Ақпараттық жүйе (АЖ) негіздері. Қазіргі заманғы АЖ жобалау әдістемелігі.

Ақ параттық жү йелердің даму тарихы;
Ақ параттық жү йелердегі ү рдістер.
АЖ-дің ә дістемелігі.

ХХ-шы ғ асырғ а дейін ғ ылым негізінен саны кө п емес элементтерден тұ ратын жү йелермен айналысты. Ғ ылымдардың жә не технологиялардың дамуы саны кө п элементтерден тұ ратын кү рделі жү йелерді қ ұ руғ а жә не оқ уғ а алып келді. Осындай жү йелердің мысалдары: ядролық жә не термоядролық қ аруларды қ ұ ру жобалары; қ азіргі заманғ ы автомобильдер, ұ шақ тар жә не ракеталар, оларды жобалау жү йелері, оларды ө ндіретін зауыттар; арналарды, ірі зауыттарды, химиялық ө ндірістерді қ ұ ру; микрочиптер жә не оларды жү зеге асыру; компьютерлер ү шін программалар жә не оларды жү зеге асыру болып табылады. Ү лкен жуне кү рделі жү йелерді оқ ытумен айналысатын ғ ылым «жү йенің жалпы теориясы» деп аталады.

Жү йе теориясына екі кө зқ арас бар. Бір жағ ынан, шынайы объектілер тү рінде жү йенің объектілік болатындығ ы жә не олардың ө зара ә рекеттестігі мойындалады. Екінші жағ ынан, ешқ андай жү йелер жоқ деп болжауғ а болады, ал бірақ объектілерді жү йе тү рінде кө рсету ә дісі туралы, яғ ни жү йелік тұ рғ ы туралы айту қ ажет. У. Эшби, мысалы, былай деп жазады: «... біз жү йе қ алай анық талатының анық елестете алуымыз керек».

«Ү лкен» жә не «кү рделі» жү йе ұ ғ ымдары субъективті. Егер ә ртү рлі жү йе кү йінің саны белгілі болғ ан жағ дайда, ол ү лкен жү йе деп аталады.

Ү лкен жү йелер – бұ л элементтер кү йінің саны немесе элементтер арасындағ ы ө зара байланыстар комбинаторлы ү лкен жә не сан жетпейтін жү йелер.

Кү рделі жү йелер – бұ л ү рдістері классикалық математика, формулалар тілінде, аналитикалық қ ұ рылымдар тілінде сипаттала алмайтын жү йелер.

Ү лкен жү йе міндетті тү рде кү рделі болуы тиіс емес, ал кү рделі міндетті тү рде ү лкен болуы тиіс емес.

Жү йе деп, бірмезгілде біртұ тастық ретінде қ арастырылатын жә не алдығ а қ ойылғ ан мақ саттарғ а жету ү шін ә ртү рлі элементтердің жиынтығ ы ретінде біріктірілген кез келген объект. Жү йелер бір-бірімен қ ұ рамы жә не басты мақ саттары бойынша ерекшеленеді.

Ақ параттар жү йелер (АЖ) – алдығ а қ ойылғ ан мақ сатқ а жету ү шін ақ паратты сақ тауғ а, ө ң деуге жә не шығ аруғ а қ олданылатын, ә дістер жә не персоналдар ө зара байланысқ ан қ ұ ралдар жиынтығ ы.

АЖ-дің даму кезең дері.

Алғ ашқ ы АЖ-лер 50 жж. пайда болды. Бұ л жылдары олар жалақ ыны есептеуді жә не есептесуді ө ң деуге арналғ ан болатын, ол электромеханикалық бухгалтерлік есептеуіш машиналарында жү зеге асырылды. Бұ л қ ағ аздық қ ұ жаттарды дайындаудағ ы кейбір шығ ындарды жә не уақ ытты қ ысқ артуғ а алып келді. 60 жж. АЖ-ге қ атынастың ө згеруімен атақ ты. Олардан алынғ ан ақ парат кө птеген параметрлері бойынша басылымдық есеп берулерде қ олданыла бастады. Ол ү шін мекемелерге, тек жалақ ыны есептеуді жә не есептесуді ө ң деп ғ ана қ оймай, кө птеген функцияларды орындай алатын кең қ олданыстағ ы компьютерлік жабдық тар қ ажет болды. 70 жж. – 80 жж. басында АЖ-лер шешім қ абылдау ү рдісін жылдамдататын жә не сү йемелдейтін, басқ аруды бақ ылау қ ұ ралы ретінде кең қ олданыла бастады. 80 жж. соң ында АЖ-ді қ олдану концепциясы қ айтадан ө згере бастайды. Олар ақ параттың стратегиялық кө зі болып жә не кез келген мамандық тардың барлық ұ йымдастыру дең гейлерінде қ олданылды. Бұ л мерзімнің АЖ-рі қ ажетті ақ паратты бере отырып, мекемеге жаң а тауарларды жә не қ ызметтерді қ ұ руғ а, жаң а ө ткізу нарық тарын табуды, ө німді тө мен бағ амен шығ аруды ұ йымдастыруды жә не т. б. мү мкіндік берді.

АЖ-дегі ү рдістер. Кез келген белгідегі АЖ жұ мысын қ амтамасыз етуші ү рдістерін шартты тү рде блоктардан тұ ратын сызба (сурет 1) тү рінде келтіруге болады:

- ақ паратты сыртқ ы немесе ішкі кө здерден ең гізу;

- ішкі ақ паратты ө ң деу жә не оны ың ғ айлы тү рге келтіру;

- ақ паратты қ олданушыларғ а кө рсету ү шін немесе басқ а жү йеге беру ү шін ең гізу;

- кері байланыс – бұ л ішкі ақ паратты тү зету ү шін ұ йымның адамдарымен ө ң делген ақ парат.

АЖ келесі қ асиеттерімен анық талады:

- кез келген АЖ талдауғ а тап болуы мү мкін, жү йені қ ұ ру жалпы белгілер негізінде қ ұ рылады жә не басқ арылады;

- АЖ динамикалық жә не дамушы болып табылады;

- АЖ-ні қ ұ ру барысында жү йелік қ атынасты қ олдану қ ажет;

- АЖ-нің шығ арылатын ө німінің негізінде қ абылданатын шешімдер ақ парат болып табылады;

- АЖ-ні ақ паратты ө ң деудің адам-компьютерлік жү йесі сияқ ты қ абылдау қ ажет.

АЖ-нің жұ мысын талдау ү шін, ол шешетін мә селенің мә нін, сонымен қ атар ол қ осылғ ан ұ йымдастырушылық ү рдістерді тү сіну қ ажет. Мысалы, шешімдерді қ абылдауды қ олдау ү шін компьютерлік АЖ-нің мү мкіндіктерін анық тағ ан кезде келесіні есептеу керек:

- есептелінетін басқ арушылық тапсырмалардың қ ұ рылымдылығ ы;

- фирманы басқ арудың иерархиялық дең гейі, онда шешім қ абылдануы тиіс;

- шешілген тапсырманың бизнестің қ андай да бір функционалдық ортасына тә уелді болуы;

- қ олданылғ ан ақ параттық технологияның тү рі.

Сурет 1. Ақ параттық жү йелердегі ү рдістер

Ақ параттық жү йелер – ақ паратты арнайы ұ йымдастырылғ ан тү рде сақ тауғ а арналғ ан жә не онымен тү рлі ә рекеттер жасауғ а жә не оны ең гізуді қ амтамасыз етуші, сонымен бірге тү рлі белгілері бойынша іздеу салушы, отчет жасаушы жү йелер. АЖ мысалы ретінде архивті, мекенжай бюросын, телефон анық тамасын қ арастыруғ а болады. Информатикада компьютерлік техниканы қ олданатын АЖ-ді қ арастырады. Дербес жағ дайда АЖ-ге келесілер жатады:

- ақ параттық -анық тамалық, ақ параттық -іздеулік жү йелер;

- қ ұ жаттаманы автоматтандыру жә не тіркеуді қ амтамасыз етуші жү йелер;

- эксперттік жү йелер;

- ғ ылыми зерттеулерді автоматтандыру жә не жобаны автоматтандыру жү йелері;

- ө ндірісті автоматтандыру жү йелері;

- барлық мү мкін тренажерлар жә не оқ ыту жү йелері.

12 3 4 5 6 7 Следующая ⇒