2. Эсир пыл хурчĕсем çинчен тата мĕн пĕлетĕр? Çырса парăр.

52№

Ç ак строительсен техника тĕ лĕ шĕ нчи ă сталă хĕ нчен тĕ лĕ нмелле. Архитекторсем пыл хурчĕ сен йă висене тĕ пчесе, нумай кирлĕ йышă нусем тупнă. Карас конструкцийĕ пур енчен те питĕ лайă х. Унта строительство материалĕ питĕ сахал кирлĕ, ç ав вă хă трах вă л ç ирĕ п, нумаййă н шă нă ç ма пулать. Карас куç ĕ сен ултă кĕ теслĕ форми хуртсене лаптă кпа перекетлĕ те лайă храх усă курма май парать.

Сă мах май, йышлă хурт-кă пшанкă пурнă ç ĕ перекет законне пă хă нса тă рать. Ку тĕ лĕ шпе пыл хурчĕ сем пĕ рремĕ ш вырă н йышă наç ç ĕ (чи ç ÿ ллĕ шайра тă раç ç ĕ ). Тĕ кĕ л турапа сă псан ячейкисем ç аврака, ç авă нпа вĕ сен йă висенче пушă вырă н нумай. Пыл хурчĕ сен вара усă курман вырă н ç ук. Хальхи хă тлă хваттерсенчи пекех. Пĕ р стенка икĕ ячейкă на пĕ р-пĕ ринчен уйă рса тă рать.

Чарльз Дарвин каланă тă рă х, архитектура енĕ пе‚ ç ут ç анталă кра карасран лайă ххи ç ук. Ахальтен мар пыл хурчĕ н йă ви ( чертеж тă рă х тунă евĕ р ă вă с кермен ) авалхи натуралистсемпе математиксене тĕ лĕ нтернĕ, хавхалантарнă.

Ç ак ĕ ç сене пурнă ç лă р:

1. Текст ятне палă ртă р.
2. Архитектор сă махă н пĕ лтерĕ шĕ мĕ нле?
3. Енĕ пе сă махри сасă сен шутне палă ртă р.
4. Тĕ кĕ л тура ç ут ç анталă кра кирлĕ -и, кирлĕ мар-и?
5. Ă вă с сă маха вырă сла куç ар.
6. Ă вă с сă махă н омонимне тупă р. Ă нлантарă р.
7. Юлашки предложенире мĕ ншĕ н скобка лартнă?
8. Копьютер ĕ мĕ рĕ нче пыл хурчĕ сенчен вĕ ренмелли пур-и? Шухă шлă р. Ç ырса парă р.

53№

Пыл хурчĕ сем карассене чă нкă тă ваç ç ĕ. Карассем чă нкă пулни йывă ç хă вă лĕ н форминчен килнĕ. Анчах сă ртсем хушшинче, чул хушшинче карассене тă рă хла майлă вырнаç тарма май пулсан та вĕ сем ă на чă нках тă ваç ç ĕ. Пыл хурчĕ сене чă нкă карассем тума ç ă мă лрах, унта пурă нма меллĕ рех.

Малтан карас тă вакан хуртсем караса мачча ç умне питĕ ç ирĕ п ç ыпă ç тараç ç ĕ. Унтан, ç ак вырă на сапака евĕ р ç акă нса, ă на аялалла туртаç ç ĕ. Хуртсен ç ă мхинче температура ÿ сет, вă л ă вă с пластинкă сене ç емç етме пулă шать. Карас майĕ пен ç итĕ нет, кирлĕ таран тă сă лать. Пысă к йывă ç сен хă вă лĕ сенче икĕ -виç ĕ метр ç ÿ ллĕ ш карассем тĕ л пулаç ç ĕ. Паллах, вĕ сене хуртсем темиç е ç ул хушши тунă, кирлĕ таран тă сса пынă. Пыл хурчĕ сем ирĕ к йă ва юратаç ç ĕ. Тă вă рлă х вĕ сене пусмă рлать, ĕ ç лес пултарулă ха чакарать.

Ирĕ кре пурă ннă (хă йсем тĕ ллĕ н) йă вара 6—8, сайра чухне 10 карас пулать. Вĕ сем пĕ р-пĕ ринчен 12, 5 миллиметрта параллельлĕ вырнаç нă. Карассем хушшинчи хушă к урам пулса тă рать, ун тă рă х хуртсем йă ва ă шĕ нче ирĕ клĕ куç са ç ÿ реç ç ĕ. Утарç ă сем ç ав хушă ка урам (улочка) теç ç ĕ. Карасран караса куç малли пĕ чĕ к хушă сем (переулоксем) тă ваç ç ĕ.

Ç ак ĕ ç сене пурнă ç лă р:

1. Текст стильне палă ртă р.
2. Текст тĕ сне палă ртă р.
3. Текстра курсивпа ç ырнă предложени хутлă -и, хутсă р-и?
4. Пыл хурчĕ сем карассене чă нкă тă ваç ç ĕ . Ç ак предложенире никĕ с пур-и, ç ук-и?

54№

Хурт карассемпе тĕ рлĕ енлĕ усă курать. Пĕ р ячейках ç ă вă р ç итĕ нтермелли сă пка (унта ç ă вă р ç ă мартаран хурт пуличченех пурă нать), пыл е чечек тусанĕ н пÿ лми, хĕ ллехи сивĕ ре хÿ тлĕ х пулма пултарать.

Карас вă л пĕ р пÿ лĕ млĕ вуншар пин хваттертен тă ракан питĕ ç ÿ ллĕ ç урт. Йă вара ячейкă сем (карас куç ĕ сем) мĕ н чухлĕ нумайрах, хуртсене ç ă вă р ÿ стерме, пылпа чечек тусан вырнаç тарма ç авă н чухлĕ лайă храх. Ç емье ÿ сесси пухнă нектар хисепĕ пе йă ва калă пă шĕ нчен килет. Ç авă нпа ĕ нтĕ карассене тивĕ ç липех утарă н ылтă н фончĕ тесе шутлаç ç ĕ. Хальхи утарсенче кашни ç емьене 50-60 е унтан та ытларах караслă рамка лекет. Ç ут ç анталă кра вĕ сен активлă хне ÿ стермелĕ х пыл илме май пулсан хуртсем караса уйрă мах нумай тă ваç ç ĕ. Чĕ рĕ нектарпа чечек тусанĕ ç ини ă вă с кă ларакан парсен ĕ ç не вă йлатать. Ахальтен мар ĕ нтĕ йă вара пирвайхи юсав ĕ ç ĕ сем, ç уркунне, хуртсем чечексем ç ине вĕ ç ме тытă нсан пуç ланç ç ĕ.

Ç ак ĕ ç сене пурнă ç лă р:

1. Текст тĕ сне палă ртă р.
2. Курсивпа ç ырнă предложенири хутсă р предложенисем мĕ нле мелпе ç ыхă ннă?
3. Нектар сă мах пĕ лтерĕ шне ă нлантарă р
4. Вĕ ç ме сă мах ç емç е-и, хытă -и, хутă ш-и?
5. Ĕ ç ĕ сем сă мах мĕ нле сă патра?
6. Вă йлатать сă маха морфологи тишкерĕ вĕ тă вă р.

55№

Нектартан пыл пуласси самаях кă ткă с. Пыл хурчĕ н ç ă варне, унтан пĕ сехине лексенех нектартан пыл пулмалли «технологи процесĕ » пуç ланать. Нектара апат ирĕ лтерекен сĕ ткенсем, уйрă мах инвертаза (ă на карланкă парĕ кă ларать) ирĕ лтереç ç ĕ. Ç ак фермент пулă шнипе сахароза глюкозă па фруктоза ç ине пайланать. Нектарти шыв чакать. Ячейкă ра та нектарпа пĕ р эрне хушши пĕ р чарă нмасă р кунĕ н-ç ĕ рĕ н ĕ ç леç ç ĕ. Ку ĕ ç е пĕ тĕ м ç емье хутшă нать. Пыл хурчĕ сем тă рă шнипе нектарти шыв 4 хут чакать, пыл ç ă ралать, йывă рланать, ферментсемпе, кислотасемпе пуянланать. Унă н тути улшă нать, вă л пылакланать, тĕ сĕ лайă хланать. Ырă шă рши вă йланать. Пыл вĕ ллере «пиç се» ç итнĕ май перга, прополис, ă вă с шă ршипе пуянланать. Ку вă хă тра вĕ лле кă ткă с биохимилле реакцисем тă вакан хими заводне аса илтерет. Пиç се ç итнĕ хатĕ р пыла пыл хурчĕ сем ă вă спа тачă хупласа лартаç ç ĕ. Пылпа тулнă кашни ячейка, консерва банки евĕ р, сывлă ш кĕ мелле мар ă вă с хупă лчапа питĕ рĕ нет: унта сывлă ш та, шыв та лекмест. Вă л пыл хурчĕ сене кирлĕ пуличченех ç апла упранать. Пыл--хуртсен тĕ п апачĕ. Унта организмра япă х ирĕ лекен япаласем ç ук, ç авă нпа пыл хурчĕ н хырă млă хĕ нчен тÿ рех юна куç ать.

Ç улталă к хушшинче вă йлă ç емье 120 килограмм таран пыл ç иет. Ытларах пайĕ ç уркуннепе ç улла пĕ тет. Ку вă хă тра пыл хурчĕ сем вă йлă ĕ ç леç ç ĕ: ç ă вă р ÿ стереç ç ĕ, карас тă ваç ç ĕ, нектарпа чечек тусанĕ пухаç ç ĕ. Ытлашши пылĕ вара утарç ă на — ç унатлă ĕ ç ченсене юратса пă хса усранă шă н лекет.

56№

Пыл хурчĕ сем нектар нумай кă ларакан чечексене ытларах юратаç ç ĕ. Вĕ сене разведкă на каякан хуртсем тупаç ç ĕ. Разведчиксен сигналĕ тă рă х пыл пухакан хуртсем нектар нумай паракан чечексем ç ине вĕ ç ме тытă наç ç ĕ.

Нектар нумай паракан ÿ сен-тă рансем ç уркунне те, ç улла та, кĕ ркунне те пулаç ç ĕ. Вĕ сене курă ксем, тĕ мсем, йывă ç сем хушшинче те курма пулать. Нектар нумай кă ларакан ÿ сен-тă рансем ç инчен пыл хурчĕ сем ç улталă к пурă нмалă х, тепĕ р чух темиç е ç уллă х та пыл хатĕ рлеç ç ĕ. Ç ул тĕ рлĕ рен килет: типĕ, сивĕ, ç умă рлă ç улсем пулаç ç ĕ. Ун пек чухне пыл хурчĕ сем апат хатĕ рлеймеç ç ĕ.

Этем усракан мĕ н пур чĕ р чунсенчен пыл хурчĕ сем кă на хĕ л каç ма хă йсене валли апат хатĕ рлеç ç ĕ. Пыл хурчĕ сенчен ытлашши пылпа этем ирĕ клĕ нех усă курма пултарать. Выç ă ç улсенче кă на хуртсене апат пама тивет.

Ç ак ĕ ç сене пурнă ç лă р:

1. Ç ул тĕ рлĕ рен килет: типĕ, сивĕ, ç умă рлă ç улсем пулаç ç ĕ. Ç ак предложении тĕ сне калă р.
2. Этем усракан мĕ н пур чĕ р чунсенчен пыл хурчĕ сем кă на хĕ л каç ма хă йсене валли апат хатĕ рлеç ç ĕ. Ç ак предложенири шухă шпа килĕ шетĕ р-и? Мĕ ншĕ н? Ă нлантарса ç ырă р.

57№

Ç уркунне хă ва йышши ÿ сен-тă рансем нектар нумай параç ç ĕ. Ç урхи шыв каять. Йĕ ри-тавра ç ап-ç ара, айлă млă, нÿ рлĕ вырă нсенче хă ва тĕ мĕ сем ешереç ç ĕ. Ç улла палă рманскерсем, халĕ вĕ сем ç ара ç ĕ р ç инче уйрă мах лайă х курă наç ç ĕ. Хă йсен сарă ачаш чечекĕ семпе, нектар шă ршипе пыл хурчĕ сене илĕ ртеç ç ĕ.

Хă ва йышшисем пуян: ç ÿ ç е, усă нчă к хă ва, пиç ĕ хă ва, чĕ рĕ хă ва, тĕ млĕ хă ва… Вĕ сем уйă ха яхă нах чечекре, пыл хурчĕ сене нектарпа чечек тусанĕ питĕ нумай параç ç ĕ. Ă шă, лайă х кун хă ва нумай ÿ секен вырă нта вă йлă ç емьесем 5—6 килограмм нектар пухаç ç ĕ.

Ç ак чаплă ÿ сен-тă рансем ешернĕ чух тĕ рĕ слев вĕ ллисем 25-шер килограмм хутшă наç ç ĕ. Йă васем ç ĕ нелеç ç ĕ, ç амрă кланаç ç ĕ, йывă рланаç ç ĕ, карассем ç утă тĕ слĕ, хă ва шă ршиллĕ пылпа тулаç ç ĕ.

Шел пулин те, ç уркунне ç анталă к улшă нсах тă рать, ă шă кунсем вă рă ма пымаç ç ĕ. Час-часах, шă п хă ва йышшисем чечеке ларсан, ç ĕ нĕ рен сивĕ тсе пă рахать. Пыл хурчĕ сем нектар пухма чарă наç ç ĕ. Нектар чечексенчех юлать. Унашкал ç анталă кра пыл хурчĕ сем те, ытти хурт-кă пшанкă та ç ут ç анталă кă н ырлă хĕ пе усă кураймаç ç ĕ.

Вĕ ренесем вара каярах чечеке лараç ç ĕ. Вĕ сем те пыл нумай параç ç ĕ. Уйрă мах шĕ вĕ р ç улç ă ллă, тутар тата хирти вĕ ренесем. Шĕ вĕ р ç улç ă ллă вĕ рене — пысă к яштака йывă ç. Унă н сарлака пилĕ к пÿ рнеллĕ ç улç ине пурте пĕ леç ç ĕ. Уйрă мах вĕ сем кĕ ркунне илемлĕ. Ç уркунне те вĕ рене хă йĕ н чечекĕ семпе илĕ ртет. Чечек пуххине пă хă р-ха эсир. Хĕ вел ç инче шă рç а пек йă лтă ртатакан нектар тумламĕ сене куратă р. Икĕ эрнене яхă н пыл хурчĕ сем унă н чечеккисем ç инче кĕ шĕ лтетеç ç ĕ. Вĕ рене ÿ секен ç улç ă ллă вă рмансенче пыл хурчĕ сем нумай пыл хатĕ рлеç ç ĕ.

Утарç ă сем тутар вĕ ренине те хисеплеç ç ĕ. Вă л тĕ м. Ă на ç унатлă вă рă сенчен ç итĕ нтереç ç ĕ. Вă л чечекре 10 куна яхă н ларать. Чечекĕ сем унă н шĕ вĕ р, ç улç ă ллă вĕ рененни пек симĕ срех сарă мар, шурă та капă р. Ç авă нпа ă на илемшĕ н ĕ рчетеç ç ĕ. Вĕ ренерен хурт ç емйисем кунне 5-6 килограмм нектар пухаç ç ĕ.

1. Хуртсем мĕ нле-мĕ нле йывă ç -курă к ç инчен нектар илеç ç ĕ? Вĕ сем вĕ ллене пыл илсе килеç ç ĕ -и?
2. Эсир пыл хурчĕ сем ç инчен тата мĕ н пĕ летĕ р? Ç ырса парă р.

⇐ Предыдущая 1 2 34