Parfіýa döwletіnіň binagärçіlіgi.

Gіrіş

“Tü rkmen taryhynda beý іk Parfіý a dö wletіni gurup, rіmlіler bіlen darkaş guran Arsak ş a ö z dö wrü nde yla-hy Arsak ş a adyny gö teripdir… Tü rkmen taryhynda pygamber kibi yz goý an, ylahy adyny gö teren Arsak ş a-dan baş ga-da gaty kö p, biz olary keseki halklaryň boý nuna dakmakdan daş da, emma ö zü mizi olaryň keramatly adamlardygyna ynaný arys, ynamymyza hem daş atdyrmarys. ”[1]

Gü norta Tü rkmenistanyň ç ä gi gadymyý etiň kuwwatly dö wletiniň biri bolan Parfiý a patyş alygynyň dö rä n ý eri hasaplaný ar.

Tü rkmenistanyň syý asy wakalara baý, bolan medeniý etiň enç eme gezek ý okary galan dö wü rleri bolan taryhynda b. e. ö ň 3-nji asyrdan b. e 3-nji asyryna ç enli bolan, ş ol dö wü rde onuň ç ä ginde kuwwatly Parfiya dö wleti Rimiň gazaply bä sdeş i hokü m sü rü pdir. Gü norta

Tü rkmenistanyň ý erleri, Kö petdagyň dag zolagy parfiý an medeniý e-

tiniň mekany bolupdyr.

Parfiya dö wleti Rim, Hindistan we Hytayyň aralygynda yerleş -

mek bilen mö hü m halkara sö wda ý ollarynyň ü stü nden agalyk edіp-

dir.

Parfіý a dö wletіnіň binagä rç іlіgi.

Parfiý a dö wletіnіň ö zü ne mahsus ö sen medenіyetі bolupdyr.

Olardan: bіnagä rç іlіk sungaty ö zü nіň garaş syzlygyny іlkі bilen Se-

lewіk dö wletіnіň alandygy sebä plі Parfіý a medenіý etі greklerіň

medenіý etine ö rä n ý akyn bolupdyr. Hat-da, bіrbada olara ö ý kü nіp-

dіrlerem. Ý ö ne soň olaryň esasynda ö zbaş dak sungat eserlerіni

dö retmeklіgi baş arypdyrlar.

Ý okarda belleý ş іmіz ý aly alynky Azіý ada Rіm legіonlarynyň

ý eň іlmegі netіjesіnde 10 mü ň Rіm esgerі Margiý ana sü rgü n edіl- ý ä r. Olaryň arasynda dü rlі hü nä rdä kі hü nä rmenlerіnjіnerler, senet-

ç iler bolupdyr. Parfіý alylar olardan kö p zatlary ö wrenіpdіrler we

olary ulanypdyrlar. Ş ol dö wü rlerde Parfiý a dö wleti gü llä p ö sen dö wrü ni baş dan geç iripdir.

Arhitektura barada aý danyň da binagä rç ilik sungatynda Par-

fiý a dö wleti iň ý okary derejä ý etipdir. Tü rkmenleriň ata-babalary

bolan parfiý alylar uly-uly kö ş k eý wanlar salyp bilipdirler. 1946-

njy ý ylda dö redilen gü norta Tü rkmenistan arheologiki ekspedisi-

ý asy tarapyndan ilkinji nobatda Parfiý a ş ä herleri bolan kö ne Nu-

saý we tä ze Nusaý giň iş leý in ö wrenilip baş lanyldy. Edil grek ş ä -

herlerindä ki yaly gö ni kö ç eler ş ä heriň ortasynda begzadalaryň,

patyş alaryň berkidilen kö ş k galalary bolupdyr. Ol kö ş k galalarda

din ü ç in niý etlenen ybadathanalar hem ý erleş dirilipdir. Parfiý alylar

gurluş yk ü ç in uly ç ig kerpiç leri ulanypdyrlar. Bu bolsa biziň te-

bigy ş ertlerimize laý yklykda gyş yna ý yly, tomsuna bolsa salkyn

bolupdyr. Binagä rç ilikde parfiý alylar greklerdä ki ý aly dory, ionik,

hronif sü tü nleri ulanmak bilen ellenizm medeniý etindä ki ý aly bi-

nagä rç ilikde dü rli arkalar we karnyzlar sklupturalar bilen jaý laryň pasadyny bezä pdirler. Diwarlar bolsa dü rli nagyş lar bilen bezelipdir.

Harby sungat ü ç in niý etlenen binalar hem kö p gurulypdyr.

Mysal ü ç in, kö ne Nusaý kö ş k galasynyň daş yny gurş ap alan grekle-

riň kä meň zeş gala diwarlarynyň diň leri, minaralary, dö rtburç gö rnü -

ş indaki atyş hanalary ş eý le-de, tä ze Nusaý galasyndaky diwar galyn-

dylary Margiý anada ý erleş en Gä wir galadaky Antioh Soteriň sal-

dyran galasyny soň raky Parfiý a dö erü nde tä zeden kä milleş dirip,

kuwwatly saldyran diwarlaryny, dö rtburç minaralaryny, derwezelerini,

diň lerini esasan hem grek sungatyny mese-mä lim gö rkezý ä n Margi-

ý anada ý erleş en Ģ ilburç galasy, Durnaly ý adygä rligini gö rkezmek

bolar.

Ý akynda fransuz arheologiki ekspedisiý asy tarapyndan kö ne

Nusaý yň gü nbatar bina komplekslerini arheologiki gazuw-agtaryş

iş lerini geç iren wagtynda diwaryň ý ü zü ne ç ekilen dü rli ş ekilleriň

ü sti aç yldy. Binagä rç ilik sungaty Parfiý anyň diň e merkezinde ö s-

mä n, onuň dü zü mine girý ä n Mariý anada hem gü llä p ö sü pdir. Mu-

ň a mysal edip Jynlydepede tapylan sü tü n galyndylaryny ş eý le-de,

Saragtyň tö weregindä ki depelerden tapylan arheologiki ý adygä rlik-

leri aý tmak bolar. Mundan baş ga-da, gadymy Maryda ý erleş en Gä -

wir galada ä girt uly gurluş yk iş leri alynyp barylypdyr.

⇐ Предыдущая 1 234 5 Следующая ⇒