Тәжірибелік сабаққа дайындалуға арналған әдістемелік құрал.

Тә жірибелік сабақ қ а дайындалуғ а арналғ ан ә дістемелік қ ұ рал.

«Жылжығ ан жіптер моделі. Бұ лшық биомеханикасы. Хилл тең деуі. Бір жиырылу қ уаты. Бұ лшық ет жиырылуын модельдеу.

Электромеханикалық қ абаттасу»

Бұ лшық ет талшығ ының қ ұ рылысы.

Миоцит

Қ аң қ а бұ лшық еттері кө п ядролы жасушалардан тұ рады. Олар бір-бірімен бұ лшық етті жиырылуғ а келтіретіп, қ озу импульсі ө тетін плазматикалық мембранамен байланысқ ан. Миоциттің диаметрі ұ зындығ ына қ арағ анда қ ысқ а. Оның ұ зындығ ы тү рлі бұ лшық тарда 5 тен 100 мм дейін жетеді, диаметрі ұ зындығ ына қ арағ анда едә уір тө мен 10 нан 100 мкм дейін. Мұ ндай ұ зындық тың қ алың дық тан басым болуын ұ ршық тә різді торшада оны талшық деп атауғ а мү мкіндік береді. Бұ лшық ет талшығ ы кө птеген жеке торшалардың қ осындысынан болады. Себебі миоцит (едә уір кү рделі торша) қ ұ рамында бірнеше ядролар бар. (сурет 1)

Сурет 1. Бұ лшық тың қ ұ рылымдық схемасы (по Woledge R. et al., 1992). Миофибриллалар

Миоцит қ ұ рамында (кө лденең қ имасында) 10³ миофибрилл бар. Бұ лшық ет жасушасы кө птеген қ ысқ ару талшық тарынан тұ рады. Олар – бір-біріне параллельді орналасқ ан миофибриллдер деп аталады (Сурет 1). Қ ысқ аруғ а бейім миофибриллдер диаметрі жуық тағ анда 1мкм-ді қ ұ райды. Миофибриллдердің бойымен саны кө п саркомерлер орналасады ( грек. сө зінен sarx - ет, meros – бө лік ), бір-бірімен тізбек тә різді жалғ анады. Кө рші саркомерлер бір-бірімен десмин ақ уызы арқ ылы «желімденеді», ө з кезегінде десмин актин жіпшелерімен актин-десминді торлы байланыс тү зеді.

Саркомер қ ұ рылысы

Миоцит шекараларының реттілігіне байланысты кө рші миофибриллдердің саркомерлері беттеседі. Микроскоптан қ арағ анда, кө лденең жолақ ты (қ аң қ алық ) бұ лшық тың белгілі бір реттілікпен орналасуы олардағ ы ашық немесе (изотропты-I) жә не қ ара (анизотропты-А) жолақ тардың бір текті реттілігіне байланысты (сур. 2). Анизотропты дисктер екілік сә уле сынумен қ абілетті: қ арапайым жарық та қ араң ғ ы болады, ал поляризацияланғ ан жарық та-кө лденең інен мө лдір (ашық тү сті), ұ зынынан мө лдір емес.

Изотропты дисктерге екілік сә уле сынуы тә н. І-дискінің орталық бө лікте қ араң ғ ы кө ршілес саркомерлермен арасындағ ы байланысқ а тә н. Бұ л қ араң ғ ы жолақ 80-160 нм Z-сызығ ы деп аталады. Ол миофибриллдер арасындағ ы кө рші саркомер арасындағ ы шекара қ ызметін атқ арады. Электронды микроскоптан кө рініп тұ рғ андай, ә рбір саркомер жің ішке (актинді) жә не (миозинді) филаменттерден тұ рады. Олар протофибриллалар деп аталады, олардың саны орташа бір миофибриллде 2500-ді қ ұ райды. Протофибриллдер бір – біріне параллельді орналасады (сур. 3 қ араң ыз). А дисктерінде оларды миозин жіпшелері жабады. А дискінің ортасында ашық бө лік (Н жолақ ) басталады, онда тек миозинді жіптер байқ алады. Демек, анизотропия қ ұ былысы актинді жә не миозинді филаменттердің бірдей кездесуімен сипатталады. Кө лденең қ иынды бойында саркомерде жіпшелер қ ашанда гексагональді жұ йе қ ұ райды, мұ нда ә рбір миозинді протофибрилла алты актинді, ал ә рбір актинді ү ш миозинді протофибриллалармен ә рекеттеседі (сур. 3). Жің ішке жә не жуан филаменттер ә серлері кө лденең кө пірлер арқ ылы іске асады, ондай кө пірлер миозинді молекулалар бастарынан қ ұ ралады. Олар миозин жіпшесінің ұ зынынан бойлай 120° бұ рыш жасап орналасқ ан кө ршілес миозин кө пірлерінің арасындағ ы арақ ашық тық тары 43 нм тең. Ұ зынынан бойлай орналасқ ан кө пір химиомеханикалық тү рлендіргіш қ ызметін атқ арады. Актин мен миозин филаменттерді бір – бірінен қ атаң арасында параллельді 13 нм арақ ашық тық сақ талады. Босаң сығ ан кү йде бұ лшық ет тропомиозин молекуласымен қ апталғ ан тропомиозин екі жіпшелі массалары 34 жә не 36 кДа молекулярлы субірліктерден қ ұ ралады. Ұ зындығ ы 41нм қ адамы 7 нм молекуламен бұ ратылғ ан.

Сурет 3. Саркомердің қ ұ рылысы: а-тігінен қ имасы, б-жуан жә не жің ішке жіпшелердің қ иылысындағ ы кө лденең қ имасы, в-жуан жә не жің ішке жіпшелердің қ озғ алысы нә тижесіндегі саркомер ұ зындығ ының ө згеруі.

Екі F-актин жіпшелерінің арасындағ ы бұ ралғ ан белсенді орталық тар миозинді бастармен байланысқ а тү сіп, бұ лшық ет жиырылады. Актин, миозин жә не тропомиозин миоценттерінен басқ а кө лденең жолақ ты бұ лшық еттің маң ызды бағ ыттаушы ақ уыз болып тропонин табылады. Ол актинді филамент пен тропомиозинді жіпшемен байланысады. Оның ү ш суббірлігі қ осындыда молекулярлы массасы 76 кДа тең. Бір суббірлік 4 ион Са²⁺ байланысуы мү мкін мұ ндай ә рекеттесу пайда болғ анда, тропонин тропомиозинге ә сер етіп, тропомиозин актинді филаментте миозинге белсенді орталық ты босатады. Осылайша, олардың ө зара ә рекеттеріне кедергі жойылады.

⇐ Предыдущая 123 4 5 Следующая ⇒