Ибн ‘Аббастың сөздерінің әлсіздігіне қатысты айтылған дау-дамайларға жауап

Аса Мейірімді, ерекше Рахымды Аллаһ тың атымен!

Ибн ‘Аббастың «Ал кім Аллаһ тың тү сіргенімен ү кім етпесе, міне, солар - кә пірлер» деген аятқ а жасағ ан тә псіріндегі «Кү пірліктен кіші кү пірлік» деген сө здерінің сенімділігі (сахихтығ ы) туралы

Ә лемдердің Раббысы – Аллаһ қ а мадақ, Пайғ амбарымыз Мухаммадқ а, оның отбасы мү шелеріне жә не барлық сахабаларына Аллаһ тың сә лемі мен игілігі болсын!

Содан соң:

Ү лкен ө кінішке орай, кейбір мұ сылмандардың ө з тү сінуіне немесе ө здерінің тұ жырымы бойынша ө те кү шті дә йек болып табылатын нә рселерге сү йеніп салмақ ты мә селелерді талқ ылап жатқ анын жиі кездестіруге болады. Мұ ндай мә селелердің қ атарында осы кү ндерде кең таралғ ан Ибн ‘Аббастың «Ал кім Аллаһ тың тү сіргенімен ү кім етпесе, міне, солар - кә пірлер» (ә л-Маида 5: 44) деген аятқ а қ атысты: «Бұ л кү пірліктен кіші кү пірлік (Куфр дуна куфр)», - деп айтқ ан хабарының сенімділігін теріске шығ ару да бар.

Ең таң қ аларлығ ы – Ибн ‘Аббастың бұ л хабарының ә лсіздігі туралы тек кейбір қ азіргі замандастарымыздың айтқ аны, ә рі мұ ны оларғ а дейін ертедегі имамдардың ешқ айсысы істемегені.

Осығ ан дә йектер ретінде бұ л замандастар келесілерді келтіреді:

«Ибн ‘Аббастың бұ л хабарын ә л-Маруази “Тазым қ адри-ссалә да” 2/521, ә л-Хаким “ә л-Мустадракта” 2/313, сондай-ақ Ибн ‘Абдуль-Барр “ә т-Тамхидте”, Хишама ибн Хужайрдың иснады арқ ылы Тауустың Ибн ‘Аббастан жеткен сө здерінен келтіреді.

Осы Хишам ә лсіз жеткізуші болып табылады, бұ л туралы Ахмад, Яхья ибн Ма’ин, ә л-‘Уқ айли сынды имамдар т. б. айтқ анындай. Қ з.: «ә д-Ду’афа” 4/337-338, “ә л-Камиль” 7/2569.

Бірде ‘Али ибн Мадини Яхъя ибн Са’идке: “Ибн Журайж Хишам ибн Хужайрдан баяндады”, - деп оқ ыды. Ал Яхъя ибн Са’ид: “Тастаң дар оны”, - деді. Ибн Мадини: “Оның хабарларын тастайық па?! ”, - деп сұ рады. Яхъя: “Иә ”, - деп жауап берді. Қ з.: “Тахзиб ә л-Камә л” 30/180.

‘Абдуллаһ ибн Ахмад: “Хишам ибн Хужайр Макки – хадистерде ә лсіз”, - деген. Қ з.: “Тахзиб ә л- Камә л” 30/179.

Ибн ‘Аббастан жеткен бұ л хабар сондай-ақ басқ а иснад арқ ылы да жеткізіледі, бірақ “Куфр дуна куфр” деген сө здерсіз, “Бұ да кү пірлік жеткілікті” сө здерімен.

Бұ л хабарды ‘Абдур-Раззақ тә псірінде 1/191, сондай-ақ ә т-Табари 6/256 жә не басқ алар келтіреді, ә рі оның иснады сенімді (сахих).

Ә рі сондық тан да Хишамның хабары екі себепті ә лсіз:

1. Хишамның жеткізуші ретінде ә лсіздігі.

2. Бұ л жеткізушінің одан кү штірек болғ ан Ибн Аббастың тә псірін «Куфр дуна куфр» сө здерінсіз жеткізетін жеткізушілерге қ айшы келуі».

Ибн ‘Аббастың «Ал кім Аллаһ тың тү сіргенімен ү кім етпесе, міне, солар - кә пірлер» (ә л-Маида 5: 44) деген аятқ а қ атысты: «Бұ л кү пірліктен кіші кү пірлік (Куфр дуна куфр)», - деп айтқ ан хабарының ә лсіздігін «негіздеу (дә лелдеу)» міне осы-ақ.

Бұ л адамдар Ибн ‘Аббастың: «Куфр дуна куфр», - деп айтқ ан хабарын дә л осылайша ә лсіз етіп кө рсеткен, тіпті бұ дан қ алса оғ ан ол Аллаһ тың тү сіргеніне сә йкес ү кім етпеуді ү лкен кү пірлік деп санағ анын теліген.

Ал іс жү зінде Ибн ‘Аббастың осы дерегінің ә лсіздігіне қ атысты тү сіндірмені дә лме-дә л Сулейман ә л-‘Ульуан, Хамуд ибн ‘Ақ лә ә ш-Шу’айби жә не Абу Мухаммад ә л-Мақ диси келтірген болатын.

Олардың қ айсысы осыны алғ аш болып жазғ анын, ал қ айсысы мұ ны тек алып оны ә рі қ арай мұ қ ият зерттеместен таратқ анын Аллаһ жақ сырақ біледі.

Сондай-ақ осы жерде Хассан ибн ‘Абдуль-Маннан деген біреудің шағ ын жолдау жасағ анын, ә рі онда ол жоғ арыда аталып кеткен нә рселерді дә йек ретінде келтіріп Ибн ‘Аббастың осы хабарының ә лсіздігі туралы тұ жырымдағ анын атап кету қ ажет.

Ал осы Ибн ‘Абдуль-Маннанғ а қ атысты айтар болсақ, ол хадистердің сенімділігіне немесе ә лсіздігіне қ атысты пайғ амбарлық Сү ннетпен ойнайтын адам ретінде танылғ ан. Ол ертедегі имамдар бірауызды келісімде болғ ан жә не ә һ лю-Суннаның сенімдері негізделетін кө птеген сахих хадистерді ә лсіз деп атағ ан. Мысалы, ол мына белгілі хадисті ә лсіз деп атағ ан: « Ақ иқ атында, сендерден кім ұ зақ ө мір сү рсе, сол кө п тартыстарды кө реді. Ендеше менің Сү ннетім мен тура жолдағ ы салиқ алы халифалардың Сү ннетін ұ станың дар. Осыдан азу тістерің мен ұ станың дар жә не діндегі жаң алық тардан (бидғ аттардан) толық аулақ болың дар, ө йткені діндегі ә рбір жаң алық - адасушылық! » Абу Дауд 4607, ә т-Тирмизи 2676, Ибн Мә жаһ 42.

Ал осы хадистің сенімділігін ә т-Тирмизи, ә л-Баззар, ә л-Хаким, Ибн ‘Абдуль-Барр, ә д-Дыя ә л-Мақ диси, ә н-Науауи, Ибн Касир жә не басқ а да кө птеген имамдар растағ ан.

Бұ л адамның ең бектері мен оның хадистану ғ ылымындағ ы оғ аш мә лімдемелері таралғ ан соң, шейх ә л-Ә лбани кө п рет оны теріске шығ арды жә не тіпті хадистердің сенімділігін анық таудағ ы оның адасушылық тарына арналғ ан жә не оны «Имамдардың кітаптарын зерттеуде жү здеген сенімді хадистерді ә лсіз деп атағ ан Ибн ‘Абдуль-Маннанның зертеулерінен сақ тандыру жә не насихат айту» деп атағ антұ тас кітап жазды.

Ал бұ л автордың жай-кү йі мұ сылмандарғ а белгілі болғ аннан кейін, ол Абу Сухайб ә л-Карми деген жасырын атпен жазатын болды.

Сө йтіп, бізге айқ ын болғ анындай, Ибн ‘Аббастың хабары туралы теріс пікір білдіргендердің барлығ ы хадистану ғ ылымындағ ы ө здерінің ұ лы зерттеулерімен танылмағ андығ ы аз болса, бұ л ғ ылымдағ ы атақ ты имамдарғ а қ арсы шық ты!

Осы замандастардың аталғ ан сө здерін таратушыларғ а мынандай сұ рақ туындайды: «Хадистану ғ ылымы саласындағ ы білімдері ешкімде кү мә н туғ ызбағ ан атақ ты имамдарғ а жү гіну ғ аламтор кең істігінен тауып алғ ан ө здерің нің қ ұ марлық тарың а сә йкес келетін нә рселерге жү гініп, осыларды соң ына дейін біліп алмай мұ сылман бұ қ арасына шығ арудан жақ сырақ па?! »

Ибн Мас’уд: “Жамандық та кө шбасшы болғ аннан игілікте ілесуші болғ ан артық ”, - деп айтатын. Ибн Абу Шайба 37188, Ибн Уадах 1/78. Иснады сенімді.

Ал имам Малик: “Адам ө зінен білгірлеу біреуден сұ рамайынша, ө зін қ андай да бір нә рседе лайық ты деп санамауы керек! ” Қ з.: “Сыфатуль-муфти” 7.

Ибн ‘Аббастың сө здерінің ә лсіздігіне қ атысты айтылғ ан дау-дамайларғ а жауап

Іс жү зінде барлық ертедегі имамдар да, кейбір замандастардан басқ а, кейінгілері де Ибн ‘Аббастың «Бұ л кү пірліктен кіші кү пірлік (куфр дуна куфр)» деген хабарын мойындағ ан жә не оғ ан сү йенген.

Ал ә лдебіреулер солардың негізінде осы хабарды сенімсіз деп тапқ ан екі себепке келер болсақ, іс жү зінде бұ л болуын қ алағ ан нә рсені бар деп кө рсетуден ө зге ешнә рсе емес!

Бұ л хабардың ә лсіз екендігіне дә лел ретінде пайдаланылғ ан бірінші себеп – бұ л «куфр дуна куфр» деген хабардың жеткізушісі Хишам ибн Хужайрдың ә лсіздігі.

Аллаһ тың рұ қ сатымен, ө здерін бір Американы ашқ андай санап, белгілі бір адамдардың жә не оларғ а соқ ыр тү рде ілескендердің зерттеулерімен ғ ана қ анағ аттанбастан, Ибн ‘Аббастың бұ л хабарын жан-жақ тылау етіп қ арастырамыз.

Шындығ ында да Яхья ә л-Қ аттан жә не ә л-‘Уқ айли сынды имамдар Хишамды ә лсіз жеткізуші деп санағ андығ ынан бастаймыз. Ал Суфьян ибн ‘Уяйна: “Біз Хишамның хадистеріне басқ алардан растау таппасақ, оларды алмаймыз», - деп айтқ ан. Қ з.: “Тахзиб ә т-тахзиб” 11/33.

Бірақ Ибн Ма’инғ а келер болсақ, ода Хишамғ а қ атысты екі пікір бар. Бір рет ол оны ә лсіз деп айтқ ан, ал екінші рет ол оны салиқ алы (ізгі) деген.

Алайда бұ л хабардың ә лсіздігін жақ тайтындар Ибн Ма’инның «ізгі-салиқ алы» деген сө здерін хадистер жеткізуде емес, дінде деп тұ жырымдағ ан.

Ал іс жү зінде олардың бұ л тұ жырымдары - жорамал ғ ана.

Имам Ахмадтың ол туралы пікіріне қ атысты жағ дай да тура осындай, ө йткені Ахмад Хишамды оғ ан сү йенуге болмайтын мү лде ә лсіз жә не қ абыл етілмейтін жеткізуші деп санамағ ан. Ол Хишам туралы: «Хадистері ә лсіз Меккелік, - сондай-ақ: - Ол кү шті емес жеткізушісі», - деп айтқ ан.

Алайда мұ ндай сө здер арқ ылы имам Ахмад мұ ндай жеткізушінің хадистері қ абыл етілмейді дегенді ә ркез мең земеген. Жиі жағ дайда ол мұ ндай жеткізушінің хадистері сенімді (сахих) емес, бірақ жақ сы (хасан) екендігін мең зеген, мұ ны шейхуль-ислам Ибн Таймийя былай деп тү сіндіргеніндей: “Ахмадтан оның: «Пә лен ә лсіз, кү шті емес жеткізуші», - деп айтқ аны жеткізіледі. Алайда бұ л сө здер Ахмад мұ ндай жеткізушінің хадистерін сенімді (сахих) деп есептемегенін, десе де ол мұ ндай адамның хадистерін жақ сы (хасан) деп санағ анын мең зейді. Сондық тан да ол мұ ндай хадистерді ә лсіз деп атағ анымен, оларды дә лел ретінде пайдаланатын болғ ан, ө йткені іс жү зінде бұ л хадистер жақ сы (хасан) болғ ан”. Қ з.: “ә л-Фатауа ә л-кубра” 3/243.

Ал имам ә з-Захаби былай деген: “Адамдар туралы жиі жағ дайда «Кү шті жеткізуші емес» деп айтылатын, алайда оларғ а сү йенетін”. Қ з.: “ә л-Муқ аддима ә л-Мауқ иза” 319.

Ә рі сө з болып тұ рғ ан нә рселерді имам Ахмадтың ө зі де «Ал кім Аллаһ тың тү сіргенімен ү кім етпесе, міне, солар - кә пірлер» (ә л-Маида 5: 44) аятына тә псір жасағ анда Ибн ‘Аббастың осы хабарына сү йенгендігін растайды. Оғ ан: “Аятта қ андай кү пірлік туралы айтылып тұ р? ”, - деп сұ рақ қ ойылғ анда, ол: “Діннен шығ армайтын кү пірлік туралы, бұ л Ибн ‘Аббастан жеткендей”, - деп жауап берді. Қ з.: “Суалә т Ибн Хани” 2/192, “Масаиль Абу Дауд” 114 жә не “ә с-Салә уа хукму тариқ иха” 49.

Мұ ның ү стіне, кө пшілік имамдар Хишам ибн Хужайрды сенімді жеткізуші деп есептеген. Хафиз Ибн Хажжар Ибн Са’дтың Хишам туралы: “Ол сенімді жеткізуші болғ ан”, - деп айтқ ан сө здерін жеткізген.

Имам ә с-Сажжи ол туралы: “Ол шыншыл жеткізуші”, - деп айтқ ан.

А имам ә л-‘Ижжли ол туралы: “Сү ннеттің лайық ты жақ таушысы (ілесушісі)”, - деген. Қ з.: “Тахзиб ә т-тахзиб” 11/33-34.

Ибн Шубрума Хишам туралы: “Меккеде ол сияқ тылар жоқ », - деген.

Сондай-ақ Хишамды сенімді жеткізуші деп санағ андардың қ атарында имам Ибн Хиббан да болғ ан, сондай-ақ имам Ибн Шахин де ө зінің «ә с-Сиқ ат» (344) кітабында оны сенімді деп атағ ан.

Бірақ Ибн ‘Аббастың осы хабарының сенімділігін қ алай болса да жоқ қ а шығ аруғ а ұ мтылатын замандастар: «Хишамды сенімді деп санағ ан имамдар негізінен жеткізушілер туралы ғ ылымда жұ мсақ тық жасайтындардан болғ ан», - деп айтады.

Бұ л мә лімдеме де бірнеше себептер бойынша шындық қ а сай келмейді:

Біріншіден, аталғ андардың қ атарындағ ы жеткізушілердің сенімділігін бекітуде босаң дық жасайтындық тары туралы дә л Ибн Хиббан мен ә л-‘Ижжлиді айыптайтын. Ал олардың босаң дық жасауы олар белгісіз жеткізушілерді сенімді деп санайтындық тарымен байланысты еді. Бірақ осы қ аралып жатқ ан жағ дайда сө з белгісіз жеткізу туралы болып тұ рғ ан жоқ.

Екіншіден, аталғ ан имамдардың жеткізушілердің сенімділігіне қ атысты пікірлері ө з ең бектерінде жеткізушілер туралы имамдардың даулы сө здерін қ орытындылағ ан ә з-Захаби мен Ибн Хажжар сынды едә уір кейінгі имамдардың пікірлеріне сә йкес келген жағ дайда, олар қ абылданып отырғ андығ ы хадистану ғ ылымымен таныс ә рбір адамғ а белгілі. Мысалы, имам ә з-Захаби Ахмадтың Хишам туралы: «Кү шті баяндаушы емес», - деген сө здерін келтіргеніне қ арамастан, ол туралы: «Ол сенімді жеткізуші! », - деген. Қ з.: “ә л-Кашиф” 2/335.

Ү шіншіден, тек босаң дық жасайтындарымен танылғ ан имамдар ғ ана Хишамды сенімді деген мә лімдеме имам Абу Хатим оны сенімді деп санағ андығ ы себепті шындық қ а қ айшы келеді. Мысалы, Ибн Аби Хатим Хишамды ә лсіз деп санағ ан имамдардың айтқ ан сө здерін келтіріп, оның ө мірбаянын ө зінің ә кесі Абу Хатимнің мына сө здерімен аяқ тағ ан: “Меккелік, оның хадистерін жазып алу керек”. Қ з.: “ә л-Жә рх уа-тта’диль” 9/53.

Ал Абу Хатимге келер болсақ, оның абырой-беделі жә не оны имамдар «ә л-жарх уә т-т’адиль ғ ылымының имамы» деп атағ аны белгілі! Имам ә з-Захаби ол туралы былай деген: “Егер Абу Хатим ә лдебіреуді сенімді деп атағ ан болса, оның сө здеріне ілес, ө йткені ол хадисі сенімді (сахих) болғ аннан ө зге ешкімді сенімді деп атамағ ан! ” Қ з.: “ә с-Сияр” 13/260.

Бірақ ең таң қ алдыратыны бұ л хабардың сенімділігін теріске шығ арушылардың Абу Хатимның «Оның хадистерін жазып алу керек» деген сө здері мұ ндай жеткізушіге сү йенуге болатындығ ына нұ сқ амайды деп айтатындығ ы, бұ дан қ алса олар Абу Хатим осы сө здерімен Хишамды ә лсіз деп санады деп мә лімдегені.

Ақ иқ атында, бұ л бір таң қ аларлық нә рсе! Хафиз Ибн Хажжар: «Кім қ андай да бір ғ ылым туралы білімсіз сө йлесе, таң қ аларлық нә рселерді айтады! », - деп ақ иқ атты айтқ ан.

Ендеше, осы терминді тү сіну ү шін Абу Хатимның ұ лына жү гінейік. Ибн Аби Хатим хадистану ғ ылымындағ ы терминологиялар туралы былай деп айтатын: “Егер ә лдебіреу туралы: «Ол шыншыл, - немесе: - Оғ ан қ атысты проблема жоқ », - деп айтылса, онда мұ ндай жеткізуші хадистерін жазып алуғ а жә не оларғ а қ арауғ а болатындардың қ атарынан, ә рі бұ л (жеткізушілердің сенімділігіне қ атысты) екінші дә реже”. Қ з.: “ә л-Жә рх уа-та’диль” 2/37.

Имам ә з-Захаби де, егер жеткізушілер туралы: «Оның хадистерін жазып алу керек, - деп, немесе: - Оғ ан қ атысты проблема жоқ, - немесе: - Шейх», - деп айтылса, онда бұ л жархқ а (сенімсіздендіруге) емес, та’дильге (сенімділігін растауғ а) қ атысты дегенді айтқ ан. Қ з.: “ә л-Муғ ни” 1/4.

Имамдар Хишам ибн Хужайрдың сенімділігі туралы келіспеушілікте болғ аны анық болды, алайда ешкім, тіпті оны ә лсіз жеткізуші деп санағ ан имамдардар да, оның хабарлары қ абылдануғ а болмайтындығ ы туралы ешқ андай салмақ ты дә йектер келтірмеген. Осы себепті хафиз Ибн Хажжар ол туралы: “Шыншыл, бірақ қ ателіктер жіберетін”, - деп айтқ ан. Қ з.: “ә т-Тақ риб” 7288.

Сондық тан да ә л-Бухари мен Муслим сынды имамдар иснадында (жеткізушілер тізбегінде) Хишам ибн Хужайр болғ ан кейбір хадистерді қ олданатын, мысалы ә л-Бухари мен Муслимде келтірілетін мына атақ ты хадис: «Бірде пайғ амбар Сулейман ибн Дауд, оларғ а Аллаһ тың сә лемі болсын: “Бү гінгі тү ннің ішінде жетпіс ә йелімді ө тіп шығ амын, ә рі олардың ә рқ айсысы мағ ан Аллаһ тың жолында соғ ысатын ұ л туып береді деп ант етемін! ”, - деді. Ал оғ ан: “«Инша-Аллаһ », - деп айт”, - деп айтылғ анда, ол ұ мытты да, мұ ны айтпады. Ә рі оның ә йелдерінің ешқ айсысы қ ұ рсақ кө термеді, денесінің жартысы жоқ бала туғ ан жалғ ыз біреуінен басқ а. Ал егер ол: “Инша-Аллаһ ”, - деп айтқ анда, оның қ алауы іске асар еді». ә л-Бухари 3424, 6639, Муслим 1654.

Тізбегінде Хишам бар бұ л хадистің нұ сқ асы Муслимде 1654-саннан кейін 23-санмен келтіріледі.

Сө йтіп, Хишам ибн Хужайрды жеткізуші ретінде Абу Хатим, Ибн Шубрума, Ибн Са’д, ә л-‘Ижжли, Ибн Шахин, ә с-Сажжи, Ибн Хиббан жә не ә з-Захаби сынды имамдар сенімді деп санағ ан.

Осы айтылғ андардың негізінде мұ ндай жеткізушінің хадистері жақ сы (хасан) дең гейден тө мен тү сірілмейді, ә рі осы себепті Ибн ‘Аббастың: «Куфр дуна куфр», - деп айтқ ан хабарын имам ә л-Хаким, ә з-Захаби, ә л-Ә лбани, Ибн Баз, Ибн ‘Усаймин жә не басқ алар растағ ан. Бұ дан қ алса, бұ л хабарғ а ертедегі имамдардың барлығ ы дерлік сү йенген, ә рі оны сенімді (сахих) деп санап, дә лел ретінде келтірген, бұ л туралы, инша-Аллаһ, тө менде сө з болатынындай.

Ибн ‘Аббастың осы хабарының ә лсіздігіне дә лел етілген екінші себеп – Хишамның одан сенімділеу болғ ан жә не Ибн ‘ Аббастың «Ал кім Аллаһ тың тү сіргенімен ү кім етпесе, міне, солар - кә пірлер» дегенаятқ а қ атысты: « Бұ л кү пірлік », - деп айтқ анын, ә рі мұ ны кіші кү пірлік деп атамағ анын жеткізген жеткізушілерге қ айшы шық қ андығ ы-мыс. Ә рі осы себепті олар Хишам Ибн ‘Аббастың сө здерін осы мағ ынамен жеткізген жалғ ыз жеткізуші болғ ан деп айтады.

Бұ л дә йекетердің барлығ ы алдың ғ ылары сияқ ты, бұ дан қ алса, бұ л мә лімдемелерге берілетін жауап, Аллаһ тың рұ қ сатымен бірінші айыптауғ а жауап болғ ан нә рселерді нығ айтып кү шейтеді ғ ана.

Біріншіден, олардың «Хишам ибн Хужайр Ибн ‘Аббастан осындай мағ ынаны жеткізген жалғ ыз адам болды» деп айтқ анына келер болсақ, бұ л - не ө тірік, не осы мә селедегі шынайы жағ дайды білмеу. Керісінше, тура осы мағ ынамен айтылғ ан сө здер Ибн ‘Аббастан басқ а, онда Хишам ибн Хужайр жоқ иснадпен де келтіріледі. ‘Абдуллаһ ибн Салих Му’ауия ибн Салихтан, ол ‘Али ибн Аби Тальхадан, Ибн ‘Аббастың «Ал кім Аллаһ тың тү сіргенімен ү кім етпесе, міне, солар – кә пірлер» деген аятқ ақ атысты: “Кім Аллаһ тың тү сіргенін жоқ қ а шығ арса, сол кү пірлікке тү сті. Ал кім осыны мойындаса, бірақ осығ ан сә йкес емес ү кім етсе, сол залым жә не бұ зақ ы! ”, - деп айтқ анын жеткізеді. ә т-Табари 6/166, Ибн Аби Хатим 4/1142.

Бұ л хабардың жеткізушілерінің барлығ ы сенімге лайық ты. Алайда имамдардың арасында ‘Али ибн Аби Тальха Ибн ‘Аббастан хадистер естігендігі жө нінде келіспеушіліктер бар. Имам Абу Жа’фар ә н-Нахас: “‘Али ибн Аби Тальха туралы жаман айтатындар оның Ибн ‘Аббастан хадистер естімегендігін жә не ол Ибн ‘Аббастан емес, Мужжахид пен ‘Икримадан тә псір алғ андығ ын айтады. Бұ л сө здер іс жү зінде кінә лау болып табылмайды, ө йткені ‘Али ибн Аби Тальха тә псірді екі сенімді адамнан алды, ә рі ө зі де сенімді ә рі шыншыл болғ ан! ” Қ з.: “ә н-Насих уә л-мансух” 75.

Имам ә с-Суюты былай деп жазатын: “Кейбіреулер Ибн Аби Тальха Ибн ‘Аббастан тә псірді естімеген, ол тә псірді Мужжахидтен жә не Са’ид ибн Жубайирден алғ ан дейді. Хафиз Ибн Хажжар ол сенімді жеткізуші деп айтқ ан, ә рі бұ л кінә лауда салмақ ты ешнә рсе жоқ! » Қ з.: “ә л-Итқ ан” 2/188.

Сонымен, бұ л хабардың иснады жақ сы (хасан). Қ з.: “Қ урратуль-‘уюн” 71.

Ибн ‘Аббастан жеткен бұ л хабар мағ ынасы бойынша «Кү пірліктен кіші кү пірлік» («Куфр дуна куфр») хабарына сә йкес емес пе?! Ибн ‘Аббастың бұ л аяттағ ы «кә пірлер» деген сө зді кіші кү пір деп тә псірлегені сол хабардан айқ ын болып тұ рғ ан жоқ па?!

Сондай-ақ Тауустың былай деп баяндағ аны жеткізіледі: “Мен Ибн ‘Аббастан: “Кім Аллаһ тың тү сіргенінінің негізінде емес (басқ амен) ү кім етсе, сол кә пір ме? », - деп сұ радым. Ол: «Бұ л кү пірлік Аллаһ қ а, Оның періштелеріне, кітаптарына, пайғ амбарыларына жә не Қ иямет кү ніне деген кү пірлік сияқ ты емес! », - деді“. ә т-Табари 10/355, Ибн Батта 2/735.

Бұ л хабарды ә л-Хасан Абу Усаманың сө зінен, ол Суфьяннан, ол Му’мардан, ал ол Ибн Тауустан жеткізген.

Бұ л хабардың барлық жеткізушілері сенімді ә рі шыншыл. Ә рі бұ л хабар сенімді (сахих).

Алайда кері пікірдің жақ таушылары имам Ибн Са’дтың Хаммад ибн Усама деген атпен танымал Абу Усамадан ол оны шыншыл, бірақ тадлиспен айналысатын (хадистерді араластыратын) дегенін жеткізген.

Ал іс жү зінде Ибн Са’д жеткізуші Абу Усаманы ол тадлиспен айналысады деп айыптағ ан жалғ ыз адам еді, бұ ғ ан қ оса ол бұ л айыптауына дә лел келтірмеді. Сол себептен одан бұ л сө здер қ абылданбағ ан еді. Хафиз Ибн Хажжар Абу Усама туралы: “Ол шыншылдығ ында бірауызды келісім болғ ан сенімді имамдардың қ атарынан еді», - деген. Қ з.: “Хадью-ссари” 399.

Ал имам ә з-Захаби: “Абу Усама – лайық ты (беделді) жеткізушілердің қ атарынан, ә рі ол туралы (ол тадлиспен айналысатын еді деп) айтылғ ан бұ л сө здер – ө тірік! ” Қ з.: “ә л-Мизан” 1/588.

Сө йтіп, бұ л хабар да дә йекті кінә лары жоқ сенімді болып табылады.

Сондай-ақ, Ибн ‘Аббастан басқ а иснадпен «Ал кім Аллаһ тың тү сіргенімен ү кім етпесе, міне, солар - кә пірлер» деген аятқ а қ атысты: “Бұ л діннен шығ армайтын кү пірлік! », - деп айтқ аныжеткізіледі. ә т-Табари 6/256, Ибн Наср 574.

Сондай-ақ ‘Ата ибн Аби Раббахтан Ибн ‘Аббастың «Ал кім Аллаһ тың тү сіргенімен ү кім етпесе, міне, солар - кә пірлер»; «Жә не кім Аллаһ тү сірген заң бойынша билік етпесе, міне солар залымдар»; «Кім Аллаһ тың нұ сқ ауымен ү кім етпесе, міне солар бұ зақ ылар» (ә л-Маида 5: 44, 45, 47) деген аяттар туралы: “Бұ л кү пірліктен кіші кү пірлік, зұ лымдық тан кіші зұ лымдық жә не бұ зақ ылық тан кіші бұ зақ ылық ”, - дегені жеткізіледі. Қ з.: “Тафсир Ибн Касир” 2/97, “ә д-Дур ә л-мансур” 3/87.

Ибн ‘Аббастан жеткен бұ л хабарлардың барлығ ының мағ ынасы бір: «Куфр дуна куфр», яғ ни діннен шығ армайтын кү пірлік. Жә не бұ л хабарларда Хишам ибн Хужайр жоқ.

Бірақ тіпті егер біреу бұ л кейбір нұ сқ аларда ә лсіз жеткізушілер бар деп айтса да, бұ л хабарлар біртұ тас жиналғ анда бірін бірі кү шейтеді, ә рі осыда ешқ андай кү мә н болуы мү мкін емес.

Ө йткені бұ л хабарларды жеткізушілердің арасында ө тірікте, бұ зық ылық та жә не тадлисте айыпталғ ан бірде-бір адам жоқ. Егер олардың арасында ә лсіз деп саналғ ан біреу-міреу болса да, сө з оның есте сақ тауының ә лсіздігі немесе хадистерде шатасуы туралы болғ ан еді. Ал бірнеше ә лсіз хабарлар, егер олардың жеткізу тізбектерінде ө тірікшілікте, бұ зақ ылық та немесе фальсификацияда айыпталғ ан ешкім болмаса, бірінің сенімділік дә режесін бірі кү шейтетіні жақ сы белгілі. Қ з.: “Қ ауа’ид ә т-тахдис” 90, “Шарх ә н-нухба” 25.

Ә рі бұ л осы тақ ырып бойынша келетін хабарлардың ішінде иснадының сенімділігі кү н секілді хабарлар бар екендігін айтпағ анның ө зінде!

Сондық тан да бізге Хишамның Ибн ‘Аббастан осы хабарды «Куфр дуна куфр» мағ ынасымен жеткізген жалғ ыз адам болмағ андығ ы айқ ын болды.

Екіншіден, Ибн ‘Аббас «Ал кім Аллаһ тың тү сіргенімен ү кім етпесе, міне, солар - кә пірлер» аятына қ атысты: «Бұ л кү пірлік», - деп айтқ ан хабарды дә йек ретінде пайдалану айқ ын тадлис болып табылады! Осы дә йекті келтіргендердің ешқ айсысы Тауустың баласының сө здерінен жеткізілетін бұ л хабарды соң ына дейін келтірмеген, ал онда Ибн ‘Аббас: «Бұ л кү пірлік, - деп айтқ ан сө здерінен соң: - Алайда бұ л Аллаһ қ а, Оның періштелеріне, кітаптарына жә не елшілеріне қ атысты кү пірлік сияқ ты емес! », - депайтқ ан. Қ з.: “Тафсир ә т-Табари” 6/256, “Та’зыму қ адри-ссалә ” 570.

Ал ендеше, осындай (кү мә ндарды) таратып жү рген адамдардың ық ыластары мен тақ уалығ ы қ айда?! Сонда ө зің нің сенімің ді, тіпті егер ол бұ рмалауғ а негізделген болса да, кез келген жолмен дә лелдеу қ ажет пе? Ал Тауустың ұ лы Ибн ‘Аббастың мазхабын осы кейбір замандастардан жақ сырақ білетін еді ғ ой, ал Ибн ‘Аббастың шә кірті болғ ан оның ә кесінен оның: “Бұ л діннен шығ армайтын кү пірлік! », - деп айтқ аны жеткізіледі. ә т-Табари 6/166, ә л-Маруази 2/522. Иснады сенімді (сахих). Қ з.: “ә с-Сильсилә ә с-сахиха” 6/114.

Сондай-ақ Ибн ‘Аббастың ө зінен де Тауустың ұ лы атап айтқ ан «Бұ л Аллаһ қ а, Оның періштелеріне, кітаптарына, пайғ амбарларына жә не Қ иямет кү ніне деген кү пірлік сияқ ты емес» деген сө здер жеткізіледі, бұ л алдында келтірілгендей, ә рі мұ ның сенімділігі дә лелденгендей.

Кү мә н таратушылар не деп жауап берер екен?!

Бұ дан қ алса «Ал кім Аллаһ тың тү сіргенімен ү кім етпесе, міне, солар - кә пірлер» деген аяттың онда кіші кү пірлік туралы айтылады деп айтылатын тә псірі, Ибн ‘Аббастың шә кірттері болғ ан Тауустан басқ а да атақ ты ізбасарлардан (табиғ индерден) сенімді тү рде жеткізіледі. Мысалы, ‘Ата бұ л аятқ а қ атысты: “Кү пірліктен кіші кү пірлік, бұ зақ ылық тан кіші бұ зақ ылық жә не зұ лымдық тан кіші зұ лымдық! », - деп айтқ ан. ә т-Табари 6/165, Ибн Батта 2/735. Бұ л хабардың иснады сенімді (сахих), бұ л туралы шейх ә л-Ә лбани айтқ андай.

Алайда Ибн ‘Абдуль-Маннан Ибн Журайж ө зінің тадлисімен белгілі, ә рі ол ‘Атадан естімеген деп мә лімдеген. Қ ап, егер бұ л адам ө зі танып білгенімен ғ ана разы болмай, осы ғ ылымның имамдарына жү гінгенде еді! Иә, Ибн Журайж ө зінің тадлисімен белгілі, алайда Ибн Журайж ‘Атадан жеткізгенінің дә л ө зі қ абылданады, ө йткені ол оның сө здерін естіген, бұ л туралы оның ө зі: “Егер мен: «‘Ата айтты», - деп айтсам, демек бұ л менің одан естігендігімді білдіреді! ”, - деп айтқ анындай. Қ з.: “Тахзиб ә т-тахзиб” 6/406.

Сондай-ақ осы аяттың осындай тә псірі Ибн Аббастың Мужжахид пен ‘Икрима сынды оқ ушыларынан да жеткізіледі. Қ з.: “Та’зыму қ адри-ссалә ” 2/522, “ә л-Иман” 36, “Ахбаруль-қ уда” 1/43.

Сонымен, қ ұ рметті мұ сылмандар, Ибн ‘Аббастың «Куфр дуна куфр» деген тә псірі сенімді, ал егер бұ л хабар сенімді болмаса, онда сенімді не қ алмақ?!

Ал осы кү мә нғ а ү лкен нү кте қ ою ү шін, Ибн ‘Аббастың осы хабарларына сү йенген жә не оларды дә йек ретінде қ олданғ ан ертедегі имамдардың сө здерін келтіреміз.

12 3 Следующая ⇒