37. Сауалнама сурау мен сұхбаттасуды әдіс ретінде салыстырыңыз

Социологиялық қ ауымдастық тан тыс ә дістердің ішінен сұ рау ең белгілі болып табылады. Кө птеген адамдардың ойынша, социолог - бұ л қ оғ амдық пікірге сұ рау жү ргізетін адам. Алайда мұ ның барлығ ы сұ рау ә дісінің белгілі шектеулігі бар екендігін естен шығ армау тиіс. Бұ л жерде эмпирикалық социологиялық жә не маркетингтік мә ліметтер алу ү шін ү ш негізгі қ айнар кө зі бар екенін назарғ а алу қ ажет. Олар мыналар:

- деректік кө здер;

- адамдардың жү ріс-тұ рысында, анық ә леуметтік жағ дайларда ә леуметтік процестердің сыртқ ы кө ріністері;

- адамдардың ө здері (олардың сө здері, пікірлері, бағ алаулары).

Бірінші қ айнар кө зіне қ ұ жаттар талдау ә дісі сә йкес келеді, екіншісі бақ ылау ә дісі арқ ылы жақ сы “сезіледі”. Сұ рау ү шінші типтегі ақ парат алу ү шін қ олданылады. Сө йтіп, ә леуметтік шындық тың зерттелетін аясы статистикалық жә не деректік ақ паратпен қ амтамасыз етілуі неғ ұ рлым ә лсіз болып, зерттелетін қ ұ былыстар тура бақ ылауғ а қ олайсыз болғ ан сайын, зерттеуде сұ рау ә дісінің рө лі мен маң ызы соғ ұ рлым арта тү седі.

Сұ раудың нә тижесінде алынатын социологиялық ақ парат мұ қ ият жә не сын кө збен қ арауды талап етеді. Сұ раудың нә тижелері қ оғ амдық сананың дә л бейнесі ретінде қ абылданғ ан кез болғ ан (жә не ол ө те кү рделі кү йінде, 19 ғ асырдың ортасынан бастап 20 ғ асырдың 50-жылдардың басына дейін ұ зақ қ а созылды). Тек 20 ғ асырдың 50-жылдары ғ ана респонденттің, сұ хбат алушы мен зерттеушінің психологиялық кү йлерімен ақ парат бұ рмалау факторларын есепке алып, азайтуғ а мү мкіндік берген арнайы зерттеулер жү ргізілді.

Сұ раудың мә ліметтеріне, сондай-ақ саяси, экономикалық жә не моральдық атмосфера, іріктеу сапасы, сұ хбат алушының дайындық дең гейі жә не т. б. сө зсіз ә сер етеді.

Сұ рау кезінде қ олданылатын ә дістемелік тә сілдердің кө бісі ақ паратты осы секілді ә серлерден барынша “тазартуғ а” бағ дарланғ ан.

Социологиялық жә не маркетингтік тә жірибеде сұ рау тү рлерінің тым тармақ талғ ан жіктелімі қ алыптасқ ан. Ең алдымен, біз сұ рауды сауалнама мен сұ хбатқ а бө леміз. Бірінші ә діс респонденттің сұ рақ наманы жазбаша толтыруын, екіншісі - сұ рақ наманы сұ хбат алушының респонденттің сө здерінен толтыруын білдіреді.

Қ азіргі социологиялық жә не маркетингтік зерттеу тә жірибесінде сауалнама ә дісі іс жү зінде негізгі болып қ олданылмайды Сонымен бірге, ө зі толтырылатын сауалнамалар қ осымша ә діс ретінде кең інен қ олдана береді. Мысалы, кішігірім сауалнамаларды фокус-топтың қ атысушылары, терең сұ хбат респонденттері толтырады.

Ә леуметтік жә не маркетингтік ақ парат жинау ә дістері қ атарында пошталық жә не баспасө здік сұ раулар едә уір маң ызды орын алуда. Бірінші жағ дайда, сауалнама пошта арқ ылы жіберіледі, екіншісінде - бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарымен жарияланады. Ал, сұ хбат ең алдымен, жеке жә не телефондық болып бө лінеді. Жеке сұ хбат, ө з кезегінде, пә тердегі сұ хбатқ а (жеке дара тү рінде респонденттің жұ мыс қ абинетінде алынғ ан сұ хбаттың ә дістемесі мен техникасы жағ ынан олардан айырмашылығ ы болмайды) жә не кө шеде алынғ ан (дү кенде, ө зге қ оғ амдық орындарда) сұ хбатқ а бө лінеді.

Аталғ ан ә дістердің ә рқ айсысын оның зерттеу мү мкіндіктері, сондай-ақ экономикалық тиімділігі тұ рғ ысынан қ арастырайық. Сауалнамашының қ атысуымен жә не кең ес беруімен сауалнама жү ргізу. Бұ л ә діс сұ хбатқ а қ арағ анда арзанырақ, ақ парат жинауды бұ л жерде тезірек жү зеге асыруғ а болады. Респонденттердің жауап беруден бас тартуы да шамалы. Бірақ, сауалнама жү ргізу кү рделі қ ұ рылымы бар сұ рақ тарды пайдалануғ а мү мкіндік бермейді, сауалнаманың ең жең іл кө рінісін ғ ана пайдалануғ а жол береді. Осының барлығ ының нә тижесінде ол сұ хбатқ а орнын берді.

Пошталық сұ рау (жауабы тө ленген сауалнамаларды пошта арқ ылы жіберу) бү гінде, кө бінесе сараптамалық сұ раулар ү шін пайдаланылады. ESOMAR-дың мә ліметтері бойынша осы ә дістің қ олдануымен жү ргізілетін маркетингтік зерттеулер небә рі 3 % ғ ана қ ұ райды. Посткең естік мемелекеттерде пошталық сұ рау поштаның нашар жұ мысына байланысты тиімді емес. Бұ л ә дістің артық шылығ ы - оның арзандығ ында, кемшілігі - кө лемінің, қ ұ рылымы мен дизайнының шектеулігінде, ал ең басты кемшілігі -сауалнамалардың аса тө мен қ айтарымдылығ ында.

Баспасө здік сұ раудың пошталық сұ рау сияқ ты артық шылық тары мен кемшіліктері де бар. Сауалнамалардың кеміндегі қ айтарымдылығ ын қ амтамасыз ету ү шін бұ л жерде ынталандыру қ ажет. Мысалы - келіп-тү скен сауалнамалардың нө мірлері бойынша лотерея.

Ең ү лкен зерттеу мен ақ парат тиімділігін қ азіргі таң да пә тердегі жеке сұ хбат ә дісі кө рсетті. Оның мынадай артық шылық тары бар:

1. Формасымен ә деттегі ә ң гімеге ұ қ сас сұ хбат алу жағ дайы еркін кү йдегі ә ң гімелесудің пайда болуына жә не жауаптардың шындығ ын жоғ арылатуғ а мү мкіндік туғ ызады. 60-70 жж. ө ткізілген зерттеулер басқ а адаммен ә ң гімелесуге қ арағ анда, респондент “сауалнамамен жалғ ыз қ алғ анда ғ ана” тым ашық болады деген жалғ ан пікірді теріске шығ арғ анын атап кетейік.

2. Пә тердегі жеке сұ хбат техникасы сұ рау ә дісін бақ ылау ә дісімен ү йлестіруге мү мкіндік береді. Қ азіргі сауалнамалар, ә детте, сұ хбат алушығ а пә тердегі жағ дайды бағ алауғ а, респонденттің жү ріс-тұ рысындағ ы, оның жалпы сұ рақ тар мен сұ хбатты қ абылдауындағ ы жеке сә ттерге бағ а беру (нақ тылы формализмге негізделген тараулар бойынша) жә не т. б. ұ сынылатын арнайы “сұ хбат алушылар блогына” ие.

3. Пә тердегі жеке сұ хбат тә жірибе мен арнайы зерттеулер кө рсеткендей, кейде бір жарым сағ атқ а дейін созылады жә не соғ ан сә йкес ақ параттың біршама едә уір кө лемін алуғ а мү мкіндік береді. Бұ л ә дістеме кү рделі қ ұ рылымы бар сұ рақ тарды, бақ ылау сұ рақ тарын жә не қ ақ пан-сұ рақ тар қ олдануғ а мү мкіндік туғ ызып, респонденттің психологиялық кү йіне байланысты ақ параттың бұ рмалану дең гейін едә уір тө мендетуге мү мкіндік береді. 4. Сауалнама жү ргізуге қ арағ анда сұ рақ тардың жоспарланбай қ абылдану проблемасы, яғ ни респонденттің сұ рақ тың мағ ынасын немесе жеке сө здердің мә нін дұ рыс тү сінбеуі жойылады.

Уақ ыт пен кү штің кө п жұ мсауымен, белгілі бір моральдық шаршағ андық пен байланысты сұ хбат алушы айтарлық тай кү рделі ең бегі біршама жоғ ары ең бек ақ ыны қ ажет етеді. Пә терде жеке сұ хбат жү ргізу техникасын қ олданғ ан кезде кө лік пен байланыс қ ызметіне, сауалнамалар мен далалық қ ұ жаттарды бастыруғ а жұ мсалатын шығ ындар кө п болады.

Сұ рауғ а қ атысудан бас тарту мә селесіне келетін болсақ, посткең естік мемлекеттерде олар бейтаныс адамды ө зінің пә теріне кіргізуге қ орық қ андық пен жә не ә леуметтік-экономикалық дағ дарыс жағ дайында респонденттердің кө п бө лігінің жалпы жағ ымсыз кө ң іл-кү йлеріне байланысты. Бас тартудың себептері бұ л жерде батыс елдері тұ рғ ындарының ділінде (менталитетінде) жатыр. Мұ ндай жағ дайларғ а орай социологиялық жә не маркетингтік зерттеу ұ йымдары кө шеде сұ рау мен телефондық сұ хбат ә дістемелерін кең інен қ олдануғ а тура келеді.

Кө шедегі сұ раулар аса шектелген зерттеу мү мкіндіктеріне ие. Сұ рақ наманың кө лемі бұ л жерде ө те қ ысқ а. Іріктеудің репрезентативтілігіне қ ол жеткізу ү лкен проблема туғ ызады. Сондық тан, бұ л ә дістеме кө бінесе, кү нделікті маркетингтік міндеттерді шешу ү шін немесе қ осымша ретінде пайдаланылады.

Телефондық сұ раудың ә лдеқ айда ү лкен перспективалары бар. Бұ л ә діс жеке сұ хбатқ а қ арағ анда біршама арзанғ а тү седі. Ол сұ хбат алушының ә рекеттерін тиімді бақ ылауғ а, ә сіресе телефондық сұ раудың қ азіргі заманғ ы компьютерлік жү йесін (CATІ) пайдалану кезінде оны барынша бірегейлеуге мү мкіндік береді. Кө шедегі сұ рауғ а (5 минутқ а дейін) қ арағ анда телефондық сұ хбат ө те ұ зақ (20 минутке дейін) болады. Бірақ, олар, ә рине, пә тердегі жеке сұ хбат сияқ ты кө лемді ақ парат алуғ а есептелген емес. Жеке сұ хбатқ а қ арағ анда, телефондық сұ рауда сұ хбат алушының респондентке беретін қ ұ пиялылық кепілдігі онша тиімді емес. Жеке сұ хбатқ а жарамды кейбір тақ ырыптар телефондық сұ хбаттың тақ ырыбы бола алмайды.

⇐ Предыдущая 123 4 5 6 7 Следующая ⇒