I. Маңғыстау облысының жер ресурстарының физикалық-географиялық сипаттамасы

I. Маңғыстау облысының жер ресурстарының физикалық-географиялық сипаттамасы

1.1 Маңғыстау облысының географиялық орналасуы

1.2 Табиғи ресурстардың негізгі түрлері

Маңғыстау облысы Қазақстан Республикасының батысында орналасқан, батыстан шығысқа 600 км және солтүстіктен оңтүстікке 500 км - ден астам созылып жатыр. Халық саны 366,8 мың адам.

Әкімшілік орталығы-Ақтау. Облыстың қала халқы 278,6 мың адамды (75,9%) құрайды. Халық тығыздығы 1 км2 - ге 2,2 адам (республика бойынша орташа 1 км2-ге 6 адам).

Маңғыстау облысы бұрын Маңғышлақ деп аталған. 1973 жылы 20 наурызда Гурьев облысының оңтүстік бөлігінен құрылған. 1988 жылы облыс жойылып, 1990 жылы Маңғыстау атымен қалпына келтірілді.

Облыста ауыл шаруашылығы өнімдерінің үлес салмағы аз: мал шаруашылығы-Түйе және қой шаруашылығы басым дамыды. Елді мекендер мен шағын шаруа қожалықтары дамыған.

Облыс Қазақстанның оңтүстік-батысында, Маңғышлақ түбегінде орналасқан. Солтүстігінде Атырау облысымен, солтүстік-шығысында Ақтөбе облысымен, шығысында Өзбекстанмен, оңтүстігінде түрікмен, батысында Каспий теңізімен шектеседі. Облыстың солтүстік бөлігінде таулармен (221 м дейін, Желтау қаласының жоғарғы нүктесі), құмды массивтермен, кең сорондармен Каспий маңы ойпаты орналасқан. Орталық бөлігінде Маңғышлақ түбегінің өзі және ТМД - дағы ең терең ойпат-Қарақия (теңіз деңгейінен 132 м төмен) орналасқан. Оңтүстік-батыста Кендірлі-Қаясан үстірті, оңтүстігінде - Қарынжарық ойпаты, шығысында-Үстірт үстірті

Қарастырылып отырған аумақтағы ең ірі елді мекендер облыс орталығы Ақтау қаласы, Жаңа Өзен, Форт-Шевченко қалалары, Шетпе, Мұнайшы, Ералиев, Бейнеу және басқа да қалалар болып табылады. Қалған аумақта кейде қазақ - малшылардың қоныстарын кездестіруге болады.

Табиғи ресурстардың негізгі түрлері мұнай мен табиғи газдың үлкен қорымен (Маңғышлақ Мұнай-газ бассейні) байланысты. Тұщытылған суды алудың әлеуетті шектелмеген көзі ретінде Каспий теңізінің жақындығы маңызды рөл атқарады. Аса маңызды экономикалық орталықтар - Қаражанбас, Жетібай-Өзен мұнай кәсіпшіліктері, Қазақ газ өңдеу зауыты, атом электр станциясы - БН-350 жылдам нейтрондарындағы теңіз суын тұщылаушы Каспий теңізінің тұздалған суын тәулігіне 100 мың м3 дейін тұщыландыруға қабілетті. Қазақстандағы жалғыз АЭС. Сондай-ақ Ақтау қаласындағы Каспий маңы тау-химия комбинаты

Маңғышлақ түбегінің климаты күрт континентальды, құрғақшылық, ауа температурасының маусымдық және тәуліктік ауытқулары, жауын-шашынның аз мөлшері, жылына 1200 мм жуық.

Маңғыстау қысы (желтоқсан, ақпан) орташа суық, қар аз. Тұрақты аяз желтоқсан айының ортасында басталады. Ауа температурасы күндіз Қаңтарда - 4-6 градус Цельсий, ең төменгі – 36 градус С.

Маңғышлақ аймағының климаты күрт континенталды. Қысы қатал, желді және қар аз. Көктем қысқа, әдетте, құрғақ және жел. Жазы ыстық, бұлтты және ұзақ.

Күз ұзақ, негізінен жылы. Маңғышлақ түбегін үш жағынан қоршаған Каспий теңізі жағалаудың тар жолағына ғана әсер етеді.

Мұнда ылғалдылықтың әлсіз артуы, жазда ауа температурасының төмендеуі және қыс мезгілінде жоғарылауы, сондай-ақ температуралық ауытқулардың жылдық және тәуліктік амплитудасының төмендеуі байқалады.

Облыстың басқа аудандарында ауаның орташа жылдық температурасы шамамен 10,5 - 11,5 градус, температураның абсолюттік жылдық минимумы - 26 - 34 градус, ең көбі 43 - 45 градус, ал топырақтың беткі қызуы 60-70 градусқа жетеді.

Шілденің ортасынан тамыздың ортасына дейін ең ыстық кезең. Күзгі аяз қазан айының соңында басталады, көктемгі аяз сәуір айының басында аяқталады. Маңғышлақтағы атмосфералық жауын-шашын өте аз.

Олардың орташа жылдық саны солтүстік бөлігінде 140-160 миллиметрден және оңтүстікте 90-120 миллиметрге дейін құрайды. Ең көп жауын-шашын түбектің таулы бөлігіне түседі.

Облыстың солтүстігінде жауын-шашынның басым мөлшері көктем мен жазға, ал оңтүстік бөлігінде - қыс пен көктемге келеді. Көктем мен жазда жауын-шашын нөсерлік сипатқа ие. Таулы жерлерде күшті нөсер сел тасқынын тудыруы мүмкін.

Маңғышлақта және Үстіртте мал (3-7 сантиметр) қар жамылғысы тұрақсыз және барлық жерде тұтас емес. Жоғары температура, жауын-шашынның аз мөлшері және тұрақты желді ауа райы нәтижесінде булану жауын-шашын көлемінен 10-15 есе артық, ал ауаның ылғалмен қанығуы бар болғаны 40-60% құрайды.

Күндіз температура 10 градус С-қа дейін жылымық болады.

Жауын-шашын көбінесе қар түрінде түседі, бірақ тұрақты қар жамылғысы пайда болмайды, оның қалыңдығы қыстың соңына қарай 5 см аспайды.

Жыл сайын 6 айға дейін тұманды күн саны. Жиі позиция. Манғышлақтағы көктем (наурыз-сәуір) күндізгі және түнгі ауа температурасының контрастымен сипатталады.

Маусымның басында күндізгі ауа температурасы – 1 градус С – тан 0 градус С – қа дейін, түнгі температура - 10 градус С-қа дейін, маусымның соңында-күндіз 22 градус С-қа дейін, түнде-10 градус С-тан 10 градус С-қа дейін.

Көктемде қысқа, бірақ қатты жаңбыр түрінде жылдық жауын-шашын 25% - ға дейін түседі. 4 айға дейін тұманды күндер саны., бұлтты айына 6 дейін. Жазы Маңғышлақта (мамыр - қыркүйек) ыстық және құрғақ, бұлыңғыр емес ауа райы басым.

Ауа температурасы күндіз 25-28 градус С( ең жоғары 43 градус С), түнде 11-16 градус С, бірақ жаздың басында және соңында түнде температура 5 градусқа дейін төмендейді.

Жауын – шашын кейде мамыр-маусым айларында қысқа мерзімді жауын-шашын түрінде түседі, кейде күн күркірейді. Шілде мен қыркүйек аралығында құрғақ-құрғақ ауа райы бар. Жекелеген жылдары осы кезеңде жауын-шашын жаумайды.

Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы жылына ең төмен:25-50%. Манғышлақтағы күз (қазан - қараша) бірінші жартысында құрғақ және жылы, ауа температурасы күндіз – 20 градус С, түнде – 3-7 градус С., екінші жартысында салқын және бұлтты ауа температурасы күндіз – 5 градустан-1 градус С, түнде-10 градус С. жауын-шашын аяз жауын түрінде түседі, екінші жартысында қар жауады.

Айына 4 күнге дейін тұман. Күзде және қыста солтүстік, солтүстік-шығыс және шығыс желдері, жазда және көктемде Батыс және солтүстік-батыс болады, олардың жылдамдығы секундына 5-10 метр.

Кейде секундына 25 метрге дейінгі жылдамдықпен күшті жел байқалады.

⇐ Предыдущая 123 4 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒