1.Әл-Фарабидiң еңбектеріндегі адамгершілік тәрбиесі.

Тапсырма: Сұ рақ тарғ а жауап.

1. Ә л-Фарабидiң ең бектеріндегі адамгершілік тә рбиесі.

«Тә рбиені неден бастау керек», «Философияны ү йрету ү шін алдын-ала не білу керек» ең бектерінде ғ ылымды, оқ у-ағ артуды мең геру, білім тә рбие алу, ең бекке ү йрену, философияны мең геру тә рбие ә дістеріне байланысты екенін ғ ылыми тұ рғ ыда дә лелдейді. Осы негізде ол оқ ыту мен тә рбиелеудің мақ саттарын жеке-жеке анық тайды. «Ғ ылымдар тізбесі», «Ғ ылымдардың шығ уы» ең бектерінде ғ ылымдарды ү йрену, реттерін белгілейді жә не тә рбиенің, оның ішінде ең бек тә рбиесінің тарихи тағ ылымын, ү лгісін, болашақ ұ рпақ қ а ө неге, тә лім етіп қ алдырады.
Ә л Фараби жас ұ рпақ қ а тә лім-тә рбие беріп, ең бекке ү йретіп, ең бек тә рбиесін беретін адамды(ұ стаздық ететін адамды) ө те жоғ ары бағ алағ ан. Оның ойынша тә рбиеші адам (қ азіргі мұ ғ алім) «мә ң гі нұ рдың қ ызметшісі»/2, 12-б/
Ұ лы ойшыл Фараби тарихи шындық ты, ең бекті, тә рбиені, оның ішінде ең бек тә рбиесін адамның игілігі, бақ ыты ү шін қ олдануды армандады. Адамның игілікке жету жолдары туралы ойларын Фараби «Сол кездің ө зінде» экономиканың, саясаттың, мемлекеттік қ ұ рылыстың, отбасы тә рбиесінің, ең бек тә рбиесінің мә селелеріне байланыстыра отырып, аса қ ажет мызғ ымас берік негізге сү йенеді. Сондай-ақ ол қ оғ амды ақ ылмен дұ рыс басқ арудың шарттары жө нінде батыл пікір айтқ ан ғ ұ лама. Ө йткені адам бақ ытты болуғ а лайық жә не сол бақ ытын табуғ а тиіс. «Адам ө з заманында жақ сы да дұ рыс басқ арылатын қ оғ амда ғ ана шын мә нісінде бақ ытты ө мір сү ре алады»/3, 12-б/-дейді данышпан. Сө йтіп, Фараби адамның ө мірлік іс ә рекетіне ү лкен мә н бере отырып, ең бек қ ана адамды жануарлар дү ниесінен бө ліп, оқ шау кө рсететінін ғ ылыми тұ рғ ыда дә лелдеді. Адамзат қ оғ аманың ө мір сү руіне ең керектісі оның материалдық тұ тыну қ ажеттері дегенді бірінше орынғ а қ ойып, осынау маң ызды мә селе тө ң ірегіндегі теріс кө зқ арастарды ү зілді-кесілді жоқ қ а шығ арады.
Фараби адамдар бір-бірімен келісіп, тіл табысып отыруы керек деп есептеді. Ә ділеттіліктің қ алыптасқ ан нормасы, ә мбебап заң дар қ ажет екендігін ескерте келе ол заң дардың тә рбие арқ ылы жү зеге асатындығ ын дә йектейді. Оның ойынша, ең бексіз заң да, қ оғ ам да ілгері дами алмайды. Ұ лы ойшылдың заң кү ші туралы осы айтқ андарынан қ оғ амдық келісімдер туралы идеяның алғ ашқ ы ұ рығ ы жатқ андығ ын аң ғ ару қ иын емес. Бұ л идея Еуропада кө п кейін ө ріс алды. Кейбір шығ армаларында Фараби ө з тұ сындағ ы қ оғ амды астыртын ғ ана сынап отырды. Ондағ ы етек алғ ан озбырлық тар мен қ аталдық ты, ақ ыл мен адамгершілік, ең бек тә ртібі ұ станымдарының орасан бұ рмалауынан деп тү сіндірді.
Ең бек жә не ең бек тә рбиесінің ғ ылыми негізін қ олдануда ХІІғ асырда жазылғ ан «Фарабидің энциклопедиясы» атты ең бектің маң ызы ө те зор. Ә сіресе мұ ның трактат ретінде ғ ылым тарихында алатын орны айрық ша. Бұ л трактат «Ғ ылымдар энциклопедиясы», «Ғ ылымдар реті», «Ғ ылымдар классификациясы», т. б. аттарымен Шығ ыс жә не Батыс елдерінде ө те ертеден-ақ мә лім болғ ан. Бұ дан кө п ғ ұ ламалар тә лім алғ ан. /4, 38-б/
«Фарабидің энциклопедиясы» сол кездің ө зінде (ХІІғ ) арабшадан латын тіліне екі рет аударылғ ан. Одан кейінгі ғ асырларда бұ л ең бек толық немесе ү зінді тү рінде ескі еврей, неміс, ағ ылшын, француз, тү ркі, т. б. тілдерге тә ржімаланғ ан. Роджер Бэкон, атақ ты Ә бу Ә ли Ибн Сина (980-1037) жә не басқ алар тікелей соның ә серімен ө здерінің кө пке мә лім энциклопедиялық ең бектерін жазды.
Бұ л ең бектің қ ұ ндылығ ы, оны басқ а халық тардың ө з қ ажетіне жаратып, оның ең бек заң дарына, ең бек адамдарының ө з жұ мысына саналылық пен, ұ қ ыптылық пен қ арап, ө ндірісті дамыту, ең бек ө німін, жеке адамның ең бекке қ ұ штарлығ ын, ынта-жігерін арттыру мақ саты кө зделгендігінде.
Ә л Фараби жаратылыстану ғ ылымының негізін салғ ан ғ ұ ламалардың да бірі. Ол математиканы жаратылыстану ғ ылымының басты саласы деп санады. Біз қ азір техникалық ғ ылымдарды жаратылыстану ғ ылымының басты саласына жатқ ызамыз. Фарабидің «теориялық атифметикағ а қ ысқ аша кіріспе» деп аталатын ең бегінде барлық қ ұ былыстарды табиғ ат-жаратылыстану ә лемінің ауқ ымында дамитынын дә лелдеп кө рсетеді. Трактаттарында қ оғ амдағ ы барлық қ ұ былыстар мен ө згерістер таза адал ең бектің жемісі деп тұ жырымдады. Сө йтіп, «Адамды адам еткен—ең бек» қ ағ идасының да негізін салып берген. Ал логикалық ең бектерінде ең бек пен ең бек тә рбиесінің дамуы элементтері кездеседі. Ә сіресе, «Ғ ылымдар тізбесі», «Алмагеске тү сініктеме», «Астрология», «Философияны ү йрену ү шін не білу керек» ең бектерінде еркін ең бектің маң ызы мен мә нін талдап, ашып кө рсеткен. /5, 28-б /
Ә л Фарабидің ө зінің философиялық жә не натурфилософиялық ең бектерінде жаратылыстанудың кө птеген мә селелеріне тоқ талады. Ал ғ ылыми-философиялық ең бектері оқ у, тә рбие мә селелеріне арналғ ан. Оның пікірінше оқ у, білім алу, ғ ылым адамы болу адамгершілік жә не ең бек тә рбиесі мә селелерімен тығ ыз байланысты. Ол білім алумен оқ у ең бегін пайдалы ең бекке жатқ ызады.
Ортағ асырлық ғ ұ лама жалпы теориялық ой-пікірдің жетістіктерін жаң ғ ыртып, жетілдіре тү сті. Халық даналығ ы туғ ызғ ан данышпандық пікірлерге ден қ ойды. Нә тижесінде ө зінің философиялық тө л тұ жырымын жасап, қ оғ ам туралы ілімді, этника мен эстетиканы, этнопедагогиканы дамытты. Аристотельдің ең бектеріне сү йене отырып, антика заманының теориялық озат ой-пікірлерін сыннан ө ткізіп, оның қ ажеттісін алды жә не заманның ілімін белгілі бір жү йеге салды. Аристотельдің жаратылыстанудағ ы ғ ылыми жә не стихиялық материалистік тұ жырымдарын кү шейтті. Сондай-ақ Платонның идеалистік жә не мистикалық қ ателерін тү зетті. /6, 12-б/
Фараби мұ расының ішінде этнопедагогика ү лкен орын алады. Ол этниканы жақ сылық пен жамандық ты ажыратуғ а мү мкіндік беретін ғ ылым деп қ араса этнопедагогиканы халық тың ә дет-ғ ұ рып, салт-дә стү рін кейінгі ұ рпақ қ а жеткізетін ілім деп санады. Бұ ғ ан оқ у, білім алу, тә рбие беруді жатқ ызды. Ұ лы ғ алымның осындай этникалық ойларынан терең гуманизмнің лебі еседі, ол адам баласын жаратылыстың, бү кіл жан иесі атаулының биік шоқ тығ ы деп тү сінді. Бірақ жамандық ты жақ сылық жең генде ғ ана адам баласы игі мұ ратына жетеді деп қ орытынды жасайды. /7, 12-б/
Сонымен, Фараби туындыларының оның ішінде ең бек пен ең бек тә рбиесі, адамгершілік, игілік туралы тағ ылымдарының маң ызы ә лі кү нге дейін ө з маң ызын жойғ ан жоқ. Қ айта оны тағ ылымдарының мазмұ ны қ азіргі тә уелсіз Қ азақ стан жағ дайында қ айта тү леп, заман талабына сай жаң а кө рініс алуда. Ол жаң а теориялық мазмұ н алары хақ.
Ә л Фарабидің ілімі Шығ ыс халық тарының, оның ішінде қ азақ халқ ының педагогикалық ой-пікірінің дамуында революциялық тө ң керіс болып есептелді. Демек, ол Шығ ыс халық тарының салт-санасының, ә дет-ғ ұ рпының ағ артушылық тә лім-тә рбиелік, ой-пікірінің, ғ ұ ламалық тағ ылымының дамуында жаң а кезең ашып, халық тық педагогиканың негізін қ алауы дейміз.

12 3 4 5 Следующая ⇒