Жалғасқан дүрбелеңдер

Қ азіргі заман шындығ ы тә уелсіз деген елдердің дені Америка, Қ ытай, Ресей мен Еуропа елдерінің ық палында келе жатыр. Бұ л ә лемдік саяси ү рдіске қ арсы ө зге елдер де қ ол қ усырып отырғ ан жоқ. Ә р ел ө з шама-шарқ ынша оғ ан қ арсы іс-ә рекет жасап бағ уда. Отаршылдық озбырлық қ а кө нгісі жоқ Азия мен Африка халық тарының кү ресі соғ ан дә лел. Сондай-ақ Ресей, Еуропа елдеріндегі, тіпті Америкадағ ы саяси-экономикалық тең сіздік жалпы халық тың наразылығ ын тудырып, тү рлі дү рбелең дерге жалғ астыруда. Империалистік алпауыттар ө з елдеріндегі ә ділетсіздіктің ә леуметтік жарасын дамымағ ан, не даму жолындағ ы елдердің есебінен жазып алғ ысы келеді. Адамзаттың кө кірек кө зі ашылғ ан бұ л дә уірде отаршылдардың саяси, экономикалық, жарнамалық, ә скери, мә дени шабуылдары оң айлық пен іске аса қ оюы екіталай.

Қ уыршақ билік пен ымырашыл биліктің аражігі

Ө ткен ғ асырдың бастапқ ы кезең інен империялық отаршыл елдер бағ ынышты елдерінде ө здерінің айтқ анынан шық пайтын билікті тақ қ а отырғ ызуды ә детке айналдырды. Соның салдарынан ұ лы державалар ық палын мойындағ ан саяси билік екі топқ а бө лінеді: Бірі – қ уыршақ билік. Онда ұ лт пен мемлекеттің мү ддесі мү лдем ұ мыт болып, елдің байлығ ы билік пен шетелдік алпауыттар арасында бө лініске тү сіп жатады. Бұ ндай тә уелді елдерде демократияның аты бар да, заты жоқ. Саяси кү ш топтың қ олында. Байлық та сол саяси кү штің тө ң ірегінде жү рген белгілі топтың қ олына шоғ ырлана бастайды. Сол себепті қ оғ амда аста-тө к байлар мен сің ірі шық қ ан кедей, не ә леуеті тө мен тобыр пайда бола-ды. Олардың арасынан ә ртү рлі сатыдағ ы қ ылмыстық топтар, билік пен жалпы қ оғ амғ а наразы топтардың да кө беюі заң ды қ ұ былысқ а айнала-ды. Саяси тә уелсіз аты бар, қ уыршақ биліктің қ олымен басқ арылатын ондай елдерде халық тың ө лместей кү нкө ріс ә леуеті бар. Сонымен бірге ондай елде халық тың ө мірі ә сем қ иял мен ащы шындық арасында ө тіп жатады. Тағ ысы – ондай елдерде жарқ ын болашақ бейнесі кү н сайынғ ы ақ парат қ ұ ралдары арқ ылы шынайы арманғ а айналар деген жалғ ан ү мітті халық тың санасына тоқ ып, олардың тіршілік ету қ уатына ай-налдыруғ а тырысады. Ол бейнеге сенбеген жандар жазық сыз жазаланады. Ә рине ондай қ оғ амда соқ ыр сана болу – тыныш тіршіліктің кепілі. Сол ү шін билік ұ дайы мемлекетшіл, ұ лтшыл топтарды саяси сахнадан ығ ыстырып отырады. Бұ ндай ресми тә уелсіздігі бар бола тұ ра тә уелді елдерде, азаматтары жарамсақ, жалтақ келеді. Соның кесірінен кез келген зиялы қ ауым ө кілдері де халық тың ық ыласынан гө рі биліктің жылы шырайына жалтақ тайды. Ондайда зиялы дегенің мемлекет пен ұ лт мү ддесін тілге тиек еткеннің ө зінде тек қ ана ө здерінің ар-ожданын жұ бату ү шін айтылады. Ел мү ддесін тү сіне алмағ ан билік – байлық тың қ ұ лы. Ә рине ондай саяси режимде ө рістей тү сетін парақ орлық пен жемқ орлық елдің қ алыпты дамып отыруына кедергі жасайды. Бұ ндай елдің халқ ы екі қ ыспақ та азапты ө мір кешеді. Бірі – ішкі жемқ ор-пара-қ ор алпауыттардың қ ұ лы болса, екіншісі – сыртқ ы отаршы кү штердің боданының қ ысымын еселеп кө ріп, ә леуеті мү лдем тө мен дең гейге тү седі. Саяси билікте де, экономикалық таразыда да тепе-тең дік ө рескел бұ зылады. Сондық тан биліктің жалғ ан ұ рандары ұ зақ уақ ытқ а аза-маттарының отансү йгіш рухының алауын жалындатып тұ ра алмайды. Ондай елде халық тың ызадан жиналғ ан ашыну кү ші билікке қ арсы ядролық бомбадай жарылып, елдің астаң -кестең ін шығ арады.
Екіншісі – ымырашыл билік. Олар бір жағ ынан шен-тағ ынан айрылып қ алғ ысы келмейді, екінші жағ ынан мемлекеттік жә не ұ лттық мү ддені қ орғ ап қ алғ ысы келеді. Сол ү шін ірі державалардың мү ддесін сақ тап қ алу жолдарын қ арастырады. Бұ ндай елдерде мемлекеттік ба-қ ылаудағ ы демократия азаматтар мен қ оғ амдық ұ йымдарғ а біршама саяси-қ оғ амдық қ озғ алыстар жасауғ а мү мкіндік береді. Дегенмен даму стратегиясының реформалары баяу алғ а жылжиды.
Ымырашыл билікте нақ ты идеология болмағ андық тан шенеуніктердің жеке басының мү ддесіне сай іс-қ имыл жасау мү мкіндіктері мол. Сондық тан коррупцияның ө ріс алуына жағ дай туады. Сол себепті ұ лт пен мемлекеттік мү дде шетелдік алпауыттар мен ішкі жемқ ор топ-тардың мү ддесіне тапталып кете береді. Бұ ндай жағ дайда ел іші жіктеліп, тү рлі бағ ыттағ ы мү дделі топтар бір-бірімен бә секеге тү се бастайды. Олардың бә секесі ө зара қ ақ тығ ыстан, анархиялық ә рекеттерге дейін ұ ласуы да ғ ажап емес. Отаршыл кү штер жіктелген елдің ішкі тыныш-тығ ын ө з мү дделеріне ө те тиімді пайдалануғ а мү мкіндік алады. Тү ркия елінің дамуы осығ ан бір мысал. Онда ұ зақ жылдар ұ станылғ ан ымырашыл саясат қ оғ амдық топтардың ішкі тартысын ұ лғ айтты, одан ә рі анархиялық жағ дайғ а ұ ласты. Бұ л ү рдіс 1980 жылы Тұ рғ ыт Озал ү кімет басына келіп, ұ лттық мү дде негізінде мемлекеттің саясатын нақ тылап жолғ а қ ойғ анша жалғ асты. Тұ рғ ыт Озал пә ни дү ниеден бақ и дү -ниеге аттанғ ан соң да ұ лттық -мемлекеттік саясат нақ тырақ, айқ ынырақ кө рініс тауып, мү дделілігі нығ ая тү сті. Бү гінгі Абдолла Гү л мен Ережеп Таип Ердоғ ан ү кіметі бұ л мү ддені шың дағ ан ү стіне шың дады.
Тү ркияның дә л осылай ғ арыштап ө ркендеуі отаршыл алпауыттардың кө ң іліне қ онымды саясат бола қ оймады. Сол ү шін отаршылар мен кү ншіл топтар Тү ркияның дамуына қ арсы тү рлі қ астандық шаралар жасап жатты. Осының ө зі олардың нағ ыз тә уелсіздікке наразы екендігінің белгісі. Ә рине Тү ркия НАТО блогының белді мү шесі ретінде батысшыл елдер қ атарында. Соғ ан қ арамастан мемлекеттік-ұ лттық мү ддеге басымдық беріп отыр. Олай жасамағ ан жағ дайда халқ ының ұ лттық тә рбиесі басымдау Тү ркияның ішкі тыныштығ ы бұ зылады. Америка мен Батыс Еуропа елдерінің аймақ тағ ы жалғ ыз сенімді саяси тірегі – Тү ркия. Ал Тү ркияның тыныштығ ы бұ зылғ ан жағ дайда аймақ тағ ы елдердің саяси-экономикалық ахуалына теріс ә сер етеді. Бұ ндай жағ дайдың болуы батыс елдерінің де пайдасына шешіле қ оймайды.
Жағ дайды дұ рыс пайымдап, оны ұ тымды тү рде Тү ркияның мү ддесіне бағ ыттау парасатты саясат жү ргізген марқ ұ м Тұ рғ ыт Озалдан бастау алды дей аламыз. Жапония мен Оң тү стік Кореяның да батысшылдық бағ ытымен қ азіргі даму сатысына кө терілгендері, олардың кө -семдерінің ұ лттық санасы биік, ә лемдік саясаттың саяси тарихынан мол хабардар ә рі ұ лттық мү ддені кө здеген рухы мық ты жандар екенін бай-қ атты. Тү ркия, Жапония мен Оң тү стік Кореяның ұ лттық саяси ұ станымдары ұ қ сас. Ө йткені олар ө здерінің ұ лттық мә дени қ ұ ндылық тарын жаң арғ ан дү ниенің мә дени қ ұ ндылық тарымен ұ штастырғ ан елдер.
Мемлекеттік мү дде мен ұ лттық мү дде орайласқ анда
Тарихи тә жірибелерге қ арағ анда ымырашылдардың саяси ұ станымы бұ лың ғ ыр, ұ лттық мү ддесі ә рекетсіз болса, қ оғ амдық ұ йымдардың да, азаматтардың да сабырын сарқ ып, қ оғ амды ынтымақ арқ ауынан ажырата бастайды. Оның кесірінен азаматтардың кө ң ілінде сенімсіздік сезім ұ ялайды, даму жылдамдығ ы бә сең дейді. Қ азіргі кезде даму бағ ытындағ ы елдер ұ лттық мү ддесін мемлекеттік мү ддемен ү ндестіре алмаса Америка, Қ ытай, Ресей сынды ұ лы державалардың ә скери, саяси, экономикалық жә не мә дени шабуылдарына тойтарыс бере алмайды. Ал мемлекеттік мү дде мен ұ лттық мү дде орайласқ анда қ оғ ам тұ рақ тылығ ы артады. Сонда халық бү гіні мен ертең іне сеніммен қ арайтын болады. Қ азіргі кезде ұ лттық мү ддеге сендіре отырып, оны сездіру ә лем елдерінің басты саясаты. Бұ ндай саяси-психологиялық маң ызды қ ұ -былысты сезе алмағ ан ә ртү рлі елдердің басшылары ө здерінің һ ә м мемлекетінің ө ркендеу тамырына балта шауып жатыр. Африка мен Азия елдеріндегі аласапыран қ ақ тығ ыстардың бір тө ркіні сонда. Сол елдердің саяси іргесі ә у-баста дұ рыс қ аланбағ андық тан бү гінгі зардапқ а тап болып отыр. Бір ақ ылдан – екі ақ ыл тә уір, демек, қ оғ ам мен азаматты саяси қ ыспақ та ұ стап отыру елдің келешектегі дамуына, кемінде қ арқ ынды дамуына айтарлық тай кедергі жасайды. Бұ л кез келген отан сү йгіш азаматтың жанына батады. Ымырашыл саясатты ұ станғ ан мем-лекет тү рлі саяси партиялар мен қ озғ алыстардың ө зара қ ақ тығ ысына ілікпей, кү нделікті тіршілігін бірде ө рлеп, бірде тө мендеп дө ң гелете жалғ астыра бергеннің ө зінде жү йелі дамудан қ алыс қ алады. Оның ө зі ө неркә сібі ғ арыштап дамып жатқ ан елдермен салыстырғ анда ә жептә уір артта қ алғ андық болып есептеледі.

Дағ дарыс басы – ақ иқ аттан аттау

Қ азіргі ү ш ірі держава: Америка, Қ ытай, Ресей жә не Европа елдері ә лемдік саяси ойындарда ә рқ айсысы ө зіндік ішкі есебін тү гендеп отырғ ысы келеді. Олар ә рі ө зара байланыстарын қ атаң ұ станымдармен ушық тырудан қ ашады. Бір жағ ынан ө зге елдерге ық палының ү лес сал-мағ ын тө мендеткісі жоқ. Екінші жағ ынан ө зге елдерді менсінбей, тө бесінен қ арағ ысы келсе де Иран, Тү ркия, Корея, Индонезия, Венезуэла, тіпті Араб елдеріне де бей-жай қ арай алмайды. Сол себепті ә лем елдері дамудың жаң а сатысына кө теріліп, жаң а келісімдердің дә птерін ашуғ а мә жбү р болып отыр. Бұ л ақ иқ аттан аттағ ысы келгендер экономикалық, экологиялық, саяси һ ә м рухани-мә дени дағ дарыстардан қ ұ тыла ал-майды. Жаң а мың жылдық та ұ лы державалар дамушы елдерге қ атысты ымырашыл саясат ұ станатын уақ ыты жетті. Яғ ни Африка мен Азия елдерінің табиғ и байлығ ының ү лес салмағ ы сол елдердің ө здерінің даму бағ дарламаларына кө бірек жұ мсалуы қ ажеттігін мойындауғ а тиіс. Отаршылар осындай ә ділетті қ атынастарды орнатуғ а ынта білдірсе, ә лемнің бейбіт ө міріне жол ашылады. Бұ л шындық ты мойындамағ ан алпа-уыттар адамзат болмысына, тіршілік пә лсапасына қ ас топтар екендігін айқ ын кө рсетіп, жаһ аншарының астаң -кестең ін шығ арады.

⇐ Предыдущая 123 4 5 Следующая ⇒