ҰЛТ және БИЛІК. Алла тағала адам мен әлемді жаратқан, сол үшін жаратылыстың билеушісі. Жаратушы Алла жаратқандардың ішінде адамға құдайлық са-насының бір ұшқын

Ұ ЛТ жә не БИЛІК

20-Қ аң тар, 2012 | 162 рет оқ ылғ ан

Алла тағ ала адам мен ә лемді жаратқ ан, сол ү шін жаратылыстың билеушісі. Жаратушы Алла жаратқ андардың ішінде адамғ а қ ұ дайлық са-насының бір ұ шқ ынын сыйлады. Сондық тан адам жаратушысына ұ қ сап, билікке ұ мтылады. Кедей бай болғ ысы келеді, бай қ ұ дай болғ ысы келеді. Адам пенде болғ асын ө зін жаратушысымен тең естіргісі келген тү рі бұ л. Тағ дыр жазып, билік басына келген жан Алласын естен шығ армай, пенде екенін ұ мытпай тағ ында отырса, оғ ан елдің сенімі артып, келешекке ү міті зор болары анық. Ү міт – ө мірмен тең. Ұ жмақ ты да ү мітпен кү теді. Ал, билік тағ ындағ ы жаратушы Алланы ұ мытып, шайтанның нә псісіне кіріптар болғ андарды ү мітпен алдайды. Ү мітті кү тіп шаршағ ан халық тың қ ұ ты қ ашып, кү дік пен ү рейде ө мір кешуге мә жбү р болады, ү мітпен алданғ ан жылдарын еске алғ анда, ө кініш ө рті ө зегін ө ртейді.

Ислам ЖЕМЕНЕЙ, филология ғ ылымдарының докторы, Сү леймен Демирел атындағ ы университет профессоры

Ұ лттық болмыстан қ ашу

Халық тың бағ ы да, соры да – саяси тұ лғ а, мемлекет басшылары. Сондық тан тарихи тә жірибелерді терең тү сінген отаршыл алып державалар ө ктемдігін жү ргізгісі келген елдердің саяси іс-ә ркетін ұ дайы бақ ылауда ұ стап отыруғ а тырысып келді. Ресейдің ұ станғ аны да осы -заң дылық. XIX ғ асырдың соң ғ ы ширегі мен XX ғ асырдың бірінші жартысында қ азақ қ а ық палды тұ лғ аларды физикалық жә не психологиялық террорғ а алып отыруы саяси биліктің ұ лт тағ дырына ү лкен ә сері бар екенін айқ ындайды. Сондық тан отаршыл елдерде ұ лттық элиталарды жойып отыру жү йесі жолғ а қ ойылғ ан. Ресей патшалығ ы қ азақ ты дін мен руғ а бө лгісі келіп, орындай алмай арманда кетті. Олар Исатай Тайманұ лы, Кенесары Қ асымұ лы (1802-1847) сынды қ азақ батырлары мен хандарын жоюдан ә рі аса алмады. Бірақ кең ес саясаты талай зұ лматты іске асырды. Солардың бірі – Алаш қ айраткерлерін лек-легімен 1936-1938 жылдарғ а дейін жойып отыруы. Отаршыл алпауыттар ү шін ұ лттық саяси элитаның орнына ұ лтсыз саяси элиталар тиімді болары анық. Сонымен бірге орыстың отарлау саясаты қ азақ халқ ын бірнеше дү ркін қ удалаумен қ атар қ ырып-жою арқ ылы ү рейлендіріп тастады. Соның салдарынан шошынғ ан қ азақ ө зінің ұ лттық болмысынан кү ні бү гінге дейін сескеніп, қ ашқ ақ тап жү р. Ү рейлендіру саясатынан кейін 1950 жылдары тың игеру желеуімен келген орыстар саны молайтылып, олардың арасында «қ азақ тардың тарихы мен мә дениеті жоқ » дейтін психологиялық кемсіту саясаты жү зеге асырыла бастады. Қ азақ жазу таң баларының ө згеруі, қ азақ мектептерінің жабылуы, тағ ы басқ а қ ұ йтырқ ы тә сілдерге тө теп бере алмағ ан қ азақ тар біртіндеп ө здерінің қ азақ болғ андық тарына қ ысылатын, ұ ялатын халге жетті. Соның салдарынан бірқ атар жандардың туғ ан халқ ын жек кө руі бү гінге де-йін жалғ асуда. Алдын ала ойластырылып жасалғ ан ә лгіндей шабуылдардың психологиялық зардаптары орасан. Туғ ан халқ ын осындай қ ысымдардан қ ұ тқ аруғ а ұ мтылғ ан ұ лт зиялыларын отаршыл кү ш ө з халқ ының алдында абыройсыз етіп, ү немі саяси банкротқ а ұ шыратуғ а тырысып отырды.

Ұ ран сө з бен жалғ ан армандар

Біз тә уелсіз ел болдық. Қ ұ дайғ а шү кір дейміз. Бірақ бү гінгі заманда дү ниеқ ор алпауыттар жер асты-жер ү сті байлық тарына кенеліп тұ рғ ан Қ азақ стан еліне қ ызығ ып, байлығ ын иелену ү шін ашық та, жасырын тү рде бір-бірімен итше ырылдасып жатыр. Сол ү шін билік пен ұ лт арасындағ ы байланыстың табиғ атын терең деу ұ ғ а білу ү шін ә лемде болып жатқ ан саяси-тарихи тә жірибелерге шолу жасап кө релік. Бір халық тың тағ дыры бір басшығ а байланып тұ рғ ан Азия мен Африка елдері бұ ндай мысалғ а толы. Мысыр мен ө зге араб мемлекеттерінің тарихы оғ ан анық мысал. Мә селен, Жамал Ә бділ-Насыр (1916-1970) Мысыр еліне президент болғ ан (1954-1970) кезінде бү кіл араб ха-лық тары ү шін ұ лы араб державасын қ ұ ру жолында ірі мемлекет қ айраткері ретінде арабтардың ұ лттық кө семіне айналып, олардың жарқ ын ке-лешегіне нұ р шашқ ан ү міті болғ ан еді. Насырдың Суэц каналын отаршыл Британия иелігінен шығ арып, мемлекеттің меншікке айналдыруы, Палестинді азат ету ұ йымының кү рес жолының ө міршең болып қ алыптасуына нақ ты кө мек кө рсетуі палестин халқ ын ұ лы мақ саттарына же-туге жігерлендіріп отырды. Бү кіл араб елдерінің бірігуін арман етіп, іске асыру жолдарын іздеумен болғ ан Насыр арабтардың іргелі ел болуы жолында ө зінен бұ рын ө ткен кө семдерінің кү рес жолын жалғ астырып, орындағ ысы келді. Тарихтан белгілі – Франция, Италия, Испания, Британия сынды отаршыл алпауыт мемлекеттерінің боданында келе жатқ ан араб халқ ының саяси қ айраткерлері, XIX ғ асырдың соң ында ұ лт-азаттық кү реске кірісіп, XX ғ асырдың бастапқ ы жылдарының ө зінде ірі араб мемлекеттерін қ ұ руғ а т алпынды.
Иракта 1958-1988 жылдары ү кімет басшысы болғ ан Нұ ри ә л-Саид – Ирак, Палестин, Иордания, Либан, Сирия елдерін ө з қ ұ рамына алғ ан ү лкен араб мемлекетін Британияның басшылығ ы негізінде қ ұ рғ ысы келді. 1921 жылы Ү рдіннің (Иорданияның ) билік тізгінін қ олына ұ стағ ан Абдолла шаһ (1882-1951), кейін 1932 жылы Сирияда Қ ауми партиясын (ұ лыс партиясы) қ ұ рғ ан Антуан Сағ адат (1904-1949) қ ұ рамына: Сирия, Либан, Ү рдін, Палестин, Ирак жә не Кипр аралын біріктіріп «Ұ лы Сирия» мемлекетін қ ұ ру идеясын жү зеге асырғ ысы келіп жү рді. Сондай-ақ Оман, Солтү стік пен Оң тү стік Йә мә н, Сауд Арабиясы, Куә йт Парсы шығ анағ ы тө ң ірегінде орналасқ ан араб ә мірліктері бір тудың астына бірігу арманын бастан кешірді. Ал, Ніл ө зенінің аң ғ арын жайлағ ан Мысыр мен Суданның Британ туының астында бірігу идеясы XIX ғ асырдың аяғ ынан екінші жаһ ан соғ ысы жү ріп жатқ ан жылдарғ а дейін аймақ тың саяси атмосферасында қ алық тап жү рді. Американың ә лемдік соғ ысқ а араласуымен бұ л идеяның жалыны ө ше бастады. Яғ ни мұ ның ө зі ә лемді билеу саясатында ежелгі Британ империясының орнын жаң а кү ш ауыстыра бастағ анын ескерткендей болатын.
Алайда арабтардың саяси іс-ә рекеттерінің артында отаршыл кү штердің ық палы мен мү ддесі сезіліп тұ рды. Бір анығ ы – отаршыл алпауыттар даму жолын таң дағ ан елдердің жү йелі тү рде индустриялануына ұ дайы тосқ ауыл қ оюғ а тырысады. Ө з мақ саттарына жету жолында билікті ө з саясатына кө ндіру, жарнамалық насихат, мә дени шабуыл сияқ ты тә сілдерді қ олданады. Тіпті ә скери шабуыл ұ йымдастырудан да қ ашпайды. Сондай жағ дайда олардың жоспарының жү зеге асуына қ уыршақ билік пен жеке басының пайдасынан ә ріні ойламағ ан делдал саудагерлер таптырмайтын кө мекші бола алады. Мә селен, қ арақ ан басының қ амынан ә ріні ойламайтын кейбір саудагерлер арабтардың жер телімдерін еврей агенттіктеріне сатып жіберуі 1948 жылы Израиль елінің жалау кө теруіне себеп болды. Оның салдары бү гінгі Палестин трагедиясының пайда болуына соқ тырды. Сол ащы шындық ты жанымен сезген Насырдың: «Егер тө ң ірегіндегі араб елдері азаттық қ а қ ол жет-кізе алса онда Палестинді жаулап алғ ан сионистік режим іштей іріп-шіріп, қ ұ лап тынар еді», – дейтіні жайдан-жай емес. Насырдың мең зегені араб халық тарының толық тай тә уелсіздігі болатын. XIX ғ асыр аяғ ында отаршылдық қ а қ арсы ұ лтшылдар мен мұ сылмандардың оянуы, сол ғ асырдың соң ғ ы жылдары коммунистік идеяның ө ріс алуы, оның 1917 жылы Ресейде жең іске жетуі адамзат тарихында «кө ркем сө з бен пә к армандарды», «ұ ран сө з бен жалғ ан армандарғ а» айналдырды. Одан шық қ ан қ орытынды бө лек ә ң гіме..
Насыр жаһ ан саясатын терең тү сінген ірі қ айраткер ретінде араб елдерін империалистік елдердің бұ ғ ауынан азат етуді мақ сат тұ тқ аны мә лім. Сол ү шін Насырдың идеялары мен дү ниетанымы тә уелсіздікті арман еткен ө зге де халық тар ү шін ү лгі-ө неге болып келді. На-сыр: «Ә лемнің бір бө лігіндегі тә уелсіздіктің жең ісі, ә лемнің барлық жерлеріндегі тә уелсіздіктің жең ісі іспеттес» деген қ анатты сө зі, оның саяси ө міріндегі шынайы арманы жә не ұ станымы еді. Насыр тә уелсіздік елдердің мемлекеттік-ұ лттық мү ддесіне қ ызмет жасауын қ алады. Сол ү шін Насыр кө з жұ мғ анғ а дейін араб елдерінің отарлау кү штерінен тә уелсіздігін алып, азат елге айналу жолдарына аянбай тер тө кті. Насыр мен ол сынды ұ лы саяси тұ лғ алар сатқ ын, пасық ү кіметтердің арқ а сү йері ә лемдегі отаршыл елдер екендігін аң ғ артты. 1967 жылғ ы Израильдің Мысыр, Сирия мен Иорданияғ а тұ тқ иылдан жасағ ан найзағ ай шабуылы ә рі ү ш елді қ ысқ а уақ ыт аралығ ында адам сенгісіз қ атты жең іліске ұ шыратқ аны Насырдың саяси ө мірін тағ дыр тауқ ыметіне тү сірді. Сол жең ілістің ауыртпалығ ы Жамал Ә бділ-Насырдың жанын кү йзелтті, соның дертінен 1970 жылы халқ ының тағ дырына алаң дай жү ріп, қ ұ садан жү регі тоқ тап, елінің жең ісін кө ре алмастан бақ и дү ниеге аттанды. Ол ө зімен бірге арабтардың ұ лы арманын қ оса алып кеткендей болып, оларды ұ лттық азағ а тізе бү ктірді.
Жамал Ә бділ-Насыр дү ниеден ө ткен соң орнын Мұ хаммед Ә нвә р ә с-Садат басты (1970-1981). Ол билігінің бастапқ ы кезең інде ө зін Насырдың арманын іске асыруғ а ант берді, 1973 жылы Израильге жасағ ан жорығ ы Мысыр армиясын таң ғ ажайып жең іске кенелтті. Себебі еврейлердің Суэц каналы жағ алауында салғ ан Барло қ орғ аны ә лемнің озық мамандарының пайымдауы бойынша алынбайтын қ амал болып есептелген. Сол қ орғ анды Мысыр мамандары жасырын жү ргізілген ү лкен дайындық тан кейін тамаша тактикалық һ ә м техникалық тә сілдерімен бірге, асқ ан шеберлікпен де жанкешті батылдық пен де бірнеше сағ ат ішінде жаулап, ө зіне қ аратты. Сө йтіп ә лем жұ ртшылығ ын таң дай қ ақ тырды. Мысыр жауынгерлері мү мкін емес деген теорияны жоқ қ а шығ арып, мү мкін еместі мү мкінге айналдырды. Израиль басшылары тү нгі ұ йқ ыдан оянып, Барло қ орғ анының қ ұ лағ анын естіген заматта ө здерінің оянғ анына сенбей, тү с кө ріп жатқ андай кү й кешті. Осылайша Мысыр елі мың дағ ан жыл тарихы бар, қ ажет болса ө зін қ орғ ай алатын ішкі қ уаты, намыс кү йі оғ ан жететінін дә лелдеп берді.
Соның нә тижесінде араб елдерінің жан кү йзелісіне ем бола бастағ ан сол ү лкен жең істің мерзімі ұ зақ қ а бармай Садаттың Кә мп-Девид келісіміне қ ол қ оюының салдарынан арабтардың қ аһ арына ілінді. Кә мп-Девид келісімінен кейінгі жылдары Садат Мысыр экономикасын батысқ а тә уелді еткендіктен жалпы халық тың ә леуметік ахуалы тө мендей тү сті. Сондық тан ол халық тың азаттық арманына сатқ ындық жа-сағ аны ү шін, сондай-ақ елдің байлығ ын шетелдік алпауыттардың тонауына мү мкіндік бергені ү шін 1981 жылы 6-қ азан кү ні ә скери парад ке-зінде жанкешті бір ә скердің оғ ынан 63 жасында ө лім қ ұ шты. Ө йткені кеуделерде Садат араб халқ ын Израильдің ә скери-саяси қ ысымынан біржолата қ ұ тылу ү шін 1973 жылғ ы тарихи сә тті пайдаланбай қ алды деген ө кініш жатты.
Сол шайқ аста Садат жаудың қ оршауында қ алғ ан бірнеше мың ә скерді аман сақ тауды сылтауратып, Кә мп-Девид келісіміне қ ол қ оюғ а мә жбү р болғ анын айтып бақ ты. Халық болса, ондағ ан жылдар бойы Отан ү шін жү з мың дағ ан ерлердің шә һ ид болғ анын айтып, жаудың қ ор-шауғ а алғ ан ә скерлерінің ө лімі соғ ыс тағ дырын ө згерте алмайтынын ескеріп, Садаттың уә жіне сенбеген еді. Садаттың ө лімі араб халық тарының бү ршік атқ ан ұ лы арманын ө зімен бірге алып кетті. Садаттан кейін Мысырдың билік тағ ына Ұ сни Мү бә рак жайғ асты (14. 10. 1981-11. 02. 2011). Уақ ыт ө те ақ парат қ ұ ралдарының оны ірі тұ лғ а ретіндегі дә ріптеу жарнамалары Мысыр халқ ының мысын ұ зақ жылдарғ а басу арқ ылы жасампаздық қ абілетін тоқ ырауғ а ұ шыратты. Соның салдарынан Мысыр елінің жү йелі даму жолы бө геліп келді. Соң ында халық ты кө теріліс жасауғ а итермелеп, мемлекетті алғ а жылжытудың орнына, елдің ө ркендеуін қ айтадан бірнеше жылдарғ а, бә лки бимә лім жылдарғ а кері шегерді. Ө йткені Мү бә рак ө з билігін жоғ ары қ арулы кү штер кең есінің қ ұ зырына тапсырып кетті. Соң ында 04. 05. 1928 жылдың тумасы, мысырдың тө ртінші президенті атағ ымен ө зі де сә уір айында тұ тқ ындалып тү рмеге қ амалды. Мү бә рактан қ алғ ан мұ ра Мысыр халқ ының наразылығ ының оты, елді ө рт пен қ анғ а бө леп кетті. Оның зардабы кү ні бү гінге дейін жалғ асып келеді.
Кә мп-Девид келісімінен кейін Америка ү немі Мысыр билеушілерін ө з мү ддесіне орай қ олдап келді: отаршыл алпауыттар байлығ ына кө з тіккен кез келген басқ а елдің басшылығ ына ө зіне ың ғ айлы қ уыршақ билікті қ онжита салуды ү йренді. Саны 200 миллионнан астам араб халқ ы 4-5 миллион халқ ы бар еврей елін жең е алмай, оның ү стемдік саясатына тапталып келеді. Мұ ның сыры арабтардың ондағ ан шағ ын мем-лекеттерге ыдырап кетуінде. Ә р мемлекетті қ арақ ан басының қ амымен жү рген билеушінің қ олында ұ статып қ оятындық тан олар бір арман, бір мақ сат, бір идеяның тө ң ірегіне топтаса алмай жатыр. Ә йтпесе, Еуропа елдерінің тә жірибесін пайдалана отырып тә уелсіз араб мемлекеттерінің одағ ын қ ұ рса қ азіргі тығ ырық тан оп-оң ай шығ ар еді. Ә рине отаршыл державалар араб елдерінің билігіне ө здерінің дегенінен шық -пайтындарды ә келеді, соның салдарынан арабтардың ұ лтшыл топтары дегендеріне жете алмай келеді. Ұ лтшылдық ұ станымдарда патриоттық, имандылық, ата-бабалар салт-дә стү ріне қ ұ рмет сияқ ты жақ сы қ асиеттер бірге жү реді. Ал отанды қ орғ ауда қ ажет басты қ асиет – патриотизм. Ұ лтшылдық рух мемлекетшілдік кө зқ арасты да қ алыптастырады. Сол ү шін биліктің ә рбір ә рекеті ұ лттық мү ддені қ орғ аумен басталса, ол ә рекеттің нә тижесі мемлекеттің мү ддесін қ орғ ау болып табылады. Ө йткені мемлекеттің иесі – ұ лт. Мемлекет қ ұ раушы ұ лты жоқ мемлекет ие-сіз мемлекет болып шығ а келеді. Ондай мемлекеттің тә уелсіз деген аты да отаршыл алпауыттарғ а қ ызмет жасайды.

12 3 4 5 Следующая ⇒