АЙЗАРА. Ә егетне коткарып булмыймы?

⇐ ПредыдущаяСтр 3 из 4Следующая ⇒

АЙЗАРА. Ә егетне коткарып булмыймы?

ХАН. Бу егеттә минем шигем бар.

Син белергә тиеш, кайвакытта

Кылган гамәлнең дә чиге бар.

Күрәзәче дөрес әйткән булса,

Тиздән минем кызым табылыр.

Шул ук көнне фәрман көтеп тормый,

Сардар богавыфннан арыныр.

Унсигез ел кайгы йоттым мин дә,

Сагыш кырыслатты, тилертте.

Сөекле кызымны табарга дип,

Хыял газабында тилмертте.

Инде менә өмет уянды да,

Күңелемдә давыл басыла.

Шатлык көне җитәчәген шәйләп,

Кайгы баскан зиҺенем ачыла.

Сөйлә әле үзең турында син,

Мин күбрәк килә беләсем.

АЙЗАРА. Минем өчен көтелмәгән хәл бу,

Килә бераз хәтта көләсем.

Кайгыларны күреп торып кына,

Аннан минем күңел тыела.

Тик шунда ук кешеләр газабы

Минем йөрәгемә уела.

Язмыш шулай булган, мин үскәндә

Ата—ана назы күрмәдем.

Мин сөйләштем җәнлек, кошлар белән,

Иркәләдем урман гөлләрен.

Мин өйрәндем бик күп үләннәрнең

Күп чирләргә дәва булуын.

Кешеләргә кирәк булды микән,

Шуның өчен җирдә тууым?

ХАН. Сөенергә кирәк, җиҺан үзе

Сайлап биргән андый дәрескә.

Сулган күңелемә дә җан өрдең,

Гади кыз түгел син, фәрештә.

Исемең ничек гүзәл?

АЙЗАРА. Исемем—Гүзәл.

ХАН. Исең китәрлек!

Ходай биргән шушы могҗизаны,

Яшәү өчен зур көч итәрлек.

Гүзәлләрнең дә гүзәле бит син,

Исемеңнән артык җисемең!

Рәхим итеп атла сараема,

Изгелек белән ач ишеген!

Сакчылар Сардарның атасын алып керәләр.

САКЧЫ. Әмерегез үтәлде Олуг Хан!

ХАН. Йә коч инде картлач улыңны.

Ирек алып тәмамларга язган,

Дөньялыкта тормыш юлыңны.

Хан Айзараны җитәкләп сарайга карап китә. Аңа Вәзир ҺҺәм сакчылар иярәләр. Карт әкерен генә улы янына бара. Озак кына карап тора.

АТА. Бу көнне дә күрәсе бар икән!

Ата улын кочаклап тынып кала.

САРДАР. Мин иреккә тиздән чыгармын,

Син көт, атам!

АТА. Көтәм, көтәм, улым,

Аңа чаклы гына чыдармын.

САРДАР. Минем янга анам килгән иде.

АТА. Анаң исән, нинди куаныч!

САРДАР. Атам, мин дә моннан котылырмын,

Син кайт тизрәк, алсын юаныч.

Газиз анам сине күрү белән,

Йөрәгендә яшәү терелер.

Бу газапларның да очы чыгар,

Кырын эшнең колы беленер.

АТА. Ярый, улым, анаңны күрәм дә,

Икәү бергә килеп җитәрбез.

Шушы куанычның очкынын да,

Зур ялкынлы шатлык итәрбез.

Ата, бәхетле елмаеп, улына борылып карый—карый чыгып китә. Кагил керә Һәм Хан киткән якка карап тора.

КАГИЛ. Син хан булган идең мине узып,

Гомерең үтә ләкин кайгыда.

Абыеңның тапкыр икәнлеген,

Күр тормыш дигән бу бәйгедә.

Шушы көнне күрер өчен генә,

Мин яшәдем җирдә хатынсыз.

Үз кызыңны хатынлыкка алгач,

Тормыш җырың бетәр, акылсыз.

П Ә Р Д Ә.

И К Е Н Ч Е П Ә Р Д Ә.

Шунда ук. Сәхнә буш. Айзара белән аны озатып йөрүче ике кыз керәләр.

АЙЗАРА. Мин урманда үскәч Һаман саен,

Агачларны килә күрәсем.

Сезнең дөнья гаҗәп, бүген менә,

Минем шуны килә беләсем...

БЕРЕНЧЕ КЫЗ. Сора гына, синең Һәр сүзеңне

Без үтәргә әзер, ханбикә.

ИКЕНЧЕ КЫЗ. Синең якын сердәшләрең булып,

Хезмәт итәчәкбез, ханбикә.

АЙЗАРА(үртәлеп). Сез вакыйгаларны ашыктырып,

Миннән иртә хатын ясамаң.

БЕРЕНЧЕ КЫЗ. Ә теләсәң, мин үз ханыбызның,

Бүген сиңа серен ачалам.

АЙЗАРА. Серле ханмыни ул?

БЕРЕНЧЕ КЫЗ. Күреп торам,

Бер дә гади кеше түгелен.

Ә серенә төшенә алсаң әгәр,

Аңлап була аның күңелен.

Йә, әйтегез, шушы көнгә чаклы,

Нигә өйләнмәгән ханыбыз?

ИКЕНЧЕ КЫЗ. Димәк, безнең ханны эретерлек

Җылы бирә алмый җаныбыз.

БЕРЕНЧЕ КЫЗ. Мин бервакыт Олуг ханыбызның

Йокы бүлмәсенә эләктем.

АҺ, белсәгез иде шул вакытта

Ничек типкәнлеген йөрәкнең!

Барып кергәч сөйгән хатынының

Матур сүрәтенә юлыктым.

Тере кеше сыман басып тора,

Саташам дип башта курыктым.

ИКЕНЧЕ КЫЗ. Ишеттем мин ул сүрәт турында,

Һәр көн иртә белән, уянып,

Шул сүрәттән аерыла алмый,

Озак күзәткән Хан юанып.

БЕРЕНЧЕ КЫЗ. Шунысы хак, ул да бервакытны,

Кавышуга өмет өзмәгән.

Ул бары тик гүзәл хатынына

Охшаш булган кызны эзләгән.

АЙЗАРА. Ә мин аңа әллә охшаганмы?

БЕРЕНЧЕ КЫЗ. Әйтерсең лә игезәк сыңары!

АЙЗАРА. Бәлки шаяртасың гынадыр син,

Көлеп сөйләвеңдер бу бары?

БЕРЕНЧЕ КЫЗ. Юк, акыллым, шул охшашлык белән,

Бәхетле син, сөен, канатлан!

Унсигез ел ялгыз яшәгән Хан

Күрү белән сине яраткан.

Ә теләсә, беләсеңме, җаным,

Барлык кызлар аның иркендә.

Тик моңарчы әле Хан йөрәген

Яулап алалмады беркем дә.

Оялмыйча әйтәм, ул теләсә,

Шул мизгелдә аңа әзермен.

Тик авыз ачарга ирек бирми,

Чибәр кызы безнең вәзирнең.

АЙЗАРА. Шулкадәрле нык ярата мыни?

БЕРЕНЧЕ КЫЗ. Әле аңа гына түзәрлек.

Ләкин аңа Ходай насыйп иткән,

Сөйләп бирә алмас гүзәллек.

АЙЗАРА(уйланып). Аның йөрәгенә юл тапмаган,

Шулкадәрле гүзәл булып та...

БЕРЕНЧЕ КЫЗ. Үлгән ханбикәгә охшамаган,

Әнә шул турыда онытма.

Ә син нидер сорамакчы идең...

АЙЗАРА. Бу бакчада шундый матурлык!

Төннәрен дә, өйдә йокламыйча,

Кошлар җырын тыңлап ятырлык.

Тик менә бу палач мәйданына

Карап торсаң бетә сабырлык.

Әйтерсең лә махсус ясатылган,

Җәннәт уртасына каберлек.

ИКЕНЧЕ КЫЗ. Хан зур фәрман игълан иткән чакта,

Бөтен халык монда агыла.

АЙЗАРА. Һәм шунда ук кемнедер асалар,

Йә булмаса, башы чабыла.

Каны чәчрәп кала чәчәкләргә,

Шунда ничек тыныч йөрергә?

БЕРЕНЧЕ КЫЗ. Мин дөресен әйтәм хәзер сиңа,

Бик теләсәң аны белергә.

Элек шулай булган, хәзер инде,

Бер истәлек булып санала.

Безнең хан да халык арасында

Иң гадел хан булып санала.

ИКЕНЧЕ КЫЗ. Аңламадың әллә эчтәлеген,

Хан яздырган яңа фәрманның?

Әгәр аның кызы табылмаса,

Башы киселәчәк Сардарның.

БЕРЕНЧЕ КЫЗ. Яшереник куак арасына,

Вәзир кызы белән килә Хан...

ИКЕНЧЕ КЫЗ. Әйдә, әнә тагын, гадәтенчә,

Нидер укый аңа ГөлҗиҺан.

Кызлар куаклар арасына кереп китәләр. Хан белән ГөлҗиҺан керәләр. ГөлҗиҺанның кулында китап. Ул укый.

ГӨЛҖИҺАН. Сугыш Һаман кыза барган саен,

Сирәкләнә ханның гаскәре...

ГөлҗиҺан укудан туктый да Ханны күзәтә. Ә Хан исә, аның турында бөтенләй онытып тирә—якны күзәтә.

Уегызда бүген китап түгел,

Нәрсә икәнлеген мин беләм...

ХАН. Ә, ни дидең?.. Бик игътибар белән,

Тыңлыйм сине, укы гөлгенәм.

ГӨЛҖИҺАН. Мин гөл түгел сезгә, шулай булса,

Бер наз булыр иде бүләккә.

Кая ул наз, җылы бер карашның

Очкыны да юк бу йөрәккә.

ХАН. Әллә ниләр сөйлисең, ГөлҗиҺан,

Син мактаулы минем илемдә.

Ханны юатучы дигән исем

Яшәп килә халык телендә.

ГӨЛҖИҺАН. Ханны яратучы дигәне дә,

Ишетелмәдеме халыктан?

ХАН. Дөресен әйтәм, гомер буена мин,

Китап укуыңнан ялыкмам.

ГӨЛҖИҺАН. Шулгынамы минем өлешемә,

Ут эчендә дөрли йөрәгем...

ХАН. Белсәм иде, синең йөрәгеңә

Тәгаен бер дәва кирәген...

ГӨЛҖИҺАН. Монысы көлү! Хисләремне белеп,

Күреп торып көлү—аяныч...

Булыр идем шушы тормышыңда

Мин иң ышанычлы таяныч.

ХАН. Менә, менә шуның өчен дә син,

Һәрчак минем янда гүзәлем!

ГӨЛҖИҺАН. Теге кызга бик тиз гашыйк булдың,

Шуны уйлап өзелә үзәгем.

ХАН. Ә... Ул кызмы? Күрәзәче әйткәч,

Өйләнмичә мөмкин дисеңме?

ГӨЛҖИҺАН. Аңа өйләнгәч мин ят булырмын,

Онытырсыз хәтта исемне.

ХАН. Юк, онытмам, аның белән бергә,

Китап укуыңны тыңлармын.

ГӨЛҖИҺАН. Тик мин генә инде ул вакытта,

Үзем көткән назга соңлармын.

ХАН. Кайда йөриләр икән соң алар?

Хан куаклар арасына кереп китә. ГөлҗиҺан шунда карап, уйланып тора.

ГӨЛҖИҺАН. Гади малай сыман гашыйк булган,

Сөюенең чиге күренми.

Бер кабынган сөю мәңге яна,

Язмыш давылында сүрелми.

Үз эчемә йотып сагышымны,

Мәңге ялгыз торып калышым.

Тик саргаеп кибәсемне беләм,

Ишетмичә торсам тавышын.

Аларның бәхетен күреп тору,

Газап кына булыр үземә.

Башка илгә китсәм яхшы булыр,

Күренмәсәм аның күзенә.

Нинди көчләр белән яраттым мин?

Яшь егетләр күпме тирәмдә!

Аңлый алмыйм, сөю дигәненең

Фәлсәфәсе, димәк, тирәндә.

ГөлҗиҺан китә. Сакчылар Сардарны алып керәләр Һәм шул ук урынга бәйләп куялар. Сакчылар чыгып киткәч, кызлар белән Айзара керә.

АЙЗАРА Йөрәгемне әрнетә карашы,

Ул гөнаҺсыз, күңелем сизенә.

Ни өчендер үзем гаепле күк,

Туры карый алмыйм йөзенә.

БЕРЕНЧЕ КЫЗ. Ә аны гаепле түгел диләр,

Үзе чибәр, үзе сөйкемле.

ГөнаҺлы дөньяга карар өчен,

Әкияттән чыккан шикелле.

АЙЗАРА . Сез китегез кызлар, ә мин калам,

Озак тормам, хәзер кайтырмын.

ИКЕНЧЕ КЫЗ. Йөрәгенә яра сала күрмә,

Яшьли харап булган батырның.

Кызлар китәләр, Айзара Сардарга якын бара.

САРДАР. Тагын мине кызганып килдеңме?

АЙЗАРА. Аңлыйм, егет, сиңа авырдыр.

Ышан ләкин, шушы газапларың

Бер төш кенә булып калыр бер.

САРДАР. Кайчан килеп җитә әле ул көн!

АЙЗАРА. Үз хәлемне ничек аңлатыйм?

Мин хатыны булам, ә шулай да

Мин бит аны егет, яратмыйм!

САРДАР. Алай булса, минем өчен генә

Барма гүзәл, андый корбанга.

Күңел теләгәнеңне сайлап ал,

Соңга калмый, башка юл барда.

АЙЗАРА. Башка юлын күрмим киләчәкнең,

Күңел генә никтер шомлана.

САРДАР. Бәхетеңнең ул түгелен сизсәң,

Күрәзәче сүзен тыңлама.

АЙЗАРА. Ул чагында сиңа нәрсә булыр?

САРДАР. Мин богауга инде күнеккән.

Нәрсә көтеп була киләчәктә

Ярым тере, ярым үлектән?

Яшьлегемнең матур чагы үтте,

Зиндан ташларына күмелде.

Хисләремнең иң сафлары шунда,

Кара сагыш булып түгелде.

Син яшь әле, җиде ел уйлап та,

Иң дөрес бер юлдан китәрлек.

Минем язмыш лаек дисеңмени,

Сине шуңа корбан итәрлек?

Юк, гүзәлкәй, Һәрбер кеше хаклы,

Үз бәхетен эзләп табарга.

Язмыш шулай кушкан, миңа кала

Соңгы көннәремне санарга.

АЙЗАРА. Ә син мине башта, онытмасаң,

Болай итеп каршы алмадың.

САРДАР. Ирек исен сизеп ашыкканмын,

Ялгышканмын, шуны аңладым.

АЙЗАРА. Күрәзәче сүзе дөрес булса,

Буйсынырга кала бу эшкә.

Син богаудан котылырга тиеш,

Шул язгандыр минем өлешкә.

Мин хәзер үк ханны күреп әйтәм,

Әзерләнсен туйга бүгеннән.

Соңгы сүзем итеп әйтәм моны,

Һәм сүземнән кире чигенмәм.

Айзара китә. Инде чыгып китәм бигәндә каршысына Барак очрый.

БАРАК. НиҺаять, мин сине күрә алдым,

Күңел елый, кара көйдем, яндым...

АЙЗАРА. Газап өчен монда китергәнсез,

Аерып мине туган ягымнан.

Күрәсеңме әнә бер егетне,

Кулларына богау салынган.

Бер карашы белән сихерләде,

Аңа гына тарта күңелем.

Белеп торам, ләкин аның белән

Бергә булу мөмкин түгелен.

Бүгеннән үк туйны ашыктырам,

Тик изгелек минем канымда.

Хәтта җанымны да бирер идем,

Аның өчен кирәк чагында.

Аны сөеп, Ханга хатын булам,

Хәзер үзем газап эчендә.

Кеше булса, ул яшәргә тиеш,

Башкалар бәхете өчен дә. (Китә.)

БАРАК (башын тотып). Нәрсә өчен чын мәхәббәт җыры,

Һәрчак аның белән янәшә?

Димәк, Ходай үзе сайлап алган,

Бәхетле пар гына ярәшә...

Хәтта зиндан каршы тора алмый,

Богау киртә түгел боларга.

Көчем җитми, инде миңа кала,

Айга карап ятып уларга.

Ул Сардарга якын бара, шул вакытта куаклар арасында ГөлҗиҺан күренә, аларның сөйләшүен тыңлап тора.

САРДАР. Нигә тагын килдең минем янга?

БАРАК. Кылган эшләремә үкенәм.

Гафу итәргә тырыш син мине,

Әгәр мөмкин булса, үтенәм.

Гүзәл дә бит сиңа гашыйк булган,

Искитмәле хәл бу, аңламыйм.

САРДАР. Мин андыйны ишетмәдем әле.

БАРАК. Үзе әйтте миңа, алдамыйм.

Синең миннән артык җирең дә юк,

Дан алмаган даҺи зат кебек.

Сөю сукыр дигән сүз, күрәсең,

Бөтен галәм өчен хак кебек.

Кайда аның сере, кемнәр әйтер,

Файдасы юк хәйлә—мәкернең.

Син әйт миңа әгәр серен белсәң,

Телгәли бу минем бәгырьне.

САРДАР. Нәрсә әйтим, минем күккә чөеп,

Мактап була торган даным юк.

Шунысы хак: минем йөрәктә дә,

Күңелдә дә кара табым юк.

Ә гафуны Ханнан барып сора,

Барып тезлән анам янына.

Бәлки, алар синең сүзләреңне,

Тыңлый алыр гафу ялына.

Барак бөтенләй мескенләнеп, башын иеп чыгарга бара. Шул вакытта аны ГөлҗиҺан туктата.

ГӨЛҖИҺАН. Нигә егет борын салындырдың,

Бер чарасыз йөрү килешми.

Мин ишеттем, туктарга ярамый,

Үзең теләгәнгә ирешми.

БАРАК. Минем теләк буй җитмәслек бит ул.

ГӨЛҖИҺАН. Буй җитмәгән җиргә уй җитә.

БАРАК. Берни эшләп булмый, йөрәгемә

Агулы ук булып туй җитә.

ГӨЛҖИҺАН. Ни эшләгән мондый очракларда,

Батыр ирләр борын заманда?

БАРАК. Урлап китәргәме, ул сөймәгәч,

Кулым бармас инде яманга...

ГӨЛҖИҺАН. Күреп торам синең бу өлкәдә

Тәҗрибә Һәм сәләт юклыгын.

Аңламыйсың кызларның күңелен,

Ялындыра торган шуклыгын.

Читлеккә ябылган сандугач та,

Аерылган туган җиреннән.

Ләкин сайрый боегып ялыккач,

Шуңа аңа гомер бирелгән.

БАРАК. Ул монда бит, аны ничек итеп

Хан кулыннан алып китәргә?

ГӨЛҖИҺАН. Мин кызганам гашыйк кешеләрне,

Әзер торам ярдәм итәргә.

Алар сөйләшә—сөйләшә китеп югалалар. Ата белән ана керәләр.

АНА. Бәгырь гөлем, йөрәк парәм минем!

Алар мәйданчыкка күтәреләләр Һәм икесе дә Сардарны кочаклыйлар.

САРДАР. Бик авырдыр сезгә, авырдыр...

АТА. Күңел өметләнә, бәлки бу да

Бер яман төш булып калыр бер.

Ана, төенчеген чишеп, Сардарга җимеш ашата.

САРДАР. Язмыш төененең чишеләсен

Сизеп торам, ләкин шомланам.

АНА. Гомер бакый язмыш безгә генә

Мәрхәмәтсез булмас, түз, балам.

САРДАР. Түзәм, анам, түзәм, бардыр әле,

Мин богаусыз сезне кочасым.

Болыннарда йөргән атларга да

Сикереп кенә менеп очасым.

Бу кояш астында дәрвишкә дә

Ходай үзе биргән урын бар.

⇐ Предыдущая 1 234 Следующая ⇒