Бастакы көстүү

Куорат баһ ылыгын дьиэтин саалата. Куорат баһ ылыга, Земляника, Хлопов, Ляпкин-Тяпкин, Уховертов, Гибнер, полицейскайдар бааллар.

Куорат Баһ ылыга. Тойоттор, мин эһ иэхэ соччото суох сонунуну иһ итиннэрээри ыҥ ыртаатым. Биһ иэхэ ревизор иһ эр!

Аммос Федорович. Ревизор даа? Ол хайдах?

Артемий Филиппович. Ревизор даа? Ол хайдах?

Куорат Баһ ылыга. Петербургтан, кимиэхэ да биллэрбэккэ, кистээн. Туох эрэ кистэлэҥ сорудахтаах.

Аммос Федорович. Олорбуппут сыччах!

Артемий Филиппович. Кыһ алҕ а суоҕ ар кыһ алҕ а!

Лука Лукич. Айыым таҥ арам! Ө ссө кистэлэҥ сорудахтаах буола-буола!

Куорат Баһ ылыга. Ол иһ ин даҕ аны… куһ аҕ аны биттэммитим. Тү ү нү быһ а туох эрэ абааһ ы кү тэрдэрин тү һ ээн тахсыбытым. Хап-харалар, уп-улахаттар, кэлэн сытырҕ алаан барбыттара. Бу, Андрей Иванович Чмыховтан сурук туттум… Эн, Артемий Филиппович кинини билэҕ ин… Билигин ааҕ ан иһ итиннэриэм. Бу курдук суруйар: «Кү ндү доҕ орум, араҥ аччыһ ытым… ммм… ммм… (уоһ ун иһ игэр ботугуруур) уонна иһ итиннэрэргэ тиэтэйэбин…»… Аһ а, бээ эрэ… бу сылдьар… «…уонна иһ итиннэрэргэ тиэтэйэбин. Ү ө һ ээттэн биһ иги кү бү ө рү нэбитин бэрэбиэркэлиир киһ и ыыппыттар, ордук чуолаан биһ иги тү ө лбэбитин. (Тарбаҕ ын чочос гыннарар). Итини мин киһ и эрэнэр дьонуттан иһ иттим. Бэйэтэ буоллаҕ ына кө ннө рү киһ и буолан кубулунар ү һ ү. Онон, эн, син биир атыттар курдук аньыылааххын-харалааххын билэр буоламмын, илиигэр киирэри мү ччү туппатыҥ быһ ыытынан…» ммм… ммм… (Тохтуур). Бу атын… «…сэрэтэргэ сананным. Кини эмискэ хаһ ан баҕ арар кэлэн хаалыан сө п, баҕ ар, хайы-ү йэ кэлбитэ да буолуо, кистэнэн сылдьара буолуо. Бэҕ эһ ээ кү ннээххэ мин…» Чэ, бу биһ иги бэйэбит дьыалабыт… «…балтым Аана Кирилловна эринээн кэлбиттэрэ; Уйбаан Кириилэбис олус уойбут, син биир ыскырыыпкатыгар оонньуур…», — чэ уонна да атын… Дьэ, быһ ыы-майгы ити курдук!

Аммос Федорович. Дьэ, быһ ыы-майгы бө ҕ ө эбит… Бэртээхэй быһ ыы-майгы… Ити барыта мээнэҕ э буолбатах!

Лука Лукич. Тоҕ о, Антон Антонович? Тоҕ о биһ иэхэ ревизор кэлэр?

Куорат Баһ ылыга. Тоҕ о? Дьылҕ абыт оннук буоллаҕ а! (Ү ө һ э тыынар). Баччааҥ ҥ а дылы, таҥ ара кө мө тү нэн, атын куораттарынан сылдьыбыттара. Арааһ а, биһ иги уочараппыт кэллэҕ э.

Аммос Федорович. Мин санаабар манна олус мындыр политика оонньуута баар быһ ыылаах. Арааһ а, Россия сэриигэ киирээри гыммыт буолуохтаах, ол иһ ин ханна эмэ таҥ нарыы баарын-суоҕ ун биллэрэ ыыттахтара.

Куорат Баһ ылыга. Аата эттэххин даҕ аны! Уонна ө ссө ө йдө ө х баҕ айы киһ и ааттааххын! Ол биһ иэхэ манна туох таҥ нарыыта баар ү һ ү! Ол биһ иги кыраныысса аттыгар олорор ү һ ү бү т дуо?! Биһ игиттэн ү с да сылы быһ а айаннаан хайа эмэ омукка тиийэриҥ саарбах ини.

Аммос Федорович. Суох, эн инньэ диэмэ… эн этимэ… мин туох диибин… Ү ө һ ээттэн ырааҕ ы кө рө ллө р диибин.. Тө һ ө да ыраах буоллаллар…

Куорат Баһ ылыга. Кө рө ллө р дуу, кө рбө ттө р дуу — мин эһ игини сэрэттим. Мин бэйэм ө ттү бэр ону-маны дьаһ анным, эһ иги эмиэ сө птө ө х дьаһ алла ылыныҥ! Чуолаан эн, Артемий Филиппович! Туох да саарабыла суох, кини эн дьаһ алгар баар балыыһ алары, приюттары, кырдьаҕ астар дьиэлэрин кө рү ө н баҕ арыаҕ а. Эн барытыгар туох да дьиэк суох буоларын курдук оҥ ор. Барыта ып-ыраас буолуохтаах, ыарыһ ахтар саҥ а таҥ астаах буоллуннар, туох эрэ сү ө һ ү аһ атааччылар курдук сылдьыа суохтаахтар.

Артемий Филиппович. Чэ, сө п… буоллун даҕ аны, ыраас таҥ аһ ы ө ссө булуохха син…

Куорат Баһ ылыга. Ороннорун ү рдү гэр латыынныы дуу, хайдах дуу, ыарыыларын туһ унан сурукта ыйыахха баара. Ол эн дьыалаҥ, Христиан Иванович. Ким туга ыалдьарын, хайдах эмтэнэрин… Уонна ити ыарыһ ахтар туох эрэ ап-аһ ыы табаҕ ы тардалларын тохтотуҥ, киирбит киһ и биримээнэ хараҕ а аһ ыйар дии… Уопсайынан даҕ аны ыарыһ ахтаргытын арыый да аҕ ыйатыҥ, кыайан эмтээбэт буоланнар элбэхтэр эбит диэҕ э.

Артемий Филиппович. Оо, эмтиир чааһ ынан Христиан Иванович биһ икки сө птө ө х миэрэни ыллыбыт быһ ыылаах, сыаналаах эминэн эмтээбэппит. Отунан-маһ ынан, онон-манан… Барыта судургу — ыарыһ ах ө ллө ҕ ү нэ ө лө р, ү тү ө рдэҕ инэ онто да суох ү тү ө рэр. Христиан Иванович ыарыһ ахтары кытта син биир сатаан кэпсэппэт, нууччалыы ыт да диэни билбэт.

Христиан Иванович тугу эрэ маҥ ырыыр курдук ыҥ ыранар.

Куорат Баһ ылыга. Аммос Федорович, эн эмиэ кө рү нэриҥ сө п этэ. Суутуҥ дьиэтигэр, киирэр аан таһ ыгар, остуорастарыҥ хаас иитэллэр эбит, онтукаларыҥ ө ссө оҕ олоохтор, кэлбит дьон атахтарын быыһ ынан биир кэм кыймаҥ наһ ан олороллор. Дьиэ кө тө рү н иитиэххэ сө бү н сө п гынан баран куорат суутун дьиэтигэр сү рэ бэрт… Мин урут да этээри сылдьыбытым да мэлдьи умнан иһ эбин.

Аммос Федорович. Кү н бү гү н куухунаҕ а кө һ ө рө ллө рү н курдук этиэм. Хата, бү гү н эбиэттии кэлиэҥ буолаарай?

Куорат Баһ ылыга. Уонна ити эн докумуоннаах ыскаабыҥ ү рдү нэн, саамай кө стү ү лээх сиргэ бултуур таҥ аһ ыҥ, ыт кымньыыта эҥ ин ыйанан турара кө рө ргө куһ аҕ ан. Эн булду таптыырыҥ ү чү гэйин ү чү гэй, ол гынан баран ревизор кэлиитигэр олоргун хомуйарыҥ ордук этэ. Барбытын кэннэ, баҕ ар, эмиэ ыйаар даҕ аны. Уонна, ити сэтээтэлиҥ сибилигин аҕ ай арыгылаах буочука иһ иттэн тахсыбыт курдук сыттаах, билэр-кө рө р, ү чү гэй ү лэһ ит гынан баран, ити эмиэ соччото суох. Мин эмиэ урут ити туһ унан хаста да этиэхтээх этим да, туохха эрэ аралдьыйан эппэккэ хаалбыттааҕ ым. Бэйэм тө рү ө хпү ттэн сытым итинник диир даҕ аны, тугунан эмэ аралдьытыахха син буоллаҕ а дии, луугунан дуу, чосунуогунан дуу… Эбэтэр ө ссө тугунан эмит. Бу Христиан Иванович, баҕ ар, туох эмэ эмп биэриэҕ э.

Христиан Иванович эмиэ тугу эрэ маҥ ырыыр.

Аммос Федорович. Суох, ити хайдах да сү ппэт сыт ү һ ү, оҕ о эрдэҕ инэ ийэтэ ү лтү тү һ эрбитэ ү һ ү, онтон ыла наар буокка сытынан аҥ ылыйар буолбут.

Куорат Баһ ылыга. Мин кө ннө рү эттим эрэ. Оттон ити Андрей Иванович суруйар аньыытын-харатын туһ унан тугу да этэрим суох. Аньыыта-харата суох киһ и диэн суох буолуохтаах. Таҥ ара бэйэтэ оннук анаан турар, ону хайдах да гыммаккын.

Аммос Федорович. Антон Антонович, эн аньыы-хара диэни хайдах ө йдү ү гү н? Онтуҥ да араастаах буолуон сө п — аньыы-хара диэн… Чэ, холобур, бу мин барыгытыгар аһ аҕ астык этэбин, кистээбэппин — мин бэриги ылабын. Ол гынан баран, булчут ыт оҕ олорун ылабын эбээт. Онтуҥ отой атын дьыала.

Куорат Баһ ылыга. Ыт оҕ олоро дуу, туох дуу — онтуҥ син биир бэрик.

Аммос Федорович. Ээ, суо-ох, Антон Антонович. Онтуҥ биэс сү ү с тыһ ыынчалаах сууба буолбатах ээ… сорохтор киэнин курдук…

Куорат Баһ ылыга. Ол ыт оҕ олорунан бэриги ыларгыттан туох уларыйыы тахсар? Ол оннугар эн таҥ араны итэҕ эйбэккин, таҥ ара дьиэтигэр хаһ ан да сылдьыбаккын! Мин мэлдьи сылдьабын, ө рө бү л аайы! Оттон эн… Аан дойду айыллыбытын туһ унан куолулаан киирэн бардаххына киһ и баттаҕ а адаарыччы турар… Мин эйигин билэбиин…

Аммос Федорович. Мин онно бэйэм ө йбү нэн тиийбитим эбээт. Эт мэйиибинэн!

Куорат Баһ ылыга. Сорох тү гэҥ ҥ э олус ө йдө ө х буолар, ө йө суохтааҕ ар ө ссө куһ аҕ ан. Чэ, мин ити суут дьиэтин туһ унан таарыччы эрэ эттим, таҥ ара бэйэтин кө мө тү нэн, ким да онно мээнэ ө ҥ ө ҥ нө ө бө т сирэ. Оттон эн, Лука Лукич, ү ө рэх тэрилтэлэрин дьаһ айааччы буоларыҥ быһ ыытынан эмиэ дьиэҕ ин-уоккун кө рү нү ө ҥ этэ, ордук учууталларгын. Сорох учууталларыҥ тутталлара-хапталлара ү рдү к ү ө рэхтээх учуутал майгытыгар тө рү т дьү ө рэлэспэт диэхпин баҕ арабын. Холобур, ити биир… ити баллаҕ ар сирэйдээх… ммм… ээ… аатын умнан кэбиспиппин… киһ иҥ кафедраҕ а таҕ ыстаҕ ына хайаан даҕ аны сирэйин бу курдук ынырык баҕ айытык туттар (кө рдө р) уонна аллараа бытыгын тардыалан да тардыалан буолар. Чэ, баҕ ар, ү ө рэнээччитигэр итинник тутуннун даҕ аны, баҕ ар, ол кө мө лө ө х буолара буолуо, ону билбэтим. Оттон кэлбит киһ иэхэ, ревизорга дуу кимиэхэ дуу инньэ гыннаҕ ына, ол киһ и ө йдө ө мү ө н сө п. Дьэ, оччоҕ о, туох-туох буолуо биллибэт!

Лука Лукич. Ону мин хайдах гынабын?! Мин киниэхэ хаста да эппитим. Бу, соторутааҕ ыта, биир улахан тойон кэлэ сырыттаҕ ына, эмиэ инньэ гыммыта. Ол кини туох да куһ аҕ аны санаабакка, бэйэтэ ис дууһ атыттан инньэ гынар ү һ ү, оттон миэхэ быыгабар! Ыччаты араас дьалаана суох быһ ыыга, содур майгыга иитэҕ ит диэн.

Куорат Баһ ылыга. История учууталын туһ унан эмиэ ситинник этиэхтээхпин. Сү рдээх билиилээх, ү ө рэхтээх киһ и, ол эрээри олус наһ аа итийэн-кутуйан туран кэпсиир, бирээмэ иирбит киһ и курдук… Мин биирдэ истэн турабын — ассириецтар, вавилонецтар туһ унан саҕ алаабытыгар ө ссө син даҕ аны. Онтон Алесксандр Македонскайга кэлбитигэр доҕ оор, буолан-хаалан турда эбээт! Мин туох эрэ иэдээн буолла дии санаатым ээ! Киһ им кафедраттан ойон тү стэ, хаһ ыытыы-хаһ ыытыы туора-маары сү ү рэкэлээтэ, онтон устуулу ылан муостаҕ а хампырыта сыста! Александр Мекодонскай биллэн турар сү дү киһ и, ол гынан баран устуулу хампырыта сынньар туохха нааданый?! Хааһ ынаҕ а ороскуот буоллаҕ а дии!

Лука Лукич. Дьэ, итинник киһ и, кини! Мин эмиэ киниэхэ хаста да эппитим ээ. «Наука туһ угар хайдах да буоларбын билбэппин», — диир.

Куорат Баһ ылыга. Дьылҕ а оҥ оһ уута буоллаҕ а, туох да ү лү гэрдээх ө йдө ө х, ү ө рэхтээх киһ и буоллун даҕ аны — хайаан да арыгыһ ыт дуу, биитэр букатын иирээки киһ и курдук буолар.

Лука Лукич. Ү ө рэх чааһ ыгар ү лэлиир диэн накаас! Барытыттан куттана, дьааххана сылдьаҕ ын. Бары мэһ эйдэһ эллэр, бары ө йдө ө ҕ ү мсү йэллэр.

Куорат Баһ ылыга. Саамай куһ аҕ ана диэн — кистээн кэлбитэ буолар! Арай, эмискэ манна киирэн кэллин: «Ааа, манна баар эбиккит дуу, барахсаттар! Ким судьуйаный? » — «Ляпкин-Тяпкин» — «Аҕ алыҥ эрэ манна, ол Ляпкини-Тяпкини! Оттон балыыһ а, приют тойоно кимий? » — «Земляника» — «Аҕ алыҥ эрэ манна Земляниканы! » — диэтин! Ол баар куһ аҕ ана!

⇐ Предыдущая 123 4 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒