35) Тұлғаның қазіргі кездегі қоғамдағы әлеуметтену жағдайлары

31. Қ азақ стандағ ы қ азіргі кездегі діншілдік дең гейі жә не дінге деген қ ызығ ушылық қ андай?

Дін ә уел баста адамдардың тек рухани қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыру мақ сатында қ ызмет етті десек, ендігі жерде оның ө зге алуан тү рлі жақ тарынан кө рсетіп бағ уда. Қ азіргі кезде ұ рпақ тың дені діни сенімді экстремизм, фанатизм, фундаментализм қ ұ былыстарымен тығ ыз байланысты деп те ұ ғ ынуда. Оғ ан басты себеп – ө ткен ғ асырдың 90-жылдарындағ ы кең естік мұ сылман елдері халық тарының діни жандануымен тұ спалас келген ө зге мұ сылман елдері халық тарының сан тү рлі қ имыл-қ озғ алыстары мен қ арулы қ ақ тығ ыстарының барлығ ының осы «-изм»-дермен сипатталуы еді. Ал сол оқ иғ аларғ а байланысты жарияланғ ан мақ алалар мен саясаткерлердің пікір-сұ хбаттарында ол сө здердің мә н-мағ ыналары ашылып талданып жатпады. Бұ ғ ан, алдымен, ақ парат қ ұ ралдары мен қ ұ қ ық қ орғ ау органдары ө кілдері, жекелеген саясаткерлердің бір жақ ты берген бағ алары кө п ә серін тигізді. «Қ азіргі бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарында, тіптен кейбір саясаткерлердің жұ ртшылық алдындағ ы мә лімдеулерінде жаң а мағ ына жамылғ ан – «исламдық қ ауіп - қ атер» деп аталатын жаң а сө з жиі-жиі жә не ү здіге қ аталануда»

«Фундаментализм», «фанатизм», «экстремизм» ұ ғ ымдарының ғ ылыми тұ жырымдалғ ан анық тамаларын қ арапайым адамдар біле бермейтіндігі анық. Олардың тү сінігінде, ол сө здер «қ атыгездік», «бұ зақ ы», тіпті «зұ лым» жә не тағ ы басқ а мағ ынада қ абылдануы мү мкін.

Дін мен діни экстремизм қ ұ былыс арасындағ ы байланыс мә селесіне келгенде бү гінгі кө птеген қ азақ стандық ғ алымдар мен саясаткерлер, діни қ айраткерлер, негізінен, атаудың ө зі орынды алынбағ ан деген пікір айтады. Олардың ойынша, дін мен діни сенімнің негізгі мақ саты – адам баласының ішкі дү ниесін, рухани болмысын реттеуге бағ ытталғ ан. Ғ ылыми тұ жырымдама бойынша дінге адам баласы алдымен ө зіне тү сініксіз, ақ ыл-ойымен шеше алмайтын сұ рақ тар мен дү ниедегі қ ұ былыстарғ а жауап табу ү шін де ұ мтылады делінсе, діндарлардың тү сінігінде бұ л сұ рақ ты дә л осылай қ оюдың ө зі – қ ате деп саналатындағ ында кү мә н жоқ.

Діндер мен діни ұ йымдар, конфессиялардың ішінде қ азіргі кезде Ислам діні тө ң ірегінде болып жатқ ан оқ иғ алар ө зіне ерекше назар аударарлық. ә сіресе, олардың белсенділігі Араб елдері мен кейбір Орта Шығ ыс, Оң тү стік Шығ ыс Азия, Кавказда ерекше кө зге тү седі.

Сонымен қ атар мемлекетіміздің, қ азіргі конституциялық қ ұ рылымн ө згертіп, оның тұ тастығ ын бұ зуғ а негізделген, бү кіл ә лемде мұ сылмандардан тұ ратын біртұ тас «Халифат» мемлекетін қ ұ ру қ ажеттігіне ү йрететін, Қ азақ стан Республикасының ә ділет органдарына тіркелмеген жә не еліміздің сот органдарымен діни экстремистік партия деп танылғ ан, Қ азақ стан Республикасы аумағ ында қ ызметіне тыйым салынғ ан «Хизб-ут-Тахрир», «Иоһ ова» жә не тағ ы басқ ада кө птеген діни экстремистік париялар таралуда.

Оларды жою мақ сатында «Діни бірлестіктер мен сенім наным бостандығ ы мә селелері жө ніндегі заң актілеріне ө згертулер мен толық тырулар енгізу туралы» заң жобасы ә зірленген.

Сонымен қ атар «Иеһ ова» партиясы олар дү ниежү зінің 200 тілінде 27 миллион данамен 30 беттік журнал шығ арып, 230 елде ү гіт жү ргізген. Нью-Йоректегі «Кү зет Мұ нарасы» қ оғ амның «Бруклин» баспаханасында 3 мың адам жұ мыс істейді. Баспаханаларда айына бір тілде ү лкенді-кішілі 60 мың кітап жә не ә лемнің 120 тілінде 30 миллиондай кітап шығ арғ ан. Осылардың бә рін тарату ү шін 2 миллион адам жұ мыс істейтін «Эймак» тарату желісі тағ ы бар.

Бұ л кү ндері жарты миллиондай қ азақ стандық тар тү рлі секталарғ а кіріп кеткен. Жә не олар кү нен-кү нге кө беюде. Солардың бірі «Иеһ ова» ұ йымы саналады.

Бұ л – Иеһ ова куә герлері Қ азақ стандағ ы қ азақ қ ауымының конгресі. «Аудандық конгресс» деп аталғ анмен бү кіл Қ азақ станды қ амтыды. Олар дү ниежү зі тарап жатқ андық тан, Қ азақ стнадағ ы иеһ оваларды ө з ішінде бір ауданның куә герлері деп атайды екен. Қ азақ станда Иеһ ова куә герлернің қ азіргі басшысы – Гиглер Вернер деген Германиядан келген 55-60 жас шамасындағ ы неміс азаматы. ә р айда қ андай тақ ырыпта діни баяндама жасалады, оны айдың қ ай кү ні жасау керек, қ андай іс-ә рекет жү ргізу керек, бә рін Нью-Йорктегі орталық нұ сқ ап отырады. Сондай-ақ 27 миллион данамен 200 тілде шығ ып, 230 елде таралып «Кү зет мұ нарасы» деген 30 беттік журналдары бар. Осы журналда ә р айдың ә р жетісінде қ андай тақ ырыпта діни баяндама жасап, қ андай ә н айту керектігі туралы мә ліметтер жариялайды.

Діни экстремизмге байланысты Атырау қ аласы прокуратурасы обылыс аумағ ынан «Иеһ ова куә герлері», «Таблиғ и жамағ ат», «Вахабизм» атты дә стү рсіз діннің ө кілдерін ұ стағ ан.

Атап айтқ анда 2007 жылдың мамыр айының 6-ші жұ лдызында Авангард мө лтек ауданында орналасқ ан пә терден «Иегова куә герлері» дә стү рсіз діни ағ ымының ә ділет органдарына тіркелмей заң сыз қ ызметтерін атқ арып, ө з қ атарларына Атырау халқ ын қ осып алғ андығ ы анық талғ ан. Соғ ан байланысты ә кімшілік тарапынан жә не жоғ арғ ы сот органдарынан жаза қ олданып барлығ ан толық қ ұ рық тағ ан.

2007 жылдың мамыр айының 11-ші жұ лдызында «атырау қ аласындағ ы Иегова куә герлері» атты тіркелмегендіни бірлестіктің басшысына қ атысты тіркелмеген діни бірлестікке басшылық жасағ ан ү шін Қ азақ стан Республикасының ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық кодексінің 374-1 бабының 1 тармағ ымен ә кімшілік ө ндіріс қ озғ алып, сә уір айының 4-ші жұ лдызындағ ы соттың қ аулысымен 109 200 тең ге айыппұ л салынғ ан.

Осы діни экстремизмге байланысты Астанада алғ аш «Ә лемдік жә не дә стү рлі діндер лидері» ө тті.

Осымен қ оса қ азіргі Оң тү стік Қ азақ стандағ ы діни ахуал ө те кү рделі болып отыр. Оң тү стік Қ азақ стан облысында қ азіргі кезде 17 конфессияғ а енетін 732 діни бірлестік тіркеуден ө тіп, ә рекет етеді. Оның 639 исламдық (87 %), 93 исламдық емес (13 %) бағ ыттағ ы діни бірлестіктер болып табылады. Қ азақ стан Республикасының қ олданыстағ ы заң дарына сә йкес, облыс кө леміндегі заң ды тұ лғ а белгісі жоқ, саны аз шағ ын діни топтар, намазханалар ОҚ О ішкі саясат департаментінде тіркелуде. Бү гінге тіркелгендер саны 74. Олардың 69 исламдық, 5 исламдық емес бағ ыттағ ы саны аз діни топтар болып есептеледі.

Жергілікті халық ты тү рлі кереғ ар діни ағ ымдардың қ ұ рсауынан сақ тандыру мақ сатында ОҚ О ә ділет жә не ішкі саясат департаменттерінің қ ызметкерлері мен дінтанушылардан жә не дін ө кілдерінен қ ұ рылғ ан ү гіт-насихат тобы «Діннің ішкі саяси тұ рақ тылық қ а ық палы» тақ ырыбында ағ ымдағ ы жылдың 14-16 тамыз кү ндері облыстың Арыс, Мақ таарал, Сарыағ аш аудандарында, 20-21 қ ыркү йек кү ндері Кентау, Тү ркістан қ алаларының елді мекендерінде халық пен кездесулер ө ткізіп, тү сіндірме жұ мыстарын жү ргізді. Бұ л ө ткізілген жиындарғ а жалпы саны 5500-ден аса адам тартылды.

Облыстық «Абдул Хамид Қ аттани» мешітінің жанынан қ ұ рылғ ан діни экстремизм мен терроризм кө ріністерінің алдын алу бойынша ү гіт – насихат тобының жұ мыстары жү ргізілуде. Топ мү шелері есептік мерзім ішінде жоғ ары жә не орта арнаулы оқ у орындарында, мекемелерде, т. б. орындарда барлығ ы 21 кездесу ұ йымдастырды. Онда дә стү рлі Ислам діні жө нінде тү сініктер мен діннің тарихы жә не діни экстремизмге бой ұ рушы кейбір жекелеген діни топтардың бағ ыттары жө нінде, т. б. кө птеген ә ң гімелер жү ргізілуде. Атап айтқ анда, топ мү шелерінің қ атысуымен жылдың басынан бері облыс орталығ ындағ ы Қ. А. Ясауи атындағ ы Халық аралық қ азақ – тү рік университетінің Шымкент институтында, Оң тү стік Қ азақ стан медициналық академиясында, Қ азақ стан Халық тар достығ ы университетінде, Оң тү стік Қ азақ стан гуманитарлық экономикалық колледжінде, Шымкент экономика жә не қ ұ қ ық колледжінде, Шымкент қ аласындағ ы Балалар жә не жасө спірімдер орталығ ында, т. б. жерлерде студент жастармен жә не мектеп оқ ушыларымен кездесулер ұ йымдастырылып, ө ткізілді. Қ азіргі кезде жұ мыстар жалғ асын табуда.

35) Тұ лғ аның қ азіргі кездегі қ оғ амдағ ы ә леуметтену жағ дайлары

Ә леуметтік іс-ә рекеттер мен қ арым-қ атынастардың ұ йытқ ысы жеке тұ лғ а болып табылады. Адам тұ лғ асын зерделегенде оны мынадай дең гейлерге бө лу қ алыптасқ ан [8]:

табиғ и дең гей - адамның ө зінде бар жә не оғ ан басқ а адамдардың ық палынсыз дамитын;

биологиялық дең гей - шығ у тегі бойынша ортақ болуы;

мұ рагерлік дең гей - ата-аналарының гендік қ орының негізінде болып дамитын; ол биологиялық (бірақ биологиялық тың бә рі мұ рагерлік емес);

ә леуметтік дең гей - адамның ә леуметтену, басқ а адамдармен араласу жә не іс-ә рекеті барысында алғ ан дең гей.

Ә леуметтік кө рініс кең мағ ынасында ү ш қ ұ рамдас бө ліктен тұ рады [9]:

- ө зіндік ә леуметтік - ө зінің ә леуметтік рө лдерін қ алыпты атқ аруғ а қ ажет деген белгілер жиынтығ ы;

- ерекшеленген мә дени - автоматты тү рде сақ талатын, индивидтің ажырамас белгісіне айналғ ан жә не басқ алардың оны тә рбиелі деп санауына мү мкіндік беретін ә дептілік мінез-қ ұ лық нормалары мен ережелерінің жиынтығ ы;

- ө негелі - адамдағ ы этикалық нормаларды ең жоғ ары талаптар ретінде сақ тауғ а байланысты ә леуметтік жә не мә дени бастамалардың жарқ ын кө рінісі.

Бұ лайша тә птіштеп шектеу “адам”, “индивид” жә не “тұ лғ а” ұ ғ ымдарын нақ ты бө лу ү шін қ ажет. “ Адам” ұ ғ ымы жалпығ а ортақ, барлық адамдарғ а тә н сапалар мен қ асиеттердің сипаттамалары ү шін пайдаланылады. Бұ л тү сінік дү ниеде тек ө зіне тә н тіршілік ету тә сілімен басқ а барлық материалдық жү йелерден ө згеше адам ә улеті, адамзат сияқ ты ерекше тарихи дамушы қ ауымдастық тың бар екенін кө рсетеді. Осынау тіршілік ету тә сілінің арқ асында адам тарихи дамуының барлық сатысында, жер шарының барлық нү ктелерінде адам баласы болып қ алады, онтологиялық мә ртебесін сақ тайды.

Бірақ адамзат ө з бетінше ө мір сү рмейді. Ө мір сү ретін де, ә рекет ететін де нақ ты адамдар. Адамзаттың жеке ө кілдерінің ө мір сү руі индивид ұ ғ ымымен кө рсетіледі. Индивид - адамзаттың жеке дара ө кілі, оның барлық ә леуметтік жә не психологиялық белгілерін: ақ ыл-ой, ерік-жігер, қ ажеттіліктер, мү дделер жә не т. б. иесі. “Индивид” ұ ғ ымы бұ л арада “нақ ты адам” мағ ынасында қ олданылады.

Адамның жеке басының жә не тарихи дамуының тү рлі дең гейлеріндегі нақ ты-тарихи даму ерекшеліктерін кө рсету ү шін “индивид” ұ ғ ымымен қ атар “ тұ лғ а” ұ ғ ымы пайдаланылады. Тұ лғ а - индивид дамуының нә тижесі, оның барлық адамдық қ асиеттерінің неғ ұ рлым толық жү зеге асуы. 29

Тұ лғ а бірқ атар гуманитарлық ғ ылымдардың зерттеу объектісі болып табылады. Философия тұ лғ аны дү ниеде қ ызмет ету, таным жә не шығ армашылық субъектісі ретінде қ арастырады. Психология тұ лғ аны психикалық процестердің, қ асиеттердің жә не қ арым-қ атынастардың: темпераменттің, мінездің, қ абілеттің, ерік-жігердің жә не т. б. орнық ты тұ тастығ ы ретінде зерттейді. Социологиялық кө зқ арас тұ лғ аның ә леуметтік-типтік белгісін бө ліп қ арайды.

Социология проблемаларының бірі тұ лғ аның қ ұ рылымдық талдау болып табылады. Тұ лғ аның ә леуметтік қ ұ рылымы жеке адамның ә р алуан қ ызметі барысында, ө зі кіретін қ ауымдастық тар мен бірлестіктердің ық палымен қ алыптасатын жә не қ ызмет атқ аратын объективті жә не субъективті қ асиеттерінің жиынтығ ын қ амтиды. Тұ лғ аның қ ұ рылымында мыналар бө ліп қ аралады [10]:

1) ө мір салты мен ең бек, қ оғ амдық -саяси, мә дени-танымдық, отбасылық -тұ рмыстық сияқ ты қ ызметтерде кө рінетін ә леуметтік сапаларды жү зеге асыру тә сілі;

2) тұ лғ аның объективті ә леуметтік қ ажеттіліктері. Тұ лғ а - қ оғ амның органикалық бө лігі, сондық тан оның қ ұ рылымы негізінде қ оғ амдық қ ажеттіліктер орын алады. Басқ аша айтқ анда, тұ лғ аның қ ұ рылымы қ оғ амдық тіршілік иесі ретінде адамның дамуын анық тайтын объективті заң дылық тармен айқ ындалады. Тұ лғ а бұ л қ ажеттіліктерді ұ ғ ынуы да, ұ ғ ынбауы да мү мкін, бірақ та ол қ ажеттіліктер бар жә не тұ лғ аның мінез-қ ұ лқ ын анық тап отыратын болады;

3) шығ армашылық қ ызметке қ абілеттілік, білім, дағ ды жатады. Қ алыптасқ ан тұ лғ аны оның қ алыптасуының бастапқ ы сатысында жеке адамнан айырып кө рсететін дә л осы шығ армашылық қ абілеттері;

4) қ оғ амның мә дени қ ұ ндылық тарын игеру дә режесі, яғ ни тұ лғ аның рухани дү ниесі;

5) тұ лғ а басшылық қ а алатын ө негелілік нормалары мен принциптері. Жә не де сенімдер - адам мінез-қ ұ лқ ының басты бағ ытын анық тайтын ең терең принциптер. Сенімдер тұ лғ аның тұ лғ алық қ ұ рылымның ө зегін қ ұ райтын объективті қ ажеттіліктерін ұ ғ ынуымен байланысты.

Социологияның бірінші кезектегі проблемаларының бірі - ә леуметтену процесі болып табылады. “ Ә леуметтену” ұ ғ ымы жалпылама тү рде индивидтің ә леуметтік топ пен жалпы қ оғ амғ а тә н мә дениет ұ ғ ымына кіретін жә не индивидке қ оғ амдық қ арым-қ атынастардың белсенді субъектісі ретінде қ ызмет атқ аруына мү мкіндік беретін белгілі бір білім, норма, қ ұ ндылық, ұ станым, мінез ү лгілері жү йелерін мең геруі процесін сипаттайды.

Ә леуметтенуден бейімделуді (жаң а шарттарғ а ү йренудің уақ ыт бойынша шектелген процесі), оқ ытуды (жаң а білім алу), тә рбиені (ә леуметтендірудің агенттері мен институттарының индивидтің рухани аясы мен мінез-қ ұ лқ ына мақ сатты тү рде ық пал етуі), есеюді (адамның 10 жастан 20 жасқ а дейінгі кезең де ә леуметтік психологиялық қ алыптасуы) жә не ержетуді (адам организмінің жеткіншектік жә не жастық шағ ындағ ы нығ аюының физикалық -физиологиялық процесі) ажырата білу қ ажет.

Ә леуметтену процесі негізгі ө мір тізбектері деп аталатын сатылардан ө теді. Бұ л балалық, жастық, ересектік жә не қ арттық шақ. Ә леуметтену процесінің нә тижеге жетуі немесе аяқ талуы бойынша балалық пен жастық кезең дерді қ амтитын бастапқ ы, немесе ерте ә леуметтенуге жә не басқ а екі кезең ді қ амтитын жалғ асқ ан ә леуметтенуге бө луге болады. Ө мір тізбектері ә леуметтік рө лдердің алмасуымен, жаң а мә ртебеге ие болумен, зиянды ә деттерден, айналасындағ ылардан, достық байланыстардан бас тартумен, ө мір салтын ө згертумен байланысты. Ескі қ ұ ндылық тарды, нормаларды, рө лдер мен мінез-қ ұ лық ережелерін ұ мыту ә леуметсіздену деп аталады. Содан кейінгі ескі қ ұ ндылық тардың орнына жаң а қ ұ ндылық тарғ а, нормаларғ а, рө лдер мен мінез-қ ұ лық ережелеріне ү йрену қ айта ә леуметтену деп аталады.

Ә леуметтенудің мә ні адамды ө з қ оғ амының мү шесі етіп қ алыптастыратындығ ында. Кез келген қ оғ ам ө зінің ә леуметтік, мә дени, діни, этикалық мұ раттарына барынша сай келетін адамның белгілі бір типін қ алыптастыруғ а тырысып келген жә не тырысады. Алайда бұ л мұ раттардың мазмұ ны тарихи дә стү рлерге, ә леуметтік-экономикалық жә не мә дени дамуғ а, қ оғ амдық жә не саяси қ ұ рылымғ а қ арай ә р тү рлі болады. Дей тұ рғ анмен қ азіргі заманда қ оғ амның толық қ анды мү шесінің мұ раты кө п, жалпы немесе ә р тү рлі қ ауымдастық тар ү шін азды-кө пті ү йлесетін сипаттамасы бар екенін айтуғ а болады. Соғ ан сә йкес ә леуметтену процесі де ә р тү рлі қ оғ амдарда белгілі бір ерекшеліктерді сақ тай отырып, ә мбебап жә не ү йлесімді. сипаттамағ а ие болады, бұ л ғ аламдық, жалпы планеталық жә не жалпы ә лемдік тенденциялармен (урбанизация мен ақ параттандырудан экологиялық жә не демографиялық ү рдістерге дейін) байланысты.

Ә леуметтену процесінің мазмұ ны кез келген қ оғ ам ө зінің мү шелері еркектің немесе ә йелдің рө лін сә тті мең гергеніне (яғ ни жыныстық -рө лдік ә леуметтенуге), ө ндіріс қ ызметіне білікті қ атыса алуына жә не қ атысқ ысы келуіне (кә сіби ә леуметтену), берік отбасын қ ұ руына (отбасылық рө лдерді игергеніне), заң ды сыйлайтын азаматтар болуына (саяси ә леуметтену) жә не т. с. с. мү дделі екендігінде. Мұ ның бә рі адамды ә леуметтену объектісі ретінде сипаттайды. Алайда адам ә леуметтену объектісі болып қ ана қ оймай, субъектісі болғ ан кезде де қ оғ амның толық қ анды мү шесі бола алады. Субъект ретінде адам ә леуметтену процесінде ө з белсенділігін жү зеге асырумен, ө зін-ө зі дамытумен жә не қ оғ амда ө зін-ө зі кө рсетуімен етене бірлікте ә леуметтік нормалар мен мә дени қ ұ ндылық тарды мең гереді.

Егер де ә леуметтену процесінде адамның тұ лғ асы дамитын болса, онда ол адам ү шін сә тті ә леуметтену болады.

12 3 4 5 6 7 Следующая ⇒