Шығарманы зерттеген ғалымдар мен олардың пікірлері

Шығ арманы зерттеген ғ алымдар мен олардың пікірлері

«Тү рік сө здігі» кө птеген зерттеу ең бектердің жазылуына негіз болды. Кө птеген ғ алымдар Махмұ т Қ ашқ ари ең бегі туралы қ ұ нды пікірлер айтып, жоғ ары бағ алады. Мысыр, венгр, тү рік, неміс, орыс ғ ұ ламалары қ ызығ а зерттеген. Ә йгілі мысырлық тарихшы Бә дреддин Махмұ т ибн «Замана ақ ыл ойының ақ ық ә нжулері»деген ең бегінде тү рік жұ ртының ру тайпалары, таң балық белгілері, тілі мен тұ рмысы туралы тұ жырымды, ық шам мағ лұ маттарды Махмұ т Қ ашқ аридың кітабынан оқ ығ анын жазғ ан. Ал, Шахабеддин Ахметпен бірігіп жазғ ан «Шихаби тарихы» деген ең бегінде де «Диуанды» пайдаланғ анын кө реміз. Катиб Челеби «Кә шф-ү з-Зунун» атты ең бегінде Қ ашқ ари «Диуанына» арнайы тоқ талса, мә шһ ү р араб филологы Жамаладдин ибн Муханна Махмұ д Қ ашқ ариді ө зінің ұ стазым деп ардақ тұ татынын жазады.

Неміс ғ алымы К. Броккельман «Диуани лұ ғ ат ат тү ріктің » табанды зерттеушісі ретінде танылды. 1919 жылдары зерттеу мақ алаларын жазып, жү йелі зерделеді. Ал, 1928 жылы жинақ тың неміс ә ліпбиінің ретімен тү зілген немісше индекс сө здігін жариялады.

Кө рнекті кең ес лингвист ғ алымдары Н. А. Баскаков, А. Н. Кононов, А. К. Боровков, С. Муталлибов, В. Решетов т. б. осы сө здікке қ атысты кө птеген қ ұ нды зерттеулер жү ргізді.

Осы ең бекті зерттеген алғ ашқ ы қ азақ ретінде Халел Досмұ хамедовты айта аламыз. Ол ө зінің зерттеу мақ аласын 1923 жылы «Шолпан» газетінде жариялағ ан. Аса жоғ ары қ ұ ндылығ ы бар ең бек деп бағ алағ ан.

Махмуд Қ ашқ ари шығ армасының бү гінгі таң дағ ы актуалдығ ы

XI ғ асырдың бұ л энциклопедиялық терең мазмұ нды зерттеуі қ азіргі тү рік тектес ұ лттардың ежелгі мә дениетінде қ айта жаң ғ ыру ү рдісі жаң а бағ ыт алғ ан тұ ста аса қ ажетті де пайдалы ең бек. Ана тіліміздің, туғ ан ә дебиетіміз бен мә дениетіміздің тү п негіздері, тө л заң дылық тары осы білікті зерттеу беттерінде жұ лдыздай жамырап кө рінеді.

Елбасы Нұ рсұ лтан Ә бішұ лы Назарбаев кө не тү ркі ә деби шығ армаларды ұ лағ атты ү лкен мә дениеттің, терең тарихи танымның мектебі деп атап, «Кө ненің кө зіндей болып жеткен осындай асыл қ азыналар халық игілігіне жаратылып, жаң а заманның адамдарын тә рбиелеуге қ ызмет етуі қ ажет» деп атап ө тіп кеткен болатын. Бұ дан біз талай ғ асырлар торабынан ө тсе де «Диуани лұ ғ ат ат тү ріктің » ө з актуалдығ ын жоғ алтпайтынын біліп отырмыз. Себебі дә л осы шығ арма тү ркі халық тарының тарихының, мә дениетінің болғ андығ ын растайтын қ ұ жат іспетті.

Бір негізден ө рбіп, заман ағ ысы ішінде қ аншама сандық -сапалық тілдік ө згерістерді бастан ө ткеріп, сан ғ асырлық дербес даму жолынан ө тсе де ө зіндік бітім болмысымен жалпытү ркілік табиғ атын сақ тап келе жатқ ан қ азіргі тү ркі тілдерінің даму жә не қ алыптасу ерекшеліктері мен ө зара туыстық дең гейлерін анық тауда сү йенер негізгі дереккө зі - кө не жә не орта тү ркі дә уірінен осы кү нге келіп жеткен тарихи жазба ескерткіштер тілі болып табылады. Ата-бабаларымыз із-тү зсіз тарих сахнасынан жоғ алып кетпей, халқ ымыздың тілі мен ә дебиетін, мә дениеті мен ө ркениетін, діні мен ділін келер ұ рпағ ының игілігі ү шін жазба ескерткіштер бетіне ө рнектеп, артқ ығ а мол мұ ра ретінде қ алдырып отырғ ан. Осы ескерткіштер арасында ө згелерінен оқ шауланып, оқ бойы озық тұ ратыны да Махмұ д Қ ашқ аридің «Диуан Лұ ғ ат-ит-Тү рік» ең бегі екені даусыз.

Шындығ ында «Диуани лұ ғ ат ат тү рік» тү рік тілінің тұ ң ғ ыш та, ә сте қ айталанбайтын бірегей оқ улығ ы. Он ғ асырдай ө з қ ұ ндылығ ын жоғ алтпағ ан бұ л шығ арма қ ашанда болмасын актуалды саналады деп есептеймін.

⇐ Предыдущая 1 234 Следующая ⇒