8. Эсир пыл çинчен мĕн пĕлетĕр? Хушса çырăр.

2№

Ç ĕ р ç инче пур халă х та пылă н сиплĕ паллисене ĕ лĕ кренех пĕ лнĕ. Вырă ссен алă па ç ырнă сипленмелли кĕ некисенче нумай эмелсен рецепчĕ сенче пыл пуррине ç ырса кă тартнă. Халă х медицини кă на мар, хальхи наукă лла медицина та нумай чирсенчен сипленĕ чух пылпа усă курать. Пĕ р кашă к пыл пĕ р тумлам сывлă х парать. Унпа пĕ рлех пыл йÿ ç ĕ таблетка мар, ачасемшĕ н те, ç итĕ ннисемшĕ н те питĕ тутлă эмел. Вă л вă й кĕ ртет, организма чир-чĕ ртен хÿ тĕ ленме пулă шать.

Историре пыла пĕ чĕ ккĕ н пулин те яланах ç инĕ ç ынсем нумай пурă нни, ç ивĕ ч те активлă пулни, ватă лсан та чирлеменни паллă. Авалхи паллă врач Гиппократ ç ынсене сиплеме пылпа анлă усă курнă. Пурнă ç а вă рă млатас тĕ ллевпе вă л кашни кун пыл ç име хушнă.

Ç ак ĕ ç сене пурнă ç лă р:

1. Текстра миç е йышă ннă сă мах?
2. Текста ят парă р.
3. Эмелсен сă махра сингармонизм пур-и, ç ук-и?
4. Вă л вă й кĕ ртет, организма чир-чĕ ртен хÿ тĕ ленме пулă шать. Ç ак предложени тĕ сне палă ртă р?
5. Вă л организма чир-чĕ ртен хÿ тĕ ленме пулă шать. Ç ак предложенин тĕ шшине хă ш сă мах е сă махсем палă ртаç ç ĕ? Аялтан туртса паллă тă вă р.
6. Йÿ ç ĕ сă мах мĕ нле пуплев пайне кĕ рет? Ç ак сă мах ă нлантарма пултаракан сă махсене тупса ç ырă р.
7. Пĕ чĕ ккĕ н сă махра миç е сасă?
8. Эсир пыл ç инчен мĕ н пĕ летĕ р? Хушса ç ырă р.

3№

Иртнĕ ĕ мĕ рте пурă ннă вырă ссен паллă хурт-хă мă р ă сти Н. М. Ветвицкий ç апла каланă: «Ан манă р. Пылпа ç ă кă р халĕ те, малалла та нумай миллион ç ыншă н рехет пулĕ ç ».

Пылсă р пуç не пыл хурчĕ сем ă вă с(воск) тă ваç ç ĕ. Унпа вĕ сем карас тума усă кураç ç ĕ. Тĕ нчери пĕ р лабораторире те ку таранчченех пыл хурчĕ сен ă вă сĕ евĕ рлĕ япала тă вайман. Ку вă рттă нлă ха пыл хурчĕ сем кă на пĕ леç ç ĕ, хальлĕ хе ă на уç са памаç ç ĕ.

Ă вă спа радиоэлектроникă ра, металлурги, тир-сă ран, пир-авă р промыш-ленноç ĕ нче, самолетсем тунă ç ĕ рте усă кураç ç ĕ. Чи лайă х изоляци материалĕ пулнă пирки унпа космонавтикă ра, паха сортлă хут тунă ç ĕ рте усă кураç ç ĕ.

Чечек тусанĕ — тĕ лĕ нтермĕ ш продукт. Пыл хурчĕ сем ă на ç уркуннерен пуç ласа кĕ ркуннечченех пухаç ç ĕ. Вă л, пыл пекех, хуртсемшĕ н питĕ тутлă хлă апат пулса тă рать. Унта белокпа витаминсем нумай.

Ç ак ĕ ç сене пурнă ç лă р:

1. Текста ят парă р.
2. Чечек тусанĕ сă мах майлашă вне вырă сла куç арă р
3. Пекех сă махра миç е пуплев пайĕ?
4. Чи лайă х паллă ячĕ мĕ нле степеньре?
5. Пыл сă маха фонетика тишкерĕ вĕ тă вă р.
6. Юлашки абзацри сă патлă глаголсене туртса паллă тă вă р.
7. Текста малалла тă сă р.

4№

Вă рманта пыл шыракансемпе хурт-хă мă р ĕ рчетекенсем шă мă чирĕ семпе аптраманнине, ç ирĕ п сывлă хлă пулнине ç ынсем ĕ лĕ кех асă рханă. Ку вă л вĕ сене час-часах пыл хурчĕ сем сă хнинчен килни паллă пулнă. Пыл хурчĕ н наркă мă шĕ ç ав тери сиплĕ эмел иккен. Халă х медицини пыл хурчĕ сене сă хтарса ревматизмран, шă ннипе пулнă ытти чирсенчен сипленме тахç анах усă курнă. Ç ав наркă мă ш нервпа чĕ ре чирĕ сенчен сипленĕ чухне питĕ усă ллă. Вă л шыç ă пулассине те чакарать.

Ĕ лĕ к-авалах ç ынна сывлă х сунса: «Сире пыл хурчĕ сă хтă р! »-- тенине эпир пĕ летпĕ р. Пыл хурчĕ н наркă мă шĕ сă нă вĕ ç ĕ нче. Халĕ ă на ятарлă приборсемпе илеç ç ĕ.

Ç ак ĕ ç сене пурнă ç лă р:

1. Текста ят парă р.
2. «Сире пыл хурчĕ сă хтă р! »-- тени ç ынна ырă е хаяр сунни?
3. 1-мĕ ш предложени хутлă -и, хутсă р-и?
4. Чакарать сă маха фонетика тишкерĕ вĕ тă вă р
5. Хурчĕ н сă махра сингармонизм пур-и, ç ук-и?
6. Юлашки предложенире сасă сем сас паллисенчен ытларах сă мах миç е?
7. Текстра вă рă ммă н илтĕ некен хупă сасă ллă сă махсен шутне кă тартă р.
8. Наркă мă шĕ сă махра ассимиляци пур-и, ç ук-и?
9. Текста малалла тă сă р.

5№

Пыл хурчĕ сем пухакан чечек тусанĕ, хурт амин сĕ чĕ тата ç илĕ мĕ те питĕ сиплĕ продуктсем шутланаç ç ĕ. Пыл хурчĕ сем ç илĕ мпе(прополиспа) хă йсем пурă накан йă вари хушă ксене тă шмансем кĕ ресрен питĕ реç ç ĕ, караса якатаç ç ĕ, рамкă сене ç ыпă ç тараç ç ĕ.

Прополис симĕ срех тĕ слĕ сă мала евĕ р ç ыпă ç акан япаларан тă рать. Хуртсем ă на хурă н, тирек, ă вă с, каштан папкисенчен пуç тараç ç ĕ. Унтан ç урхи вă рман шă рши кĕ рет.

Прополис хă ш-пĕ р сиенлĕ микробсене пĕ терме пултарать. Вă л пыл хурчĕ сене нумай чирсенчен хÿ тĕ лет. Лĕ пĕ ш, шă ши е калта вĕ ллене кĕ рсен пыл хурчĕ сем вĕ сене вĕ лереç ç ĕ, прополиспа витсе хураç ç ĕ, вара вилесем ç ĕ рмеç ç ĕ. Прополисă н ç ак енне ĕ лĕ кех пĕ лнĕ.

Ç илĕ м медицинă ра анлă сарă лнă. Унпа суранлансан, пиç се кайсан, тă м илсен; туберкулёзпа, ангинă па, ÿ т-тир чирĕ семпе чирлесен; ç ă вар пă сă лсан, выльă х-чĕ рлĕ х чирлесен усă кураç ç ĕ.

Ç ак ĕ ç сене пурнă ç лă р:

1. Текста ят парă р.
2. Кураç ç ĕ сă маха морфлоги тишкерĕ вĕ тă вă р.
3. Ç илĕ м медицинă ра анлă сарă лнă . Ç ак предложенин никĕ сне палă ртă р.
4. Текстра вă рă ммă н илтĕ некен хупă сасă ллă сă махсен шутне кă тартă р.
5. Чирĕ семпе сă махра сингармонизм пур-и, ç ук-и?
6. Ç илĕ м сă махра ассимиляци пур-и, ç ук-и?
7. Эсир тата пыл хурчĕ сем ç инчен мĕ н пĕ летĕ р? Хушса ç ырă р.
8. Сиенлĕ сă махра миç е сасă, миç е сас палли?

6№

Пыл хурчĕ сем паракан япаласем пурте ç ыншă н усă ллă: сывлă ха сыхлама, ç ирĕ плетме пулă шаç ç ĕ, вă й кĕ ртеç ç ĕ, пурнă ç а вă рă млатаç ç ĕ.

Пыл хурчĕ сем – ç унатлă тухтă рсем тени тĕ рĕ сех.

Вĕ сем час-часах нумай ÿ сен-тă рансен тухă ç лă хне ÿ стереç ç ĕ. Вĕ семсĕ р улă хсемпе вă рмансем чухă нланса юлĕ ччĕ ç, хă ш-пĕ р ÿ сен-тă рансем ç ĕ р пичĕ ç инчен пачах ç ухалнă пулĕ ччĕ ç. Ç ут ç анталă ка сыхлас енĕ пе пыл хурчĕ сен пĕ лтерĕ шĕ питĕ пысă к. Ўсен-тă рансене шă ркалантарса вĕ сен тухă ç лă хне ÿ стереç ç ĕ. Ешерекен садра пыл хурчĕ сем сахал пулсан пан улми, слива, крыжовник, хă мла ç ырли, чие ç ырли сахал пулать. Пулнă ç имĕ ç сем те вĕ тĕ, пылаках мар, тĕ ссĕ р, нумайă шĕ суранлă ç итĕ неç ç ĕ. Чечексем ç ине пыл хурчĕ сем нумай хут ларсан ç еç вĕ сем кирлĕ пек шă ркаланаç ç ĕ, ç имĕ ç ĕ те паха пулать. Хура тул, хĕ вел ç аврă нă ш уйĕ сенче пыл хурчĕ сем вĕ ç еç ç ĕ пулсан пысă к тухă ç кĕ тсех тă р.

Ç ак ĕ ç сене пурнă ç лă р:

1. Текста ят парă р.
2. Ўсен-тă ран пĕ рремĕ шле е иккĕ мĕ шле сă мах?
3. Ç ак текстра миç е мă шă р сă мах?
4. Юлашки предложенире сасă сем сас паллисенчен нумайрах сă мах (сă махсем) пур-и, ç ук-и?
5. Шă ркаланаç ç ĕ сă махра сингармонизм пур-и, ç ук-и?
6. Ç имĕ ç сем сă махра калаç нă чухне ассимиляци пулать-и, пулмасть-и?
7. Ç итĕ неç ç ĕ, вĕ ç еç ç ĕ глаголсен вă хă тне палă ртă р.
8. Пыл хурчĕ – ç унатлă тухтă р. Ç апла каланипе килĕ шетĕ р-и? Хă вă р шухă шă ра ç ырса парă р.

7№

Пыл хурчĕ сем — чĕ рĕ ç ут ç анталă к пайĕ. Ç ĕ р ĕ ç ĕ вă йлă аталаннă, сиенлĕ хурт-кă пшанкă па ç ум курă ка химилле майпа пĕ тересси анлă сарă лнă районсенче пыл хурчĕ сене хÿ тĕ лемелле. Ўсен-тă ран чечекĕ ç ине лекнĕ наркă мă шлă им-ç ампа чечек сĕ ткенĕ пе тусанне пухакан хуртсем кă на мар, вĕ ллери хуртсемпе личинкă сем те йă вара наркă мă шланнă апата ç инипе вилеç ç ĕ. Пыл хурчĕ сене сыхласси — пĕ тĕ м ç ут ç анталă ка сыхлас ĕ ç ĕ н пĕ р сыпă кĕ.

Ўсен-тă рансене химилле им-ç амсемпе сирпĕ тме тытă ниччен темиç е кун маларах утарç ă сене пĕ лтереç ç ĕ. Ç ав хушă ра вĕ сен пыл хурчĕ сене сыхлама кирлĕ мерă сем йышă нма ĕ лкĕ рмелле. Хуртсене уйран тÿ рех пуç тарма ç ук. Наркă мă ш сиенлĕ хĕ темиç е куна пырать пулсан пыл хурчĕ сене урă х вырă на куç араç ç ĕ, кайран каялла илсе килеç ç ĕ. Наркă мă ш сиенĕ нумая тă сă лмасан вĕ ллесене вырă нтах хă вараç ç ĕ, анчах пыл хурчĕ сене йă варан кă лармаç ç ĕ. Вĕ лле шă тă кĕ сене хуплаç ç ĕ. Питĕ рсе лартнă, пă лханчă к хуртсем пă чă хса вилесрен йă ва ç ине сеткă ллă рамă сем лартаç ç ĕ.

Ç ак ĕ ç сене пурнă ç лă р:

1. Текст тĕ сне палă ртă р.
2. Текста ят парă р.
3. Наркă мă ш сиенлĕ хĕ темиç е куна пырать пулсан пыл хурчĕ сене урă х вырă на куç араç ç ĕ, кайран каялла илсе килеç ç ĕ. Ç ак предложени хутлă -и, хутсă р-и?
4. Вĕ ллесем сă маха вырă сла куç арă р.
5. Ĕ лкĕ рмелле сă маха морфологи тишкерĕ вĕ тă вă р.
6. Наркă мă ш сиенлĕ хĕ темиç е куна пырать предложенире сас паллисем сасă сенчен ытларах сă маха палă ртă р.

8№

Ç уллахи илемлĕ кун ир пуç ласа каç ченех пыл хурчĕ сене сă нама пулать. Пă хă р-ха, мĕ нле тă рă шса ĕ ç леç ç ĕ вĕ сем чечексем ç инче апат пуç тарса. Хă йсен йă винчен васкаса тухаç ç ĕ те тулли тупă шпа таврă наç ç ĕ. Вĕ лле вĕ ресе тă нă н туйă нать.

Пыл хурчĕ сен йă вине пă хă р-ха тата. Эсир унта тĕ лĕ нмелли нумай куратă р. Сире тÿ рех хурт-хă мă р питĕ нумай пулни тĕ лĕ нтерет. Пĕ р пыл хуртне сă насах, вă л хă йне мĕ нле тыткаланине асă рхаса эсир кĕ тмен ç ĕ нĕ лĕ хсем тупатă р. Акă васкаса, ыттисене сирсе, хă йĕ н вă хă т ç ук пекех, кайри урисем ç ине икĕ сарă чă мă ркка ç ыпă ç тарнă пыл хурчĕ ç ÿ лелле хă парать. Вă л ç ă вă рлă карас (куç ĕ сенчен) ячейкисенчен, пылпа тулнисенчен, пушшисенчен те иртсе каять. Ă ç та васкать-ха вă л? Карас хĕ ррине ç итсен чарă нать, хă йĕ н ç ĕ клемне ç авă н пек тĕ рлĕ тĕ слĕ чă мă рккасем тултарнă ячейкă па юнашар пушатать. Мĕ нле меллĕ те хă вă рт пă рахрĕ вă л хă йĕ н ç ĕ клемне! Мĕ ншĕ н вă л ă на ç ула май тĕ л пулнă пушă ячейкă сене хă вармарĕ? Чечек тусанĕ н пÿ лмисем хă ш тĕ лте вырнаç нине вă л мĕ нле пĕ лет?

Ç ак ĕ ç сене пурнă ç лă р:

1. Текст тĕ сне палă ртă р.

2. Курсивпа ç ырнă предложени ыйтуллă -и, ыйтусă р-и?

3. Пÿ лмисем сă маха морфологи тишкерĕ вĕ тă вă р

4. Курсивпа ç ырнă предложенире сасă сем сас паллисенчен

ытларах сă махсем пур-и, ç ук-и?

5. Чечексемшĕ н сă махра сингармонизм пур-и, ç ук-и?

6. 2-мĕ ш предложенирен ассимиляци пур сă маха ç ырса илĕ р.

9№

    Вырă ссен ватă хурт-хă мă р ă сти Н. М. Витвицкий ç апла каланă: «Пыл хурчĕ сен ç уртĕ нче тĕ лĕ нмелли вĕ ç ĕ -хĕ ррисĕ р. Эсир ç ĕ р ç ул хушши кашни кун пыл хурчĕ сене пă хатă р пулин те кашнинчех мĕ н те пулин ç ĕ ннине, унччен курманнине куратă р, илтменнине илтетĕ р».

   Пыл хурчĕ ç ыннă н тусĕ пулнă ранпах ă на хă й патне илĕ ртет. Пыл хурчĕ н тĕ лĕ нмелле инстинкчĕ, хă йне евĕ рлĕ кĕ леткипе тыткаларă шĕ, ÿ сен-тă ран тĕ нчинчи ç ыхă нă вĕ ç ав тери илĕ ртÿ ллĕ. Ç авă нпа унпа пурте интересленеç ç ĕ. Ç ак тĕ лĕ нмелле хурт-кă пшанкă на натуралистсем, философсем, биологсем, химиксем, врачсем, поэтсем тĕ пченĕ, тĕ пчеç ç ĕ те.

Ç ак ĕ ç сене пурнă ç лă р:

1. Текст тĕ сне палă ртă р.

2. 1-мĕ ш абзацра сингармонизм ç ук сă мах миç е?

3. Курсивпа ç ырнă предложенире мĕ ншĕ н чарă ну паллисем лартнă?

4. Интересленеç ç ĕ сă махра ассимиляци пур-и, ç ук-и?

5. Натуралистсем, философсем, биологсем, химиксем, врачсем, поэтсем. Ç ак сă махсем мĕ нле пуплев пайне кĕ реç ç ĕ? Вĕ сен ыйтă вне палă ртă р.

6. Ç ак текстра ыйтуллă предложенисем пур-и, ç ук-и?

7. Эсир пыл хурчĕ ç инчен мĕ н пĕ летĕ р? Текста малалла тă сă р.

11№

   Авалхи Грецин паллă философĕ Аристотель, Англи аслă ученă йĕ Дарвин, вырă ссен паллă химикĕ сем Бутлеровпа Каблуков, паллă юрă ç ă Кандратьев, тĕ нчери наукă па культурă н нумай паллă деятелĕ сем пыл хуртне тивĕ ç липе хакланă.

   Александр Михайлович Бутлеров академик малтан хурт-хă мă рпа ахальтен кă на интересленнĕ, унтан чă нласах тĕ пчеме пуç ланă, юлашкинчен Российă ра хурт-хă мă р ĕ рчетес ĕ ç е ертсе пынă. Бутлеров пирĕ н ç ĕ р-шывра пуç ласа «Русский пчеловодный листок» журнал кă ларма тытă ннă, хурт-хă мă р ĕ рчетес тĕ лĕ шпе хресченсене ă нланмалла кĕ некесем ç ырнă.

   Ют ç ĕ р-шывсенчен вă л яланах Российă ра ç ук ă ратлă пыл хурчĕ сем илсе килнĕ. Хă йĕ н утарĕ нче Александр Михайлович тĕ рлĕ конструкциллĕ вĕ ллесем тытнă, хуртсене пă хса усрамалли лайă храх меслетсем шыранă. Хурт-хă мă р ĕ рчетесси ученă йă н иккĕ мĕ ш чун туртă мĕ (призвани) пулнă. А. М. Бутлеров историе чаплă химик пек кă на мар, паллă хурт-хă мă р ă сти пек те кĕ рсе юлнă. Вырă ссен паллă писателĕ Лев Николаевич Толстой та пыл хурчĕ сене питĕ юратнă. Яснă й Полянă ра, килĕ нчен икĕ -виç ĕ ç ухрă мра, унă н пысă к мар утар пулнă.

Ç ак ĕ ç сене пурнă ç лă р:

1. Текст тĕ сне палă ртă р.

2. Лев Николаевич Толстой сă махсене мĕ ншĕ н пысă кран пуç ласа ç ырнă?

3. Яланах сă махра миç е сасă?

4. Текстă н тĕ п шухă шне хă ш предложени кă тартать?

5. Текста ят парă р.

⇐ Предыдущая 123 4 Следующая ⇒