Бесінші көрініс. БІРІНШІ ПЕРДЕ. 1-көрініс

Бесінші кө рініс

Қ атындар жыртық киімді. Кө бі қ артаң, жү деу. Кейбірі жылайды.

1-қ атын. Ә лгі билері мен тө релері осы жерге келеді дейді ме? Білдің дер ме, шырақ тарым. (алдың ғ ы кедейлерге қ арайды. )

3-кедей. Ия, осы арағ а келеді. Нелерің бар еді байғ ұ стар, оларғ а ә?

2-қ атын. Неміз жоқ? Жап-жас жалғ ыз-жалғ ыз баламызды жетім деп бә йгеге тіккізіп отыр. Осы елдің жақ сысы дей ме, несі дейді кө рінде ө кіргір ө ң кей.

3-қ атын. Жазығ ы ә кесі ө лгендігі ме? Кім ө лмейді. Жақ сы кісі болғ анда жетім-жесірді жылатып жақ сы бола ма екен қ айдағ ы би мен тө ресі.

4-қ атын (дуаналау. Қ олында асатаяғ ы бар). Е, е, айтарсың тү ге. Менің баламды да алып отыр. (Таяғ ын арт жағ ына қ арай сілтеп тұ рып. ) Қ ыршының нан қ иыларсың (болжағ андай. ) Айтқ аным келгенде кө рерсің Ә лди хақ!!! (тістеніп, сұ рланып. ) " Қ ара ешкіге жан қ айғ ы, қ асапшығ а мал қ айғ ы".

1-Қ атын (жылап). Қ ұ лыным-ай, кішкентей қ ұ лыншағ ым-ай, ана жерде жылап тұ р. " Апатай, сақ тап қ ала гө р. Қ айда қ аң ғ ып кетеміз", — деп. (Қ атындар жылайды. )

Жұ рт келе жатқ анда бір дү бір, дү сір естіледі. Сахнадағ ы бұ рын ө ткендердің бә рі " Тө релер келеді, тө релер келеді" деп гү бір-гү бір сө йлесіп орындарынан тұ рады. Кедейлер соларғ а таман кетеді. Қ атындар кісілер кеткен жақ та қ алады. Келе жатқ андардың алдынан Абылайдың сарыала туын алып батырлар ө теді. (Сауытты, сайманды бес-алты батыр. )

БІРІНШІ ПЕРДЕ

1-кө рініс

Сахнағ а Кенелер шық қ анда алдың ғ ы жақ та қ алың кісі тұ рғ андай болады. Жұ рттың арты сахнадан ә рі созылып тұ рғ андай. Кенелердің арт жағ ы да сондай созылғ ан кө п халық сияқ танады. Ту артынан шынжырлы балуандар шығ ады. Тегіс кү ресетіндей киінген. Арттарынан қ обызды, сыбызғ ылы ақ ындар, ә нші, кү йшілер шығ ады. Солардың артынан ө те сә нді киінген Кене шығ ады. Екі жақ жанында Шеген, Жоламан, Мұ садай билер бар. Бұ лардың артында Ержан, Наурызбай, бә рі де⁵сауыт киінген, женіл қ ару асынғ ан, сапылы, қ ылышты. Сондай қ аруы бар Бопай шығ ады. Дө ң басында сандық тасқ а кілем жайылғ ан. Соғ ан Кене мен Шеген, Қ азы барып отырады. Ө зге тө релер солай қ озғ алады. Кене жандарынан ө тіп бара жатқ анда жесір қ атындар жылап, дауыстары ұ лғ айып балаларын жоқ тай бастайды. (Сахнағ а кө п жиын ентелей қ оршап келе жатады. Бір бө лек топ болып Шотай, Жантө ре, Балғ ожалар шығ ады. )

Жесір қ атындар. Қ ұ лыным, жас қ ұ лыным жастай жетім қ алғ ан сорлым, қ арашығ ым.

Жоламан (Қ атындарғ а қ арап). Қ айт арман... бұ не... не кө киді ө здері. Жап ауыздарың ды. (тағ ы екі-ү ш ел басшылары қ атындарғ а тебініп келеді. Ө зге қ атындар жасып қ алады. Дуана қ атын екілеп алдына шығ ады. )

Кене (Бұ рылып қ атындарғ а). Бұ не? Бұ ларғ а не керек?

Дуана қ атын (Асасын жерге қ адап тұ рып, тү сі қ ұ былып). Біз жетім мен жесірміз. Жесірі міні алдың да тұ р. Жетімдерімізді ана жерде кө гендеп тізіп, шабатын ат, жаң ағ ы балуандардың бә йгесіне тігіп отыр. Жақ сы тө рені кө ріп жү рсің. Игі жақ сы кө зің ді шел қ аптап тұ р ма? (Айғ айлап) Уа, қ ұ дай, ә руақ, қ айдасың, адастырма, шатыстырма мыналарың ды. А-ақ.. Қ ұ дай жылатқ анды сен де жылатайын деп пе едің? Кө рермін... кө рермін...

Шеген. Мынау бір жынды қ атын ғ ой ө зі, бишараны алып кетің дерші сандырақ татпай...

Жоламан. Ә кетші кә пірді.

Кене. Бұ ларды той басыларғ а апарып ырза қ ылың даршы (Кене, Шеген тап басына барып отырысады. Екі-ү ш жігіт қ атындардың қ атарына келіп алып жү рмек болады. )

Қ атындар (Шулап. ) Уа, бармаймыз онда. Ырза қ ыл тө ре бізді, босаттырып бер баламызды. Қ аршадай балапандарымызды жылатпа, айырма бізді... Жолың болмайды, бізді жылатсаң. (Бірнеше жігіт жиналып ө зге қ атындарды ә кетіп бара жатады. Жынды қ атын таяғ ымен қ ағ ып ырық бермейді. )

Дуана қ атын. Ө ң кей — арам ә рі.. қ ол тигізсең кием атады. (Таяғ ын нұ сқ ап. ) Бастығ ы тө рем, соны атады...

Жоламан (Tап беріп). Шығ арма енді ү нің ді. (Жігіттер итермелеп ә кетіп бара жатады. )

Дуана қ атын. Кө рермін. Басың а оралатын бұ лт бар... табарсың, табарсың жазаң ды. Мен сағ ан сеніп ем, ақ тамадың. Сен де мендей сенгенің ді табарсың. Бір ұ ртың май, бір ұ ртың қ ан Тө ре екенсің (айғ айлап) Ә лди хан! Ауыл болсақ кө пке бақ! Бақ! Сө зіме бақ! (сү йреткендердің қ олына асылып бара жатып, бір қ олымен таяғ ын артына нұ сқ ап) алабас таудың тү бінде (е... е... ей... ей... деп аузы кө піріп, бұ рқ -сарқ етіп мекіреніп) кө рермін...

Мұ са. Жоғ ал енді ырымың қ ұ рғ ыр. Жоғ ал атың ө шкір... Жақ сы тілеу ү стінде қ ақ тық қ ан ит. Бұ л қ айдан қ ақ тығ ып келді пә руардігер...

(Қ атынды алып кетеді. Сахнағ а кө п жиын ентелеп, қ оршап келе жатады. Бір бө лек топ болып Шотай, Жантө ре, Балғ ожалар шығ ады. )

Жоламан (Шегендерге қ арап дауыстап сө йлеп). Уа, ел басшылары! Қ алың қ азақ тың қ ара ордасы мінеки. Мынау қ азақ баласына айтпақ сө здерің бар емес пе еді? Соғ ан телміріп тұ р. Бастаң ыздар. (Шегенге қ арайды. Жұ рттың арасында ентелеген, бірдеме кү ткендей сыбыр, жыбыр. )

Шеген (жә йланып, айналасына қ арап). Олай болса, алты арыстың баласы, мына сө зге қ ұ лақ сал! Қ азақ — қ азақ болғ алы басынан қ илы-қ илы заман кешірген. Жақ сы кү ні бір болса, асу-асу белдерден асамын деп аса алмай, қ ос қ анаты қ айрылып, ошарылғ ан, кү ң іренген кү ндері де болғ ан. Басшыдан ми, қ арашыдан кү й кетіп, бет-бетімен тозып қ айың сауып, қ аң ғ ып кеткен кү йі де болғ ан. Бірақ, соның бә рі болса да, бұ рынғ ы ата-баба біз кө ргенді кө рген жоқ еді. Қ орлық, қ ұ лдық қ азақ қ а қ араң ғ ы қ ара кү ндей қ аптап келеді. Кө рініп келген апаттан жаман болып, іштен кернеп келе жатқ ан дерттер бар. Соны бә рің де кө ріп, сезіп тұ рсың.

Кө зі жасты, кө ң ілі қ аяу кә рің бар, жалын жұ тып, іштен тынып шерменде болғ ан жасың бар. Темір ноқ та кигізіп, шө ктіргелі тұ рғ ан қ олы қ атты қ асың бар. Ақ патсаның қ ұ лысың. Уа, ұ лы емес, қ ұ лысың деп тұ р, міне! (Ә р жерде кә рілер ортасында: " Уа, жалғ ан"... " Ә руағ ың нан айналайын"... " Уа, сұ м дү ние! ". ) Соны кө ріп, осы қ азақ баласының қ ара ө зегін қ ақ жарғ ан жалынды арман бар. Елдігің, бірлігің, жілігің кеткен заманда, етек-жең ін тү рініп, екіленіп шық қ ан ерді кө ксейсің. Қ иялай қ иқ у шық қ анда қ аң тарыла кететін омыраулы басшығ а қ ұ штарсың. Жоқ па сондай тә уекел қ ып, тас жұ тып жү рген қ азақ тың қ амқ оры?.. Кешегі Исатай, арысы Абылай, берісі сол Қ асымның ұ ясынан ұ шқ ан жез қ анат балапаны мінекей. Алыстан тоят тіленіп, қ асқ арып ұ шқ ан қ ырандарың осылар. Ел боламын, сілкінемін десең дер, екі тізгін, бір шылбырды қ олына беретін иең келді. Бұ рынғ ы басшының барлығ ын байқ амай қ апы ө ткізсең, ендігі жалғ ыз келген осылар. Осыдан соң басшы жоқ. Алдың ғ ының сарқ ыны осы Кене. Бұ дан айрылсаң, кейінгі заман бойың ды жазғ ызбайды. Тас тү йіндей бірік те, жолына тілеуің ді қ осып, осы ақ тілеудің ү стінде, осы жиын, мына Кенені хан сайла. (Аз тым-тырыс. ) Осындағ ы игі жақ сының байлауы сол. Не айтасың, ел?

Жоламан. Уа, жұ рт, сө йле. Сайлайтұ ғ ының ды ө з аузың нан айт. Шығ ар ү нің ді, кә нікей.

(Қ алың жиын шу-шу етіп).

—Уа, сайлаймыз...

— Уа, аруақ қ олдап, ә улие жар болсын...

— Ханымыз Кене... Хан. Кене... Абылайдың жолын берсін!..

— Я, аруақ!.. аруақ... ханымыз... ханымыз... Жолы болсын Кененің!.. (Кө пке шейін шу, дырду, ылғ и " хан", " хан" деген сө здер естіледі. )

Ө згелердің барлығ ын екілендіріп, айқ ай-шуды зорайтқ ан батырлар мен билер, тө релер, Кененің маң ындағ ы жақ сылар. Кедейлер ү ндемейді.

Бір батыр (Жанындағ ы кө п кедейге). Сендер неге айқ айламайсың, тіл-аузың жоқ па?

1-кедей. Бізсіз де жетіп жатыр ғ ой кө птің айғ айы.

Ағ ыбай (Ақ ырып). Айғ айла қ азір, ас ішіп, аяқ босатқ аннан басқ ағ а жарамайтын ө ң шең ез (тебініп) шығ ар дауыстарың ды!

2-кедей (Айғ айлап). Сайладық.

3-кедей. Сайладық, ханым Кене... Хан Кене.

Бұ л уақ ыттарда сахна сыртындағ ы кө пшілік шулап жатқ ан айқ айлары естіліп жатады. Кө п дырду. (Бір мезгілде Мұ са тү регеліп, жұ ртқ а қ олымен ишарат қ ылып тоқ татып. )

Мұ са. Уа, жұ рт, адал ниет, ақ тілеудің ү стіне ү йіріліп тү скенің кө рінді. Жол болсын. Бетінен жарылғ асын. Мен мына ел сү йген жас арыстан Кененің осы алты арыстың баласын бір тудың астына жиғ ан тілегінің жолына бір кө к қ асқ а атаймын. (Тағ ы да шу, " жолы болсын", " аруақ жар болсын"... " Я, аруақ!, я, аруақ "... ) Бірақ, ханды қ ұ р айғ аймен сайламайды. Бұ рынғ ы, соң ғ ының жө релгісімен ақ киізге отырғ ызып, осы жұ ртты жеті айналдырып шығ у керек... Ә пкел киізді! Ұ мытқ ан ба, бұ л қ азақ баласы... баяғ ы ханның жолын! Қ айда киіз? (Кө п айғ ай, тағ ы да батырлар, жақ сылар, айғ ай. " Ә пкел киіз, киіз... хан кө тереміз. Жолы... жолы болсын... " Киіз ә келіп, кө п жақ сылар Кенені ақ киізге отырғ ызып алып, кө теріп алады. Сол арада қ олында қ обызы бар соны сілтеп, екіленіп сө йлеп Нысанбай ақ ын шығ ады. )

⇐ Предыдущая 1 234 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒