Өй конъяғы

Бер туғ ан ҡ айнағ ам бер ҡ атлы, эскерһ еҙ кеше. Нимә хаҡ ында һ ү ҙ башлаһ аң да шуны ысынғ а алып ышана ла ҡ уя. Ҡ атынымдың ү пкә лә п тыйыуын ҡ олағ ыма ла элмә й уның менә н ә ң гә мә ҡ орғ анда хаттин аштырып шыттырырғ а, фә стерергә яратам. Шунан лә ззә т алам, ҡ ыҙ ыҡ табам.

Ҡ унаҡ йыйып алырғ а иттек. Абруйлы табынғ а ике шешә затлы конъяк та һ а-тып алдым. Ҡ атыным шартына тап килтереп шешә лә рҙ ә ген гә лсә р графинғ а ҡ ой-ҙ о.

Ҡ айнағ ам эсемлекте тейешенсә юғ ары баһ аланы:

– Шә п бит был нә мә ң, кейә ү!

– Бә й, аҡ са емеше тү гел, баҡ са емеше, шә хсә н һ еҙ ҙ е һ ыйлайым тип ө й ша-рттарында маташтырҙ ым!

– Нишлә птер тә ү лә п ауыҙ итеү ем, был хаҡ та элгә ре тумбытманың да?

– Һ орамағ ас ө ндә шмә гә нем…

Ҡ атыным ҡ ыҫ ыла һ алды:

– Бынау француз салатын тә млә п ҡ арайһ ың мы, ағ ай? - Минең яҡ ҡ а уҫ ал те-ксә йҙ е. - Ә һ ин юҡ -барҙ ы тылҡ ығ ансы ҡ алғ ан ҡ унаҡ тарҙ ы ҡ ара!

Һ ауа алыштырырғ а сыҡ ҡ ас ҡ айнағ ам эргә мә килде:

– Ҡ арындаш ө ҫ тә л артында һ ө йлә шеп бө тө ргә бирмә не.

– Кү п һ ө йлә йһ ең тип ул мине гел шулайтып тыя ла ҡ уя.

– Теге ө й конъягын нисегерә к итеп эшлә ргә кә рә клекте тө шө ндө р ә ле?

– Бө тә кеше ө йҙ ә генә коньяк етештерә башлаһ а магазиндағ ын кем һ атып алыр?

– Ә мин һ ине иң яҡ шы кейә ү ҙ ә рем исемлегендә йө рө ткә н булам тағ ы.

– Ярай, сер генә итеп еткерә м, тик башҡ аларғ а таратаһ ы булма! - Ситкә рә к алып киттем. - Ызнашит былай: 10 литрлыҡ биҙ рә лә ге һ ырағ а ун ҡ ап плиткә ле шоколад тө шө ргә ндә н һ уң уны йылы урынғ а урынлаштыраһ ың. Теү ә л ун кө ндә н конъяк ә ҙ ер! Магазиндан шешә лә п кенә һ атып алаһ ың, ә бында мө лдө рә мә тулы бер биҙ рә, кү ҙ алдың а килтер!

Аҙ на самаһ ы ү ткә с телефон шылтыраны:

– Кейә ү, биҙ рә лә ге нимә ҡ ызлап тик ултыра, ө лгө рө ргә йыйынмай ҙ а! Теге саҡ берә й ғ иллә һ ен ә йтеп еткермә нең ме ә ллә?

– Һ ыраның маркаһ ы йү нлеме?

– «Жигулевский»

– Һ ә йбә тен һ айлағ анһ ың. Шоколадтарың дың атамаһ ы?

– Булғ ас булһ ын, тип «Альпен гольд»ты алғ айным.

– Маладис. Ә ле ө лгө рмә гә н конъягың ниндә йерә к тө ҫ тә?

– Нисек бар шулай. Ә һ алғ аным биҙ рә тө бө нә һ ылашҡ ан.

– Һ ауытты ҡ айҙ а урынлаштырҙ ың?

– Баҡ сағ а, сейә, ҡ арағ ат ҡ ыуаҡ тары араһ ына, бисә кү ҙ енә н йырағ ыраҡ ергә.

– Шоколадтарҙ ы шул килеш тө шө рҙ ө ң мө?

– Һ уң шулай тип ө йрә ттең бит.

– Хә терең де эт талағ ыры, ә йтеп еткермә гә нмен дә баһ а! Уларҙ ы иң тә ү лә ит турағ ыстан ү ткә рергә, йә ҡ ырғ ыста ҡ ырырғ а кә рә к. Тиҙ иреп һ ыраны ә сетһ ен ө с-ө н шулай эшлә нә. Ә леге мә лдә ҡ айынбикә ө йҙ ә ме?

– Эштә. Кискеһ ен генә ҡ айта.

– Был мә шә ҡ ә ткә уны ҡ атнаштырмай дө рө ҫ эшлә гә нһ ең. Ҡ атын-ҡ ыҙ ҙ ың ау-ыҙ ында һ ү ҙ ятмай бит ул. Бер-береһ енә шылтыратыша һ алып баралар.

Ҡ ыҙ ыҡ тың аҙ ағ ын кү рергә ҡ айнағ аларғ а ашыҡ тым. Ул мин барғ анда ҡ ул-баш-ын буяп яртылаш ирегә н һ оро боламыҡ тарҙ ы ит турағ ыстан ү ткә реп аҙ аплана ине. Мине кү ргә с һ ө рә нлә п ебә рҙ е:

– Теү ә л ун кө ндә н ҡ унаҡ йыям, кейә ү. Табынымдың тү рендә булырһ ың, ө й коньягын тә млә п ҡ арарһ ың!

Мин гел глаунай юлдан йө рө йө м.

Рә хмә тулла бабайҙ ың ғ ү мер юлы машина менә н айырылғ ыһ ыҙ бә йле. Яу юлдар-ын полуторкала ү ткә н. Ҡ айтҡ ас оҙ аҡ йылдар «Москвич»та йө рө нө, шунан «Жиг-ули» һ атып алды, бө йө к Ең еү байрамы алдынан техникаһ ын яң ыртырғ а телә п ра-йон ү ҙ ә генә н ҡ аҡ шауы еткә н, номерһ ыҙ «десятка» ишаратын алып ҡ айтты. Ветер-аныбыҙ тә ү ә ккә л холоҡ ло, башкиҫ ә р рухлы, яндырай ә ҙ ә м. Һ ә р тотонғ анын ү ҙ е ә й-тмешлә й «саң борхотоп, ат ө ркө тө п» башҡ арырғ а ярата, туҡ һ анын теү ә ллә һ ә лә һ ис тә бирешергә телә мә й, ө ҙ ә баҫ маһ а ла теремек кенә ҡ ымғ ырлай. Ә бейе лә ун-ың холоҡ -фиғ еленә ө йрә неп бө ткә н, кү нгә н. Шулай булмай тағ ы, етмеш йылдан ашыу бергә йә шә йҙ ә р. Һ уң ғ ы алғ ан машинаһ ы сығ ынлағ ан аттай ө ҙ лө кһ ө ҙ бер яҡ -ҡ а тартһ а ла уны йү нә тергә ашыҡ май Рә хмә тулла, рулен уң яҡ ҡ а шаҡ ара тартып елдерә. Мө лкә тенә дә ү лә т номеры һ уғ ыуҙ ы ла ү ҙ енсә ың ғ ай хә л итте - ал яҡ ҡ а иҫ -ке «Москвич»ыныҡ ын беркетте, артҡ а уртансы «Жигули»һ ыныҡ ын таҡ ты. «Ятты-ҡ ы тү гел, ә ү ә ле ү ҙ емдең хә лә л аҡ сағ а алғ андарҙ ыҡ ы», тип аң латты ул был зирә к алымын эштең айышына тө шө нө п етмә гә н томаналарғ а. Яң ыраҡ:

– Олатай, водитель танытмаң бармы ул? - тип һ орарғ а йө рьә т иттем.

– Ә кә к же, һ ә р нимә лә теү ә л тә ртип кә рә к. - Ҡ арт белекле тө ҫ тә һ уҡ бар-

мағ ын юғ ары кү тә рҙ е. - Һ уғ ыш йылында алғ ан дө кә минт кү птә н туҙ ып эшлектә н сыҡ ҡ ас хә ҙ ер ветеран танытмаһ ын ғ ына ҡ улланам. Юлда туҡ тата һ алып бармай-ҙ ар, борсоғ ан хә лдә лә аҙ аҡ тан теге һ ө тимә р тоҡ омоноҡ олар, малай аҡ тыҡ тары честь биреп тороп ҡ ала.

Кү птә н тү гел бабайыбыҙ юлда ҡ азалана биреберә к ҡ уйҙ ы. Ауыл юлынан асф-альтҡ а сыҡ ҡ ан ерҙ ә ниндә йҙ ер иномаркағ а барып бә релгә н. Иномарканы һ ө ҙ гә н «десятка» бирешмә гә н, ветераныбыҙ ҙ а һ ин дә мин имен-аман. Юл хә рә кә те боҙ о-лғ ан ергә инспектор килә һ алып еткә н дә бабайыбыҙ ғ а ғ ә йеп тағ а икә н:

– Иномарка ехала по главной дороге, Вы нарушили дорожное движение, - ти икә н был.

– Кү реп торам, мосолман балаһ ыһ ың, бә с шулай икә н ниң ә беҙ ү ҙ ебеҙ сә, ә сә телендә аң лашмаҫ ҡ а, аралашмаҫ ҡ а тейеш?

– Так принято…

– Принято булһ а урыҫ менә н урыҫ са, башҡ орт менә н башҡ ортса һ ө йлә ш. Беҙ ҙ ә ике дә ү лә т теле иҫ ә плә нә.

– Виноват дед…

– Һ ә ммә геҙ ҙ ә ғ ә йеплеһ егеҙ, минауатһ ығ ыҙ шул. Ниндә й гө рлә п сә скә атҡ ан дә ү лә тте бө тө рө п ошо хә лгә ҡ алдыр сә ле! Баш китмә ле енә йә т бит был!

– Дед, давате по существу, - ти икә н иномарка хужаһ ы.

– По существу булһ а шул, атаң башын ҡ арап миң ә килеп бә релдең ме? Кү -рмә йһ ең ме ни, мин килә ятам?! Һ ин миң ә юл биреп, кеселекле баш эйеп, ихлас иҫ ә нлә шеп ҡ алырғ а обязан!

– Яң ы ғ ына инспектор аң латты бит, тө п юлдан мин килгә с һ еҙ туҡ тап ү т-кә рергә бурыслыһ ығ ыҙ.

– Һ ин кем, алланың ҡ ашҡ а тә кә һ еме? Кө тө п тор, ү ткә рҙ ем ти ү ткә рмә й ҙ ә! Телә һ ә ниндә й ә трә гә лә мдә р, бурҙ ар оло юлдан йө рө гә н саҡ та ветеран ниндә й йү нә леште тоторғ а тейеш? Хаҡ лыҡ һ ә м ғ ә ҙ еллек һ уҡ мағ ын! - тип янып киткә н ба-байыбыҙ. - Мин ғ ү мер баҡ ый глаунай юлды һ айланым, унан һ ис ҡ асан, ауыр ша-рттарҙ а ла тайпылманым!

– Һ уң олатай юл ҡ ағ иҙ ә һ ендә шулай яҙ ылғ ан… - тип мығ ырҙ ай икә н этеп алып барыуғ а бирешкә н ө лкә н лейтенант.

– Ғ ә ҙ еллек ҡ ағ иҙ ә һ ен беҙ һ уғ ыш яландарында ҡ аныбыҙ менә н яҙ ҙ ыҡ бик бе-лә һ ең килһ ә. Ул саҡ та һ ин генә тү гел, һ инең атай-ә сә йең дә тыумағ ан булғ андар-ҙ ыр ә ле. Хә ҙ ер был иномаркалағ ы нарушителде ебә р, тотҡ арлама, мин уны ғ ә фү итә м, ә һ ин кисекмә ҫ тә н район башлығ ына шылтыратып техника саҡ ырт. Машин-амды ҡ араштырып, рә ткә килтереп бирһ ендә р! Был маң ҡ а килеп бә релгә йне, ру-лем дә бер яҡ ҡ а тарта башланы, уны ла бер юлы кө йлә һ ендә р, сайпылғ ан майҙ ы, тү гелгә н яғ ыулыҡ ты элекке кимә ленә еткерһ ендә р, бына шу!

Ысынлап та бер нисә кө ндә н ремонтланғ ан машинаһ ына ҡ ырын ята биреберә к ҡ айтып тө штө Рә хмә тулла бабай. Ана ул урам тултырып саң борхотоп килә ята. Сә лә мә т кенә була кү рһ ен инде, һ айлағ ан һ уҡ мағ ында ла мажараһ ыҙ ғ ына йө рө -һ ө н.

Переменная женщина.

Ә ле Советтар Союзы бар саҡ та Заһ иҙ улла Солтангилдин 5-6 йыл тирә һ е ауыл Советы башҡ арма комитеты рә йесе вазифаһ ында эшлә п алды. Уғ а тиклем бү лек-сә нең бригадаһ ы иҫ ә плә нгә н кү рше ауылда хисапсы ине, шунан тырыш эшлә ү ен иҫ ә пкә алып бригадир итеп ү рлә ттелә р. Бригадағ а ҡ арағ ан кү рше Ашҡ аҙ ар һ ә м Ҡ аҙ ырша ауылдарында ул һ ә ммә һ е ө сө н яуап бирҙ е, социаль ө лкә гә ҡ арағ ан бар-лыҡ мә сьә лә лә рҙ е лә ың ғ ай һ ә м ваҡ ытында хә л итте. Ә йтер инем, ул ауылдашта-ры ө сө н бер юлы Алла ла, мулла ла, ғ ә ҙ ел хө кө мдар ҙ а булды. Заһ иҙ улла алышты-рғ ыһ ыҙ, талантлы ойоштороусы. Холҡ о киноларҙ а кү ргә н легендар командарм Василий Иванович Чапаевтыҡ ына тартым. Наҙ анлығ ын, томаналығ ын, белеменең һ айлығ ын Хоҙ ай Тә ғ ә лә нә н бирелгә н тапҡ ырлығ ы, ү теп сығ ып барғ ан ә рһ еҙ леге, кү ң ел һ иҙ герлеге һ ә м зирә клеге менә н йә шерә, боҫ ормалай белде. Белеме тулы булмағ ан урта кимә лдә н уҙ маһ а ла райком йү нә лтмә һ е буйынса ситтә н тороп Ба-ймаҡ ауыл хужалығ ы техникумын тамамланы. Хә йер, нимә гә инде уғ а ундай уҡ -ыу? Былай ҙ а ҡ ырсылыҡ эштә рен биш бармағ ылай яттан белде, институтты там-амлағ ан шыйыҡ быуынлы йә ш белгестә р уның етди һ ынауҙ ар ү ткә н тормош тә ж-рибә һ енә таяндылар, файҙ а килтергә н ырамлы эш алымдарын ө йрә нделә р. Заһ и-ҙ улланың етә ксе кешене йә млә мә гә н, биҙ ә мә гә н бер етешһ еҙ леге булды - урыҫ са-ны икмә к-тоҙ лоҡ ҡ ына белде. Шулай булмай тағ ы, ғ ү мере бит тө пкө л ауылда ү тк-ә н. Бригадир сағ ында райком пленумында аң ын-тоң он айырып, абайлап тормай-ынса сығ ышына тоҙ лап-борослап урыҫ һ ү генеү ен дә ҡ ушып ебә рҙ е бер тапҡ ыр. Оятың дан ят та ү л инде. Алдан тикшереп партком ултырышы раҫ ламағ ан ул сығ -ыш ө сө н, эш ү ткә с, «аҡ эттең бә лә һ е ҡ ара эткә », тигә ндә й райком бюроһ ында сов-хоздың партком секретаре Айытбай Хө сә йенович Нә ҙ ерғ оловҡ а ҡ аты шелтә лә иғ -лан иттелә р. Ә гә р Заһ иҙ улланы саҡ ыртһ алар тағ ы ә ү ә лге сығ ышына ө ҫ тә п хә тә р-ерә ген ысҡ ындырып ебә реү е бик тә ихтимал бит, шуғ а кү рә уғ а теймә нелә р. Рай-он шаулатҡ ан тарихи сығ ыштан һ уң ҙ ур йыйылыштарҙ а ағ айғ а башҡ аса һ ү ҙ бир-мә нелә р, арыу эшлә й, тип маҡ тап-хуплау менә н генә сиклә нделә р, шө һ рә т ҡ ағ -ыҙ ҙ арын тапшырғ ан мә лдә рҙ ә лә тантана боҙ олоп ҡ уйыуҙ ан шө бһ ә лә неп уны тиҙ генә сә хнә нә н тө шө рө п ебә реү яйын ҡ аранылар. Урындағ ы һ айлауҙ арҙ ан һ уң ау-ыл Советының беренсе ойоштороу сессияһ ында Солтангилдинде ө с ауылғ а башл-ыҡ итеп һ айлап ҡ уйҙ ыҡ. Ул заманда вазифанан баш тартыуҙ ы кү ҙ алдына килтер-ергә лә ярамай, ҡ айҙ а ебә рһ ә лә р шунда барырғ а һ ә м намыҫ лы эшлә ргә кә рә к, па-ртияның ҡ ушыуы, кү рһ ә тмә һ е кире ҡ аҡ ҡ ыһ ыҙ! Ошо тә ң гә лдә лә райком уның урыҫ са белмә ү ен шыма ғ ына хә л итте: сессияғ а райондан башҡ орт вә килдә ре килә һ ә м рә йес ҡ ағ ыҙ -фә лә нгә ҡ арамай саф башҡ орт телендә, халыҡ ижады ө лгө лә рен киң ҡ улланып сығ ыш яһ ай. Беҙ гә, депутаттарғ а сә сә н телле ағ айыбыҙ ҙ ы тың лап ултырыуы ү ҙ е бер кинә нес. Ә гә р урыҫ телен дә бына ошолай, һ ыу һ ымаҡ эсһ ә, биллә һ и, тип ә йтә м, ораторлыҡ та Заһ иҙ уллағ а яҡ ын-тирә лә тиң лә шеү се булмаҫ ине!

Мә ктә птә н, дә рестә н ҡ айтышлай ауыл Советына һ уғ ылдым, партия ойошмаһ ы секретары булараҡ килә һ е сессияның кө н тә ртибе буйынса һ ө йлә шеп-кә ң ә шлә ш-еп алаһ ы бар.

Мин барып ингә ндә рә йес телефондан район менә н һ ө йлә шә ине. Кү ҙ ҙ ә ре аҡ -айғ ан, ү ҙ е кө сө ргә неү ҙ ә н бурҙ аттай ҡ ыҙ арғ ан, тимә к ә леге мә лдә урыҫ са аралашып маташа. Ә боронғ о, бормалы телефондың тауышы ү тә кө слө, тотош кабинетҡ а яң -ғ ырап ишетелә.

– Скоко рас мужны пә фтә рә йт, срушно приезжә йте! Или я пазваню в райк-ом!

Райком һ ү ҙ е теге остағ ыны һ ипһ ендерә булһ а кә рә к, шуғ а трубканы ырғ ытыр-ғ а йө рә ге етмә й аралашырғ а мә жбү р:

– Яснее говорите пожалуйста, вы куда звоните?

– Куҙ а, куҙ а… Это прсиҙ ә тель силсә ү итә Солтангилдин биспакует, из дере-вни Сабырово. Это бальница, радильный дум?

– Да, больница, только не роддом, а станция скорой помощи.

– Если скурая пумыш, немедленно приезжә йте!

– Зачем?

– У меня тут… э-э-э тулстая женщина!

– Она рядом с Вами?

– Откуҙ а! Эсен ҡ осаҡ лағ ан да ү ә лә йется дома, пә стилендә. Уй-ах гә ү ә рит, бү льны гә ү ә рит…

– Ну и что женщина. Что с ней?

Заһ иҙ улла ағ ай телефондың микрофонын усы менә н ҡ аплап миң ә шыбырҙ аны:

– Тиҙ генә ә йт, ҡ орһ аҡ лы бисә урыҫ са нисек була?

– Женщина с животом!

– У этой женщины… жибут!

– С кем она живет-то?

– Кем менә н булһ ын, аң ра, хә лә л ире менә н! С мужем!

– Прекрасно пусть живет и дальше.

– Нисек инде прикрасно? Если прикрасно и званит бы не стал. Пагаҙ и, у вас муж есть?

– При чем тут я?

– Как причум? Я вид с табой разгавариваю. Скажи есть или нет, ә ллә еҫ лә -

неп ү тмә й ултырғ ан ултыраҡ ҡ ыҙ һ ың мы? - Сымдың теге осондағ ы тауыш ү ҙ енә те-йешен аң лай барыбер.

– Да, я замужем.

– Ну и прикрасно. Муж Вас иногда тругает?

– Трогает?!

– Ну, как мужик? По начам! Твои мягкие, выпуклые миста?

– Вы нахальный, наглый, невоспитанный человек, я ложу трубку!

– Только папробуй, сразу пазвоню в райком!

Эткеле-тө рткө лө аралашыу дауам итә.

– Вот эту женщину муж тругал-тругал, тругал-тругал и у нее появился жи-бут. Понятно?

– Ничего не поняла! Говорите простым русским языком!

– Я и гә ү ә рю чистым русским языком! Унда һ ин ахмаҡ ты кем генә ултырт-ып ҡ уйғ ан икә н, глупая баба! Дура!

– Выбирайте выражение, вы меня оскорбляете, унижаете!

Заһ иҙ улла ағ ай телефон трубкаһ ын ауыҙ ынан алыҫ латты:

– Был ҡ ойолдороҡ ҡ а ә ҙ ә мсә аң латыу тә ки барып етмә й бит, ә? Хә ҙ ер инде ә йт, быуаҙ бисә нисек була?

– Беременная женщина.

– Ыслушай, это… у меня тут переменная женщина! Пе-ре-мен-на-я! Ү ә т!

– Что у нее там переменилась в конце концов?

– Ә пә т двадцать пять, я же об этом уже гә ү ә рил. С мужиком ыспала, хә йер-һ еҙ, вот она и переменилась!

– С Вами рядом есть кто-нибудь, дайте ему трубку.

Трубка минең ҡ улғ а кү сте, ә ң гә мә нең айышын кү птә н тө шө нө п ө лгө ргә йнем инде:

– У нас тут беременная женщина, срок подошел, пожалуйста, срочно при-езжайте.

– Поняла, ждите, выезжаем.

Заһ иҙ улла ағ ай оло эш, мө һ им йомош башҡ арғ андай тирлә гә н маң лайын һ ыпырҙ ы:

– Ауыл Советында эшлә ү шул тиклем ауыр һ ә м яуаплы, ҡ устым, район ме-нә н һ ө йлә шеп-аң лашҡ ансы йә нең сығ а яҙ а!

Мин уның исемен ҡ айҙ ан белә йем.

Нә ғ имә ҡ арсыҡ 90 йә шен теү ә ллә п вафат булды. Ү ҙ ғ ү мерендә кү пте кү ргә н, кү пте кисергә н кеше ине ул. Коллективлашыу осоро, репрессия йылдары, фин, бө йө к Ватан һ уғ ышы хаҡ ындағ ы хә тирә лә рен бө гө нгө лә й кү реп асыҡ хә терлә не. Дү ртме ә ллә биш тапҡ ырмы тормошҡ а сыҡ ҡ ан, ә ммә ирҙ ә ре тө рлө сә бә птә р арҡ аһ ында ү лгә ндә р. Һ уң ғ ы кө ндә ренә саҡ лы улы менә н килененең ҡ улында ир-кенлектә, байманлыҡ та йә шә не, урыны гел тү рҙ ә булды. Борон бит ирҙ ә ренә исе-млә п ө ндә шмә гә ндә р «һ ин», йә «атаһ ы» тигә н дә ҡ уйғ андар. Ҡ ыҙ ыҡ кү реп Нә ғ и-мә ҡ арсыҡ тан ҡ айта-ҡ айта тө псө нә лә р икә н: «Инә й, дү ртенсе ирең дең, олатайҙ ың исемен хә терҙ ә н сығ арғ ан да ебә ргә нбеҙ се. Һ ин уғ а кем тип ө ндә шә инең ә ле? » Ә ул былай тип ү пкә лә п китә: «Эй, ошолар ҡ ыҙ ыҡ тар ҙ а инде, исемен ҡ айҙ ан ғ ына белә йем, уның менә н ни бары биш йыл ғ ына йә шә нем дә баһ а! »

⇐ Предыдущая 1 234 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒