1918 жылы 11 қыркүйекте Алаш автономиясының батыс бөлігі құрылып, төрағалығына Ж.Досмұхамедұлы сайланды

1918 жылы 2-5 қ ыркү йекте тарихшы, қ оғ ам қ айраткері, заң гер Ғ абдолғ азиз Мұ сағ алиев Ордада мұ ғ алімдердің бірінші сиезінде тө ралқ аның тұ рақ ты тө рағ алығ ына сайланды.

1918 жылы 11 қ ыркү йекте Алаш автономиясының батыс бө лігі қ ұ рылып, тө рағ алығ ына Ж. Досмұ хамедұ лы сайланды

Алаш қ озғ алысы

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынғ ан мә лімет

Алаш қ озғ алысы — 20 ғ -дың алғ ашқ ы ширегінде Ресей империясының отарлық билік жү йесіне қ арсы бағ ытталғ ан ұ лт-азаттық қ озғ алыс. ^[1] Ғ асырдың бас кезінде қ азақ қ оғ амында мү лдем жаң а жағ дай қ алыптасты. Ресейлік ә скери-монархиялық басқ ару жү йесі, қ азақ жерінің орыс мемл-нің меншігі етіп жариялануы, осығ ан орай ішкі Ресейден қ оныс аударушылар легінің кү рт ө суі, қ азақ бұ қ арасының зорлық пен егіншілікке жарамды жерлерден ығ ыстырылуы, дә стү рлі қ азақ шаруашылығ ының терең дағ дарысқ а ұ шырауы сол қ алыптасқ ан жағ дайдың нақ ты кө ріністері еді. Сол кездегі қ азақ қ оғ амы дамуының кү н тә ртібінде қ азақ халқ ының ұ лт ретінде жоғ алуы, не ө зін-ө зі сақ тауы ү шін кү реске шығ у мә селесі тұ рды. Бірақ ендігі уақ ытта жеке батырлар бастағ ан қ ол тү зіп, қ ару асынып кө теріліске шығ у нә тиже бере қ оймайтын еді. Қ алыптасқ ан жаң а саяси ахуалғ а лайық жаң а кү рес қ ұ ралдары, ә діс-айла қ ажет болды, ең негізгісі халық қ а оның алдында тұ рғ ан негізгі мақ сат-мү дделерін тү сіндіріп жеткізетін, сө йтіп оны заман талабына сай кү рес қ ұ ралдарымен қ аруландырып, азаттық ү шін қ оғ амдық қ озғ алысты бастап кете алатын мү лдем жаң а саяси-ә леум. кү шке сұ раныс ү лкен еді. Ал ондай саяси кү штің қ алыптасып келе жатқ анын 1905 — 07 жылдардағ ы оқ иғ алар кө рсетіп берді. Ол кү ш — сан жағ ынан аз болғ анымен, бірақ саяси кү рес қ азанында қ айнап, тез ысыла бастағ ан ұ лттық интеллигенция болатын.

А. Байтұ рсынов

М. Дулатов

Ә. Бө кейханов

Осы бірінші орыс революциясы жылдары ұ лттық зиялылар кейін А. қ. атанғ ан қ оғ амдық қ озғ алыстың негізін қ алады. 1905 ж. Қ оянды жә рмең кесінде дү ниеге келген Қ арақ аралы хұ зырхаты (петициясы) оның бағ дарламалық қ ұ жаты болатын. Осы мезгілден бастап Ә. Бө кейханов, А. Байтұ рсынов, М. Дулатов жетекшілік еткен ұ лттық зиялылар жаң а ө рлеу ала бастағ ан ұ лт-азаттық қ озғ алысқ а нысаналы сипат беру ү шін газет шығ ару, азаттық қ а ү ндеген кітаптар бастырып тарату, Мемл. Дума жанындағ ы мұ сылман фракциясы жұ мысына, жалпыресейлік мұ сылман, тү ркішілдік қ озғ алыстарғ а атсалысу сияқ ты қ азақ қ оғ амына бейтаныс кү рес ә дістерін игере бастады. Ал 1911 жылдан шығ а бастағ ан Айқ ап журналы, 1913 жылдан жарық кө ріп, жалпыхалық тық басылымғ а айналғ ан “Қ азақ ”, оның артын ала ө мірге келген “Бірлік туы”, “Сарыарқ а”, “Ақ жол” газеттері ұ лт-азаттық кү рес идеологиясының қ алыптасуына қ ызмет етті. А. қ -ның басты мақ саты — қ азақ елінің ө зін-ө зі басқ ару, яғ ни ұ лттық мү ддесін қ орғ ай алатын мемл. жү йе қ ұ ру қ ұ қ ын метрополияғ а мойындату, тү бінде дербес мемл. қ ұ ру, қ азақ жерлеріне ішкі Ресейден қ оныс аударуғ а шек қ ою, ә лемдік озық тә жірибені пайдалана отырып, дә стү рлі мал ш-н ө ркендету, сонымен қ атар егіншіліктің, ө неркә сіптің дамуын қ амтамасыз ету, рыноктық қ атынастарғ а жол ашу, жеке адам қ ұ қ ын жә не басқ а демокр. принциптерді қ адір тұ ту, ұ лттық мә дениетті ө ркендету, оқ у жү йесінің, тілдің дамуына қ ажет шарттар тү зу болды. Бірінші орыс рев-сы жылдарынан бастау алатын Алаш ұ лт-азаттық қ озғ алысы 1917 ж. ақ пан жә не желтоқ сан айлары аралығ ында ө зінің шарық тау шегіне жетті. Осы жылдың жазы мен кө ктемінде Қ азақ к-ттерінің пайда болуы, кү зіне қ арай Алаш партиясының, ал соң ына қ арай Тү ркістан автономиясы (Қ оқ ан автономиясы) жә не Алашорда ү кіметтерінің қ ұ рылуы бұ л қ озғ алыстың нақ ты нә тижелері болатын. 1917 ж. пайда болғ ан бұ л саяси қ ұ рылымдар большевиктер тарапынан кү шпен таратылғ анымен, ұ лт-азаттық қ озғ алыс кү штері саяси кү рес сахнасынан бірден кете қ ойғ ан жоқ. Мемл. тә уелсіздік, жер жә не кезінде алаш зиялылары кү н тә ртібіне қ ойғ ан қ оғ амдық -саяси басқ а да мә селелерді басты талабы етіп, ұ лт-азаттық қ озғ алыс жаң а сипатта Т. Рысқ ұ лов, С. Асфендияров, С. Қ ожанов, С. Садуақ асов, Ж. Мың баев қ ызметінде одан ә рі ө рши тү сті.

Елде тоталитарлық жү йе біржола орнағ аннан кейінгі уақ ытта енді ол жаң а саяси жағ дайғ а байланысты шетелдік эмиграция кү шімен жү ргізілді. Мұ стафа Шоқ айұ лының қ ызметі, оның басшылығ ымен Берлинде 10 жыл бойы (1929-39) шығ ып тұ рғ ан “Яш Тү ркістан” журналындағ ы материалдар соның айғ ағ ы еді. Негізгі мақ саты — ұ лттық бостандық болғ ан А. қ. кө рші тү ркі, мұ сылман халық тарымен кү ш біріктіруге тырысты. Сө йтіп, 20 ғ -дың алғ ашқ ы жылдарынан бастау алатын Алаш ұ лт-азаттық қ озғ алысы 30 жылдарғ а дейінгі тарихи кезең ді қ амтыды. Кең естік тоталитарлық билік алаштық атанғ ан ағ а буын зиялылардың ең белсенді бө лігін, сондай-ақ олардың кең естік-партиялық қ ызметтегі ізбасарларын қ уғ ын-сү ргінге ұ шыратып, жауыздық пен жазалады. қ. Алаш ісі.

Алаш қ айраткерлері[ө ң деу]

Ә лихан Нұ рмұ хамедұ лы Бө кейханов қ оғ ам жә не мемлекет қ айраткері, ұ лт-азаттық қ озғ алыс жетекшісі ә рі публицист ғ алым, аудармашы. Ол 1866 жылы бұ рынғ ы Семей облысы Қ арқ аралы уезі Тоқ ырауын болысының 7 – ауылында дү ниеге келген. Ә кесі оны бала кү нінде Қ арқ аралығ а алып барып, медресеге оқ уғ а берген. Ол онда оқ уды қ анағ ат тұ тпай, қ аладағ ы ү ш сыныпты бастауыш мектепті оқ ып шығ ады. 1879-1886 жылдары Қ арқ аралыдағ ы қ азақ балаларына арналғ ан мектепте оқ иды. 1886-1890 жылдары Омбыдағ ы техникалық училищеде оқ ып, «техник» мамандығ ын алып шығ ады. 1890-1894 жылдары Санкт- Петербургтегі Орман институтының экономика факультетінде оқ иды. Студент болып жү рген кезінде – ақ саяси талас-тартысқ а белсене араласып, ұ лт-азаттық қ озғ алыстарғ а қ атысты. Сол кездің ө зінде «саяси белсенділігі ү шін» патша жандармериясының қ ара тізіміне іліккен. Патша ү кіметі билігі жылдарында қ азақ елінің тә уелсіздік ү шін кү ресін басқ арды, сол ү шін Павлодарда, Семейде бірнеше рет қ амауда отырды. Кең ес ү кіметін мойындамады. Қ азақ тың егеменді ел болуы ү шін кү ресті, сол себептен 1937 жылы ату жазасына кесілген.

Сурет: Жоғ ары ажыратылымды

Алаш Орда

Ахмет Байтұ рсынов 1873 жылы қ азіргі Қ останай облысы Жангелдин ауданы Сарытү бек ауылында туғ ан. Ұ лт-азаттық қ озғ алыс жетекшісі, мемлекет қ айраткері, ақ ын, публицист, қ азақ тіл білімі мен ә дебиеттану ғ ылымдарының негізін салушы. Ғ алым, ұ лттық жазудың реформаторы, ағ артушы. Атасы Шошақ -мінезі салмақ ты, шындық ты бетке айта білетін ақ ылды да беделді адам болғ ан. Мырзалығ ы сондай, немересі Ахмет дү ниеге келгенде, қ ұ тты болсын айтқ ан адамдарғ а бір ат, бір тү йеден сү йінші беріпті. Торғ айда, Орынборда білім алғ аннан кейін Ақ тө беде, Қ останайда, Қ арқ аралыда орыс-қ азақ мектептерінде сабақ берген. 1909 жылы саяси белсенділігі ү шін Семей тү рмесіне жабылады. 1910 жылы Орынборғ а жер аударылады жә не сонда 1917 жылғ а дейін болады. Ө зінің сенімді достары Ә. Бө кейханов, М. Дулатовпен бірге 1913 жылдан бастап ұ лттық «Қ азақ » газетін шығ арып, оның жұ мысына жетекшілік етті. Ресейде патша билігі қ ұ лағ аннан кейін қ азақ жерінде Алашорда ү кіметін қ ұ ру ү шін бар кү шін салды. Большевиктерді мойындамады, оларғ а қ арсы шық ты. 1921-1928 жылдары Қ азақ халық ағ арту институтында сабақ береді. 1929 жылы 2 маусымда Алаш қ айраткерлерімен бірге Алматыда тұ тқ ынғ а алынып, Ресейдің солтү стік обылыстарына жер аударылады. Кейіннен босап шығ ып, бірақ 1937 жылы қ айтадан қ амауғ а алынып, атылғ ан.

Алаш Орда

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынғ ан мә лімет

(Алашорда бетінен айдатылғ ан)

Алаш Орда (1917—1920) — Ақ пан мен Қ азан тө ң керістері соң 1917 ж. желтоқ санның 13 қ ұ рылғ ан қ азақ -қ ырғ ыз Алаш автономиясының ү кіметі. ^[1]

Солдан оң ғ а қ арай: Ахмет Байтұ рсынұ лы, Ә лихан Бө кейханұ лы, Міржақ ып Дулатұ лы

⇐ Предыдущая 1 234 Следующая ⇒