Кенесары Қасымұлы бастаған көтерілістің жеңілу себептері мен салдары. Көтерілістің тарихи маңызы

Таныс емес таулы шатқ ал арасында қ азақ тар абайсызда қ оршауда қ алып қ ойғ ан болатын. Соң ғ ы шайқ ас қ арсаң ында ө ткізілген ә скери кең есте Кенесары ханның серіктері қ оршауды бұ зып ө тіп, ханның аман қ ұ тылуы туралы ұ сыныс жасады. Бірақ хан ол ұ сыныстан біржолата бас тартты. Кенесары хан ө з батырларын қ оршауда қ алдырып, жеке ө зі қ ашып қ ұ тылуды ар санады.

Сұ лтан Рү стем мен Ұ лы жү здің ық палды биі Сыпатай жасақ тарының кенеттен шегініп кетуі кө терілісшілердің жағ дайын қ иындатып жіберді. Тоқ мақ қ а таяу жерде Кенесары 30-дан астам сұ лтанымен жә не аз ғ ана сарбазымен кү ші басым қ арсыласымен ерлікпен шайқ асып, тұ тқ ынғ а тү сті. Кө терілісшілердің шағ ын тобы қ оршауды бұ зып шығ ып қ ашып қ ұ тылды. Қ ырғ ыз манаптарының бас қ осқ ан жиынында қ олғ а тү скен ханды, сұ лтандар мен сарбаздарды ө лім жазасына кесу ұ йғ арылды. Тұ тқ ындағ ы хан манаптарды кү ш біріктіріп, Қ оқ ан хандығ ы мен Ресей империясына қ арсы кү реске шақ ырды. Бірақ қ ырғ ыздар ханның сө зіне қ ұ лақ аспады.

Кенесары мен оның інісі Наурызбай Қ асымұ лы осылай қ аза тапты. Ресей зерттеушісі Л. Мейер қ азақ жауынгерлерінің ең соң ғ ы кү ндері туралы былай деп жазды: «Олар қ ырғ ыздармен ү ш тә улік бойы ерлікпен шайқ асты, Сібір қ ырғ ыздары кө мекке келіп жетер деген ү мітте болды. Бірақ патша ү кіметінің жергілікті ө кімет билігінің басшылары олардың келетін жолын бө геп, тосқ ауыл қ ойып ү лгерген еді. Ү шінші тә улік дегенде кө терілісшілердің бір бө лігі қ оршауды бұ зып шығ ып, қ ұ тылып кете алды. Ханның кө птеген сенімді серіктері тү гелдей дерлік ө лтірілді. Ханның ө зі бірнеше сұ лтандарымен бірге тұ тқ ынғ а алынды жә не азапты ауыр жазаның салдарынан қ аза тапты».

Кенесарының жә не оның жақ ын серіктерінің кө зін жоюғ а қ атысқ ан қ ырғ ыз манаптарының бә рі де патша ү кіметінің наградаларымен марапатталды. Халық тың сү йікті ханының қ апылыста қ алай қ аза тапқ анын ақ ын Нысанбай Жаманқ ұ лұ лы (1812-1871) «Наурызбай-Қ аншайым» дастанында қ айғ ылы сарында баяндайды.

Ә кесі Кенесарының бастағ ан ісін оның ұ лы Сыздық сұ лтан мен оғ ан шын берілген батырлар жалғ астырды. Ханның қ азасы ү шін кек алу мақ сатымен қ азақ тар Қ ырғ ызстан аумағ ына бірнеше рет ә скери жорық жасады.

Қ азақ тардың Кенесары хан бастағ ан ұ лт-азаттық кө терілісі осылайша жең іліс тапты. Кенесары ханның жасақ тары Ресейдің жақ сы қ аруланғ ан ә рі кү шті ә зірліктен ө ткен тұ рақ ты ә скеріне қ арсы тұ ра алмады. Оның ү стіне, Кенесары бірнеше бағ ытта — патша ү кіметіне, қ ырғ ыз манаптарына жә не Қ оқ ан хандығ ына қ арсы соғ ыс жү ргізді. Мұ ның ө зі оның негізгі кү штерін едә уір шашыратты. Сұ лтандар мен рубасыларының арасында ауызбірлік болмады.

Кенесары Қ асымұ лы бастағ ан кө теріліс қ азақ халқ ының патша ү кіметіне қ арсы жаппай қ атысқ ан бұ қ аралық соғ ыстарының бірі болды. Кө терілістің жең іліске ұ шырауы патша ү кіметінің қ ырғ ыз жерлерін, Жетісудың аумағ ын жә не Оң тү стік Қ азақ станды басып алуына жол ашты. Сондай-ақ Бұ хара, Қ оқ ан жә не Хиуа хандық тарын қ осып алудың алғ ышарттары жасалды.

⇐ Предыдущая 1 2 345 Следующая ⇒