4. XX ғасыр басындағы қоғамдық саяси ойдың дамуын сипаттаңыз.

1. «Қ азақ станның қ азіргі заманғ ы тарихы» пә ні қ оғ амдық тарихи сананы қ алыптастырудағ ы маң ызын айшық таң ыз.

Қ азақ стан егемендік пен тә уелсіздікке ие болғ аннан бері «Қ азақ стан тарихы» оқ у пә нінің маң ызы арта тү сті, оның негізгі міндеттері: халық тың тарихи жадын қ алпына келтіру, ұ лттық сана мен бірлікті қ алыптастыру, азаматтанушылық пен патриотизмді тә рбиелеу.

Қ азақ стан қ азіргі заман тарихына қ азіргі тұ рғ ыдан қ арау дегеніміз, оны дү ниежү зілік тарихпен, Евразиялық контингент тарихымен, кө шпелілер ө ркениетімен, тү ркі халық тарының тарихымен жә не Орталық Азия елдері тарихымен бірлікте қ арастыру деген сө з. Бірте-бірте оның маң ыздылығ ы мен кө п функционалды рө лі де арта тү суде. Оның функцияларының ең бастысы, ол мемлекеттік маң ызы бар оқ у пә ніне айналып отыр, мұ ның ө зі оның Қ азақ стан қ оғ амын дамытудың маң ызды мің деттерін жү зеге асырудағ ы рө лінің арта тү скендігінен. Сондық тан да бұ л еліміздің барлық жоғ ары оку орындарының (ЖОО) оқ у жоспарларына енгізілді. Студенттер жоғ ары білім дипломын алу ү шін мамандық пә ні сияқ ты Отан тарихынан да мемлекетгік емтихан тапсырады. Мұ ның ө зі Қ азақ стан қ азіргі тарихын оқ ытатын оқ ытушыларғ а да, студенттерге де, ЖОО басшыларына да ү лкен міндеттер жү ктейді.

- Егеменді Қ азақ стан мемлекетінің қ алыптасып, нығ аю міндеттеріне жауап бере алатын тарих білімінің теориялық жә не ә діснамалық базасын жасау;

- Қ азақ стан халық тарының ортақ тарихы негізінде Қ азақ стандық қ оғ амның бірігуі ү шін идеологиялық база дайындау;

- Батыс пен Шығ ыстың ғ аламдық тарихы қ ұ рамында ө зара байланыста қ арастырылатын Қ азақ стан тарихының ө зіндік қ айталанбас орнын, сондай-ақ дү ниежү зілік тарих пен адамзат ө ркениетінің тасқ ынында қ арастыруды кө здеуі;

- Тұ тас қ абылдауғ а негізделген Отан тарихының бірың ғ ай логикалық стержінін қ ұ ру, олар мемлекет қ ұ рушы ұ лттар - қ азақ тар мен Қ азақ стан халық тарының этногенезі; Қ азақ стан территориясындағ ы мемлекеттіліктің эволюциясы; тарихи фактілер мен оқ иғ алардың жиынтығ ы; тарихтың сабақ тары;

-Тә уелсіздіктің орнығ уы жылдарындағ ы Қ азақ стандық даму моделінің мазмұ нын, ақ иқ аттың ғ ылыми тарихи біліммен толық тырып, осы арқ ылы Қ азақ станның империялық тан кейінгі кезең нен ойдағ ыдай шығ уына ә сер еткен басты себептер мен факторларды анық тау, сө йтіп оның XX-XXI ғ асырлар аралығ ында шаруашылық жә не идеялық –мә дени даң ғ ылғ а шығ ып, ө зін-ө зі қ амтамасыз ететін дә режеге жеткенін керсету.

" Қ азақ стан қ азіргі заман тарихы" оқ у пә нінің негізгі мақ саты-Қ азақ стан тарихының ертедегі дә уірінен бастап, бү гінге дейін негізгі кезендері туралы оның этногенезі, Қ азақ халқ ы мемлекеттілігінің орнығ уы мен дамуының ү здіксіздігі, сабақ тастығ ы туралы объективтік тарихи білім беру.

2. Қ азақ станның ұ лттық бірегейлігі мен мә дени тұ тастығ ы жолындағ ы бағ ыттарды сипаттаң ыз.

Жаһ андану бү гінгі таң да жалпы дү ниежү зілік процесс болып табылады. Жаһ андану кезең інде Қ азақ стан ө зінің ұ лттық жə не мемлекеттік бірегейлілігін (идентичності) сақ тап қ алу мə селесі туындайды. Осы арқ ылы мемлекетіміз ə лемдік ұ йымдарда ө з орнын сақ тап, нығ айта алу мү мкіндігіне ие болады. Бұ л дегеніміз жаһ андану кезең інің барлық жағ дайларына кө не бермеу керек, яғ ни Қ азақ стан тікелей ө з даму стратегиясын жү ргізуі қ ажет. Сонда ғ ана ұ лттық жə не мемлекеттік бірегейлілігімізді сақ тап қ ала аламыз.

Тə уелсіздіктің қ алыптасуы, ұ лттық мемлекеттіліктің дамуы қ оғ амдағ ы біріктіру факторы болып табылатын салауатты ұ лттық бірегейлілікті қ алыптастыруымен тығ ыз байланысты. Ол мемлекет территориясында тұ ратын барлық этностық топтар мү дделерінің тең қ ұ қ ылығ ын қ амтамасыз ететін мемлекеттік саясатқ а едə уір ық пал ете алады.

Кешегі Кең естік республиканың қ ұ лауы мен орын алғ ан Қ азақ стандағ ы ұ лттық қ атнастардағ ы тү бірлі ө згерістер Қ Р азаматтарының ұ лттық, ә леуметтік-саяси бірегейлік сана –сезімдерінде дағ дарыс нышандарын терең дете тү скені белгілі. КСРО ыдырағ аннан соң кө птеген ұ лттар қ азақ жерлеріне ә келінді. Олармен бірге ө мр сү ріп келе жатқ анымызғ а қ азірде 100 жыл болды. Қ азақ станда 130 дaй ұ лттар болса, олардың басым бө лігі тү ркі халық тары(қ азақ, ө збек, тә жік, қ ырғ ыз, тү рік т. б. ). Біздің еліміздің ерекшелігін айта келе, Н. Назарбаев бірегейлік мә селені екі дең гей тұ рғ ысынан шешу қ ажет дейді.

«Бірінші дең гей, ол Қ азақ стан халқ ын біртұ тас азаматтық жә не саяси бірегей қ ауымдастық ретінде қ арастыру болмақ. Суперэтникалық қ ауымдастық емес, ең бірінші орында нақ осы халық ретінде... » -делінеді Н. Назарбаевтың «Тарих толқ ынында ең бегінде. Демек кө рсетілген алғ ашқ ы кезең де мемлекет тек таза формальді бірлескен жалпығ а ортақ қ ұ ндылық тар негізінде біріккен саналы дең гейдегі жаң а бірлестік болмақ. Екінші дең гейі қ азақ стандық жә не шетелдік қ азақ тардың ұ лттық бірегейлігімен тығ ыз байланысты. Осы жерде қ азақ ұ лтының ішкі ұ лттық бірегейленуі мә селесі шеше отырып, бірегейленудің алғ ашқ ы дең гейі – қ азақ халқ ының азаматтық жә не саяси топтасуы мә селесін ә сте естен шығ аруғ а болмайды. Олар ө зара тә уелді байланысты. Қ азірде Қ Р қ анша ұ лт ө кілдері бар, бірақ ә р ұ лттың тілі, сенімі бө лек болғ анымен, оларғ а ортақ нә рсе бұ л – туғ ан жер. Сол ү шін бір ү йдің баласындай ө мір сү ріп жатырмыз.

3. Қ азақ станның қ азіргі заманғ ы тарихының Ұ лы Дала тарихымен сабақ тастығ ын баяндаң ыз. Отандық тарих ғ ылымы еліміздің тə уелсіздігімен бірге келген терең тү бегейлі ө згерістер мен жаң аруларды басынан ө ткеруде. Оның басты кө рінісі — тарих ғ ылымының бұ рынғ ы идеологиялық қ ыспақ тан арылып, тө л тарихты зерттеуге бет бұ рғ ан дер едік. Ұ лттық тарих тұ тас ұ лттық таным, тө л рухани қ ұ ндылық тар контексінде қ арастырыла бастады. Елбасы ə ртү рлі-дең гейде сө йлеген сө зінде, оннан астам жарияланғ ан ең бектерінде Тə уелсіз Қ азақ станның ө мір шындығ ына сай жаң а тарихын жазуғ а жə не сол арқ ылы халқ ымыздың жаң а тарихи санасын қ алыптастыру ісіне басты назар аударуда. Ол ө ткен тарихын білмеген, ө зінің ұ лттық қ асиет терінен айырылғ ан халық қ асіретке ұ шырайтындығ ы туралы, ө зінің жақ сысы мен жайсаң ын сыйламайтын адам басқ аларғ а қ ұ рмет бола алмайтындығ ы жө нін-де те рең тұ жырымдар жасады. Тарих ғ ылымы — ұ лттың, елдің тə уелсіздігінің жə не тарихи сананы қ алыптас тырудың тірегі. Ө йткені Отан тарихы — оның ə лемдік қ ауымдастық тағ ы орнын айқ ындайтын ең негізгі фактор болып саналады. Тарихсыз қ оғ ам, халық, мемлекет болмайтыны белгілі. Бірақ сол тарихтың ғ ылымғ а негізделіп, шынайы, тү бегейлі жан-жақ ты зерттелмеуі тарихи сананың ұ лттық рухтың ə лсіреуіне ə келетініне, ə сіресе ө ткен жиырмасыншы ғ асырдың ұ рпақ тары талай рет кө з жеткізді. Ендеше отандық тарих ғ ылымының алдында тұ рғ ан ө зек ті мə селе — сол ғ ылымның теориялық жə не методологиялық ұ станымдарына сү йене отырып, іргелі зерттеулер жү ргізу арқ ылы болашақ зиялы ұ рпақ ты тə рбиелеу. Тө л тарихымызды танып-білудің ү ш қ ұ рамдас бө ліктен қ ұ ра латын кешенді бағ ыты тө мендегідей: Бірінші бағ ыт — Қ азақ стан тарихының ə ртү рлі-дең гейдегі оқ у орындарында ғ ы оқ ыту дə режесін ү немі жетілдіріп отыру. Екінші бағ ыт — Отандық тарихты қ олда бар қ ұ ралдарды, мү мкіндіктерді пайдалана отырып, халық арасында кең насихаттау. Ү шінші бағ ыт — Қ азақ стан тарихының терең дей зерттелуі. Ө ткен ғ асырдың 90-шы жылдарының ортасына қ арай «Қ азақ стан Республикасында тарихи сана қ алыптастырудың тұ жырымдамасы» дайындалып арнаулы басылымдар мен ғ ылыми жи нақ тар да жарияланды. Мə селен, 1999 жылы жарық кө рген «Национальные истории в советском и постсоветских государствах» атты ең бекті атауғ а болады. Бұ л маң ызды қ ұ жатта тə уелсіздік жағ да йында еліміз дегі тарихи сананың қ алыптасу жағ дайы, тарих ғ ылымының алда тұ рғ ан мə селелері тарихи білім мен, ағ арту ісінің келешегі айқ ындалды. Аталғ ан мə селе бү гінгі кү нде ө з жалғ асын тауып келеді. Отан тарихы, біріншіден, ə лемдік тарихтың қ ұ рамдас бө лігі ретін-де, екіншіден, Шығ ыс ə лемінің қ ұ рамдас бө лігі ретінде, ү шіншіден, ислам ə лемінің қ ұ рамдас бө лігі ретінде қ арастырылып, одан кейінгі кезең дері Қ азақ станның Ресей империясы мен Кең ес Ода ғ ы ның қ ұ рамындағ ы тарих ретінде қ арастырылып, зерттелуі қ ажет. Осығ ан орай Қ азақ станның тарих ғ ылымының алдына тө мендегі міндеттер қ ойылды — ө ткен тарихты ү зінділер тү рінде емес, мү мкіндігінше тұ тас ү рдіс ретінде қ арастыру; кө не жə не орта ғ асырлық тарихқ а басты назар аудару; Қ азақ стан тарихының кең естік ке зе ң ін қ ай та қ арау; қ азақ диаспоралары тарихын зерттеуге басты назар аударумен қ атар елімізді мекендейтін этникалық топтарына тиісті мə н беру. Сан тү рлі дерек кө здерін саралап, тарихтың ақ иқ атын аршу қ аншалық ты маң ызды болса, оны келер ұ рпақ қ а жеткізуде соншалық маң ыз ды. Қ оғ ам дық санада қ алыптасқ ан — тарихтың ө зі екшейді, ө зі ə діл бағ асын береді дей тін ұ ғ ымдық категория бар. Бірақ ең бірінші адамдардың, қ оғ амның, халық тың санасына, зердесіне тікелей байланысты. Тарих — қ оғ амның, мемлекеттің ө ркениет тілігін кө рсетеді. Ө ркениетті елдер тө л тарихына қ ұ рметпен, жауап кершілік пен қ арап, ерекше назар аударады. Ө йткені, ө ткен тарихын қ ұ рметтей білген ұ рпақ, келер ұ рпақ қ а ө з дə уірін сыйлата білері анық. Ендеше Отан тарихының ө зекті-де теориялық мə селелеріне сипаттама жасау арқ ылы ұ лттық сана қ алыптастыру. Оның міндеті алдына қ ойғ ан мақ саты на сə йкес еліміздің басынан ө ткізген жекелеген ү рдістеріне байыпты талдау жасау бү гінгі кү ні тарих ғ ы лы мы ның ө зекті мə селелерінің бірі болып саналады. Біз, Кең ес заманында ө з тарихымызды, шынайы жаза алмай, ө згелердің жазып кеткен жылнамаларына жү гінумен келдік. Бұ рын ө згенің айтқ анын қ айталау мен болдық. дей жоқ қ а шығ арудан аулақ пыз. Кезін-де Ұ лы Даладан шық қ ан айтулы тұ лғ алардың есімдері дə ріптелмеді. Осы Ұ лы Даладағ ы ө сіп-ө нген халық тың тегінің тұ тастығ ы ашылмады. Тіпті, кү ні кешегі Кең ес ү кіметі біздің бай тарихымыз туралы шынайы, ақ параттар бермеді. Кең ес жылдары қ ұ рметке бө ленген адамдардың ө здері туралы, мə селен, Т. Бокин, А. Иманов тағ дыры туралы, Ə. Жангельдиннің шынайы тарихи тұ лғ асы туралы мə ліметтерге қ анық емеспіз. Жаң а тұ жырымдама бойынша кө не замандардан бергі Қ а зақ стан тарихының дерек кө здеріне жаң а кө зқ арас қ алыптас ты ру қ а жет ті лі гі баса кө рсетілді. Осығ ан орай ең алдымен, ел тарихына қ а тыс ты мұ рағ аттарда сақ талғ ан деректер Қ азақ стан Ресейдің отары бол ғ ан кезде патша ү кіметінің саясатына ың ғ айланып топтастырылды. 1917 жылғ ы Қ азан тө ң керісінен кейінгі жылдары Кең естік им пе рия ның мү ддесіне сай жинақ талды. Тарихи шындық ты қ азақ халқ ының ұ лттық мү ддесі тұ рғ ысынан кө рсететін қ ұ жаттарғ а кө п жағ дайда зерттеушілердің қ олы жетпеді. Бү гінде жаһ андану процесі жү ріп жатқ ан кезде ұ лттық мү дде, ұ лттық тə рбие, ұ лттық рухты сақ тап қ алу қ иын екені даусыз.

4. XX ғ асыр басындағ ы қ оғ амдық саяси ойдың дамуын сипаттаң ыз.

20ғ асырдың басында Қ азақ станда Марксизмнің тарауы басталды. Оғ ан ө лкеде ә леуметтік –экологиялық қ атынастың ә лсіздігі жә не жұ мысшы тобының аздығ ы себеп болды. Қ азақ

ө лкесінде Атбасарды, Кө кшетау, Павлодарда алғ ашқ ы марксизм идеясын таратушы Петербургқ аласындағ ы Благаевтар тобынан келген Каритонов, Қ арқ аралы мен Семейде социал – демократДомашевич, Кочаревская болды. Петропавл қ аласында 1902 жылдың аяғ ында ұ йымдастырылғ ан тұ ң ғ ыш маркстік ұ йымдарнегізінен жер аударылғ андардан қ ұ рылды. 1903 жылы осындай ұ йым Петропавл теміржолында, 1902 жылы орынборда қ ұ рылды. 1903 жылы 1 мамырда Орал қ аласында саяси ү йірме мү шелеріереуіл ұ йымдастырды. 1 орыс рев. Кезінде патшалық тә ртіпке қ арсы кү реске ұ лттық халық тарда кө терілді. Орталық ұ лт аудандарының ұ йқ ыдан оянуына негіз болғ ан оқ иғ а - 1905 ж. Қ андыжексенбі Петербургтегі оқ иғ а. 1905ж. Ақ панда Тү ркістанда, Перовскіде, Жосалыда, Шалқ арда, Петербургтегі қ арусызжұ мысшыларды атқ ылауғ а наразылық білдірген алғ ашқ ы қ арсылық тар болып ө тті. 1905 жылы 1 мамырда Верныйда, Перовскіде, Қ останайда ең бекшілердің бірлігін қ уаттайтынереуілдер болып ө тті. Қ арқ аралыдағ ы қ арсылық жиынына Дулатұ лы белсене қ атысты. Қ азақ ең бекшілерінің саяси кө зқ арастарының ө суіне Қ азақ саяси ереуілі ерекше ә сер етті. Бұ л ереуілдердің ә серінен Қ азақ стан қ алаларында – Верныйда, ОРалда т. ю. жерлерде ұ йымдасқ анереуілдер мен бой кө рсетулер социал – демократия ұ йымдардың басқ аруымен патша билігіжойылсын, бостандық жасасын деген саяси ұ рандармен ө тті.

12 3 4 5 Следующая ⇒