Жоспар бойынша орындалуы тиіс іс-әрекеттер

⇐ ПредыдущаяСтр 2 из 4Следующая ⇒

Жоспар

Жоспарланатын уақ ыт

Жоспар бойынша орындалуы тиіс іс-ә рекеттер

Дереккө здер

Сабақ басы 10мин

Қ ызығ ушылық ты ояту ү шін миғ а шабуыл.

Мұ ғ алім оқ ушыларды «шаттық шең беріне» тұ рғ ызады, ө лең жолдарын оқ иды:

Бә рі жақ сы баланың,

Тілін алғ ан ананың.

Бә рі жақ сы баланың,

«Беске» оқ ығ ан сабағ ын

Мұ ғ алім оқ ушыларғ а ө лең жолдарын қ айталатады. (Топқ а бө леді)

Алдың ғ ы сабақ тармен байланыстыра отырып ү й тапсырмасын тексереді. Кемшіліктерді анық тайды, тү зетеді, бағ алайды. Оқ у мақ сатымен, тілдік мақ сатпен танысады;

Жетістік критерийлерін болжайды;

Жетістік критерийлерімен танысады.

Дидактикалық материал 1, Слайд 1-5

Сабақ ортасы 10 мин 10 мин 5 мин

1. Қ азақ тіліндені -ып кө семшелі ө ткен шақ тұ лғ асын ретроспективті қ арастырылу оның даму жолының мына мына тұ рғ ыда ө ткендігін кө рсетеді. Функциялық жә не семантикалық жағ ынан -мыш еді формасымен ұ қ сас бұ л тұ лғ а ө німді қ олданылу сипатына ие болып, келе-келе қ ыпшақ, қ арлұ қ тобындағ ы тілдердің ерекшелігіне айналып кеткен. Кө не тү ркі тілі – қ азіргі тү ркі халық тарының тү п негізі саналатын халық тар тілі. Кө не тү ркі тілінің кейбір материалдары топонимика мен ономастика тарихында, кө ршілес елдердің жылнама жазбаларында кездеседі. Басты мә ліметтер кө не тү ркі жазба ескерткіштері (V-VIII ғ. ) мен кө не ұ йғ ыр жазба ескерткіштерінде (V–XIII ғ. ) сақ талып қ алғ ан. Олар жеке тайпалық тілдер негізінде жасалғ ан. Қ азіргі тү ркі тілдерінің жетілу барысындағ ы белгілі бір кезең ді танытатын тарихи нұ сқ а Кө не тү ркі тілінің грамматикалық қ ұ рылысы, фонетикалық жү йесі жә не оның негізгі сө здік қ оры осы кү нгі тү ркі тілдерінде тү гелдей сақ талғ ан. Кейбір ө згешеліктері мынадай: 1) Грамматикалық ерекшеліктер: К. т. т. типол. жағ ынан жалғ амалы топқ а жатады, оның морфол. қ ұ рылысының негізі – аффиксация: тү бір – жұ рнақ жалғ ау. Тү бір кө бінесе бір буынды, кейде екі буынды болып келеді, аффикстік кө рсеткіштер де осы іспеттес. Кө не тү ркі тілінде тек (род) категориясы болмағ ан. Атау тұ лғ ада тұ рғ ан сө здің кө птеген мағ ынасы болғ ан. жіктеу есімдіктері мен сілтеу есімдіктері – этимол. жағ ынан ө зара тө ркіндес. Қ азіргі тү ркі тілдерімен салыстырғ анда, К. т. т-нде мынадай айырмашылық тар кездеседі: табыс септігінің -ғ /-г; -ығ /-іг жалғ ауы: сө з-сө здігі (сө зді), баш-башығ (басты); -ғ ару/-геру (ғ а-ру, ге-ру) табғ ачғ ару (табғ ачқ а), -ң ару/-ң еру, -ң ару/-ң еру, -ң ар/-ң ер: аң ар (оғ ан), -йа/йе: курйа (кері, кері қ арай); қ ұ ралдық септіктің -ын/-ін, -ун/ү н жалғ ауы: кө лік-кө лгү н (кө лікпен). Қ азіргі қ азақ тіліндегі кө рі, ілгері, сыртқ ары, шеткері, жазын, қ ысын, кү зін сияқ ты сө здер К. т. т-нің кезінде қ алыптасып кеткен реликті формаларда қ олданылады. Ө ткен шақ, жекеше 2-жақ -тығ /-тіг: бардығ (бардық ); ауыспалы келер шақ -тачы/-течі, -дачы/-дечі: болтачы (болады), ө лтү ртечі (ө лтіреді), ө ткен шақ -тұ қ /-тү к, -дұ қ /дү к: ө тү ндү к (ө тінген), бардуқ (барғ ан), есімше 1–2-жақ есімдіктерімен тіркесіп айтылады: болтачы сө н (боласың ); кө семшенің ө ткен шағ ы -бан/-пан, -бен/-пен арқ ылы берілген: келібен (келіп), алыбан (алып); шартты рай -сар/-сер: келсер (келсе), бұ йрық рай -ың /ің, уң /-ү ң (2-жақ кө пше сыпайы тү рде), -ғ ыл/-гіл (2-жақ кө пше анайы тү рі): барың (барың ыздар), барғ ыл (барың дар), т. б. Ондық сан есімдердің жасалу жолдары ерекше тү зілген: ә уелі бірлік сандар, сонан соң ондық сандар айтылады: беш иігірмі (бес жиырма). 2) Синтаксистік ерекшеліктер, негізгі кө рсеткіштері: матасудың 1-тү рі (екі сың арының да жалғ аусыз келуі) ө те жиі жұ мсалады: тү рк будун (тү рік халқ ы), 2-тү рі (бір сың ары жалғ аулы болуы) біршама жиі (қ ағ ан інісі – ханның інісі), ал 3-тү рі (екі сың ары да жалғ аулы болып келуі) ө те сирек ұ шырасады, бұ л нұ сқ а қ азіргі қ азақ тілінде жиі қ олданылады. 3) Фонетикалық ерекшеліктер: жуан жә не жің ішке болып айтылатын 8 дауысты дыбыс қ олданылғ ан: а-е, о-ө, у-ү, ы-і, (и), 18 дауыссыз дыбыс болғ ан. б, д, ж, з, г, ғ, к, қ, й, л, м, н, п, р, с, т, ч, ш,. Сө йлемнің 1-жартысында 8, қ алғ ан жартысында 6 не 7 дауыссыз дыбыстар қ олданылғ ан (сө з соң ында о, ө дыбыстары кездеспеген, у, ү, ө те сирек). Сө з басында 7 дауыссыз фонема (б, т, қ, ч, м, с, й), басқ а позицияларда 18 дауыссыз дыбыс қ олданылғ ан. Кейбір ұ яң дауыссыздардың (ғ, г, б, д) сө з соң ында келуі ә деттегі қ ұ былыс: сарығ (сары), кічіг (кіші), еб (ү й), ө д (уақ ыт). Сө здің басқ а позициясында екі дауыссыз дыбыс қ атар келмейді, бірақ басқ а орындарда (тү бір мен қ осымшаның қ осылғ ан жерінде) кездесе береді, сө з соң ында лт, рт, нт тіркестері жиі ұ шырасады: алты (алды), олурты (отырды), анта (онда). Қ азіргі тү ркі тілдерімен салыстырғ анда ғ, г дыбыстарының ұ, й дыбыстарымен алмасуы не болмаса айтылмай тү сіп қ алуы, сол сияқ ты д/т/й заң дылығ ы жиі байқ алады: оғ ры (ұ ры), оғ ул (ул/ұ л), ө грет(ү йрет), тағ (тау), адақ, айақ (аяқ ), т. б. К. т. т-нде кейбір дыбыстар ө зара алмасып отыратын болғ ан: с/ш: сад/шад (атақ, дә реже), м/б: мен/бен (мен), т/д: тегрі/дегрі (де, дейін), ч/ш: кічі/кіші (кісі), е/и: ел/ил (ел), н/й: анығ /айығ (сұ м, зұ лым), ң /й: коң /қ ой (қ ой), т. б. Жергілікті тайпа тілдерінің ә серінен пайда болғ ан мұ ндай фонет. қ ұ былыстар сө здің қ ай позициясында болса да ұ шыраса береді. Қ азақ тілінің говорларында кездесетін осы іспеттес дыбыстардың ө зара алмасып келуі К. т. т-нен қ алғ ан тарихи іздер болуы ық тимал.

Мә тінмен жұ мыс: Торптық жұ мыс

Мә тінді аудармасыз оқ у. Негізгі айтылмақ ойды анық тау. Ә р абзацтағ ы тү йіндеуіш басты ойды білдіретін сө йлемдерді тауып оқ у.

1. Грамматикалық талдау: етіс формасындағ ы етістіктерді тауып оқ у; етістіктің шақ тарын анық тау.

а)Тапсрымалар: етістіктерді бұ рың ғ ы ө ткен шақ тү рінде жазу;

ә ) Тө мендегі етістіктерді ө ткен шақ тү рлеріне қ арай ү ш бағ анағ а теріп жазу.

3. Лексикалық талдау жұ мыстарын жү ргізу, ескерткіш сө зіне синоним табу. Берілген сө здердің синонимін тауып, сө йлемдер қ ұ растыру.

Кө не сө зіне тү бірлес (кө нерген, кө нелеу, кө нетоз) сө здер жазу, сө йлем қ ұ растыру; кө не дә стү р- ескі салт дә стү р, байырғ ы ә дет-ғ ұ рып деген тіркестердің қ олданылуын тү сіндіру. Ірі сө зіне синоним ә рі антоним табу.

. Мұ ғ алім оқ ушылардың ой-ө рісін дамытып «Тірек сө здер» стратегиясын пайдаланып, 4-тапсырмадағ ы тірек сө здерден диалог қ ұ ратады.

Жұ птық жұ мыс

Жеке жұ мыс «Сө з жұ мбақ » ойынын ұ йымдастырады.

Оқ ушылар сө з жұ мбақ та жасырынып тұ рғ ан дене мү шелерін табу керек

Кө не тү ркі жазба ескерткіштері неше топқ а бө лінеді?
Енисей, Талас, Орхон ескерткіштері қ ай жерде табылғ ан?
Кө не тү ркі ескерткіштерінде не туралы жазылғ ан?
Руника жазуын тү ркі халық тары неше жыл қ олданғ ан?
Кө не тү ркі жазулары қ айда жазылғ ан?
Ең ірі ескерткіш?
Кү лтегін ескерткіштері қ ай жерде табылғ ан?

Дескриптор

- Сабақ тың тақ ырыбын аша білді

- Кө не тү ркі жазба ескертшіштері нің маң ызын анық тады

- Кө не тү ркі жазба ескертшіштері туралы ақ парат алып, талдады.

Мә тін жазылғ ан ү лестірме қ ағ аз; Дидактикалық материал 2, Таймер

Сабақ соң ы 10мин

⇐ Предыдущая 123 4 Следующая ⇒