Мемлекеттің пайда болуы туралы теориялар

Мемлекеттің пайда болуы туралы теориялар

№ 5 кесте

Мемлекеттің пайда болуы туралы теориялар

3. Мемлекеттің нысаны (басқ ару нысаны, мемлекеттік қ ұ рылыстың нысаны, саяси режим). Мемлекет нысаны – бұ л қ оғ амның басқ ару, мемлекеттік қ ұ рылым жə не саяси режим нысандарынан қ ұ ралғ ан қ ұ рылымдық ұ йымдастырылуы.

1. Басқ ару нысаны – бұ л мемлекеттік биліктің жоғ ары органдарының ө кілеттіктерінің ө зара қ атынасы, олардың қ ұ рамы мен қ ұ рылу тə ртібі . Басқ ару нысаны жоғ ары билікті жалғ ыз адамның немесе сайланбалы алқ алық органның жү зеге асыруына байла-нысты ерекшеленеді. Осығ ан сə йкес, басқ арудың негізгі тү рлері болып монархия мен республика болып табылады.

Монархия– бұ л жоғ ары мемлекеттік биліктің бір тұ лғ ада ғ ана, монархта, болуымен сипатталатын басқ ару нысаны . Монарх билікті мұ рагерлік бойынша ө мір бойы иеленеді.

Егер монарх мемлекеттік биліктің жалғ ыз органы болып табылса, бұ л монархия шектелмеген деп аталады, ал жоғ арғ ы билік монарх пен басқ а бір органның арасында бө лінсе, бұ л монархия шектелген деп аталады. Шектелген монархиялар, ө з кезегінде, ө кілдік (дуалистік) жə не парламентарлық болып екіге бө лінеді. Ө кілдік монархияда монарх атқ арушылық билікті жү зеге асыра алады, ол ү кіметті қ ұ ру, министрлерді тағ айындау, вето жə не парламентті тарату қ ұ қ ық тарын иеленеді. Ал парламентарлық монархияда монархтың қ ұ қ ық тық жағ дайы ə лдеқ айда шек-телген болады, монарх тағ айындағ ан министрлер парламенттің сенімсіздік вотумына тə уелді болады жə не монарх заң да кө зделген жекелеген жағ дайларда ғ ана парламентті тарата алады.

Республика – жоғ ары мемлекеттік билік белгілі бір мерзімге сайланатын сайланбалы органғ а тиесілі басқ ару нысаны. Халық тың қ ай бө лігінің мемлекеттік биліктің жоғ ары органдарын сайлауғ а қ атыса алатынына байланысты республика аристократиялық жə не демократиялық болып екіге бө лінеді.

Демократиялық мемлекеттер, ө з кезегінде, тө мендегідей тү рлерге бө лінеді:

1) парламенттік, бұ л мемлекетте саяси ө мірдегі шешуші рө л парламент сайлағ ан ү кіметке тиесілі болады;

2) президенттік, бұ л мемлекетте сайланғ ан ел басшысы ү кіметтің де басшысы болып табылады, сол себепті, ол ү кімет мү шелерін тағ айындайды жə не оларды қ ызметінен босатады;

3) аралас, бұ л мемлекетте ү кіметті президент пен парламент бірлесе отырып қ ұ райды.

2. Мемлекеттік қ ұ рылым нысаны – бұ л мемлекеттің аумақ тық қ ұ рылымы, оның қ ұ рамдас бө ліктерінің жə не осы бө ліктердің ə рбірінің мемлекетпен қ арым-қ атынасының сипаты. Барлық мемлекеттер ө здерінің мемлекеттік қ ұ рылымы бойынша жай жə не кү рделі болып екіге бө лінеді.

Жай немесе біртұ тас мемлекет – бұ л ө з ішінде бө лінбейтін тұ тас мемлекет, оның ө з ішінде дербес мемлекеттік қ ұ рылымдар болмайды, бұ л мемлекетте жоғ ары органдардың біртұ тас жү йесі, заң наманың ортақ жү йесі, ортақ сот жү йесі, ортақ азаматтығ ы мен салық тардың бір каналды жү йесі болады.

Кү рделі мемлекет – бұ л белгілі бір дə режедегі дербестікке ие жекелеген мемлекеттік қ ұ рылымдардан қ ұ ралғ ан мемлекет. Кү рделі мемлекеттерге:

-империялар,

- федерациялар,

- конфедерациялар,

- достастық тар

- одақ тастық тар жатады.

Империялар кү штеу арқ ылы қ ұ рылатын кү рделі мемлекеттер, бұ ларда қ ұ рамдас бө ліктердің жоғ ары билікке бағ ыныстылық дең -гейі ə ртү рлі болғ ан. Империялардың басты ерекшелігі – олардың қ ұ рамдас бө ліктерінің ешқ ашан ортақ мемлекеттік-қ ұ қ ық тық мə р-тебесі болмағ ан.

Конфедерация империяғ а қ арағ анда ерікті негізде қ ұ рылады. Бұ л нақ ты бір тарихи кезең шегінде белгілі бір мақ саттарғ а жету ү шін қ ұ рылғ ан мемлекеттердің уақ ытша одағ ы. Конфедерацияны қ ұ рағ ан егеменді мемлекеттер халық аралық -қ ұ қ ық тық қ атынастар субъектісі болып қ ала береді, оларда ө з азаматтығ ы, билік, басқ ару жə не сот ə ділдігі органдарының жү йесі болады.

Федерация – бұ л кү рделі, одақ тас мемлекет, оның бө ліктері мемлекеттік қ ұ рылымдар болып табылады жə не жə не белгілі бір дə режеде мемлекеттік егемендікке ие болады; федерацияда жоғ ар-ғ ы федералдық органдар мен федералдық заң намамен қ атар фе-дерация субъектілерінің жоғ арғ ы органдары мен заң намасы да болады; федерацияда салық тың екіканалды жү йесі пайдаланы-лады, оның белгілерінің бірі болып қ осазаматтық табылады. Фе-дерациялар аумақ тық немесе ұ лттық -мемлекеттік қ ағ ида бойынша қ ұ рылуы мү мкін.

Достастық – бұ л ортақ белгілермен, біртектіліктің белгілі бір дең гейімен сипатталатын мемлекеттердің ұ йымдастырушылық бірлестігі. Оларды біріктіретін белгілер экономикағ а, қ ұ қ ық қ а, тілге, мə дениетке, дінге қ атысты болуы мү мкін. Достастық тың мү шелері – бұ л толығ ымен тə уелсіз, егеменді мемлекеттер, халық -аралық қ атынастардың субъектілері.

Одақ тастық – бұ л қ оғ амды мемлекеттік ұ йымдастырудағ ы ауыспалы нысан. Одақ тастық тың негізінде кө п жағ дайда мемлекет-аралық шарт болады. Ол одақ тастық қ а кіретін мемлекеттердің интеграциялық байланыстарын кү шейте тү седі жə не оларды конфедеративтік бірлестікке қ арай итермелейді.

3. Саяси режим – бұ л мемлекеттік билікті жү зеге асыруғ а жə р-демдесетін тə сілдер мен ə дістер. Мемлекеттік биліктегі тə сілдер мен ə дістердің жиынтығ ына қ арай екі тү рлі режимді бө ліп атауғ а болады – демократиялық жə не антидемократиялық режимдер.

Демократиялық режимнің белгілері:

1) халық мемлекеттік билікті жү зеге асыруғ а тікелей (азамат-тардың референдумғ а қ атысуы) жə не ө кілдік (халық тың билікті ө зі сайлағ ан ө кілдік органдар арқ ылы жү зеге асыруы) демократия арқ ылы қ атысады;

2) шешімді кө пшілік азшылық тың мү дделерін ескере отырып қ абылдайды;

3) мемлекеттік биліктің орталық жə не жергілікті органдарының сайланбалылығ ы жə не ауыспалылығ ы, олардың сайлаушыларғ а есеп беруі, жариялылық;

4) сендіру, келісу, келісімге келу ə дістері жиі қ олданылады;

5) қ оғ амдық ө мірдің барлық салаларындағ ы заң ның ү стемдігі;

6) адам мен азаматтың қ ұ қ ық тары мен бостандық тары жария-ланады жə не шын мə нінде қ амтамасыз етіледі;

7) саяси плюрализм, соның ішінде кө ппартиялылық;

8) биліктің тармақ тарғ а бө лінуі жə не т. б.

Антидемократиялық режимнің бірнеше тү рі болады: тирания, деспотизм, фашизм, тоталитарлық жə не авторитарлық режимдер. Антидемократиялық режимге мына белгілер тə н:

1) бір саяси партияның ү стемдігі;

2) бір ресми идеологияның болуы;

3) бір меншік тү рінің болуы,

4) саяси қ ұ қ ық тар мен бостандық тарды жоқ қ а шығ ару;

5) қ оғ амның сословиелік, касталық жə не т. б. белгілер бойынша бө лінуі;

6) халық тың тө мен экономикалық дең гейі,

7) мə жбү рлеу мен жазалау шараларының ү стемдігі;

8) сыртқ ы саясаттағ ы агрессиялық сипаттағ ы ə рекеттер жə не т. б.

⇐ Предыдущая 1 23