Атауыш сөз.Белгілі бір ұғымның атауы болатын мағыналы сөздер.Адам(кім?)тау(не?)

нә зік, арық, семіз, тоқ, аш, шебер, шорқ ақ, ұ ста, олақ, ақ, қ ара, қ ызыл, кө к торы, аң қ ау, шадыр, сұ м т. б.

Сыр сынында ү ш шырай бар: 1) жай шырай, 2)талғ аулы шырай, 3)таң даулы шырай.

Сілтеу есімдігі дегеніміз бір нә рсені кө рсеткенде айтылатын сө здер мә селен жақ ын нә рсені кө рсеткенде: осы, бұ л, мынау алыс нә рсені кө рсеткенде: сол анау дейміз.

Сілтеу есімдігі-нұ сқ ау жә не кө рсету мағ ыналарын білдіреді. ол, сол, бұ л, анау, мынау.

Сілтеу есімдіктерінің септелген тү рі: осында, осымен. осының, анағ ан

-тай. Мыс: ағ атай, апатай, ә кетай.

Талғ ау шырайын кү шейткенде, кө птеген сө з қ осылып айтылады, мә селен сиыр тү йеден кө п* аласа; қ ой аттан кө п арзан; талдан қ арағ ай кө п биік; темірден ағ аш кө п жең іл.

Талғ аулы шырай нә рсе сиқ ының бірінен-бірі артық -кемдігін кө рсетеді; оны кө рсету ү шін жай сындағ ы ө зге «рақ », «рек» - деген талғ ау қ осымшалары тіркеледі.

Талғ аулық жә не кезектес мә ндегі жалғ аулық тар. Септеуліктер: не, немесе, я, я(не) болмаса, яки, ә лде, кейде, бірде, біресе. Мыс: Оны не мен, не сен істейсің.

Танық тық есімдігі дегеніміз нә рсенің жоқ тығ ын яки анық белгілі еместігін яки тү гел еместігін кө рсеткенде айтылатын сө здер. мә селен һ ешкім, һ ешбір. Бұ лар жоқ тық ты кө рсетеді кей қ айсыбір бұ лар тү гел еместігін кө рсетеді: біреу ә лдекім ілдене анық белгілі еместігін кө рсетеді. Ешкім дә неме біреу ә лдекім ә лдене деген сө здердің есімдерше жалғ аулары ө згереді.

Таң даулы шырай нә рсенің сиқ ы ө те артық екенін кө рсетеді. Оны кө рсету ү шін жай шырайдағ ы сө здің алдына ең, нақ, тап, тым, бек, қ ас деген сө здер қ осылып айтылады, мә селен, ең жақ сы, нақ шешен, тап зерек.

Таң даулы шырай екінші тү рлі де болады: жай шырайдағ ы сө з таң даулы шырайғ а тү суге бас дыбыстары бө лек алынып, оғ ан «п» дыбысы жалғ анып, сол бө лектенген дыбыстар сө з алдына қ ойылып айтылады, мә селен, а-нық – ап- анық, жалпақ - жап- жалпақ.

Тә уелді қ алып – бір нә рсені екінші нә рсе меншіктеуін кө рсеткендегі сө здің тү рі.

Тә уелдік жалғ аулы сө здер қ атары. Қ аламым, қ ызымыз, дә птері

Тек жалғ ау жалғ анғ ан сө здер қ атары. Кітабым, адамды, баламын

Тек толық тауыш бола алатын септік. Табыс

Толық мағ ына беретін морфема. Тү бір

Толымсыз кө мекші етістік: еді. екен

Топтау сан есімі: жиырма ү штен. екіден. жиырма-отыздан

Топтау-заттың санын топтап кө рсетеді. Сан +шығ ыс септігі жалғ ауы. Мыс: ү штен, он- оннан.

Туынды еліктеу сө з. - аң, -ең, -ың, -ің, -ң жұ рнақ тарымен жасалғ ан еліктеу сө з. Қ исаң

Туынды зат есім. Жұ рнақ пен жасалғ ан зат есім. Білім, достық, боран.

Туынды сан есім жасайтын жұ рнақ тар: - ау-ер

Туынды санесім. ондағ ан, жетеу.

Туынды сын есім сө здер қ атары. Таулы, тү скі, кө шпелі

Туынды сын есім- жұ рнақ пен жасалады. Кө шпелі, оқ ымысты.

Туынды тү бір етістік- Жұ рнақ пен жасалғ ан етістік. Ойла, ақ ылдас, сана.

Туынды тү бір салт етістіктер. кү лімде, жымың да. жолық, кішірей

Туынды тү бірлі сө з: баспагер. кө нетоз

Туынды ү стеу- жұ рнақ пен жасалғ ан ү стеу. Бірге, зорғ а.

Тұ рақ ты сө з тіркестер тобын- фразалық тіркес жә не фразалық бірлестік деп атайды.

-шыл, -шіл. Мыс: кекшіл, ырымшыл.

2-нші жақ (сіздік ): атаң ыз, денең із, белбеуің із. Ойының, шелегің із, ү йінің

2-ші жақ (сіздік ) аталарының, денелерінің, қ аздарың ыз, аяқ тарының, шелектерің із

3 жақ ) анайылық ретше

3-нші жақ (бө гделік ): атасы, денесі, омырауы, белбеуі, ойы, иү йі, ашуы, қ азы, аяғ ы, денелері, шелектері, қ аздары, аяқ тары, аталары

А. Байтұ рсынұ лы бойынша, еліктеу одағ айдан туғ ан етістік: шық ылдау. кү мпілдеу. шыр-шыр ету

А. Байтұ рсынұ лы бойынша, жекіргенде айтылатын одағ ай: қ ой. тә йт. тек

А. Байтұ рсынұ лы бойынша, ілездік одағ ай: ғ айри. қ ып. уа

Адамзат есімдері: кә сіп, мамандық иесі атаулары. туыстық атаулар. лауазымдар

Адвербиалдану - ү стеуге айналу, басқ а сө з табынан ү стеуге айналу

Адъективтену: басқ а сө з табынан ү стеуге айналу. сын есімге айналу. сындану

Амалдың ө ту сипаты категориясы -етістік формалары жү йесіндегі ө зіне лайық ерекше мазмұ ны мен арнаулы морфемалары бар грамматикалық қ ұ былыс.

Анайылық рет: Жекеше: 1жақ ) атам, апам, балам 2 жақ ) атаң, апаң, балаң 3 жақ ) атасы, апасы, баласы. Кө пше 1 жақ ) аталарым, аналарым, бастарым, 2 жақ ) аталарың, аналарың, балаларың, 3 жақ ) аталары, аналары, аттары, бастары,

Аналитикалық етістіктер -сыртқ ы қ ұ рылысы жағ ынан да мазмұ ны жағ ынан да аса бай, қ ызметі жағ ынан тө тенше ө рісті, ерекше категориясы. Мыс: шө лдеп кеттім, ұ йық тап қ алдым.

Апырым- ай! ай- қ ай! ә лди -ә лди! пай- пай! ау- қ ау! тарс -тұ рс! сорап -сорап. Осылай айтылатын сө здерді одағ ай сө здер дейміз.

Атау септігіне қ атысты септіктеуліктер. Септеулік: туралы, жайлы, сияқ ты, тә різді, секілді, ү шін, сайын. Отан ү шін ерлік жаса.

Атаушы сө здер- есімдер, етістіктер-заттық ұ ғ ымдардың жә не ойша зат ретінде тұ спалданатын тү сініктердің аттарын сондай-ақ заттарғ а тә н ә р алуан тұ рақ ты белгілер жайындағ ы тү сініктердің атттарын білдіреді.

Атауыш сө з. Белгілі бір ұ ғ ымның атауы болатын мағ ыналы сө здер. Адам(кім? )тау(не? )

Ә рі лексикалық, ә рі грамматикалық мағ ыналарды білдіретін сө здің бө лшегі. Тү бір морфема

Барыс септігін мең геріп байланысқ а тү сетін септеулік шылаулар: дейін. таман. қ арай

Барыс септігіне қ атысты септеуліктер. Септеулік: дейін, шейін, қ арай, тарта, таман, жуық. Тү ске дейін жү зге жуық хат жібердік.

Барыс септік жалғ аулы сө здер қ атары. Кітабыма, дә птерің е, ү йіне

Беделді етіс: істі біреу арқ ылы істеуді. М: хат жаздырды, ө лең айттырды т. б

Бейнелеуіш. Кө ру арқ ылы сипаттайтын еліктеу сө з. сылқ, жалт, морт.

Белгісіздік есімдігі- заттты, сың дық белгіні, санмө лшерді, жорамалдап кө рсетеді. Мыс: кейбіреу, ә лдекім, бірнеше.

Болжал мә нді модаль сө здер арқ ылы жасалғ ан сө йлем: Би ә кесі тіс жарып, ештең е айта қ ойғ ан жоқ білем. Абылай, мү мкін, осы болар. Қ азекең жыбырламай тұ ра ма, біреу Дә рменді кө рсете қ ойса керек

Болжалдық – заттың санын болжап кө рсетеді.

Болжалдық мағ ына бертін демеуліктер. Септеулік: -ау, -мыс, -міс, кейде. Мыс: Ертеде бір ә улие кісі болыпты-мыс.

Болжалдық сан ессімдер қ атары. Жү здей, бес-алты, бірер

Болжалдық сан есім қ олданылып тұ рғ ан сө йлемді анық та. Ұ зын скө шесі тө ртеу-бесеуден, кө лденең кө шесі жеті-сегізден аспайды

Болымды етістік –істің жү зеге асуын білдіреді. айт, айтады.

Болымсыз етістік- істің жү зеге аспауын білдіреді. кетпе, барғ ан жоқ.

Болымсыздық есімдігі-болымсыздық мағ ынаны білдіреді. Мыс: еш +(кім, бір, қ айда, қ ашан, т. б)дә нене, ештене.

Болымсыздық мағ ына беретін демеуліктер. Септеулік: тү гіл, тұ рсын, тұ рмақ. Мыс: Сен тү гіл мен де бес алғ ан емеспін.

Бө лшектік – заттың бө лшектік санын білдіреді. Мыс: екіден бір, екі жарым, бір бү тін оннан екі.

Біреулердің сө зіне сү йену арқ ылы не бір нақ ты дерек негізінде білдірілетін сө йлеушінің пікірі арқ ылы нақ тыланатын модальдық мағ ынаны кө рсететін сө йлем: Ашу-дұ шпан, ақ ыл-дос деген екен. Ә сіресе, жандарал кең сесі ашулы дейді. Алты айдан кейін қ айтарады деген сө з бар

Бірың ғ ай бірікен сө здер қ атары. Қ ұ мшекер, орынбасар, ақ қ у, тасбақ а, қ аламсап

Бірың ғ ай жай септеу қ атары. Кітаптың, білімге, ү йге, білімнің, қ ағ азда

Бірың ғ ай кү рделі сө здер қ атары. Бү гін, алабота, темір жол

Бірың ғ ай кіріккен сө здер қ атары. Биыл, бү гін, қ ыстыгү ні, Қ арлығ аш

Бірың ғ ай тә уелді септеу қ атары. Ә кесіне, ү йіне, қ ұ жатында, дә птеріме, кө зің е, кітабыма

Бірың ғ ай туынды сө здер қ атары. Малшы, оқ ушы, білім, ұ шқ ыш, ұ йымшылдық

Бірігу жә не ық шамдалу жолымен жасалғ ан ү стеулер: ендігә рі

Біріккен есімдік. Мыс: ә лдеқ ашан, ешбір.

Біріккен сө з бар сө йлемді табың ыз. Ешкім де, ешнә рсе де ұ мытылмайды

Біріккен сө з комп. мағ ына жағ ынан да форма жағ ынан да елеулі ө згерістерге ұ шырамай-ақ ө зара бірігіп инақ талғ ан бір тұ тас лексика-семантикалық мағ ына білдіретін кү рделі сө з. Біріккен сө здер сабақ таса не салаласа қ ұ ралады.

Вербалдану- етістікке айналу

Грамматика ғ ылымының синтаксистен бө лек тарауы. Морфология

Грамматикалық негізгі ұ ғ ымдар: грамматикалық форма. септік жалғ ауы, тә уелдік жалғ ауы

Грамматикалық тұ лғ а, грамматикалық мағ ына бірліктерінен пайда болатын категория. Грамматикалық категория

-ғ алы, -гелі, -қ алы, -келі. Мыс: бергелі.

-ғ ан, -ген, -қ ан, -кен. Мыс: алғ ан.

-ғ ы-, ғ і, -қ ы, -ғ і. Мыс. жазғ ы, кү згі.

-ғ ыш, -гіш, - қ ыш, -кіш. мыс: сыпырғ ыш

-дай, -дей, -тай, -тей. Мыс: тастай, судай.

-дайын, -дейін, -тайын, -тейін. Мыс: тотыдайын, жорғ адайын.

Дара ү стеу -бір ғ ана тү бірден тұ рады. ілгері, былтыр.

⇐ Предыдущая 123 4 5 Следующая ⇒