5. Психологияның салалары

Қ азіргі кезде психология ғ ылымы психологияның ғ ылыми білімдер жү йесіндегі негізгі мағ ынасы, ғ ылым білімнің нә тижелерін анық тай отырып Б. Ф. Ломовтың айтуы бойынша психологиялық зерттеулердің негізгі обьектісі адам болғ андық тан, ол барлық ғ ылыми пә ндердің интеграторы болып саналады деуі. Орыстың атақ ты ғ алымы Б. Г. Ананьев ө зінің ең бектерінде адам туралы мә ліметтерді нақ ты ғ ылыми білім дең гейінде талдау керектігін кө рсете отырып, осы мә селені зерттеуді қ олғ а алды.

ХІХ ғ асырдың аяғ ы мен ХХ ғ асырдың басында адамның жан дү ниесінің сыр-сипатын терең зерттеген Л. С. Выготский адам психикасының «мә дени-тарихи» дамуы жә не «бала психикасының жақ ын арадағ ы даму аймағ ы» деп аталатын теориялық тұ жырымдарында айрық ша атап кө рсетті.

ХІХ ғ асырдың екінші жартысынан бастап психология ғ ылымы ө з алдына жеке ғ ылым болуына сол кездегі ғ ылыми білімдердің бірлесуінің В. Вундтың тұ ң ғ ыш лабораториясы мен Г. Фехнердің эксперименттік ә дісті енгізулері психологияның ары қ арай дамуына жол ашты. Психикалық қ ұ былыстардың табиғ и ғ ылыми теориясының негiзiн рефлекторлық тұ рғ ыдан М. И. Сеченовтiң (1829-1905 жж. ) рефлекстер жө нiндегi пiкiрлерi мен И. П. Павловтың (1849-1936 жж. ) жоғ ары нерв қ ызметi туралы iлiмiнiң маң ызыдылығ ы мен физиологиялық тұ рғ ыдан атақ ты ғ алымдардың ең бектері: А. А. Ухтомский, П. К. Анохин, Л. А. Орбели, К. М. Быков, Н. И. Красногорский, Н. А. Бернштейн жә не тағ ы басқ а ғ алымдар зор ү лес қ осты /7, 8/.

Қ азіргі кезде психологияның негізгі мә селелерін дамытуда Ч. Дарвиннің эволюциялық идеялары ү лкен ық пал етуде. Тіршілік иелерінің ө мір сү ру барысында ортаның ө згеру жағ дайына бейімделуі, психиканың рө лін анық тауғ а, психикалық ә рекеттің бір тү рден екінші тү рге ауысуының мағ ынасын тү сінуге мү мкіндік береді. Психология физиологиямен соның ішінде жоғ ары нерв қ ызметінің физиологиясымен тығ ыз байланыста болуы маң ызды, себебі физиология ағ заның қ ызметін жү зеге асыратын механизм, ол ағ заның қ оршағ ан ортамен тең есуін қ амтамасыз ететін нерв жү йесі жұ мысының механизмдерін реттейді.

Қ азіргі кезде адамның даму механизмдерінің динамикасы мен ө згерістерін психологиялық теориялар негізінде кешенді жү йемен зерттеп, анық тау психологияның ө зекті мә селелерінің біріне айналуда. Психология сан салалы ғ ылым оның отыздан астам салалары бар, оларды тудырғ ан қ оғ амның нақ тылы талап-тiлектерi, ө мiрiмiзде болып жатқ ан ғ ылыми-техникалық, экономикалық прогресcтiң, дамудың ә серi.

Психологияның кейбiр салалары ең бек ә рекеті кезінде адам санасының қ алай қ алыптасатындығ ын зерттейдi.

Психолгия, педагогикалық психология, медициналық, ә скери, инженерлiк жә не тағ ы басқ а болып бiрнеше салаларғ а бө лiнедi. Психологиялық ғ ылымдардың келесi бiр топқ а енуiне даму принципi басты негiз болды. Бұ ларғ а: мектепке дейiнгi балалар психологиясы, жас ө спiрiм жастағ ы психология, балаң жас психологиясы, кемел жас психологиясы, егде жастағ ылар психологиясы, патологиялық психология, психикасында кемiстігі бар адамдарды зерттейтiн психология, салыстырмалы психология, зоопсихология, этнологиялық психология жә не тағ ы басқ а психологияның салалары кiредi. Қ оғ ам мен жеке адамның қ арым-қ атынасын зерттейтiн ә леуметтiк психология, тұ рмыс пен биологиялық факторлардың балалар психикасына ә серiн зерттейтін балалар психологиясы, жануарлар мен адамдардың психикасының ұ қ састық тары мен айырмашылық тарын қ арастыратын салыстырмалы психология жә не қ оғ амдағ ы ә леуметтік ортадағ ы қ ажеттілікке байланысты спорт психологиясы, космос психологиясы, кiтапхана психологиясы, сауда психологиясы, ө нер психологиясы, басқ а да ө мiр салаларына байланысты тү рлерi де бар, олар: математика, биология, эстетика, социология жә не тағ ы басқ а ғ ылымдардың соң ғ ы жаң алық тары психологияғ а кең iнен енiп, оның жан-жақ ты дамуына жан-жақ ты ә сер етiп отыр. Психология мен этиканың арасында да тығ ыз байланыс бар. Психология сондай-ақ; жаратылыстану биология, физиология, неврология, педагогика, пә н методикасы ғ ылымдарымен де тығ ыз байланысып жатыр. Кейінгі жылдары психология ғ ылымына кө птеген мiндеттер жү ктелген: олар, қ азiргi Қ азақ стан жастарының бойына тамаша қ асиеттердi қ алыптастыру жолдары, ғ ылыми-техникалық дамудың адам психикасына қ алай ә сер етіп отырғ андығ ы, оқ у-тә рбие процесiнде болып жатқ ан тү рлi жаң алық тарды психологиялық тұ рғ ыдан зерттеу осы ғ ылымның басты мiндеттерi болып табылады.

Бұ л салалар мен тармақ тардың дамуы мен қ алыптасуы жағ ынан адамның тү рлі тә жірибелік іс-ә рекеттерін қ амтитын ә р тү рлі сатыда тұ рғ андығ ын, оларды топтастырып, жеке-жеке ажырату, жіктеу -классификация деп аталады. Енді осы мә селенің сырын ашу қ олғ а алынуда, біз психиканың дамуын жіктегенде, ең бірінші, осы пә ннің зерттейтін объектісін, екінші адамның іс-ә рекет тү рлерінің негізгі мақ сатын, ү шінші, адамның ө зінің дамуы мен іс-ә рекет иесі деп санап оның ә леуметтік ортағ а деген қ арым- қ атынасын қ арастырамыз жә не адамның нақ ты іс-ә рекетіне сү йене отырып оның психикасының дамуын тө мендегіше жіктейміз:

Жалпы психология: Қ алыпты ересек адамның психикалық қ ызметінің жалпы заң дылық тарын зерттейді. Сондай-ақ ғ ылымның негізгі принциптері, оның зерттеу ә дістері, психологияның ә р саласында ө ткізілген зерттеулер негізінде талданып қ орытындыланғ ан жә не абстракцияланғ ан ұ ғ ымдар жү йесі де жалпы психологияның мазмұ ны болып табылады.

Жас ерекшелік психологиясы: Адамның психикалық даму заң дылық тарын, ә р тү рлі психикалық процестердің; естің, ойлаудың, қ иялдың, сезімнің қ алыптасу процесін жә не жеке адамның психикалық қ асиеттерін зерттейді. Жас ерекшелік психологиясының міндеті жастық ерекшеліктерді, жасқ а қ атысты шақ тардың біріншісінен екіншісіне ө тудің заң дылық тарын зерттейтін ғ ылым.

Педагогикалық психология: Білім беру мен тә рбиелеудің психологиялық негіздерін зерттейді жә не жас ерекшелік психологиясымен тығ ыз байланысты, ө йткені білім беру мен тә рбиелеудің психологиялық заң дылық тарын оқ итындардың жас шамасын жә не индивидуалдық ерекшеліктерін ескермейінше, керекті психикалық процестерді ашу мү мкін емес. Педагогикалық психология саласындағ ы зерттеулер білім беру мен тә рбиелеу жұ мыстарының мә нін дұ рысырақ тү сінуге, оқ улық тар мен оқ у қ ұ ралдарына қ ойылатын ә р тү рлі талаптарды анық тауғ а, оқ ушылардың ақ ыл-ой қ ызметі мен мінез-қ ұ лқ ын басқ ара отырып, олардың дамуын қ амтамасыз ететін білім беру жә не тә рбиелеудің тиімді тә сілдерін тауып негіздеуге, мү мкіндік береді. Сондай-ақ, педагогикалық психология мұ ғ алімдер мен оқ ушылардың арасындағ ы ө зара қ арым-қ атынас мә селелерін, мұ ғ алімнің жеке басына қ ойылатын талаптарды зерттейді, педагогикалық қ абілеттер мазмұ ны мен қ алыптасу процесін ашып береді. Педагогикалық психологияда кә сіптік-техникалық училищелерде, жоғ ары мектепте, білім беру, ересек адамдарды оқ ытумен жә не тағ ы басқ алармен байланысты мә селелер ерекше орын алады.

Тә лім-тә рбие психологиясы : Бұ л пә ннің зерттейтін мә селесі баланы (адамды) оқ ыту мен тә рбиелеу ісіндегі психологиялық заң дылық тар. Ол оқ ушылардың ақ ыл-ойы мен ойлау жү йесін, дағ дыларын қ алыптастырудың, олардың тиісті оқ у материалдарын мең геру мен ұ стаз бен шә кірт арасындағ ы ө зара қ арым-қ атынастырды реттеудің тү йінді мә селелерін қ арастырады. Сө йтіп, оқ ушылар ұ жымдағ ы ө зара қ атынастармен, олардың психологиялық даралық ерекшеліктерімен санасып отырудың мү мкіндіктерін іздестіреді. Оқ у-тә рбие жұ мыстарын жә не балалардың психологиялық ерекшеліктерін қ арастырып, бірқ алыпты даму заң дылық тарынан ауытқ ығ ан балалармен тә лім-тә рбие жұ мысын жү ргізу ә діс-тә сілдерінің психологиясын зерттейді. Сондай-ақ, ересек адамдармен жұ мыс істеудің ерекшеліктерімен жә не оларды калай оқ ыту мә селелерімен де шұ ғ ылданады. Тә лім-тә рбие психологиясының мына сияқ ты тармақ тары бар:

а. Оқ ыту психологиясын, дидактиканың психологиялық негіздерін, оқ ыту мен білім берудің жекелеген ә дістеме мә селелерін, бағ дарлап оқ ыту мен балалардың ақ ыл-ойын қ алыптастыру сияқ ты ө згеде мә селелермен шұ ғ ылданады.

ә. Тә рбие психологиясы гуманистік жә не ә леуметтік тә рбие мә селелерінің психологиясын зерттеп, оқ ушылар ұ жымының, ең бекпен тү зету педагогикасының психологиялық негіздеріне қ атысты мә селелерді де қ арастырады. Бұ лар басқ а мұ ғ алімдер психологиясы мен кемтар балаларды, ересектерді де оқ ытып тә рбиелеу мә селелерін қ амтиды.

Жас кезең дер психологиясы: Ә р тү рлі психикалық процестердің табиғ и негізі мен ү немі дамып отырғ ан азамматтық қ асиеттерін, психологиялық сапаларын зерттейтін бұ л сала мынандай тармақ тардан тұ рады: балалар психологиясы, жеткіншектер психологиясы, қ арт адамдар психологиясы. Бұ л салада оқ ыту мен ақ ыл-ойдың дамуын жә не олардың ө зара байланысы мен негізгі мә селелерін зерттеп, оқ ыту ісіндегі адамның ақ ыл-ойын, сана-сезімін жетілдірудің тиімді жолдарын қ андай ә дістер арқ ылы ө рістетуге болады деген мә селелерді қ арастырады.

Даму психологиясы: Психология ғ ылымдарының бір саласы ретінде тұ лғ аның ө мір сү ру барысында психикалық даму процесінің динамикасын жә не жас ерекшеліктерін анық тауғ а бағ ытталғ ан. Даму психологиясының пә ні психикалық дамудың ә р бір кезең інде адамдар арасындағ ы даралық ерекшеліктерді зерттейді. Онтогенездің ә р тү рлі сатыларындағ ы психикалық даму мә селелері бойынша негізгі теорияларын жә не тұ жырымдамаларын, практикалық бө лімінің бір бө лігі ретінде, онтогенездегі адамның тұ лғ алық психологиялық ерекшеліктерін терең детіп мең герулеріне мү мкіндік береді. Жалпы даму психологиясы келесі салалардан тұ рады: нә рестелік жас психологиясы, ерте сә билік шақ психологиясы, мектепке дейінгі кезең психологиясы, бастауыш мектептегі даму психологиясы, жеткіншектер психологиясы, жасө спірімдер психологиясы, ерте жастық шақ психологиясы, кемел жас психологиясы, қ арттық кезең - геронтология психологиясы. Бұ л сала оқ ыту мен ақ ыл-ойдың дамуын жә не олардың ө зара байланысы мен іргелі мә селелерін зерттеп, оқ ыту ісіндегі адамның ақ ыл-ойын, сана-сезімін жетілдірудің тиімді жолдарын психологияның тү рлі ә дістері арқ ылы дамытуғ а, жетілдіруге болады деген мә селелерді қ арастырады.

Арнайы психология : Бұ л адам дамуының бірқ алыпты даму жолынан ауытқ уын, ми ауруына ұ шырағ андардың психикалық кү йзелістері мен осы саладағ ы ә р тү рлі аурулардың себептерін қ арастырады. Арнайы психологияның мына тармақ тары, атап айтқ анда: олигофренопсихология - ми зақ ымы ауруымен туғ ан адам психологиясының дамуы, сурдопсихология- саң ырау не керең болып туғ ан балалар психикасын, тифлопсихология - нашар кө ретің дер мен соқ ырлардың психологиялық дамуын зерттейді.

Ең бек психологиясы: Адамның іс-ә рекет тү рлерінің психологиясын, ең бекті ғ ылыми негізге сү йене отырып ұ йымдастыру мә селелерін қ арастырады. Ең бек психологиясының мақ саты, ә р тү рлі ең бектегі мамандық ерекшеліктерін, ең бек дағ дыларының қ алыптасуын, ө ндірістік кә сіптік жағ дайдың адамғ а тигізетін ә серін, қ ұ рал-аспаптардың қ ұ рылысы мен орналасуын, хабар жү йелерінің қ ажетті заттарын қ арастыру. Бұ л салалардың ә рқ айсысының ө зіндік ерекшеліктерімен қ атар бірімен-бірі байланысты болып келетін мынандай тармақ тары бар: ө ндіріспен адам арасында қ атынас орнатудың тү йінді мә селелері болып саналатын ең бек ә рекетіндегі адамның ө німді ісі, оның психологиялық ерекшеліктері, жү йке жү йесінің қ ызметі мен ең бек гигиенасы, адамның ө нім ө ндірудегі жетекші рө лі, техникалық қ ұ рал жабдық тар, эстетикасы жә не ароматтанғ ан тетіктер теориясына қ атысты мә селелер қ арастырылып, олардың басқ а да қ ырлары зерттелінеді.

Инженерлік психология : Бұ л негізінен, автоматтандырылғ ан жү йелерді басқ ару мен ә р тү рлі операторлардың жұ мысын зерттейді. Инженерлік психологияда ең ө зекті мә селе эргономика деп аталады. Бұ л термин гректің «ергон» жұ мыс, «номос» заң деген екі сө зінің бірігу нә тижесінде пайда болғ ан. Осы орайда, ө ндіріспен адам арасында қ арым-қ атынас ортатудың тү йінді мә селелері болып саналатын ең бек ә рекетіндегі адамның ө німді ісі, оның психологиялық ерекшеліктері, жү йке жү йесінің қ ызметі мен ең бек гигиенасы, адамның ө нім ө ндірудегі жетекші рө лі, техникалық қ ұ рал жабдық тар, эстетикасы жә не ароматтанғ ан тетіктер теориясына қ атысты мә селелер қ арастырылып, олардың сыр сипаты зерттеледі. Эргономика, негізінен «адам машина» жү йесінде зерттеуші адамның дү ниетанымдық сана сезіміне байланысты. Ал, психологиялық заң дылық тар, жеке тұ лғ аның психикалық қ асиеттері, психикалық қ ұ былыстары мен психикалық ү рдістерінің даму, қ алыптасу себептерін, орта ең бектену жағ дайын қ арастыра отырып, олардың неғ ұ рлым ө німді болуы мен нә тижелерін жү йелі тү рде ү йлестіруді басты міндет етіп кояды.

Авияциялық психология : Ұ шқ ыштарды оқ ыту мен ұ шу кезінде орындалатын істердің жай жапсарын, жалпы, адам психикасының ә уе кең істігіне бейімделудегі ерекшеліктерін зерттеп, жоғ ары дә режеде ысылғ ан мамандар мен кадрларды даярлап шығ ару мақ саттарын кө здейді.

Ғ арышкерлік психология: Адамның салмақ сыздық пен ә лем кең істігінің айдынында бағ дарсыз жағ дайда жұ мыс істеу сә тіндегі аса қ иыншылық жағ дайлардағ ы психологиясын оның шектен тыс ә серден кейінгі кейпін, кө ң іл-кү йі мен тө зімділік кө рсету шараларын зерттейді. Ең бек психологиясында арнайы зерттелуге тиісті кү рделі тармақ тар да бар, олар: ауыл шаруашылығ ындағ ы шопандар мен малшыларғ а, диқ андар мен егіншілерге қ атысты болып келеді.

Медициналық психология: Дә рігерлердің қ ызметі мен аурулардың мінез-қ ұ лқ ын зерттейді. Бұ л сала бірнеше тармақ қ а бө лінеді, ә рбір тармақ тың адам психикасын зерттеуге қ атысты мақ сат, міндеттері бар.

Нейропсихология психикалық қ ұ былыстар мен жоғ ары жү йке қ ұ рылысының физиологиясын жә не олардың ө зара қ атынасын зерттейді;

Психофармаксология дә рі - дә рмектердің адам психикасына ә сері мен кү шін қ арастырады;

Психотерапия ауру адамғ а психикалық ә діс айла жә не емдік тә сілдер қ олдану мә селелерін қ арастырады;

Психопрофилактика жә не гигиена адамның денсаулығ ы мен оны нығ айтуғ а арналғ ан шараларды жү зеге асыру жү йесін, оның ә діс-тә сілдерін айқ ындаумен шұ ғ ылданады.

Патологиялық психология : потопсихология туа пайда болғ ан ауру адамдар психологиясын зерттейтін ғ ылым потопсихология деп аталады. Бұ л сө з грек тілінде «патос» зардап шегу, ауру деген мағ ынаны білдіреді. Потопсихология медицина ғ ылымы мен оқ у-тә рбие істерін зерттейтін пә н педагогика мен психикасын қ арастыратын психология ғ ылымының тү йіскен торабына жатады. Адамдардың нормальды психикалық қ ызметінің бұ зылуының ә р тү рлі формаларын, нормальды психикалық дамудың ә р тү рлі аумақ тарын зерттейді. Психологияның бұ л саласында бірнеше бағ ыт: олигофренопсихология-психикалық дамудың мидың туа біткен ақ ауларына байланысты патологиялық жағ дайларын тексереді, тифлопсихология- соқ ыр немесе нашар кө ретін адамдардың психологиясын зерттейді, сурдопсихология- есту қ абілетінің бұ зылуымен байланысты психологиялық ерекшеліктерді зерттейді.

Ә скери психология: Бұ л ғ ылымның ең басты міндеті, азаматты ел-жұ рты мен Отанын қ орғ айтын қ орғ ан болуғ а психологиялық тұ рғ ыдан даярлау. Мұ нда жауынгерлердің мінез-қ ұ лқ ы мен отаншылдық қ асиетін тә рбиелеп қ алыптастыру жағ дайлары, бастық тар мен бағ ынушылар арасындағ ы қ арым-қ атынастар, ү гіт-насихат жұ мыстарын жү ргізу, дұ шпанғ а деген ө шпенділік сезімдерінің оянып, оғ ан қ арсы барлау істерін ұ йымдастыру жә не соғ ыс техникасын мең геру мен басқ ару ә дістерін зерттейді.

Ә леуметтік психология : Ә р тү рлі ә леуметтік ортадағ ы топтардың, ұ жымдардың психикалық кө ріністерін, кө ң іл-кү йлерін қ оғ амдық пікірін, топтар мен ұ жым арасындағ ы адамдардың ө зара қ арым-қ атынасын жә не

қ оғ ам арасындағ ы қ арым-қ атынасты зерттейді. Бұ л салада адамдардың белгілі бір ұ йымдасқ ан топтар мен кездейсоқ топтар арасындағ ы ө зара қ арым-қ атынастары мен психологиялық қ ұ былыстары, ұ жымдағ ы белсенділігі мен ерекшеліктері, адамдық қ асиеттері маң ызды.

Спорт психологиясы: Спортшыларды спортқ а баулып, тә рбиелеуде психологиялық іс-ә рекеттерің дегі психологиялық ерекшеліктерін зерттеп дайындайды. Спорт жетекшілері, спортқ а дайындалушылардың спортқ а деген дағ дыларын, шеберліктерін, бейімділігін бақ ылап қ алыптастыру заң дылық тарын мең герулерін зерттейді. Жарыс кезінде спортшының жарысқ а дайындығ ын, сана кө ріністерін тексеріп, олардың ө зара қ арым-қ атынасын, оларды даярлаудың жағ дайын, қ ұ рал-жабдық тармен қ амтамасыз етілуін, психологиялық даярлығ ын жә не кү ш-қ уатын жинақ тау дең гейін, жарыстарды ұ йымдастыру, ө ткізу мә селелерінің психологиялық факторларын зерттейді. Ә рбір ел мен халық тың спорт ө неріндегі ерекшеліктерін де ескере отырып, оларды жаттық тыру міндеттері де анық талады.

Сауда психологиясы: Қ азіргі кезде кең інен дамып отырғ ан сала, бұ л сала бойынша ә рбір елдің саяси-экономикалық жә не мә дени-материалдық қ ажеттіліктерін ө теу мақ саттарына қ арай дамыту шаралары белгіленеді. Сонымен қ атар, ә сіресе жарнамалардың психологиялық ық палы, елдегі адамдардың жас ерекшеліктері, сатып алушылардың мұ қ таждығ ы, оларғ а қ ызмет кө рсетудің факторлары қ арастырылады.

Ғ ылыми шығ армашылық психологиясы: Соң ғ ы кездерде зерттеле бастағ ан сала, бұ л сала шығ армашылық пен айналысатын адамның жасампаздық қ ызметі, ө зіндік ерекшеліктері, белсенділігі айқ ын кө рініп, ғ ылыми жаң алық тарды ашудағ ы интуициясы, сезімдік рө лі тағ ы басқ а сипаттары зерттеледі. Осы бағ ыттағ ы ерекше маң ызды заң дылық эвристика тә сілі.

Кө ркем-ө нер, ә дебиет пен шығ армашылық қ а қ атысты психология : Бұ л сала бойынша қ арастырылатын мә селелер ә семділікті қ абылдау жә не оның адам жан дү ниесін байытуғ а ық пал ету факторлары. Бұ л саланың ө зекті мә селелері ә лі кү нге дейін жү йелі тү рде ө з дә режесінде зерттеле қ ойғ ан жоқ.

Салыстырмалы психология: Психиканың филогенетикалық тү рлерін қ арастырады. Мұ нда адам мен хайуанаттар психикасын салыстыра отырып зерттейді. Олардың психикасындағ ы айырмашылық тары мен ерекшеліктері ажыратылады. Бұ л саланың жануарлар психологиясын зерттейтін тармағ ы ә рбір тү р мен тектің, олардың тобындағ ы жан-жануарлардың, жә ндіктердің қ ұ лқ ын, ә рқ илы механизмдерін қ арастырады. Мысалы, ө рмекші, қ ұ мырсқ а, ара, ит, қ ұ с, жылқ ы жә не маймылдың психикасы едә уір дең гейде зерттелген. Қ азіргі кезде бұ л тармақ қ а биология мен психологияның тоғ ысқ ан жеріне этология деп аталатын тармақ қ осылып отыр. Бұ л орайда, киттер сияқ ты дельфиндердің де қ ылық тары бақ ылауғ а алынып, хайуанаттар қ ұ лқ ындағ ы туа пайда болатын механизмдер зерттелуде.

Заң психологиясы: Қ ұ қ ық қ а қ атысты мә селерлерді реттеу жә не оларды тә жірбие жү зінде қ олданудың психологиялық мә селелерін зерттейді. Бұ л сала сот психологиясы, қ ылсым психологиясы, ең бекпен тү зету психологиясы деп аталатын тармақ тардан тұ рады. Сот психологиясы - сот, айыптаушылары, куә лар, сот тергеуін жү ргізу, олардан жауап алу тә різді т. б. процестердің психологиялық астарларын қ арастырады. Қ ылмыс психологиясы, - қ ылмыскерлердің жеке басы мен оның зиянды ә рекеттерін ашады. Ең бекпен тү зету психологиясы – тұ тқ ында отырғ ан адамдарды сендіру немесе кү шпен істету арқ ылы қ айта тә рбиелеудің жолдарын қ арастырады..

Басқ ару психологиясы: Адамдардың іс- ә рекеттерін тиімді тү рде ұ йымдастыру, оларғ а басшылық ету ретінде қ арастырылып, ұ йымдастырудың белгілі бір мақ сатын шешуге бағ ытталғ ан. Сонымен қ атар, басқ ару қ ызметінің жә не оғ ан қ ойылатын талап-тілектерін ескеру, басшы қ ызметкердің тұ лғ алық қ асиеттері мен басқ ару тә сілін дұ рыс жолғ а қ ою мә селелерін қ арастырады. /1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8/

Пысық тау сұ рақ тары:

1. психология ғ ылымы нені зерттейді? Қ ысқ аша анық тама берің із.

2. Психикалық қ ұ былыстарды қ алай жіктеп топтастыруғ а болады?

Тү сініктеме берің із.

3. Психологияның негізгі салаларын атаң ыз? Ә рқ айсысына қ ысқ аша

сипаттама берің із.

4. Психологияның зерттеу ә дістері дегеніміз не?

Ә рбір психологиялық ә дістерді тү сіндірің із.

5. Бейнелеу теориясы деген не? Нақ ты анық тама берің із.

6. Психология ғ ылымының алдында қ андай міндеттер тұ р.

Ә дебиеттер тізімі:

1. Аймауытов Ж. Психология. Алматы. 1995

2. Аймауытов Ж. Бес томдық шығ армалар жинағ ы. 3-5т. Алматы, 1998

3. Аристотель. О душе. Э. Никомахова. Соч.: 4 т. М., 1975, Т. 1.

4. Ломов Б. Ф. Психология в системе научного знания. ВКН: «Наука», 1984

5. Ананьев Б. Г. Избранные психологические труды. М.: Педагогика, 1980

6. Рубинштейн С. Л. Основы Общей психологии. - СПБ. «Питер», 2005

7. Леонтьев А. Н. Проблемы развития психики. Изд-во. 3-ое. МГУ, 1972

8. Выготский Л. С. Собрание сочнений. М., 1983

10. Асылханова М. А. Психология: «Ұ лағ ат», Абай атындағ ы Қ азҰ ПУ.

Алматы, 2015

⇐ Предыдущая 1 2 3 45