Кәдімгі солтүстік ашық сұр топырақ (шифры 1291)

V. Зерттелетін аудан топырақ тарының балл бонитет балдары (кесте тү рінде сол ауданда кездесетін топырақ тардың бонитет балдарын ең азынан ең кө біне дейін орналастырып жазу)

Кә дімгі солтү стік ашық сұ р топырақ (шифры 1291)

Терең дік Гумус Na Mg

0-15 0, 96 0, 13 2

15-35 0, 66 0, 11 2, 8

35-57 0, 61 0, 11 2, 8

57-82

82-110

Б = Г% (10-50см)*100*К1......... Кn

2/7

Г- гумус мө лшері

Топырақ критерийлері:

k1- натрий – 0, 11

k2- магний- 1

k3- жер асты суы – 0, 9

k4- тастылығ ы – 1

k5- тұ здылығ ы – 0, 9

k6- мех-қ қ ұ рам – 0, 9

k7- топ қ абаты – 1

Г = 15*0, 96+20*0, 66+22*0, 61

= 0, 71

Na = 15*0. 13+20*0. 11+22*0. 11

57 = 0. 11

Б = 0, 71*100*0. 1*1*0. 9*0. 9*0. 9*1*1

7 = 7. 3

VI-VII Топырақ тарды бонитировкалау нә тижелеріне статистикалық талдау жү ргізу Балл бонитет картограммасын жасау ә дістері

Ауылшаруашылық ө ндірісінің қ ажеті ү шін топырақ картасы жә не арнайы зерттеу мә ліметтеріне сү йене отырып, топырақ картограммалары жасалынады. Топырақ картограммасы деп, топырақ жамылғ ысының бір немесе бірнеше қ ұ рам-қ асиеттері кө рсетілген сызбаны айтады. Олар топырақ картасына қ осымша толық тырулар немесе тү сініктемелер береді.

Ө ндіріс салаларында ең кең қ олданылатыны агрохимиялық картограммалар (топырақ тың сілтілігі, қ ышқ ылдылығ ы, қ оректік заттармен қ амтамасыз етілуі жә не т. б. ).

Мұ ндай картограммаларды топырақ тың жеке немесе аралас ү лгілерінің талдау мә ліметтеріне сү йене отырып жасайды. Топырақ зерттеулері жү ргізілетін топографиялық негізге топырақ тан жаппай талдауғ а аралас ү лгі алғ ан жерлерді нү ктемен белгілейді, оның алымында ү лгі алынғ ан кескін нө мірі, бө лімінде ү лгінің талдау нә тижелерінің мағ лұ маттары жазылады. Мысалы, 7, 6 57 - 57- аралас ү лгі алынғ ан жердегі кескін нө мірі, 7, 6 - топырақ ортасының сілтілігі. Картограмманы жасағ ан кезде кө рсеткіштері бірдей топырақ тар бір топырақ нұ сқ асына біріктіріледі.

Нұ сқ а шекаралары ө ндірістік учаскелердің ерекшеліктеріне (ауыспалы егіс, игерілу тә сілі жә не т. б. ) сү йене жә не сонымен қ атар, бірің ғ ай топырақ жамылғ ысы массивтері бойынша жү ргізіледі. Міне, сондық тан агрохимиялық картограммалардағ ы нұ сқ алар кө рінісі кө п жағ дайда тік бұ рышты, ал олардың шекара сызық тары тү зу сызық ты болып келеді. Картограммада қ олданылатын кө рсеткіштер Қ Р Ауылшаруашылық министрлігінің арнайы тө л қ ұ жатымен бекітілген. Бұ л кө рсеткіштерді біз картограмма экспликациясын жасағ ан кезде пайдаланамыз. Олар тө менде 5-кестеде келтірілген.

Топырақ картограммасында сілтілік дең гейлерін кө рсету

Топ №	Шартты бояу	Сілтілік дең гейі	рН кө рсеткіші
	Жасыл	Бейтарап	6, 0-7, 0
	Сарғ ыш	Сә л сілтілі	7, 0-7, 5
	Кү лгін	Сілтіл	7, 5-8, 5
	Қ ызғ ылт	Кү шті сілтілі	> 8, 5

Агрохимиялық картограмма мағ лұ маттарын пайдаланғ ан кезде топырақ тың гранулометриялық қ ұ рамын ескерген дұ рыс. Себебі, қ оректік заттардың жең іл жә не ауыр топырақ тардағ ы дең гейлері бірдей болғ анның ө зінде де оғ ан берілетін тың айтқ ыштардың мө лшері ә ртү рлі болады. Сол себепті, картограмма жасағ ан кезде топырақ нұ сқ алары шекараларын оның гранулометриялық қ ұ рам бойынша жү ргізеді.

Топырақ тарындағ ы қ оректік заттар мө лшері бойынша айырмашылығ ы шамалы шаруашылық тарды мү мкін болғ анша біріктіріп бір картограмма жасау керек.

Тө менгі 6, 7, 8, 9-кестелерде топырақ картограммаларында топырақ тардың қ оректік заттармен қ амтамасыз етілу жағ дайына байланысты олардың шек мө лшерлері келтірілген.

Топырақ тардың қ ара шірінді мө лшері бойынша бө лінуі.

Топ №	Шартты бояу	Қ амтамасыз ету дә режесі	Гумус мө лшері, %	Гумустік дең гейі
	Ашық -кө к	ө те тө мен	< 2, 0	ө те тө мен
	Кө к	тө мен	2, 1-4, 0	тө мен
	Қ анық қ ан кө к	орташа	4, 1-6, 0	орташа
	Ашық жасыл	кө терің кі	6, 1-8, 0	кө терің кі
	Жасыл	жоғ ары	8, 1-10	жоғ ары
	Кү ң гірт жасыл	ө те жоғ ары	> 10	ө те жоғ ары

Топырақ қ ұ рамындағ ы жең іл ыдырайтын азот жә не нитраттардың мө лшеріне қ арай бө лінуі.

№	Шартты бояу	Жең іл ыдырайтын азот, мг/кг		Нитратты азот, мг/кг	Азот мө лшер
№		Тюрин бойынша	Корнфильд бойынша	Пейве бойынша	Азот мө лшер
	Қ ызыл Қ ызғ ылт Сарғ ыш Жасыл Кө кшіл Кө к	< 30 31-40 41-50 51-70 71-100 > 100	< 100 101-150 151-200 > 201	< 5, 0 5, 1-8, 0 8, 1-15, 0 15, 1-30, 0 30, 1-60, 0 > 60	ө те тө мен тө мен орташа кө терің кі жоғ ары ө те жоғ ары

Егер зерттелген территорияда тастар кө п болғ ан жағ дайда, онда топырақ тардың тастылық картограммасы жасалынады. Топырақ бетінің тастармен кө мкерілуіне байланысты олар мына топтарғ а бө лінеді.

Топырақ тарды тастылық дең гейі бойынша топтастыру

Топ №	Шартты Бояу	Тастылық дең гейі	Топырақ бетінің тастармен кө мкерілуі, %
	Сарғ ыш Кү лгін Қ ызғ ылт Қ ызыл	сә л тасты орташа тасты кү шті тасты ө те кү шті тасты	< 10 10-20 20-40 > 40

Қ азақ станның солтү стік, орталық жә не батыс ө ң ірлерінде кешенді топырақ жамылғ ыларда кебір, ал оң тү стік жә не оң тү стікшығ ысында сортаң топырақ тардың пайыздық ү лесін кө рсететін картограммалардың маң ызы зор. Топырақ тардың бұ ндай картограммаларын жасау ү шін топырақ та сің ірілген натрий мен сің ірілген катиондардың жиынтығ ы жә не топырақ тың су сү зіндісіндегі тұ здар мө лшерлері мен олардың иондық қ ұ рамы туралы мағ лұ маттар керек. Осы кө рсеткіштер бойынша топырақ картограммасы мына тө менгі кестеде келтірілген мә ліметтерге сү йене отырып қ ұ растырылады.

Кешенді топырақ нұ сқ аларындағ ы кебірлердің

пайыздық ү лестері

Топ №	Шартты бояу	Массивтің жыртуғ а жарамдығ ы	Кебірлердің кешенді топырақ нұ сқ асындағ ы ү лестері, %
	Топырақ тың тү сі нұ сқ адағ ыдай Ашық кү лгін Кү лгін Кү ң гірт кү лгін	Жыртуғ а жарамдылығ ы жең іл Жыртуғ а жарамдылығ ы орташа Шартты жарамды Жыртуғ а жарамсыз	< 10 10-25 25-50 > 50

Тұ зданғ ан топырақ тардың картограммасын жасағ ан кезде олардың ә рбір нұ сқ асы тұ здану дең гейі бойынша бө лінеді (12- кесте). Олардың ішіне ыза сулардың жату терең дігі мен минерализациялану дең гейлері де кө рсетіледі.

Топырақ тарды тұ зданғ ан қ абаттың жату терең діктері

бойынша топталуы

Топ №	Шартты бояу	Тұ здану дең гейі бойынша	Тұ зды қ абаттың жату терең дігі, см
4	Қ ызыл Кү лгін Сары Кө к Жасыл	Тұ зданбағ ан Терең тұ зданғ ан Терең сортаң данғ ан Сортаң данғ ан Жоғ ары сортаң данғ ан	> 200 150-200 80-150 30-80 > 30

Кейде, қ ажетті болғ ан жағ дайларда, шаруашылық топырақ тарының қ алың дығ ын кө рсететін картограммалар жасалынады.

Жел мен су эрозиялары қ арқ ынды байқ алатын аудандарда топырақ тардың эрозияғ а ұ шырау дең гейін кө рсететін картограммалар жасалынады. Картограммада топырақ тардың эрозияғ а ұ шырау дең гейлеріне байланысты топырақ тарды 9 топқ а бө леді.

I. Егіншілікке қ арқ ынды игерілетін жерлер:

1. Су жә не жел эрозиясына ұ шырамағ ан жерлер.

2. Эрозияғ а сә л ұ шырағ ан жерлер (беттік су ағ ысы осы жердің тө менгі жақ бө лігіне қ ауіп ә келеді). Эрозияны болдырмау жә не беткі ағ ысты тоқ тату ү шін қ арапайым агротехникалық шараларды қ олданады. Оларғ а терең жырту, қ апталды кө лденең бағ ытта жырту жә не себу, егістікте жалдар мен ойық шұ ң қ ырлар жасау жә не т. б.

3. Эрозияғ а орташа ұ шырағ ан. Эрозияны болдырмау ү шін жоғ арыда келтірілген шаралардан бө лек, қ ұ рғ ақ аудандарда отамалы дақ ылдар ү шін ү здік-ү здік арық тарту, ылғ алды аудандарда қ апталдарды кө лденең бағ ытта қ ашылау, ал жаң быр нө серлетіп жауатын аудандарда су ағ атын жырық тар жү ргізу керек. Жел эрозиясы басым жерлерде атыздарды сақ тау ү шін топырақ ты сыдыра жырту керек. Осы жоғ арыда кө рсетілген топырақ тардың ү ш тобын шаруашылық та қ алыптасқ ан ауыспалы егістікте пайдалануғ а болады.

4. Эрозияғ а кү шті шалдық қ ан жерлерде онымен кү ресу ү шін арнайы шаралар қ олданылады: танаптарды буферлік (қ орғ аныс) жолақ тармен бө лу (тұ рақ ты жолақ тар жасау), танаптарда кезектесіп ауысатын жің ішке жолақ жасау (жолақ ты егіншілік). Гидротехникалық шараларғ а терраса жолақ тарын, кө лденең бағ ыттағ ы қ ұ рылымдар немесе негізгі ауылшаруашылық техникасы жү ретін жалдарын жасау жатады. Тө ртінші топтағ ы топырақ тарды эрозиядан нақ тылы қ орғ ағ ан жағ дайда бақ, жү зімдік жә не т. б. пайдалануғ а болады. Егер эрозияғ а қ арсы шаралар қ арастырылмағ ан жағ дайда, бұ л жерлерді уақ ытша, арнайы топырақ ты эрозиядан қ орғ ау ауыспалы егіс жү йесіне кіргізіп, оғ ан кө п жылдық шө птер егу керек. II. Ө ң деуге шектеулі жарамды жерлер:

5. Су жә не жел эрозиясына ө те кү шті шалдық қ ан жерлер тұ рақ ты ауылшаруашылық дақ ылдарын егуге жарамайды. Олар негізінен эрозияғ а кү шті шалдық қ андық тан жыртуғ а шектеулі. Бұ ндай жерлер шабындық пен жайылымдар ү шін қ олданылады. 73 Оларды топырақ ты қ орғ ау ауыспалы егістігіне кіргізіп, 1-2 танабына дә нді дақ ылдар, 5-10 танабына кө п жылдық шө птер егіледі. III. Жыртуғ а жарамсыз жерлер.

6. Топырақ ты қ орғ ау ауыспалы егістігіне кіргізуге жарамсыз жерлер. Бұ ндай жерлер шабындық пен жайылымғ а пайдаланады. Оларда тек топырақ тың беткі жағ дайын жақ сарту шараларын қ арастыру керек.

7. Жоғ арыдағ ыдай, бірақ жайылымғ а тек топырақ бетін жақ сартқ аннан кейін қ олдануғ а болады.

8. Егіншілікке, шабындық пен жайылымғ а жә не орман ө сіруге жарамсыз жерлер.

9. Егіншілікке, шабындық пен жайылымғ а жә не орман ағ аштарын ө сіруге мү лдем жарамсыз жерлер (жар қ абақ, жартас, қ орым тас жә не т. б. жерлер).

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 5 6 789 10 Следующая ⇒