Демографиялық сипаттамасы, этнографиялық аспект

5.1 Демографиялық сипаттамасы, этнографиялық аспект

5.2 Халықтың әлеуметтік құрылымы

Маңғыстау облысы-ежелгі өркениет елі, ашық аспан астындағы археологиялық қорық.

Б.з. д. 1 мыңжылдықта Маңғыстау жері бойынша Хорезм мен Хивадан Еуропаға және Таяу Шығысқа Ұлы Жібек жолы өтті. Үстірт Үстіртте осы жолдың бойында бекіністер, керуен-сарайлар, қолөнершілер, малшылар мен аңшылардың қоныстары тұрды. Археологиялық олжалар бекіністер мен осы елді мекендерде өмір сүру деңгейі өте жоғары екенін көрсетеді. Халықтардың ұлы қоныс аударуы және онымен байланысты сансыз соғыстар Үстірт арқылы Ұлы Жібек жолын үзді, ал моңғол шапқыншылығы жер бетінде оның атрибуттарын біржола жерледі және жойды.

Маңғыстау көп ғасырға қарай Еуразиялық ойықменнің ең шетіне жылжыды. Алғаш рет Маңғышлақ түбегі IX ғ.араб географы Әл-Истахри сий — Кух ("Қара тау") деп аталады, ол былай деп жазды : "мен түркілердің тайпалары тұратын Сийя-Кухадан басқа, біреу тұратын басқа жердің шетінде білмеймін; олар жақында гуздар мен олардың арасында пайда болған араздыққа байланысты қоныстанды". Маңғышлақ түбегінде қоныстың бар екендігі туралы тағы бір дерек ауылдық сұлтан алпыс-Арсланның есімімен байланысты, 1065 жылы қыпшақтарды мәжбүр еткен Маңғышлақ бекінісінің билігіне бағынады.

Маңғышлақ бекінісі (қазақ. Х-XIII ғғ. ірі сауда орны ретінде өмір сүрген, бүкіл түбекке атау берді; оның нақты орналасуы белгісіз, болжам бойынша, ол Қызыл-Қала қалашығының орнында орналасқан (қазір онда археологиялық зерттеулер жүргізіліп жатыр).

Өңірдің экономикалық жандануы геологтардың 1950-ші жылдардың басында Маңғыстау облысының жер қойнауында уран мен жерде сирек кездесетін элементтердің, мұнай мен газдың бай шоғырларының ашылуымен байланысты болды. Қазір облыс Қазақстандағы ең өркендегендердің бірі, соңғы жылдары халықтың көші-қон өсімі күшеюде.

2018 жылдың 1 қыркүйегіне халық саны 671 316 адамды немесе елдің барлық халқының 3,7% - ын құрады. 8 ай ішінде халық саны 10 999 адамға артты, өсім табиғи өсім есебінен қамтамасыз етілді. Сондай – ақ, барлық репродуктивті кезеңде (15-49 жас) орташа бір әйелден туған балалардың санын білдіретін туудың жиынтық коэффициентінің (ККЖ) ең жоғары деңгейі Маңғыстау облысында - 3,76, ең төмен ККЖ Қостанай облысында-1,76 қалыптасқанын атап өту қажет.

Қала халқының саны-269 951 адам (40,2%), ауылдық – 401 365 адам (59,8%). 2018 жылдың басында ерлер мен әйелдердің арақатынасы тиісінше 49,8% және 50,2%. Облыстағы халықтың тығыздығы 1 шаршы шақырымға орташа 4,05 адамды құрайды.

Айта кету керек, Маңғыстау облысы Қазақстанның үш өңірінің бірі болып табылады, онда 2017 жылдың қорытындысы бойынша сыртқы көші – қонның оң сальдосы - "плюс" 1 087 адам тіркелген. Соңғы бірнеше жылда плюс жағына ауысуға негізінен оралмандардың едәуір бөлігінің келуі және көші-қон ағынының төмен деңгейі есебінен қол жеткізіледі. 1991 жылдан бастап 2017 жылдың басына дейінгі кезеңде облыста Қазақстанға келген барлық оралмандардың 13% (120 мыңнан астам адам) қоныстанды.

Этникалық құрылымға келетін болсақ, 2018 жылдың басында халықтың басым бөлігін қазақтар – 90,7%, одан әрі орыстар – 5,7%, әзірбайжандар – 0,9%, қарақалпақтар – 0,36%, өзбектер – 0,36%, лезгиндіктер – 0,3%, басқа этностар – 1,68% құрады.

2-кесте

	1989, Адам саны	%	1999, Адам саны	%	2009, Адам саны	%	2018, Адам саны	%
барлығы		100,00%		100,00%		100,00%		100,00%
Қазақтар		49,65%		78,70%		88,26%		90,72%
Орыстар		32,13%		14,82%		8,21%		5,66%
Әзірбайжандар		1,37%		1,08%		0,78%		0,91%
Қарақалпақтар		0,03%		0,05%		0,06%		0,38%
Өзбектер		0,28%		0,13%		0,28%		0,36%
Лезгиндер		3,12%		0,76%		0,37%		0,31%
Украиндар		3,06%		1,31%		0,46%		0,28%
Татарлар		1,55%		0,79%		0,34%		0,25%
Армияндар		0,56%		0,42%		0,20%		0,16%
Корейлер		0,25%		0,23%		0,15%		0,13%
Шешендер		1,22%		0,21%		0,12%		0,10%
Қырғыздар		0,10%		0,10%		0,08%		0,10%
Грузиндар		0,21%		0,07%		0,07%		0,06%
Немістер		0,34%		0,18%		0,06%		0,04%
Удиндар		0,09%		0,08%		0,04%		0,04%
Белорустар		0,51%		0,19%		0,05%		0,03%
Осетиндар		0,33%		0,11%		0,04%		0,03%
басқалары		5,21%		0,79%		0,44%		0,44%

2018 жылдың 2 тоқсанында Маңғыстау облысында экономикалық белсенді халықтың жалпы саны 281,7 мың адамды құрады. Жұмыспен қамтылған халық 268,1 мың адам, оның ішінде өзін – өзі жұмыспен қамтығандар-24 мың адам (9%), жалдамалы қызметкерлер саны-244,1 мың адам (91%). Өзін-өзі жұмыспен қамтыған тұлғалардың едәуір бөлігі 25% - дан астам өз қызметін сауда саласында, 19,2% - Көлік және қоймалау саласында, 5,4% - өңдеу өнеркәсібінде және 17,5% - өзге де қызмет түрлерін ұсыну саласында жүзеге асырды. Жалпы жұмыссыздық деңгейі - 4,8%, тіркелген жұмыссыз халықтың саны-13,6 мың адам. 15-24 жас аралығындағы жастар жұмыссыздық деңгейі 3,1%, 15-28 жас аралығындағы жастар – 2,8% құрады.

Бір қызметкердің орташа айлық атаулы жалақысы 2 тоқсанда 267 883 теңгені құрады, ал республика бойынша бұл көрсеткіш 162 751 теңге деңгейінде. Жалақының жоғары көрсеткіштеріне қарамастан облыста аумақтық және салалық бөліністе Елеулі сәйкессіздіктер байқалады.

Жалпы облыстың аудандары мен қалалары бойынша жалақыны бөлу біркелкі емес. 2018 жылдың 2 тоқсанының қорытындысы бойынша облыс бойынша орташа жалақының ең төменгі деңгейі Маңғыстау ауданында – 98 418 теңге, ең жоғары – Жаңаөзен қаласында (388 810 теңге) тіркелді, бұл ең төменгі көрсеткіштен 4 есе артық.

Сонымен қатар, экономикалық қызмет түріне байланысты жалақы деңгейінде жоғары саралау байқалады.

Жалақының ең жоғары деңгейі өнеркәсіпте – 488 579 теңге (тау – кен өндіру саласында – 605 328 теңге), көлік және қоймалау саласында – 368 811 теңге, кәсіби, ғылыми және техникалық қызметте – 280 747 теңге, құрылыста-265 839 теңге қалыптасты.

Төмен жалақы ауыл шаруашылығында – 55 320 теңге, өнер саласында - 76 083 теңге, денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтерде – 108 976 теңге, сондай – ақ білім беруде-114 949 теңге байқалады.

Осылайша, облыста экономикалық қызмет түрі бойынша жалақының ең жоғары және төмен деңгейі арасында он есе айырмашылық байқалады.

Облыста 25 техникалық және кәсіптік білім беру мекемесі бар, оқушылардың жалпы саны 21 мыңнан астам адамға жетеді. 2 жоғары оқу орны жұмыс істейді, жоғары оқу орындары студенттерінің саны 5 мыңнан астам адамды құрайды.

Облыстың денсаулық сақтау жүйесінде 21 аурухана және халыққа амбулаториялық-емханалық көмек көрсететін 69 дәрігерлік ұйым жұмыс істейді. 2018 жылы Ақтау қаласында 150 орындық Ана мен баланы қорғаудың өңірлік орталығы пайдалануға беріледі деп күтілуде. Денсаулық сақтау саласында мемлекеттік-жеке меншік әріптестік тетіктері де белсенді енгізілуде. Осылайша, МЖӘ тетігі бойынша Жаңаөзендегі гемодиализ орталығының қызметін ұйымдастыру, Мұнайлы АОА зертханасын пайдалану, Маңғыстау облыстық ауруханасында және Бейнеу АОА компьютерлік томографтарды орнату және сервистік қызмет көрсету сияқты жобалар іске асырылуда. Сонымен қатар, 34 ш / а ауысымда 500 адам қабылдайтын қалалық емхана құрылысы бойынша жобаны іске асыру күтілуде. Ақтау қаласы.

Мәдениет саласында облыс аумағында 41 мәдени-демалыс мекемелері, 66 кітапхана, 7 мұражай, 2 театр, 7 кинотеатр жұмыс істейді. Спорт және дене шынықтыру саласында 627 спорт ғимараты жұмыс істейді, оның ішінде ауылдық жерлерде 242.

Маңғыстау облысының әлеуметтік-экономикалық жағдайына жүргізілген талдау негізінде бүгінгі таңда Маңғыстау облысы еліміздің қарқынды дамып келе жатқан өңірлерінің бірі болып табылатынын түйіндеуге болады. Өңір демографиялық және экономикалық көрсеткіштердің оң динамикасын көрсетеді. Ірі мұнай-газ кен орындарының болуы инвестициялардың көп санының келуін алдын ала анықтайды, бұл облыстың экономикалық дамуына оң әсер етеді. Өзінің стратегиялық географиялық орналасуының арқасында өңірде көлік және логистика қарқынды дамуда, түрлі салаларда индустриялық жобалар белсенді іске асырылуда.

Алайда, аймақ билігіне халықтың әлеуметтік-экономикалық ахуалына жалақы төлемдеріндегі үлкен айырмашылықтар факторы теріс әсер етуі мүмкін екеніне назар аудару керек. Бұл ретте халықтың өмір сүру жағдайын жақсарту үшін бүгінгі таңда облыста әлеуметтік саланы: білім беру мен денсаулық сақтауды дамыту бойынша тиімді шаралар қабылдануда. Жиынтығында бұл шаралар әлеуметтік теңсіздікті төмендетуге және халықтың өмір сүру деңгейін арттыруға ықпал етуі тиіс.

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 567 8 9 10 Следующая ⇒