ рғ ыдан огың ү ш бө лігін ажыратады, тү бі денесі ұ қ сас, сондық тан ьір бө лім деп есептеледі. Асқ азан қ атының қ абық тыры тө ртқ абық тан тұ рады: кілегейлі, кілегейасты негіз, бұ лшық етті жə не серозды. Кілегейлі қ абығ ы бетінің рельефін қ атпарлар, жазық тар, шұ ң қ ырлар қ ұ райды. Қ атпарлар кілегейлі жə не кілегейасты қ абық тарды асқ азан қ уысына қ арай бойлық шұ ң қ ырлары болып табылады. Шұ ң қ ырлар эпителийдің меншікті табақ ша ішіне ұ ң ғ ыл тə різді енуі. Жазық тық тар азқ азан шұ ң қ ырлары орналасқ ан кілегейлі қ абық тың жү лгелермен шектелген қ абаттан: эпителийлік, меншікті дə не бұ лшық етті табақ шадан қ ұ рылғ ан. Эпителийлік қ абат ішек типті бір қ абатты призмалық безлі эпителийден тұ рады. Бұ л жамылғ ы эпителийдің барлық жасушалары сілтілі кілегей ө нліреді, сондық тан бұ л эпителийді безді деп атайды. Психоэмоционалды стресс, аспирин алкоголь, қ абынуғ а қ арсы стероидты емес препараттарды ұ зақ мезгіл қ абылдау кейбір микроорганизмдер кілегей-бикарбонатты бартерді жə не де эпителийлік қ абаты бұ зып, гастриттермен асқ азан жараларының пайда болуына ə келеді. Асқ азан бездері-асқ азан шұ ң қ ырларына ашылатын қ арапайым тү тікті тармақ танғ ан бездер. Олар ү ш бө ліктен тұ рады: тү бі, денесі, мойны. Орналасуына, қ ұ рлысына, жасушалық қ ұ рылымына байланысты, асқ азанның меншікті жə не пилорикалық бө лімін ажыратады. Меншікті бездер-саны ең кө пқ арапайым иү тікті нашар тармақ танғ ан бездер, асқ азанның тү бінде жə не денесінде орналасады. Олар 3-7 ден топтасып, терең емес асқ азан шұ ң қ ырларына ашылады. Асқ азанның меншікті бездері бес тү рлі жасушалардан тұ рады: басты, париеталдық, кілегейлі, мойындық мукоциттер жə не эндокриноциттер. Медициналық маң ыздылығ ы: эндокриноциттерлен ісіктер-карциноидтар дамиды Олардың клиникалық симптомдары серотонин артық ө ндірілуіне байланысты туындайды. Серотонин жің ішке ішек перистальтикасын кү шейтеді, бірақ бұ л медиатордың жоғ ары мө лшері кілегейлі қ абық тамырларының тарылуына жə не оның бұ зылуына ə келеді. Кардиялдық бездер-ұ штық бө лімдері қ атты тармақ талғ ан қ арапайым тү тікті бездер, асқ азанның кардиялдық бө лімінде орналасады. Кардиялдық бездернезізінен призмалық кілегейлі жасушалардан тұ рады. Олардың бащальды бө лігінде жалпайғ ан ядросы, оның ү стінде-кө пиеген кілегей тамшылары орналасады Кардиялдық бездер асқ азан шұ ң қ ырына ашылып, кілегей кальций фосфатын калий жə не натрий бикорбонаттары мен хлоридтерін снкрециялайды. Пилорикалық бездер-қ ысқ а ұ штық бө лімдері тармақ танғ ан жə не бұ ралғ ан қ арапайым тү тікті бездер; асқ азанның пилорикалық бө ліменде орналасып, терең асқ азан шұ ң қ ырына ашылады. Олар ядролары базальды бө лігінде орналасқ ан, цитоплазма ы нə зік базофилды боялатын кілегейлі жасушалардан тұ рады. Пилорикалық бездер асқ азанның кілегейлі қ абығ ын қ ышқ ыл асқ азансө лінен қ орғ айтын кілегейді дə не кө п мө лшерде лизоцим ферментін бө леді. Медициналық маң ыздылығ ы: В12 витамині нуклеин қ ышқ ылдарын синдек жə не сү йектің қ ызыл миында қ алыпты эритропоэз ө туі ү шін қ ажет.

Жің ішке ішек қ абырғ асының қ ұ рылысы. Барлық бө лімдерінде жің ішке ішектің қ абырғ асы 4 қ абық тан тұ рады: 1)кілекейлі; 2)кілегей асты негіз; 3) бұ лшық етті; 4)серозды қ абық. 1)Кілегейлі қ абық -3 қ абаттан қ ұ ралғ ан: эпителий, меншікті табақ ша жә не бұ лшық етті табақ ша. Кілегейлі қ абық тың рельефі циркулярлы Керкринг қ атпарлары, бурлер жә не крипталардың болуы аркасында курделі болып келеді. Олар қ оректік заттардың кілегейлі қ абық тың бетімен жанасу ауданын 30 есе ұ лғ айтып, жің ішке ішектің асқ орыту жә не сің іру функцияларының атқ аруына жағ дай жасайды. Керкринг қ атпары кілегейлі қ абық тың жә не кілегейасты негіздің ішектің қ уысына қ арай бү рмелері. Бү рлер кілегей қ абық тың ішек қ уысына қ арай саусақ тә різді немесе жапырақ тә різді бұ лшиып шығ ып тұ рғ ан жерлер. Крипталар –бұ л эпителийдің кілегейлі қ абық тың меншікті табақ шасына енген тү тікті ұ ң ғ ырлары. Жің ішке ішек эпителиі бір қ абатты цилиндр тә різді жиекті, бү рлерді қ аптайды жә не крипталарды тө сейді. 2) Кілегейасты негіз – қ ұ рамында нервтер, артериялық , веналық жә не лимфа тамырларының ө рімдері бар, эластикалық талшық тары кө п борпылдақ талшық ты дә некер тін. Он екі елі ішектің жің ішке ішектің басқ а бө лімдерінен айырмашылығ ы – осы қ абығ ында кү рделі тармақ танғ ан кілегейлі дуоденалық бездерінің кө птеген секреторлық бө лң мдерінің болуы. Олар ө ндіретін кілегейдің сілтілі реакциясы химус қ ұ рамындағ ы асқ азан сө лін бейтараптайды жә не он екі елі ішектің кілегейлі қ абығ ын қ орғ айды, панкреатикалық ферменттердің ә сер етуіне қ олайлы рН қ алыптастырады. Бұ дан басқ а, кілегейдің қ ұ рамында дипептидтерді ам ин қ ышқ ылдарына дейін ыдырататын дипептидазалар бар. Аш ішектің кілегейасты негізінде бездер жоқ. 3) Бұ лшық етті қ абығ ы тегіс миоциттердің екі қ абатынан қ ұ ралғ ан: жақ сырақ дамығ ан ішкі циркулярлы жә не сыртқ ы бойлық. Оларды бө ліп тұ рғ ан БТД тіннің жұ қ а қ абатшаларында бұ лшық етаралық тамырлар жә не нерв ө рімдері орналасқ ан. 4) Серозды қ абығ ы – мезотелиймен қ апталғ ан борпылдақ талшық ты дә некер тін болып табылады. Он екі елі ішекте серозды қ абық оның тек алдың ғ ы бетін ғ ана қ аптайды.

Тоқ ішек қ абырғ асының қ ұ рылысы. Оның қ абырғ асы кілегейлі, кілегейасты, бұ лшық етті жә не серозды қ абық тардан тұ рады. Тоқ ішектің 1)кілегейлі қ абығ ы бірлесіп рельефін қ ұ райтын жә не сің іру аймағ ын ұ лғ айтатын жартыай тә різді қ атпарларды, крипталарды қ алыптастырады. Тоқ ішектің бү рлер болмайды. Мұ нда крипталар ө те жақ сы дамығ ан, жің ішке ішектің крипталарымен салыстырғ анда бұ лар терең деу, саны кө п жә не қ уысы кең болады. Сондық тан оларды кейде жің ішке ішектің бү рлері деп қ алады. Кілегейлі қ абық тың эпителийі-бір қ абатты призма пішінді жиекті эпителий. Кілегей қ абық тың бұ лшық ет табақ шасы крипталардың астында орналасқ ан-ішкі циркулярлы жә не сыртқ ы бойлық қ абаттардан тұ рады. 2)Кілегейасты негіз борпылдақ талшық ты дә некер тіннен қ ұ рылғ ан, қ ұ рамында қ ан-тамырлары, нерв ө рімдері жә не кілегейлі қ абық тан енген лимфоидтық тү йіншектер бар. 3) Бұ лшық етті қ абық тың екі қ абаты бар: ішкі циркулярлы жә не сыртқ ы бойлық. Соң ғ ы қ абаты тұ тас емес – ү ш бойлық таспа тү рде қ алыптасқ ан. Бұ лшық етті таспалар тоқ ішектен қ ысқ алау болады, сондық тан олар ішекті гаустраларғ а-сырнайды еске салатын ішек қ абырғ асының айналма шығ ып тұ рғ ан жерлеріне жинайды. Екі қ абат арасында бұ лшық ет аралық нерв ө рімдерінің интрамуральдық ганглийлері орналасады. 4)серозды қ абық мезотелийден жә не астындағ ы БТД тіннен тұ рады, қ ұ рамында май тіні бар саусақ тә різді ө сінділер қ алыптастырады.

Бауырдың паренхиматозды мү ше ретінде қ ұ рылысы. Бауыр – ірі паренхиматозды ү лесшелі мү ше, яғ ни ол стромадан жә не ү лесшелерден қ ұ рылғ ан. Бауырдың стромасына жатады: 1) іш астарының висцеральдық жапырақ шасымен бітіп тұ тасқ ан тығ ыз талшық ты дә некертінді жұ қ а капсула; 2)септалар-капсуладан шығ ып бауыр паренхимасының терең іне қ арай ө тіп, оны ү лесшелерге бө летін жұ қ а БТД-тінді қ абатшалар. Адамда ү лесшеаралық қ алқ алар ө те жұ қ а, сондық тан гистологиялық препараттарда ү лесшелер арасындағ ы шекараларды анық тау қ иынғ а соғ ады. Бұ л жағ дайда ү лесшелердің шекаралары тек триадалар бойынша ғ ана айқ ындалады. Бауырдың алкогольдік циррозы кезінде қ алқ алардың дә некер тіні қ аулап ө седі, оның нә тижесінде бауыр паренхимасы – ү лесшелер атрофияғ а ұ шырайды. Кейбір жануарларда ү лесшеаралық БТД тін қ алыпты жағ дайда да жақ сы дамығ ан, сондық тан мұ ндай жануарлар бауырының микропрепараттары бауырдың ү лесшелік қ ұ рылысын оқ ып білу ү шін ың ғ айлы болып келеді.

Ұ йқ ы безінің паренхиматозды мү ше ретінде қ ұ рылысы. Экзокриндік жә не эндокриндік бө ліктері. Қ ұ рылысы бойынша ұ йқ ы безі –паренхиматозды ү лесшелі мү ше, функциялары бойынша-аралас секреция безі, себебі экзокриндік жә не эндокриндік функцияларды іске асырады. Қ ұ рылысы: Стромасы іш астарының вицералдық жапырақ шасымен қ апталғ ан тығ ыз талшық ты дә некер тіннен қ ұ рылғ ан капсуладан тұ рады. Капсуладан мү шенің ішіне қ арай дә некер тінді трабекулалар бө лініп шың ып, безді полигональді пішінді ү лесшелерге бө леді. Перделерде ү лесшеаралық шығ арушы тү тіктер, қ антамырлары, нервтер ө теді жә не интрамуральді нерв ганглилері, пластанкалық Фатер-Пачини денешіктері орналасады. Стромасы ү лесшелердің ішіндеРетукульярлық талшық тардың торы тү рінде жалғ асады. Мү шенің паренхимасы кө птеген ацинустары мен оларды шығ арушы тү тіктерінен тұ ратын эндокриндік бө лігінен қ ұ рылғ ан. Бездің экзокриндік бө лігі мү ше кө лемінің 97% қ ұ райды, эндокриндік-3%. Ұ йқ ы безінің экзокриндік бө лігі-кү рделі алвиолды – тү тікті ақ уызды без. Ол қ ұ рылымдық -функциялық бірліктерден- панкреатикалық ацинустардан тұ рады. Ө німі ацинус аралық, ү лесшеішілік жә не ү лесшеаралық тү тіктер арқ ылы шығ арылып 12 елі ішекке ашылатын ортақ шығ арушы тү тікке қ ұ яды. Ацинустардың пішіні тұ т жемісіне ұ қ сайды, ө лшемдері 100-150 мкм қ ұ райды. Олар бір-бірімен, қ ұ рамында капиллярлар, нерв талшық тары ө тетін, борпылдақ талшық ты дә некер тінді жұ қ а табақ шалармен бө лініп тұ рады. Ацинус 8-12 ациноциттерден (панкреатикалық ацинарлық жасушалар) қ ұ рылғ ан секреторлық бө лімнен жә не центроацициттермен тө селген ендірме тү тіктер тұ рады. Ациноциттер-базальды мембранада орналасқ ан жасушалар. Олар секреторлық функция атқ арады, яғ ни ас қ орыту ферменттерін синтездейді. Кең ейген базальды полюсы базофилді боялады, ядросы, дамығ ан гр ЭПТ, митахондриялары бар. Ядросының ү стінде гольджи комплексі орналасқ ан. Ұ йқ ы безінің эндокриндік бө лігі-қ ұ рылымдық -функциялық бірлік болып табылатын Лангерганс аралшық тарынан тұ рады. Олар ацинустардың арасында орналасады, пішіні дө ң гелек немесе сопақ; Инсулоциттер деп аталатын бес тү рлі эндокриндік жасушалардан қ ұ ралғ ан: А-жасушалар, В-жасушалар, Д-жасушалар(дентриттік), Д1-жасушалар(аргирофильді)жә не РР-жасушалар. Осы жасушалардың арасын толтыратын борпылдақ талшық ты дә некер тіндер инсулоциттер бө лген гормондарды шығ аратын фенестрлі гемокапиллярлар бар. В-жасушалар немесебазофильді инсулоциттер, негіз бояулармен кө к тү ске боялады, аралшық тың барлық жасушаларының 70-75% қ ұ райды. Олар аралшық тың ортасында орналасады. А-жасушалар немесе ацидофилді инсулоциттер, қ ышқ ыл бояулармен ашық қ ызыл тү ске боялады, аралшық тың барлық жасушаларының 20-25% қ ұ райды. Олар кө бінесе аралшық тардың шет жақ тарында орналасады. Д-жасушалар немесе дентриттік инсулоциттер, аралшық тардың шеткі аймақ тарында орналасады жә не оның барлық жасушаларының 5-10% қ ұ райды. Д-жасушалар жұ лдызша тә різді жә не ө сінділі пішінге ие. Д𝟏 -жасушалар (аргирофильді)-Лангерганс аралшығ ы жасушаларының 2-5% қ ұ райды. Қ ан қ ысымынТө мендететін жә не панкретикалық сө лдің секрециясын ынталандыратын полипептид ө ндіреді. РР-жасушалар-полигональды пішінді инсулоциттер, аралшық жасушаларының 2-5% қ ұ райды, аралшық перифериясында орналасады.

Жоғ арғ ы тыныс алу жолдары (ж. т. ж мү шелерін атап беру, олардың гистологиялық қ ұ рылысының қ ысқ а сипаттамасы – қ абық тары, қ абаттары, тіндік жә не жасушалық қ ұ рамы). Жоғ арғ ы тыныс жолдары (мұ рын қ уысы, мұ рын жанындағ ы қ ойнаулар, евстахий тү тігі, мұ рынжұ тқ ыншақ ) жұ тылғ ан ауаны шаң -тозаң нан тазартуғ а оны дымқ ылдандыруғ а, жылытуғ а жә не бір қ атар басқ а да қ ызметтерді атқ аруғ а қ атысады. Мұ рын қ уысы-ә рбір мұ рын қ уысы кіре берістен жә не ө зіндің мұ рын қ уысынан тұ рады. Мұ рын қ уысының кііреберісі мұ рын қ анатының астында орналасқ ан. Кіре берістің қ абырғ асын сыртқ ы мұ рын терісінің жалғ асы болып табылатын, кө п қ абатты жалпақ мү йізделетін эпителиймен қ апталғ ан тері тө сейді. Оның дә некертінді дермасында қ ылшық ты шаштардың тү бірлері жә не май бездері орналасады. Қ ылшық ты шаштар шаң -тозаң ның жә не басқ а да бө где денелердің ең тірі тү йіршіктерін қ стап қ алып, жұ тылғ ан ауаны тазартады. Терінің астында мұ рын қ анаттарының шеміршегі орналасқ ан. Мұ рын қ уысының кірісінен алыстағ ан сайын кө п қ абатты жалпақ мү йізделген эпителий мү йізделмейтін эпителийге айналады, шаш жә не май бездері жоқ болады. Ө зіндік мұ рын қ уысы тыныс алу жә не иіс сезу аймақ тарынан тұ рады. МҰ РЫНЖҰ ТҚ ЫНШАҚ мұ рын қ уысының тыныс аймағ ының жалғ асы болып табылады. Сондық тан олардың қ ұ рылысы ұ қ сас: бір қ абатты кө п қ атпарлы кірпікшелі эпителиймен тысталғ ан. Бұ л қ абаттың астында борпылдақ талшық ты меншікті табақ шасы орналасады. Соң ғ ысында жақ сы дамығ ан эластикалық талшық тар қ абаты бар, ұ сақ ақ уызды-кілегейлі беттердің секреторлық бө лімдері, ал артқ ы бетінде жұ тқ ыншақ бадамшасы салынғ ан.

Кең ірдек-кө мейді бронхтармен байланыстыратын қ абатты типті тү тік тә різді мү ше. Кең ірдектің қ абырғ асы тө рт: кілегейлі, кілегейасты, фиброзды шеміршекті жә не адвентициялық тардан тұ рады. Кең ірдектің кілегейлі қ абығ ы екі қ абаттан қ ұ ралғ ан эпителий қ абатынан жә не кілегейлі қ абық тың меншікті табақ шасынан. Эпителий қ абаты қ алың базальды мембранада орналасқ ан бір қ абатты кө п қ атарлы призмалық крпікшелі эпителийден тұ рады. Ол бес тү рлі: 1)кірпікшелі, 2)бокалтә різді, 3)базальды немесе дифференцияланбағ ан, 4)эндокриндік жә не 5)антигенұ сынатын жасушадан қ ұ ралғ ан. Алдың ғ ы ү ш тү рлі жасушалардың қ ұ рылысы жә не функциялары мұ рын қ уысының эпителиімен бірдей. Эндокриндік жасушалар жиірек-пирамида, анда-санда сопақ пішінді болып келеді, ядросы базальды бө лігінде орналасқ ан. Цитоплазмасында серотонин, кальцитонин генінің пептиді, кальцитонин, бомбезин гормондары, нейромедиатор норадреналин жә не басқ алар болатын секреторлық гранулдары бар. Бұ л заттар тыныс жолдары бездерінің секрециясын жә не тегіс миоциттттерінің жиырылуын реттейді. Эндокриндік жасушалар диффузды эндокриндік жү йеге (ДЭЖ) жатады. Антигенұ сынатын Ларгеранс жасушалары-ядросы сопақ немесе бө ліктік пішінді ө сіндлі жвсушалар. Цитоплазмасында кө птеген митохондриялары, гранулярлы ЭПТ-ның цистерналары, лизосомдар жә не спецификалық Бирбек гранулдары бар. Лангеранс жасушалары эпителийге енген антигендерді ұ стап алып, оларды процессингке(белсенді молекулаларғ а айналдыру) ұ шыратып, Т-жә не В-лимфациттерге ұ сынады. Сө йтіп, иммундық реакцияның дамуына қ атысады. Кілегейлі қ абық тың меншікті табақ шасы(қ абаты) жұ қ а, ұ зына бойына бойлық бағ ытталғ ан кө птеген эластикалық талшық тары, жеке лимфоидты фолликулдары, аз ғ ана кілегейлі бездері, тегіс моноциттердің бірлі-жарлы будалары бар борпылдақ талшық ты дә некер тіннен қ ұ ралғ ан. Базальды мембраның дә л астында, меншікті табақ шада жұ тылғ ан ауаның температурасын реттеуге қ атысатын қ алың капилярлық тор орналасқ ан. Кең ірдектің кілегейасты негізі(қ абық ) борпылдақ талшық ты дә некер тіннен тұ рады. Ол айқ ын шекарасыз кең ірдек шеміршектерінің шеміршек қ абығ ының тығ ыз талшық ты дә некер тініне айналады. Кілегейасты негіз жақ сы васкуляризациланғ ан жә не мұ нда ақ уызд-кілегейлі кең ірдек бездерінің ұ штық бө лімдерінің ірі жиынтығ ы орналасқ ан. Олар бө летін кілегей эпителийдің бетін дымқ ылдандырады, қ ұ рамында секреторлық антиденелер бар, сондық тан жұ тылғ ан ауаны мукоцилиарлық механизм арқ ылы тазартуда маң ызды рө л атқ арады. Кең ірдектің фиброзды-шеміршекті қ абығ ы артқ ы бетінде бітіспеген 16-20 гиалинді шеміршекті сақ иналардан тұ рады. Шеміршектердің ұ штары қ ұ рамында тегіс миоциттер кө п тығ ыз талшық ты дә некертінді табақ шамен байланысқ ан. Осындай қ ұ рылысының арқ асында кең ірдектің артқ ы беті жұ мсақ жә не созылғ ыш болып келеді, сондық тан кең ірдектің артында орналасқ ан ө ң еште ө тіп келе жатқ ан тағ ам тү йірлері кең ірдектің шеміршек қ аң қ асының тұ сынан кедергісіз ө теді. Кө рші шеміршекті жарты сақ иналардың аралары шеміршек қ абығ ына айналатын тығ ыз пішінделмеген талшық ты дә некер тінмен толтырылғ ан. Кең ірдектің адвентициялық қ абығ ы, талшық тары кең ірдекті ө ң ешпен жә не кө кірекаралық тың тамыр-нерв будаларымен байланыстыратын, борпылдақ талшық ты дә некер тіннен тұ рады. Кең ірдек 2 тармақ қ а бө лініп, басты бронхтарды қ алыптастырады, соң ғ ылардан тыныс жолдарының жалғ асы-бронх ағ ашы басталады. Олардың арасындағ ы бұ рыштың ө лшемі 50 ден 100 градусқ а дейін ө згереді.

Бронхтар қ абырғ асының қ ұ рлысы. Бронхтардың қ ұ рлысы бронх ағ ашының ұ зына бойында ә ркелкі, бірақ олардың ортақ белгілері де бар. Бронхтардың қ абырғ асы 4 қ абаттан тұ рады: 1 ішкі-кілегейлі қ абаттан 2 кілегейасты 3 фиброзды –шемишекті қ абық тан 4 сыртқ а- адвентициялық қ абақ тан. 1 Кілегейлі қ абық қ амтиды. Бір қ абатты кө п қ атарлы кірпікшелі эпителий қ абатын: меншікті табақ шасын: бұ лшық ет табақ шасын. Эпителий қ баты жоғ арыда қ арастырылғ ан кірпікшелі, бокалтә різді, базальды жасушалардан жә не эндокриндік жасушалардан тұ рады. Бронх ағ ашынынң дистальді бө лімдерінде эпителийдің жасушалық қ ұ рлымы ө згереді: секреторлық Клар жасушалары, жиекті жә не кірпікшесіз жасушалар пайда болады. Кілегейлі қ абық тын меншікті табақ шасы ұ зына бойлық эластикалық талшық тары мол борпылдақ талшық ты дә некер тіннен тұ рады. Олардемде ішке тартқ анда бронхтардың созылуын жә не дем шығ арғ анда олардың бастапқ ы кү йне қ айтып келуін қ амтамассыз етеді. Мұ нда шашыраң қ ы орналасқ ан лимфоидты фолликулдар –Т жә не В-лимфоциттердің, плазмалық жасушалармен макрофактардың, дендриттік жасушалардың жиынтығ ы кө п. Базальді мембрананың астында гемокапиллярлардың қ алың торы бар. Кілегей қ абық тын кең ірдекте болмайтын бұ лшық ет табақ шасы бронхтарда пайда болады жә не ол спиральді бағ ытталғ ан тегіс миоциттерден қ ұ ралғ ан. Осылардың жиырлуы арқ асында бронхтардың кілегейлі қ абығ ы ұ зына бойлық қ атпарлар қ алыптастырады. Бронхтардың калибрі тө мендеген сайын бұ лшық ет қ абаты біршама қ алың дайды. 2 Кілегейасты негіз жақ сы васкуляризацияланғ ан –веналық ө рімдері мол борпылдақ талшық ты дә некер тіннен тұ рады. Оның терең інде жә не шеміршек аралық борпылдақ талшық ты дә некер тінде топтасып кілегейлі-ақ уызды бездердең ұ штық бө лімдері орналасқ ан. Олардың ө німдері кілегейлі қ абық ты дымқ ылдандырады, бө где денелердің жабысуына, оларды буып тиюге жағ дай жасайды, бактерицидтік жә не бактериостатикалық қ асиеттерге ие. 3Фиброзды-шеміршекті қ абық ббронхтардың калибрі тө мендеген сайын кө лемі жә не тү рі ө згерген шеміршек тінінен тұ рады: басты бронхтарда-гиалинді шеміршекті сақ иналар, Ірі бронхтарда – гиалинді шеміршекті табақ шалар; орташа бронхтарда – эластикалық шеміршекті аралшық тар; ұ сақ бронхтарда шеміршек тіні болмайды. 4 Адвентициялық қ абық БТД тіннен қ ұ ралғ ан. Тыныс алу жү йесінің бетінің ауданы ө те ү лкен, ол қ анмен немесе жұ тылғ ан ауамен тү сетін микроорганизмдердің ә серіне ұ шырайды. Осының нә тижесінде тыныс алу жү йесі инфекциялық жә не инфекциялық емес агенттердің баса кіруіне шалдық қ ыш болғ андық тан, ол кө птеген қ орғ аныш механизмдерге ие болуы таң қ аларлық емес. 10 мкм –ден ірілеу тү йіршіктерді мұ рын қ уыстарында ұ стап қ алады, ал ө лшемі 2-10мкм тү йіршіктерді кілегеймен қ апталғ ан кірпікшелі эпителий ұ стайды. Жө телу рефлекісі бұ л тү йіршіктерді қ ақ рыұ пен бірге немесе оларды жұ ту арқ ылы шығ арады. Басты бронхтар қ ұ рлысы бойынша кең ірдекке ұ қ сас жә не жоғ арыда суреттелген жалпы ү лгігіе сә йкес: эпителиі-биік призмалық, бездері жеке топтар қ ұ рап орналасқ ан. Басты бронхтардың ерекше белгісі фиброзды-шеміршекті қ абығ ының қ ұ рлысы болып табылады: Гиалинді шеміршегі тұ йық дерлік, яғ ни толық сақ иналар қ ұ райды. Бұ лшық ет тіні нашар дамығ ан жә не тұ тас сақ инаоар қ ұ рмайды. Ірі бронхтардың қ ұ рлысы. Калибрі ірі бронхтарғ а ө лшемдеріінен басқ а барлық тө рт қ абақ тарының болуы тә н. Кілегейлі қ абығ ының эпителиі кө п қ атарлы ірі призма пішінді қ ұ рамында бокал тә різді жасушалары кө п. Меншікті табақ шасында лимфоидты фолликулдар кездеседі. Бұ лшық ет табақ шасы тұ йық сақ иналар қ ұ райтын тегіс миоциттердің будаларынын тқ рады. Кілегейасты негізінде ақ уызды-кілегейлі бездердің ұ штық бө лімдері біршама кө п, сонымен қ атар лимфоидты фолликулдары бар. Фиброзды-шеміршекті қ абаты гиалинді шеміршек тінінің бірнеше табақ шаларының тұ рады. Адвенциялық қ абық тың ерекшеліктері жоқ. Калибрі орташа бронхтар. Орташа бронхтарда қ бырғ асының қ ұ рлымы біршама ө згереді. Кілегейлі қ абығ ы ірі бронхтардай бір қ абатты кө п қ атарлы призмалық жылтылдағ ыш эпителий мен тө селген. Брақ орташа бронхтардың жасушалары оларғ а қ арағ анда аласалау болады, бокалтә різді жасушалардың саны азду жә не тұ тас алғ анда кілегейлі қ абығ ы жұ қ арады. Фиброзды-шеміршекті қ абық тың гиалинді шеміршек тіні жеке эластикалық шеміршек аралшық тарына ауысады, олардың арасындағ ы кілегейасты негізінде кілегей-ақ уызды бездердің азын аулақ ұ штық бө лімдері орналасады. Адвентициялық қ абағ ы БТД тіннен тұ рады. Ұ сақ бронхтардың қ ұ рлысы. Ұ сақ бронхтардың қ абырғ асы тек қ ана екі қ абақ тан қ ұ ралғ ан: 1 кілегейлі жә не 2 адвентициялық. Кілегейасты негіз жә не фиброзды-шеміршекті қ абық тар жоқ болады, олардың орнын адвентициялық қ абық басады. Ұ сақ бронхтардың маң ызды ерекшеліктері – бұ лшық ет табық шасының жаксы дамуы, ол циркулярлы орналасқ ан тегіс миоциттердің қ алың қ абатынан қ ұ ралғ ан. Борпылдақ талшық ты дә некер тіннің жұ қ а қ абатынын тұ ратын адвентициялық қ абық ұ сақ бронхтарды сыртынан қ аптайды. Ұ сақ бронхтар терминальді бронхтарга ауысады. Терминальді бронхиолдардың қ ұ рлысы. Олар тыныс жолдарының соң ғ ы бө лімі болып табылады. Терминальді бронхиолдардың қ уысының диаметрі 0, 5 ммден тө мен. Олардың қ абырғ асы жұ қ а жә не екі қ абаттан қ ұ ралғ ан: Эпителий мен меншікті табақ шасынан. Эпителий –бір қ абатты бір қ атарлы куб пішінді кірпікшелі, кірпікшелі, щеткалы жасушалардан жә не едә уір мө лшерде секреторлық Клар жасушаларыныан қ ұ ралғ ан. Кілегейлі қ абығ ының меншікті табақ шасы ө кпенің ү лесше аралық борпылдақ талшық ты дә некер тініне айналатын БТД тінінң жұ қ а қ абатшасынан қ ұ ралғ ан. Оның қ ұ рамында эластикалық талшық тары жә не тегіс миоциттердің ұ зына бойлық бағ ытталғ ан будалары бар.

12 3 4 5 6 7 8 Следующая ⇒