Иық фасциясы. 1—3 иық бұлшық.

-сурет.

Иық фасциясы. 1—3 иық бұлшық.

еттерінің қыны

Талшықтарторы бір-бірініңішіне қарай сырғанай қозғалады, соның нәтижесінде бұлшық ет талшықтары қысқарады. Саркомердің қыска-ру процесінде көпіршелер бірнеше рет бекіп, иіледі, талшықты талшық бойымен қозғайды және босап шығады. Көпіршелер жұмысына энергияны АТФ-тен алады

https://pp.userapi.com/c841122/v841122155/4ba2b/C9Kn7KZpVG4.jpg

https://pp.userapi.com/c841122/v841122155/4ba32/ea4q9MdklQQ.jpg

Қысқарғанда бұлшық еттер көлденең қимасына, бастапкы үзын-дығына және т.б. факторларға байланысты үлкен күш тудырады. Көлденең қимасы 1 см² бұлшық етгің жиырылу күшін абсолютті бұлшық ет күші дейді. ёрбір бұлшық еттің жиырылу күші және куаты адамның жасына, жынысына, шынығуына және т.б. физиологиялық шарттар-ға тәуелді болады. Тегіс бұлшық еттер өздерінің қасиеттеріне қарай қаңқа бұлшық еттеріненереқше болады. Тегіс бұлшық еттерде ақуыздар ретпен орналаспайды және талшықтарының өлшемдері де кіші болады. (диаметрі 4—8 мкм, үзындығы 500 мкм-ге дейін). Олардың жасушалары езара протоплазмалық көпіршелермен және миофибриллалармен жалғасады. Тегіс бұлшық еттердің козуы көлденең жолак бұлшық еттермен салыстырғанда көп төмен болады, ал қысқару пе-риоды үлкен болады.

Жұмсақ бұлшық еттердің автоматты жиырылу қасиеті аса зор. Автоматты жиырылуды тудыратын тітіркендіргіштер ретінде бұлшық еттің өз ішіндегі зат алмасу процесі немесе қанмен келген энергия болуы мүмкін.

Бұлшық еттер әсер ету органына (жүрек, тамырлар, әңеш және т.б.) және қоздырғышы сигнал әсеріне жауап беру жылдамдығына байланысты (тез және бояу) болып бірнеше түрге бөлінеді. Солай болса да олардың химиялық құрамдары бірдей: су — 75%, ақуыздар — 20%-ға дейін, АТФ - 0,4%-ға дейін болады.

Бұлшық еттің үзындығын өзгермейді деп санап, оған әсер етсе, онда оның жиырылу күші артады, ал оған тұрақты жүктемемен (күш-пен) әсер етсе — қысқарады. Сондықтан бұлшық еттердің үзындығы езгермейтін болса, онда оларды изометрлікцеп, ал тұрақты жүкпен әсер еткенде бұлшық еттердің қысқаруын изотондық деп атайды (74-сурет). Изометрлік әсер өте тез болады да өзінін. максималды 170 мс уақытта жетеді де, 200 мс-тен бастап сондай жылдамдықпен баяулайды.

Изотондық жекелеп жиырылу изометрлік жиырылудан ерекше. Сырткы әсер етуші күшпен бұлшық ет жиырылуы теңескенде изотондық жекеленген қысқару процесі өтеді. Сондықтан жүктеме ескен сайын жеке жиырылу кешігеді.

https://pp.userapi.com/c841122/v841122155/4ba3a/blyBGpVmVek.jpg

Жүктеме өскен сайын бұлшық еттердің жиырылуы бастапқы сәтте максимадцы мәніне тез жетіп, сызықты байланыста болады. Одан кейін бұлшық еттердіңбосаңсу жылдамдығы артып, жүктеме белгілі бір шамаға жеткенде тез тоқтайды. Егер жүктеменің шамасы изотермиялык әсермен теңессе, онда бұлшық еттердің сыртқы қысқаруы болмайды. Егер жүктеме болмаса, онда бұлшықеттердің жиырылу жылдамдығы максималды болады. Жүктеме мен бұлшық ет қысқару жылдамдығының арасындағы байланыс 75-суретте көрсетілген.

https://tineye.com/query/8b18f0b5d7157a07a902673c5463e7e9a9c3c169?size=160

Бұлшық еттерге серпіністі тітіргендіргіштер әсер еткенде екінші және одан кейінгі импульстердің әсерлері әртүрлі болады. Мысалы, температура 0°С, сигнал аралығындағы үзіліс 5 мс болса тітіркендіргіштер бақаның тігінші (портняжная) бұлшық етіне ешқандай косым-ша мехаиикалықреакция тудырмайды. Тітіркендіргіштің жиілігі 2 Гц болғанда бұлшық еттің босаңсу фазасы 2/3-ке жеткенде серпіністер әсер ете бастайды. Бұлшық ет оны сезіп жекеленіп жиырылады, бірақ ол жаңа серпіиістің әсерінің аяғына жетпей тез тоқтайды. Соның нәтижесінде әр максимумы жеке серпініске сәйкес келетін толқын пайда болады.

Егер бұлшық еттің массасын ескермесе, онда бұлшық еттің жиы-рылу күші Ньютонның И-заңына сәйкес мынаған тең болады:

F = ma + P. (1)

Мұндағы m - жүктің массасы; a — оның үдеуі; Р — бұлшық. еттің жиырылу күші, оны сыртқы күш деп атайды.

Бұлшық еттің механикалык. қасиетін анықтау үшін бұлшық еттің жиырылу күші мен оның көтеретін жүгінен басқа мынандай шамалар-ды ескеру қажет: оның қысқару жылдамдығы u = dx/dt (dx — бұлшық еттің қыскару мөлшері, dt — уақыт аралығы); жүкті орнынан ауысты-ру (х) үшін атқарылған жүмыс A = Рх; механикалық куаты Ри, бөлініп шыккан жылу мөлшері Q_x; жиырылудың жалпы жүмысы W = Р-х+А; жалпы куаты AW/dt. Осы сипаттамаларының арасында мынандай бай-ланысы бар:

Пайдалы әсер коэффициенті:

Бұл тендеулерде жүктеме Р, жиырылу жылдамдығы и және бөлініп шығатын жылу мәлшері тәуелсіз айнымалылар ретінде карастырыл-ған. Бірақ 1938 ж. Хилл бұлшық еттердің жұмысының нәтижесінде Р, и және (З_х-тің арасында байланыс бар екеніндігін дәлелдеді.

Алғашқы тәжірибесінде Хилл сыртқы күш Р тұрақты болғанда бұлшық еттің изотонды қысқару нәтижесінде бөлініп шықкан жылу мөлшерін анықтаған. Сонда х-шамасында жиырылған бұлшық еттен бөлініп шыққан жылу мөлшері мен изометр режиміндегі (х=0) белініп шыққан жылу мөлшерінің айырмасы бұлшык еттің қысқару нәти-жесінде белініп шыккан жылу мелшеріне тең екендігі дәлелденген. Осы тәжірибе нәтижесінде бөлініп шыққан жылу мелшері О_хжүктің шамасына Р тәуелсіз екендігі және ол кысқару шамасына тура про-порционал болатындығы дәлелденген, яғни

Q= ах. (4)

МҰНДАғы a — осы бұлшық еттің тұрақты коэффициенті, елшем бір-лігі - күштің өлшем бірлігіндей.

Екінші тәжірибесінде Хилл бұлшық етке әсер етуші сыртқы күшпек Р оның изотондык қыскару жылдамдығынын, арасындағы байланысты зерттей келіп жалпы куат пен сыртқы күштің арасын-дағы байланысты анықтайды:

https://tineye.com/query/85981b734988f5b3ff5d8ffff3d56af5396d10eb?size=160

-сурет

Мұндағы a — коэффициенті 4-тендеумен анықталған.

өзгерісі Р-ның өзгерісіне сызықты тәуелді екені анықталған, яғни

(Р+а) і) = в(Р_п-Р).

Мұндағы в — тұрақты шама, өлшем бірлігі жылдамдықтың өлшем бірлігіндей (м/с). Егер и =0 болса, онда Р₀ = Р болады, мұндағы Р₀ — бұлшық еттің изометриялық режимде жиырылуына сәйкес келетін күш. Жылдамдық пен сыртқы күштің арасындағы тәуелділіктің (5) формуламен есептелген нәтижесі суретте көрсетілген. (4) және (6) теңдеулердегі бұлшық еттердің жиырылуын анықтайтын Хилл тендеулерідейді.

⇐ Предыдущая 1 2 345 Следующая ⇒