1.2 Өлшеудің негізгі кезеңдері

1. 2 Ө лшеудің негізгі кезең дері

Ө лшеу бірқ атар кезең дерден тұ рады:

-ө лшеу міндетінің қ ойылымы: ө лшеу шарттары жә не физикалық шама туралы деректерді жинау, объект модельдерін қ ұ ру, ө лшеу тең деулерін қ ұ ру, олардың кө мегімен ө лшенетін физикалық шаманың мә ні табылатын, нақ ты шамаларды таң дау;

-ө лшеуді жоспарлау: ө лшеу ә дістерін жә не ө лшеу қ ұ ралының типтерін таң дау, ө лшеу қ ұ ралының метрологиялық сипаттамаларына қ ойылатын талаптарды анық тау, ө лшеу қ ұ ралын дайындау, ө лшеу қ ателіктерін априорлы бағ аны анық тау, ө лшеу жә не бақ ылау шарттарын қ амтамасыз ету;

-ө лшеу эксперименті: ө лшеу қ ұ ралдары мен объектісінің ө зара ә рекеттесуі, берілген мө лшерді ө лшеу сигналын тү рлендіру жә не ұ дайы ө сіру, сигналдарды салыстыру жә не нә тижелерді тіркеу;

-эксперименттік деректерді ө ң деу: алдың ғ ы ақ паратты талдау, қ ателікке мү мкін болатын тү зетулерді анық тау, математикалық есепті талдау, деректерді ө ң деу, есептеу процестері, алынғ ан нә тижелерді талдау жә не оларды анық талғ ан тү рде белгілеу.

Ө лшеу объектісі – нақ ты физикалық объект, онық қ асиеті бір немесе бірнеше ө лшенетін физикалық шамалармен сипатталады. Оның кө птеген қ асиеттері бар жə не басқ а объектілермен кө пжақ ты жə не кү рделі байланыстаболады.

Ө лшеу субъектісі– адам объектіні толығ ымен, оның қ асиеттері мен байланыстарын барлық жағ ынан ө зіне елестете алмайды. Осығ ан орай субъектінің объектімен ө зара байланысы объектінің математикалық моделі негізінде ғ ана бола алады.

1. 3 Ө лшеулер теориясының постулаттары

Басқ а ғ ылым сияқ ты ө лшеулер теориясы да (метрология) ө зінің бастапқ ы аксиомаларын сипаттайтын негізді қ алаушы постулаттар қ атары негізінде қ ұ ралады.

Ө лшеулер теориясының бірінші постулаты А постулаты болып табылады: зерттеу объектісінің қ абылданғ ан ү лгі аясында анық талғ ан физикалық шамасы жә не оның нақ ты мә ні бар.

Егер тетік цилиндр болса (модель – цилиндр), онда ол диаметрге ие, оны ө лшеу қ ажет. Егер де тетікті цилиндрлік деп есептемесек, мысалы, оның қ имасы эллипсті қ ұ рса, онда оның диаметрін ө лшеу мә нсіз, себебі ө лшенген мә н тетік туралы пайдалы ақ парат бермейді. Солай, сә йкесінше жаң а ү лгі аясында диаметр жоқ. Ө лшеу шамасы тек қ абылданғ ан ү лгі аясында бар, яғ ни ү лгі объектке сә йкес танылғ анша мағ ыналы болып қ алады. Себебі, тү рлі зерттеу мақ сатында берілген объектке ә р тү рлі ү лгілер қ ойылуы мү мкін, сонда А постулатынан келесі А1 салдар шығ ады: берілген ө лшеу объектісінің физикалық шамасы ү шін кө птеген ө лшенетін шамалар (олардың шын мә ндеріне сә йкес) бар.

Ө лшеулер теориясының бірінші постулатынан ө лшеу объектісінің ө лшенетін қ асиетіне оның ү лгісінің кейбір параметрі сә йкес келуі тиіс. Берілген ү лгі ө лшеуге берілген уақ ыт аралығ ында осы параметрді ө згеріссіз деп есептеуге мү мкіндік беру қ ажет. Кері жағ дайда ө лшеулер жү ргізілмеуі мү мкін. Кө рсетілген жағ дай В постулатымен сипатталады: ө лшенетін шаманың нақ ты мә ні тұ рақ ты.

Ү лгінің тұ рақ ты параметрін ерекшелеп, сә йкес шаманы ө лшеуге кө шуге болады. Айнымалы физикалық шама ү шін тұ рақ ты параметрді таң дау немесе ерекшелеу жә не оны ө лшеу қ ажет. Жалпы жағ дайда мұ ндай тұ рақ ты параметр қ андай да бір функционалдың кө мегімен енгізіледі. Функционалдар кө мегімен енгізілетін белгілер уақ ытымен айнымалының тұ рақ ты параметрінің мысалы орташа тегістелген жә не орташа квадратталғ ан мә ндер болып табылады. Берілген аспект В1 салдарымен сипатталады: айнымалы физикалық шаманы ө лшеу ү шін оның тұ рақ ты параметрін – ө лшенетін шаманы анық тау қ ажет.

Объекттің математикалық ү лгісін тұ рғ ызғ ан кезде сол немесе басқ а қ асиеттерін жү зеге асыру қ ажет болады.

Ү лгі ешқ ашан ө лшеу объектісінің барлық қ асиеттерін сипаттай алмайды. Ол ө лшеу есебін шешу ү шін мағ ыналы мә ннің біреуіне жақ ын анық тылық дә режесімен айқ ындалады. Ү лгі ө лшеу алдында объект туралы априорлы ақ парат негізінде жә не ө лшеу мақ сатын ескере отырып қ ұ рылады.

Ө лшенетін шама қ абылданғ ан ү лгі параметрі сияқ ты анық талады, ал оның абсолютті анық ө лшеу нә тижесінде алуғ а мү мкін мә ні берілген ө лшеу шамасының айқ ын мә ні ретінде алынады. Бұ л бә рібір болатын ө лшеу объектісінің ү лгісін қ ұ ру кезінде қ абылданғ ан шынайылық, бастапқ ы деп аталатын шынайы объект пен ү лгі параметрлері арасындағ ы бә рібір болатын сә йкессіздікті кө рсетеді.

«Бастапқ ы сә йкессіздік» тү сінігің тү бегейлі сипаттамасы С постулатымен орнатылады: объекттің зерттелетін қ асиетіне (ө лшенетін шаманың бастапқ ы сә йкессіздігі) ө лшеу шамасының сә йкессіздігі бар.

Бастапқ ы сә йкессіздік ө лшенетін физикалық шаманы анық тауды орнату кезінде қ олжетімді ө лшеу дә лдігін тү бегейлі шектейді.

⇐ Предыдущая 123 4 Следующая ⇒