азақстан тарихнамасында алаш қозғалысы қайраткерлерінің еңбектерінің тарихи маңызын көрсетіңіз.

16.Қазақ зиялыларының ұлттық өкімет құру жолындағы іс-әрекеттері және «Алаш»қозғалсының тарихи мәнін талдаңыз.

Қазан төңкерісінің жеңісінен кейін ұлттық,ең алдымен ұлттық мемлекеттік құрылыс мәселелері өткір сипат алып,талқылана бастады.

РКСФР құрылғаннан кейін елдің шығысында жаңа автономиялық республикаларды құруға дайындық жұмыстары басталды. Қазақстанның Торғай,Орал,Ақмола,Семей облыстарында және Маңғыстауда қазақ

Кеңестік мемлекеттілігін құруға дайындық жөніндегі күрделі жұмыс жүргізілді.Қазан төңкерісінен бұрын қазақ либералдық-демократиялық қозғалысының жетекшілері Қазақстанда кеңестердің бүкілқазақ съезін шақыру дайындық жұмыстары болды.Мұның өзі шын мәнінде кеңестік мемлекеттікті құру және оны бекіту үшін күрес екендігін көрсетті. Қазақ зиялылары мемлекет құру процесінің кеңестік жолмен шешілуімен келісе алмады.Мұндай қарсылықтың себептері:бірінші-қазақ зиялылары әуел бастан тәуелсіз ұлттық автономия құруды жоспарласа,екінші-олар Қазан төңкерісін қабылдамады,сөйтіп Кеңес үкіметін мойындамады,оны заңсыз орнаған үкімет деп есептеді.Сондықтанда «Алаш»зиялылары ұлттық мемлекет құру үшін күрес жүргізді.Ұлттардың өзін-өзі билеу құқығын талап етуін заңды процесс ретінде түсінген «Алаш» азаматтары Ә.Бөкейханов,А.Байтұрсынов,М.Дулатов Кеңес үкіметімен келіссөздер жіргізіп,ұлттық автономия мәселесін шешуді қолға алды.Алайда, Кеңес үкіметі Алашорда үкіметінің өзін де,талаптарын да мойындағысы келмеді.Сондықтан да,олар ұлттық тұтастық негіздегі қазақ мемлекеттігін мойындамайтындығын, тек кеңестік негіздегі автономия беруге даяр екендігін білдірді.Осылайша алаштықтардың Кеңес үкіметі шеңберінде біртұтас ұлттық мемлекет құруға талпынысы нәтижесіз аяқталды.

I орыс ревалюциясы жылдары ұлттық зиялылар кейін Алаш қозғалысы атанған қоғамдық қозғалыстың негізін қалады.Алаш қозғалысының басты мақсаты-қазақ елінің өзін-өзі басқару,дербес мемлекет құру,

тілдің дамуына қажетті шарттар түзу болды,көрші түркі мұсылман халықтарымен күш біріктіруге тырысты.

II орыс ревалюциясы жылдарынан бастау алатын Алаш ұлт-азаттық қозғалысы 1917 ж. шарықтау шегіне жетті.Осы жылы Алаш партиясының,Түркістан автономиясы және Алашорда Үкіметтерінің құрылуы бұл қозғалыстардың нақты нәтижелері болатын.

17. Қазақстан тарихнамасында алаш қозғалысы қайраткерлерінің еңбектерінің тарихи маңызын көрсетіңіз.

ХХ ғасырдың басында өмір сүрген ұлт зиялыларының қоғам алдындағы жауапкершіліктілігі, отансүйгіштігі мен биік мақсаттары – бүгінгі ұрпаққа үлкен өнеге. Олар біз үшін халық алдындағы адалдықтың, рухани кемелдіктің, ұлтжандылықтың үлгісі іспетті алаш Орда көсемі Ә. Бөкейханов өзінің еңбектерінің бірінде: «Мен тіршімін, дем аламын, туған елімнің ауыр жүгін арқалап өмір сүремін және мен үшін отанымның жарқын болашағынан асқан бақыт жоқ. Оны ойлағанда түн ұйқым төрт бөлінеді» деген болатын. Алаш қайраткерлері халықтың рухани және ұлттың санасын ояту жолын таңдап, қазақтың мемлекеттігі жолында аянбай тер төкті. Олар өзінің халқын азаттықта көруді армандап өтті. «Біздің басты мақсатымыз – елімізді өз тағдырын өзі таңдай алатын жағдайға жеткізу. Тек автономия алған жағдайда ғана халқымыз өз тізгінін өз қолына алады» деп Ж. Досмұхамедов те өз заманында айтып кеткен алаш қайраткерлері ұлттық сана-сезімді мемлекеттік деңгейге көтере білді. Алашшылардың негізгі ұраны осы күнге дейін өзінің өзектілігін жоғалтпаған елдің береке-бірлігі болды. Алаш интеллегенциясының басты игі мақсаты – халыққа қызмет ету туралы -1929 ж. қаңтарда Бутырка түрмесінен жазған, «Ұрпаққа хат» атты хатында Міржақып Дулатов былай дейді : «Мен құлға айналған, қаналған халқыма бұл құлдық жағдайдан құтылуға көмектесуді өз борышым деп білдім. Қазіргі кезде саясат саласында кеңестік билікке қарсы күрес ретінде көрсетіліп жүрген оқиғаларды алдын ала болжап білдім деп айта алмаспын, менің бар қалауым – қазақ ұлтының дербес, тәуелсіз, бақытты болғаны».

Басым көпшілігі сауатсыз, қараңғыда бұйығып жатқан елді оятып, жаңаша өмірге, еркіндікке, елдікке тарту, әлбетте, оңай болған жоқ. Соның ішінде А. Байтұрсынов ұйықтап жатырған елді оятар ма екен деп, «Масасын» ұшырды. М. Дулатов «Оян, қазақ!» деп ұран салды.

С. Торайғыров « Қараңғы қазақ көгіне, өрмелеп шығып күн болам» деп жалын атты. Ә. Бөкейханов орыс газеттеріне қазақ жерін алай болса солай тартып алып жатқан, қазақтарды шоқындыруды көздеген патша саясатына қарсы мақалалар жазды.

18. Қырғыз АКСР-нің территориялық аймағының «жоғарыдан» белгіленуі туралы баяндаңыз.

Қазақ автономиялы кеңестік социалистік республикасы (ҚазАКСР) – 1920-1936 жылдардағы кеңестік автономиялық мемлекеттік құрылым. 1919 ж. 10 шілдеде В. И. Ленин «Қазақ (қырғыз) өлкесін басқару жөніндегі революциялық комитет құру туралы» декретке қол қойды. Ревком құрамында С. С. Пестковский, Б. Қаратаев, Ә. Жангелдин, А. Байтұрсынов, С. Меңдешов, Ә. Әйтиев, т.б. енді. 1920 ж. 30 тамызда Бүкілресейлік ОАК пен РКФСР ЛКК құрамында «Автономиялық қазақ Социалистік Кеңес республикасын құру туралы» декрет қабылдады. Қазақ АКСР құрамында Ақмола, Семей, Торғай, Орал обл. Және Астрахан губ-ның қазақтар тұратын аудандары енді. Астанасы Орынбор қаласы болып белгіленді.1920 жылы 4-12 қазанда Орынборда Қазақ АКСР Кеңестерінің Құрылтай съезі өтті. Оған 273 делегат қатынасты.Съезде Қазақ АКСР-нің ОАК сайланып, ХКК құрылды.1923 жылы соғыс коммунизмі саясатының орнына жаңа экономикалық саясат енгізілді. 1921-1922 жылдары жер-су реформалары жүргізіліп,470 мың га-дан аса жер қазақтарға қайтарылды.1924жылы 5-10 қаңтар аралығында өткен Қазақ АКСР Кеңестерінің 4-съезінде республика конституциясының жобасы талқыланды. Кеңестік Орта Азия республикаларын ұлттық-межелеу нәтижесінде Жетісу және Сырдария облыстарының қазақ аудандары Қазақ АКСР-ге қосылды. Патша әкімшілігі енгізген «қырғыз» деген атау 1925 жылы сәуірде жойылып,қазақтар өзінің тарихи атын қайтарып алды. Ел астанасы Орынбордан Қызыордаға көшіріліп,Орынбор губерниясы РКСФР-ге өтті. Жаңа әкімшілік билік бойынша Қазақ АКСР құрамына Ақмола,Ақтөбе,Жетісу,Семей,Орал облыстарынан және руспубликалық үкіметке тікелей бағынатын Қостанай округі мен Адай уезі,сондай-ақ,Қарақалпақ автономиясы облысы кірді.1928 жылы Қосшы одақтары нығайтылып,300-ден аса астам ұжымшар, 5 кеңшар құрылып,губерниялар мен уездер таратылып,округтер мен аудандар құрылды.1929 жылы 13 округ (Адай,Ақмола,Ақтөбе,Алматы, Гурьев,Қарқаралы,Қызыорда,Қостанай,Кереку,Қызылжар,Семей,Сырдария,Орал) құрылды.1929 жылы мамырда ел астанасы Алматыға көшірілді. 1928-37 ж. республикада 1-2 бесжылдық жоспарлары бойынша 200-ге жуық ірі өндіріс орындары салына бастады.Олардың ішінде ірілері Шымкент қорғасын,Балқаш мыс қорыту заводтары болды. КСРО-дағы 3-көмір бассейні атанған Қарағанды және Алтайдағы кен орындары тез дамыды.Жедел түрде Түрксіб теміржолы іске қосылды.1932 жылы бұрынғы округтер таратылып,орнына 6 облыс (Алматы,Ақтөбе,Батыс Қазақстан,Қарағанды,Оңт.Қазақстан,Шығыс Қазақстан )құрылды.1936ж. КСРО-ның жаңа конституциясы бойынша ҚазақАКСР одақтас республикаға айналды.

⇐ Предыдущая 3 4 5 6 789 10 11 12 Следующая ⇒