Жоспар. I. Кіріспе. II. Негізгі бөлім. IV. Қорытынды. V.Пайдаланған әдебиеттер. Кіріспе. Кенесары Қасымұлы – аса көрнекті мемлекет қайраткері.

Стр 1 из 5Следующая ⇒

Жоспар

I. Кіріспе

II. Негізгі бө лім

1. Кенесары Қ асымұ лы – аса кө рнекті мемлекет қ айраткері.

2. Кенесары бастағ ан кө теріліс.

IV. Қ орытынды

V. Пайдаланғ ан ә дебиеттер

Кіріспе

Кенесары Қ асымұ лы (1802–1847) — мемлекет қ айраткері, ә скери қ олбасшы, қ азақ халқ ының 1837–1847 жылғ ы ұ лт-азаттық қ озғ алысының кө семі. Ордасын Кө кшетауғ а тіккен Абылай ханның отыз ұ лы болғ ан. Абылайдың қ алмақ қ оң тайшысы Қ алдан Сереннің қ ызынан дү ниеге келген баласы Қ асым сұ лтанның бә йбішесі Айкү містен Кенесары (алты ағ айынды – Саржан, Есенгелді, Кө шек, Ағ атай, Бопай), екінші ә йелінен Наурызбай туғ ан. Кенесары ө зге бауырлары секілді кө шпелі ә скери ақ сү йектер қ ауымының дә стү ріне сай жастайынан шабандоз, ұ шы-қ иырсыз даланың қ атал табиғ атына шынық қ ан, қ иындық қ а тө зімді болып тә рбиеленеді. Жеке басының ерлік қ асиеттері, бірбеттігі, алғ а қ ойғ ан мақ сатына жету жолындағ ы қ айсарлығ ы мен дү лей кү ш-жігері оның жетекшілік қ абілетін айналасына ерте мойындатқ ан. Қ азақ хандығ ының соң ғ ы ханы. Атақ ты Шың ғ ыс ханның 27-інші ұ рпағ ы, Абылай ханның немересі. Ол ө зінің тегі жағ ынан тө ре тұ қ ымынан. 1822 жылы Ресей ө кіметі Кіші жү з бен Орта жү здегі хандық билікті жойып, ағ а сұ лтан мен сұ лтан ә кімдер билігін енгізеді. Сө йтіп, Ресей ө кіметі қ азақ елінің ішкі тірлігіне тікелей араласып, ө з ү стемдіктерін жү ргізе бастайды. Осығ ан қ арсы шық қ ан Кенесары хандық басқ ару жү йесін қ алпына келтіруге кү ш салады. Ол ө з ойын Ресейдің жергілікті ә кімшілігіне, сонымен қ атар патшаның тікелей ө зіне де жеткізеді. Бірақ патша ө кіметі Кенесарының талаптарын орындаудан бас тартады. Сондық тан да ол ө з мақ сатын кү шпен жү зеге асыруғ а кіріседі.

Кенесары Қ асымұ лы – аса кө рнекті мемлекет қ айраткері.

Сұ лтан Кенесары 1802 жылы дү ниеге келген. Ол Қ асым сұ лтанның бел баласы, Абылай ханның туғ ан немересі еді. Кө терілістің болашақ басшысы Кенесары бала кезінен-ақ ат қ ұ лағ ында ойнады, қ ұ ралайды кө зге атқ ан мерген болды. Қ анжығ асы қ анды ғ ажайып аң шылығ ымен, қ ара қ ылды қ ақ жарғ ан ә ділдігімен, ерік-жігері, қ ажымас қ айратымен жә не жү рек жұ тқ ан батылдығ ымен, қ айтпас қ айсар қ аһ армандығ ымен тaнылды. Оның бойында ұ йымдастырушылық жә не ә скери қ олбасшылық таланты мол болатын. XIX ғ асырдың орта кезіндегі орыс зерттеушілерінің бірі Л. Майер «Кенесарығ а кө зсіз ерлік тә н еді» деп жазды.

Замандастарының сипаттауына қ арағ анда, ол ашық жү зді, орта бойлы жә не жауырыны қ ақ пақ тай тө ртпақ тұ лғ алы болғ ан. Аз сө йлеп, кө п тың дайтын, ө зін-ө зі аса байсалды ұ стай білетін. Ә ң гімелескен адамының пікіріне ә рқ ашан мұ қ ият назар аударатын. Қ онақ жай қ асиеті ерекше кү шті еді. Ә кесімен жә не ағ аларымен бірге жү рген кездерінде олардан қ олбасылық тә жірибесін едә уір ү йреніп алғ ан болатын.

1837 жылы Кенесары Қ асымұ лы бастағ ан кө теріліс басталды. Ол Қ азақ стандағ ы ірі кө терілістердің бірі еді. Оғ ан ү ш жү здің қ азақ тары тү гел қ атысты. Кенесары тарих сахнасына ө зінің ұ лы бабасы Абылай ханның ісін жалғ астырып, алғ а алып барушы ретінде шық ты.

Кенесары ө зін нағ ыз таза Шың ғ ысхан тұ қ ымынан шық қ анмын деп мә ртебеленіп, хандық билікті қ айта орнатуғ а бел байлады. Кенесары Қ асымов бұ л ой – пікірін Ресейдің жергілікті ә кімшілігіне, одан соң, I – ші Николайдың ө зіне де жеткізді. Кенесары Қ асымұ лы 1837 жылғ ы желтоқ санда І Николай патшаның ө зіне осындай мазмұ нда хат жазғ ан. «… Сіздің арғ ы бабаларың ыз, ал бізде менің атам Абылай патшалық қ ұ рғ ан уақ ытта, — деп жазады. Кенесары император І Николай патшағ а, халық бейбіт жә не тыныш жағ дайда ө мір сү рді, оны ешкім бұ зғ ан емес. Екі жақ та ө зара сауда жасады, біздің жұ ртымызғ а ешқ андай да салық салынғ ан жоқ. Ал одан кейінгі мезгілде бә рі ө згерді, біздің халқ ымыздан салық жинала бастады, оғ ан басқ а да тү рлі таршылық тар жасалынды. Бұ рынғ ы жасалынғ ан бейбіт келісімді бұ зып, сіздің тө менгі қ арауың ыздағ ы басшыларың ыз бү кіл қ азақ халқ ы Ресей бодандығ ына қ арады деп жалғ ан кө рсетті, соның салдарынан менің Абылай атама қ арасты жерлерде сегіз дуан орнады. Бұ л біздің халқ ымыз ү шін ө те қ айғ ылы жағ дай, ә сіресе оғ ан салық тың салынуы ө кінішті-ақ. Сондық тан да біздің бү тін қ азақ халқ ымыз таршылық кө рмей, тыныш рахатты ө мір сү рсе екен деп, ұ лы мә ртебелім, сізге ө тініш айтуғ а ө зімді бақ ытты санап, біздің халқ ымызды сол бұ рынғ ы кү йінде қ алдырып, даламызда орналасқ ан сегіз округтік дуандар мен ө зге де мекемелерің ізді жоюың ызды сұ раймын», — деп жазғ ан. Алайда заң ды талап-тілегі орындалмай, ө тініші аяқ қ а басылып, елі мен жерінің біртұ тастығ ына қ атты қ ауіп тө нгендіктен, ту ұ стап, тұ лпар мініп, қ ол бастады. Ақ ылды саясатшы жә не шебер ә скери қ олбасшы ретінде ол соғ ысқ а жан-жақ ты дайындалды. Жасағ ына қ ару-жарақ соғ у, соның ішінде зең бірек қ ою ү шін орыс жә не ө зге ұ лт шеберлерін де ө зіне тартып, оларғ а жақ сы жағ дай жасады. Кө п ұ замай Кенесарының қ ол астына 20 мың ғ а жуық сарбаз жиналып, олардың ішінде Орта жү здің арғ ын, қ ыпшақ руларымен бірге Кіші жү здің де шекті, тама, табын, алшын, шө мекей, жаппас, жағ албайлы тағ ы да басқ а руларының, Ұ лы жү здің ү йсін, дулат тағ ы да басқ а руларының сарбаздары болды. Оның жасағ ындағ ы адамдардың кө бі ө зінің жақ ын туыстары Наурызбай, Мұ са, Ержан, Қ ұ шақ, Бопай, Иса жә не басқ алар болды. Ә уелгідегі Абылай ханнан қ алғ ан тө лең гіттері мың ғ а жуық еді. Оғ ан кейбір қ азақ шаруалары да қ осылды. Жиналғ ан жасақ ты ө зі басқ арды. Ресейден қ ауіптенген Кенесары Хиуа мен Бұ хара хандығ ымен де келіссө з жү ргізе бастады. Бірақ олардын шынайы қ олдау таппады.

12 3 4 5 Следующая ⇒