Қиялды дамытуға арналған жаттығулар

Қ иялды дамытуғ а арналғ ан жаттығ улар

Тренинг тақ ырыбы «Дауысынан таны»

Мақ саты: Еркін зейін салу қ абілетін дамыту

Жү ргізуші: Орманда адасып қ алмау ү шін, біз бір-біріміздің дауысымызды жақ сы білеміз бе, соны тексерейік. Балалар шең бер қ ұ рып тұ рады, шең берді жү ргізуші теріс қ арайды. Барлығ ы ың ылдап ә н салады: «Ә лия, сен қ азір ормандасың, біз сағ ан «Ауу» деп айқ айлап жатырмыз. Кө здерің ді қ атты жұ мып, сені кім шақ ырғ анын айт». Ойыншылардың бірі жү ргізушінің есімін атайды, жү ргізуші оны танып, оның кім екенін айтады. Бұ л ойын 2-3 рет қ айталанады.

Тақ ырыбы: «Тө ртінші артық » ә дістемесі

Мақ саты: маң ызды белгілерін бө ліп кө рсете білуін диагностикалау.

Кө рнекілігі: ә н ә уені, ә р тү рлі белгілері бар сурет ү лестірмелер

Тү рі: ә дістеме.

Ә діс-тә сілдері: топтық жұ мыс.

Жү рісі: тә жірибе жеке жү ргізіледі. Тә жірибені жү ргізуге ү лестірме дайындалады, ү лестірмеге белгілері ортақ 3 заттың суреті салынады, ал тө ртінші зат артық болады. Бала осы 4 заттың ішінен белгісі ортақ 3 затты бө ліп алып, артық затты алып тастауы керек. Ү ш зат табиғ атынан ө зара ұ қ сас, ортақ белгілеріне қ арап оларғ а бір атау беруге болады, ал тө ртінші зат артық.

Қ орытынды: оқ ушылардың сабақ та алғ ан білімдерін бекіту.

Оқ ушылардың ырық ты есін зерттеуге арналғ ан жаттығ у

Мақ саты: ерік-кү шін жұ мсай отырып еске тү сіруін дамыту

Жү ру барысы: ол ү шін 25 тү рлі-тү сті суреттің ә рбірін 3 секундтан оқ ушыларғ а кө рсетіп шығ амыз. Содан кейін қ андай суреттер есіне қ алғ анын сұ раймыз. 7 жасар бала 8 суретті есіне сақ тауы тиіс. 10 сө збен зерттеу. Жаттауғ а 10 сө з айтылады. Мысалы: Дә птер, трактор, алма, жаз, гү л, апа, кілем, теледидар, бота, мектеп. Осындай 10 сө зден кем дегенде 4 сө з есінде қ алуы тиіс. 8 суретті, 4 сө зді айта алса ырық ты есі жақ сы деген сө з.

Жоғ арыда айтылғ ан міндеттерімізді негізге ала отырып, психологиялық -педагогикалық тү зеу жұ мыстары мынадай қ ағ идаларғ а сү йенеді:

— баланы жан-жақ ты, жеке тұ лғ а ретінде зерттеу;

— шаршағ андығ ын ескеру;

— оқ у дағ дыларын ойын тү рінде ұ йымдастыру жә не сол ойын арқ ылы

тапсырмаларды орындау, кең істікті бағ дарлау, т. б.

— мектеп ө міріне, тә рбие сағ аттарына қ атыстыру;

— оқ ытуды арнайы ә дістемелер арқ ылы ұ йымдастыру;

— оқ ушының жылдық психодиагностикасының дең гейін бақ ылау.

Тиімді жұ мыс атқ ару ү шін маман ө зінің беретін пә нін, ә р тү рлі ә діс-тә сілдерді жетік білуі керек, оқ ушылармен тығ ыз қ арым-қ атынаста болуы қ ажет. Осы мә селелерді ә рдайым сабақ та, сабақ тан тыс уақ ытта, белгілі бір мақ сатта емес, ә р тү рлі жағ дайларда қ олданып отыру, атқ арылғ ан жұ мыстардың нә тижесін кө рсетеді.

Қ орыта айтқ анда қ азіргі кезде қ оғ ам дарынды қ абілетті адамдарды қ ажет ететінін ескеріп, жеке тұ лғ аның рухани ө суіне психологиялық -педагогикалық жағ дай жасай отырып, ө з ортасында жә не ө зге ұ жымда ө зін еркін сө зіне алуғ а тә рбиелеу, ө зіне-ө зі сенімді, жауапкершілік қ асиетті сің ірген тұ лғ а ретінде қ алыптастыру қ ажет. Жас нә рестенің дені сау болса, отбасына зор қ уаныш пен бақ ыт ә келеді. Елімізде ө ркениетті қ оғ ам қ ұ ру ү шін, тә рбиелі, дені сау азаматтарды кө п болып тә рбиелеуіміз керек.

Дамуы артта қ алғ ан балаларды тү зету негізіде оқ ыту мен тә рбиелеу ісінің бай тарихи тә жірбиесі бар.

Адамзат қ оғ амының қ алыптасу тарихына кө з жіберетін болсақ, дамуына кемістіктері бар балаларғ а деген кө зқ арас қ оғ амдық эволюция барысынан біркелкі болмағ анын байқ аймыз. Дамуында дефектісі бар балаларғ а қ оршағ ан ортаның қ арым қ атынасы бірнеше факторларғ а байланысты белгіленіп отырады. Олар: қ оғ амның экономикалық дамуы, оның ө ндіргіш кү штерінің даму дең гейі, қ оғ амдық сананың, ғ ылым мен денсаулық сақ тау сферасының, білім беру мен мә дениеттің жағ дайы т. б.

Мү гедектерге деген кө зқ арас шыдамсыздық пен қ атігездікпен аяушылық, кө мек кө рсету жә не қ орғ ануғ а дейінгі аралық та ө згеріп отырады. Қ айта ө рлеу дә уірінен бастап XIX ғ асырдың ортасына дейін европалық дефектология ғ ылымында жә не тә жірбиесін де балалардың ақ ыл-ойы жә не дене бітімі ауытқ уларына деген кө зқ арастың бірқ алыпты эволюциялық арнағ а тү скенін байқ аймыз. Бұ л арада, ә сіресе, дә рігерлердің педагогтар мен психологтардың ең бертерін ерекше атап ө ткен жө н.

Есінен ауысқ ан ауруларғ а деген алғ ашқ ы гуманистік қ арым-қ атынас қ адамдарын жасағ ан француз психиатр дә рігері Филип Пилен (1745-1826) болды. Ол алғ аш рет жан ауруларының классификациясын жасап, оларды туа біткен жә не жү ре біткен деп бө ліп, негізгі екі клиникалық тү рлерін ажырата білді.

Пинелдің ісін ә рі қ арай жалғ астырғ ан оқ ушысы Жан-Этьен-Доминик Эскироль (1772-1840) осы екі форманы аменция (туа пайда болғ ан) жә не деменция (жү ре пайда болғ ан) деп атауды ұ сынды. Эскироль ақ ылдан ауысудың симптоматикалық классификациясын негіздеп, бұ л аурудың жетекші белгісі ретінде – сө йлеу ерекшелігіне назар аударуды ұ сынды.

Ақ ыл-ой дамуында кемістіктері бар балаларды оқ ытуда жэне тә рбиелеуде ерекше ә діс-тә сілдер қ олдану керектігі туралы проб-леманы ө з ең бектерінде алғ аш рет Швейцария педагогы И. Г. Песталоцци (1746-1827) кө терді. И. Г. Песталоцци алғ аш рет мұ ндай балаларғ а арналғ ан оқ ыту принциптерін ү сынды. Олар: оқ ытудың баланың даму дең гейіне сай болуы, дидактикалық материалдар-ды қ олдану, ақ ыл-ой жэне ең бек тэрбиесін қ атар жү ргізуді жэне оқ ытуды ө німді ең бекпен ү штастыруды іске асыру.
XIX ғ асырдың орта шеніндегі жаратылыстану ғ ылымы сала-сындағ ы тү бегейлі жаң алық тар педагогика мен психология гылымдарының дамуына да зор ық пал етті. Бақ ылай отырып ойша қ орытындылар шығ ару ә дістерінің орнына зерттеудің эксперименталдық ә дістері келді. Бұ л жағ дай ақ ыл-ойдың артта қ алушылығ ы проблемасын гү сіндірудің екі бағ ытын айқ ындады:

Алғ ашқ ысы анатомиялық физиологиялық (Д. Бурневиль, Б. Морель, Э. Крепелин, С. С. Корсаков, Г. И. Россолимот. б. ); Содан соң, психологиялық -педагогикалық (А. Бине, Т. Симон, Санктис дс Санктис, т. б. ).

Анатомиялық -физиологиялық бағ ыттың дамуына айрық ша ү лес қ осқ ан неміс психиатры Эмиль Крепелин (1856-1926) болды. Ол алғ аш рет ақ ыл-ой кемістігі ауруларының барлық тү рлерін біріктіріп, оларды «психикалық дамудың тежелуі» деп атап, олардың туа біткен тү рлерін бір топқ а біріктіріп, ғ ылымғ а «олигофрения» деген терминді енгізді. Бельгия психиатры Жан Демор (1867-1941) алғ аш рет бұ л ау-рулардың шығ уындағ ы биологиялық жә не ә леуметтік факторларды бө ліп қ арастырды. Бү л топтағ ы балаларды ол медициналық жә не педагогикалық дамуы жағ ынан артта қ алғ андар деп бө лді. Медициналық артта қ алу себептерін жатырдағ ы кезінде немесе сә би шағ ында белгі берген патологиялық факторлармен байланыс-тырды.
Педагогикалық себептерге жас кезінде дұ рыс тә рбие берілмеген, дертке шалдық қ ан немесе мектеп тә рбиесінің «қ ұ рбаны» болғ андарды жатқ ызды.

Француз психологы Альфред Бине, психиатр Томас Симон сө йлеудің коммуникативтік функциялары негізінде алынғ ан жаң а тестілік ә діс жасап шығ арды. Эксперименттік жұ мыстар нә тижесінде «қ алып» жэне одан ауытқ ушылық тар диапазоны анық талды. Қ алып диапазоны 1, 0-0, 8 бірліктерінің аралығ ы деп табылды. Бұ л кө рсеткіш «интеллектуалдық коэффициент» деген атау алды. Бұ л атау зерттеушілерге арнаулы «ақ ыл-ой қ абілетінің ө лшем шкаласын» жасауғ а мү мкіндік берді де, эксперимент қ орытындылары нә тижесінде «Қ алыптан тыс адамдардың ақ ыл-ой дең гейін диагностикалаудың жаң а ә дістері» (1905) атты ең бек жарық кө рді.
XIX ғ асырдың соң ы - XX ғ асырдың басында қ алыптан тыс балаларды оқ ытып тә рбиелейтін кө птеген қ оғ амдар мен қ оғ амдық ұ йымдар қ ү рыла бастады. Бү л мэселелермен аса кө рнекті ғ алымдар - Е. К. Грачева, В. П. Кащенко, Г. И. Россолимо, В. М. Бехтерев, П. П. Блонский, т. б. айналысты.
1918 жылы Совнаркомның қ алыптан тыс балалар мекемелерінің барлығ ы Наркомсобес қ арауынан Наркомпросқ а ө ткізілсін деген декреті қ абылданды.
1924 жылдан бастап кә мелетке толмағ андарды ә леуметтік-қ ұ қ ық тық қ орғ ау жү йесіне жұ мысқ а белгілі ғ алым-психолог Лев Семенович Выготский (1896-1934) келеді. Оның қ алыптағ ы балалардың дамуын зерттеу нә тижесінде жасағ ан психикалық даму теориясы қ алыптан тыс балалық шақ ты зерттеулердің негізіне алынды. Л. С. Выготскийдің коррекциялық педагогика саласындағ ы барлық ең бектерінде адамғ а тә н жоғ ары психикалық функциялардың ә леуметтік жағ дайлармен тығ ыз байланыстылығ ы туралы идея басым. 1926 жылы РСФСР Совнаркомының «Естімейтін, кө рмейтін, сө йлей алмайтын жэне ақ ыл-есі кем балалар мен жасө спірімдерге арналғ ан мекемелер туралы» қ аулысы қ абылданып, соның нэти-жесінде алғ аш рет арнайы оқ у орындарының тө мендегіше тү рлері ашылды:
• қ алыптан тыс мектеп жасына дейінгі балаларғ а арналғ ан балалар ү йі;
• мектеп жасындағ ы балаларғ а арналғ ан мектеп - интернаттар мен мектептер;
• жасө спірімдерге арналғ ан кә сіби-техникалық бағ ыттағ ы мектеп-интернаттар мен мектептер;
• аралас жастағ ы балаларғ а арналғ ан мектеп-интернаттар жэне мектептер;
• жалпы білім беретін мектептер жанындағ ы кө мекші топтар. Осылайша, 30-жылдардың бас кезіне қ арай арнайы мектептер
білім беру мазмұ ны жағ ынан да, ұ йымдастырылуы жағ ынан да арнаулы оқ у мекемелерінің ерекше тү рі болып бө лініп, елдің білім беру жү йесінің қ ұ рамына тү пкілікті енді.
XX ғ асырдың орта шенінен бастап қ азіргі кезге дейін тү зетушілік мә селелерімен Г. Е. Сухарева, М. С. Певзнер, Л. С. Славина, Т. А. Власова сияқ ты ресейлік ғ алымдар айналысып келеді.

Сонымен, тү зету жұ мыстарының пайда болу жә не даму тарихын тө рт негізгі кезең ге бө ліп қ арастыруғ а болады.

Алғ ашқ ы кезең - сипаттаушы кезең. Бұ л кезең де дамудағ ы ауытқ ушылық тар мен бұ зылыстарды тү зетудың педагогикалық мә селелері осы орайдағ ы медицина ғ ылымындағ ы жетістіктермен байланысты болды. Э. Сеген ақ ыл-ойы кембалаларды тә рбиелеуде жұ йелі жұ мыс істеуді ұ сынды. Балалардың ақ ыл-ойы жә не перцевтивті дамуына диогностика жасап, тексеруде жә не тү зетуде айрық ша ә дістерді ұ сынғ ан ә дістемесі «Сеген тақ тасы» деп аталады. Ал, танымдық, перцевтивті, мнемикалық айрық ша ә дістерді П. Трошин ұ сынғ ан.

Екінші кезең - корррекциялық педагогиканың теориясымен тә жірбиесінің пайда болуы. Бұ л сатыда коррекцияғ а негізделген педагогикалық зерттеу жә не психологиялық жә не психокоррекциялық жұ мыс ә дістерінің пайда болуы. Бұ л бағ ыт М. Монтессоридің есімімен тығ ыз байланысты. Италия педагогы Мария Монтессори (1870-1952) ақ ыл-ой дамуы тежелген, артта қ алғ ан балаларғ а арналғ ан ортофеникалық мектеп ашып, мұ нда емдеуші педагогиканың негізі ретінде сенсомоторлық тә рбие жү йесін енгізді.
Ол баланың танымдық, сенсоматорикалық ү дерістерінің дамуына бағ ытталғ анкоррекциялық материалдарды ұ сынды. М. Монтессоридің теориясында « бала дамуындағ ы сензетивті кезең концепциясы» негізгі орын алды. А. Н. Граборов қ озғ алыстың ырғ ақ тылығ ын, есте сақ тауды дамытуды кө здеген коррекциялық сабақ жү йесін жасағ ан. В. П. Кащенко – балалрдың бойындағ ы қ иын мінез қ ұ лық ты коррекциялауғ а бағ ытталғ ан педагогикалық тү зету ә дістерін қ ұ рғ ан.

Ү шінші кезең – Л. С. Выгодский есімімен байланысты. Ол психиканың аномальды дамуының біртұ тас концепциясын жасап, коррекцияның негізі бағ ыттарын кө рсетіп берді. Сонымен қ атар, ол психиканың ауытқ уын тү зетудің ә діснамалық -ә дістемелік негіздерін жеке бағ ыт ретінде дә йектенуге жол салды.

Жалпы осы кезең, сө йлеу, кө ру жә не есту ауытқ ушылық тары бар балаларғ а арналғ ан психокоррекция

Жә не психодиогностикалық жұ мыстардың аолғ а қ ойылып, осы орайдағ ы тиімді іс-шаралардың ұ йымдастырылуымен ерекшеленеді.

Тө ртінші кезең - практикалық психологияның қ арқ ынды дамуымен қ атар жү рді. Бұ л кезең де нақ ты бір кемістіктерге байланысты балаларғ а арнайы психологиялық кө мек жү йесі қ алыптасты. Арнайы жә не оқ у мекемелерінде педагог-психолог қ ызметі енгізілді.

XX ғ асырдың бас кезіне қ арай проблемағ а сә йкес жинақ талғ ан тә жірибелер, тү рлі кө зқ арастар, белгілі бір дең гейде қ алыптасқ ан терминология баланың психофизикалық артта қ алуының жетекші белгілерінің негізінде ғ ылымның осы саласын бір ізге тү сіруді талап етті. Дә рігер ә рі педагог В. П. Кащенко – кең естік дефектологияның салушылардың бірі. Ол 1870 жылдың 21 жұ лдызында Ейск қ аласында кө пбалалы отбасында дү ниеге келген. Ә кесі ә скери дә рігер қ ызметін атқ арғ ан. В. П. Кащенко 1897 жылы Киевтегі университетті жақ сы оқ ып, бітіреді. Дә рігерлік жұ мыспен қ атар ол А. Н. Бернштейн мен Г. И. Россолимоның жеткшілігімен психология сала- сында жан-жақ ты білім мең гереді. Ө ткен ғ асырдың 20-шы жылдары В. П. Кащенко жеке адамның даму ба-

рысындағ ы кемшіліктердің коррекциясын маң ызы зор ә леуметтік мә селе ретінде анық тап, оны мемлекеттік саясат дең гейінде қ арастыру керектігін айтқ ан. Бұ л ұ станым бү гінгі кү нге дейін маң ызын жоғ алтқ ан жоқ.

В. П. Кащенко 1909 жылы Мә скеуде жалғ а алынғ ан ү йде дамуында кемістігі бар балаларғ а арнап мектеп санаторий ашады. Бұ л мектеп-санаторий педагогикалық, емдеу жә не зерттеу қ ызметтерін атқ арғ ан еді. Ә леуметтік маң ызы аса зор мақ сат-міндеттерді шешу ү шін жарымжан балаларғ а арналғ ан мұ ндай мекеме тек Ресейде ғ ана емес, бү кіл ә лемде алғ ашқ ы болды. Бұ л мекемеде орталық жү йке жү йесінде бұ зылуы бар жә не дамуы артта қ алғ ан балалар оқ ып, тә рбиеленген. В. П. Кащенко ө зінің тә жірибесінде жә не ғ ылыми жұ мысында оқ ыту-тә рбиелеу ү рдісінің ә дістемелік жағ ына кө п кө ң іл бө лген. Ол тә рбиелеу жү йесіне жә не оқ ыту бағ дарламасына баланың бейімделуін емес, керісінше, осы оқ ыту- тә рбиелеудің балағ а лайық талып қ ұ рылу қ ажеттігін негіздеген. Осығ ан орай, мектептегі білім беру мү мкіндігінше оқ ушының жеке-дара ерекшеліктерін ескеру талаптары қ ойылды. Мұ ндай талаптар орындалмаса, мектептегі білім беру оқ ушының шама-шарқ ына сә йкес келмей қ алады да, оның қ абілеттері мен мү мкіншіліктерінің толық ашылуына, дамуына мү мкіндіктің болмауы ық тимал. Сондық тан, ә рбір оқ ушының жеке-дара ерекшеліктерін барынша толық зерттеу кө кейтесті мә селе болды. 1918 жылы В. П. Кащенконың мектеп-санаториы Халық ағ арту Комитетінің жү йесіне енді. Енді бұ л мекеме оқ ушылардың жеке-дара ерекшеліктерін кешенді зерттеу ү йіне айналды. Зерттеумен қ атар, жарымжан балаларды оқ ытып, тә рбиелеуге байланысты медициналық -педагогикалық кең ес беруге арналғ ан педагогикалық клиника дамыды. Бұ л дамуында ауытқ ушылығ ы бар балаларды жан-жақ ты зерттеп, дамытатын, тә рбиелейтін, медициналық кең ес беретін ә лемдегі алғ ашқ ы педагогикалық клиника еді. 1920 жылы балалар кемістігіне арналғ ан І Бү кілресейлік съезд ө тті. Сол жылы В. П. Кащенко бала дефектологиясы бойынша педагогикалық институт ашты. Одан кейін ә р жерде бала дамуындағ ы кемістікті тү зету, жарымжан балаларды тә рбиелеп, білім беру мә селесін шешуге арналғ ан жоғ ары оқ у орындары, арнайы бө лімдер, ғ ылыми зерттеу ұ йымдары қ ұ рыла бастады. Атап айтқ анда, 1924 жылдан бастап Мә скеу мемлекеттік университетінің педагогика факультетінде дефектология бө лімі ашылды. Бұ л жоғ ары оқ у орындарымен бір уақ ытта Петроград қ аласында «қ алыпты» жә не «дамуы кем» бала педагогикалық институты ашылды. Бұ л жоғ ары оқ у орындары арнайы білімі бар, педагог-дефектолог мамандарын даярлауғ а негіз болды. 1928-1932 жылдары В. П. Кащенко мен Н. А. Семашко профессор Каннабихпен бірге «Ашуланшақ бала – жалғ ыз бала» тақ ырыбында клубтар мен радио желісі бойынша топтық формадағ ы, кө пшілікке арналғ ан дә рістер ө ткізді.

Ал, 1928 жылдан бастап «Дефектологиядағ ы сұ рақ тар» журналы жарық кө ре бастады. В. П. Кащенконың мектеп-санаториы, оның ұ станымы мен идеялары кең естік дефектология ғ ылымының жеке психологиялық -педагогикалық бағ ыты ретінде кө птеген тү зетуші, тә рбиелеуші, дамытушы іс-шаралардың мемлекет дең гейінде мақ сат-бағ дарлы ұ йымдастырылуына кө птеп септігін тигізді.

⇐ Предыдущая 123 Следующая ⇒