Син барлыгыңны белмәгәнмен.

Син барлыгың ны белмә гә нмен.

Хә зер генә шуны аң ладым,

Тө н йокыларымны урладың.

Кайларда, кайларда, кайларда? Йолдызларда мә ллә, айларда? Кала язгансың бит ятларга. Сала язгансың бит утларга. Зө фә р артындаЗә йнә пнең басып торганын ул җ ырга кушылгач кына аң лый. Кайларда, җ аныем, кайлардаЙө редең гомерем буена? Нигә сине мин кү рмә гә нмен? Син барлыгың ны белмә гә нмен? Кайларда, кайларда, кайларда? Йолдызларда мә ллә, айларда? Кала язгансың бит ятларга. Сала язгансың бит утларга. Бергә җ ырлыйлар. Кайларда, бә гырем, кайларда? Яң гырдамы, я бураннарда? Чыгармын мин озын юлларга, Синең белә н бергә атларга. Зә йнә п. Дилбә р чын ә йтте – тавышың тагын да матурайган. Зө фә р. (Борылып карарга кыймыйча. ) Шулайдыр, лә кин синекенә тиң тү гел шул. Курыкмыйча килгә нсең, Минзакир белсә? Зә йнә п. Мин аны курыкмыйм, сиң а бә ла-каза китерә алуым куркыта. Зө фә р. Кеше кү рә алырлык хә йран бә ла-казаларны кү ргә н кеше мин. Минзакир шуларның иң кечкенә се. (Гармунын куя. ) Хә ллә рең ничек, карлыгачым? Зә йнә п. Ничә еллардан соң хә ллә рем аллага шө кер дияргә сә бә бем бар. Син исә н икә леген ишеткә ч тө не буе шатланып еладым. Зө фә р. Зә йнә п, гафу ит мине. Мин синең алда бик гаепле. Ничә еллар буе кайта алмыйча, дө ньяң ны бетергә нмен. Ә кайткач... Яның а барырга да кыймаганмын. Зә йнә п. Гаеплә мә ү зең не. Син – чын солдат. Чын ир. Синең белә н ничек горурланганымны белсә ң. Син дә мине гафу ит. Кө теп алырга кө чем җ итмә гә н, кү рә сең. Зө фә р. Син белмә дең ич. Ничә мә айлар хә терсез госпитальлә рдә ятканмын, ничә якташ белә н хә бә р итә ргә тырыштым, берсе дә кайталмады. Кү гә рчен тырнагы хә тле хә бә р җ ибә рә алсам да... Кө н саен ү лем белә н вальс биегә н кеше, ү земне ничек кө ттерергә рө хсә т итим? Зә йнә п. Тормышымның соң гы сә гатенә хә тле кө тмә гә немә укенә м. Кө тә р идем, лачыным! Зө фә р. Минем кайтуым сиң а мондый җ ә фа китерер дип уйламаганмын, мин беткә н эгоист. Зә йнә п. Газаплама ү зең не. Син исә н, ничә еллар узгач туган авылың а кайтканың. Ә калганы мө һ им тү гел. Миргаяз абый тә рә зә сенә пыяласын ә нә ике ел элек кенә куйдырган. Тормышлар җ айлана. Зө фә р. (Ниһ аять, Зә йнә пкә борыла. ) Мин булдыра алам дип, бә хә слә неп, син таш белә н атып ваткан тә рә зә ме? Зә йнә п. Шул инде. Гомергә бү тә н алай кыланган юк бү тә н. Ә синең һ аман исең дә. Зө фә р. (аягына торып баса. ) Ничек онытырга, ул тө нне бит мин... Зә йнә п. ... беренче тапкыр “яратам” дидең. Бер-берсенең кочагына ташланалар. Зә йнә п. Бү тә н ишетмә мендер ул сү злә рне. Зө фә р. Яратам... Яратам, карлыгачым. “Кайларда” җ ыры кө е яң гырый. Зә йнә п. Мин дә... ү леп яратам. Ташлама мине. Бү тә н калдыра кү рмә, зинһ ар ө чен! Мин синең арттан телә сә кая барырга ә зер. Зө фә р. Ташламам, карлыгачым. Ү бешә лә р. Бишенче кү ренеш. Мастерскойда тә ртип, верстак, ө стә ллә р чехол белә н ябылган. Зө фә р скә миядә утырып, агач калакка эшлә нмә не юнып утыра. Як-ягына каранып Низам керә. Низам. Таң атмас борын эштә. Зө фә р. Юньле кеше йоклап ятканда нишлә п йө рисең? Низам. Мин теге... Ну, теге чакта алып килгә н гармуннарны карарга ө лгермә гә нең дер ә ле? Зө фә р. Икесен дә ясап, кө йлә п куйдым инде. Берсенә ә зрә к клей җ итмә де. Лавка ачылгач, алып кайтып ябыштырым бетерә м. Низам. Шулай икә нмени? Ә йбә т. Оста дигә ч, оста инде, ничә кеше ничә еллар кө йли алмаганны. Тиз булдыргансың. Ул капкачларын ү зем дә ябыштырала алам, болай алып китә рмен. Зө фә р. Синеке ич, алып китә се килсә, аласың инде. (Низамның гармуннарны кү тә ргә нен кү ргә ч. ) Ә ллә китә сең ме дә инде? Мичтә кү мер астында бә рә ң ге, балык. Чә й кайнар, папирос та бар. Низам. Кайтырга кирә к. Малларның ашарына салынмаган, хатынга кая киткә нне дә ә йтмә дем. Зө фә р. Ә берничә кө н элек берә р очрашып, озаклап сө йлә шергә иде дип ү гетли идең. Низам. (Гармуннарны куеп, Зө фә р янына утыра. ) Брат, мин сине бик нык хө рмә т итә м. Син ә йбә т кеше. Ә мин... Ә мин — авылыбызның ярты халкы кебек — ахмак. Минем ахмаклыгымны унга тапкырлышлы — эчеп, ә ллә нә рсә лә р кылып, тө рмә юлыннан китә м дигә ндә, Минзакир килеп коткарды. Ә җ ә тем мә ң ге басылмас шикелле, хурлыгымнан эреп җ иргә сең ергә ә зер. Тө керер идем бө тенесенә дә, телә гә нчә яшә р идем дә — ө йдә ө ч бала, кышка дү ртенчесе була. Зө фә р. Дү ртенчесе? (Эшеннә н туктап, шкафтан тал бишекне алып, Низамга суза. ) Бә биегезгә булыр, ә ткә й белә н ү рдек. Эчендә Суфия апа ясаган мендә ре дә бар. Низам. (Югалып карый, калтыраган кулы белә н бишекне алып, ө стә лгә куя да, Зө лфә тне кочаклап ала. ) Син рә нҗ и кү рмә, брат. Син барысын да аң лыйсың дыр, сиң а моны ә йтергә дә кирә к тү гел. (Трофейный гармунын Зө фә ргә тоттыра. ) Миннә н дә бү лә к. Низам бишек белә н бер гармунны тотып чыгып китә. Абына-сө ртенә Нурлыбанат керә. Нурлыбанат. Аяктан ега язды! Ә ллә елап йө гереп китте яннан Низам? Ә ллә ә рлә штегез инде? Зө фә р. Кү зенә тузан кергә ндер. Исә нме, Нурлыбанат апа. Нурлыбанат. Тузан микә нни? Зө фә р. Тузан, тузан. Синең кү згә дә йокы керми мә ллә? Нурлыбанат. Бер дә йоклап булмый. Кайгырам, балам, нишлә п бетә рсең микә н? Зө фә р. Ә рә м булмам, ярты тормыш ә ле алда. Нурлыбанат. Сер генә итеп ә йт ә ле: Зә йнә п белә н очрашып булдымы? Зө фә р. Ә йтмим ә ле. Нурлыбанат. Нигә шулай? Зө фә р. Тегеннә н-моннан сорашып йө ргә ч, белгә ннә рең не кемгә барып сө йлә гә ннә рең не белә м мин. Нурлыбанат. Нә рсә?.. Нишлә п?.. Мин бит... Зө фә р. Кабаланма, Нурлыбынат апа. Мин беркемгә дә ә йтмим. Син миң а бер нә рсә не генә ә йт, зинһ ар ө чен. Нурлыбанат. (Тыелып елый. ) Нә рсә ә йтергә? Зө фә р. Авылның иң белемле, укыган кешесе. Минзакирның кармагына ничек килеп элә ктең соң? Нурлыбанат. Кулымнан язган признаниемны саклый. Дү ртенче ел инде. Бер тапкыр кызып Иосиф бабайны сү геп ташладым. Зө фә р. Авылыбыз ү згә ргә н. Нурлыбанат. Нә рсә дисең? Зө фә р. Мин ә йтә м авылыбыз ү згә ргә н. Узгә ргә н бит, Нурлыбанат апа? Нурлыбанат. Ү згә ргә ндер. Айлар буе авылдан чыкмагач, сизелми бит ул. Зө фә р. Ү згә ргә н. Бик нык ү згә ргә н авылыбыз. Юк, чишмә суы элеккегечә, урман исе дә. Һ авасы да эллекегечә, сулап туялмаслык! Тирә н итеп сулап кына кара, Нурлыбанат апа! Ә авыл тавышы? Кө ннә р-тө ннә р буе тың ларлык! Кешесе ү згә ргә н авылыбызның. Менә син дә югалдың. Синең кү зең ә дә тузан кергә н ә нә. Син, Нурлыбанат апа ә ллә берә р йомыш белә н кергә н идең ме? Нурлыбанат. Мич... Мич чыгарырга башка кеше таптым. (Кисә к кенә торып, йө гереп китә. )Нә риман белә н Газинур керә лә р. Зө фә р. Приемный день бугай бү ген. Ә ллә таң тишегендә чиратка басканнар инде? Нә риман. Ө йдә кө теп утырдым сине. Яктыра башлагач, эзлә п тә чыктым. Ә ллә гел йокламадың мы? Зө фә р. Йоклап буламени кичә гедә н соң? Газинур. Туган якка кайту бә хете мондый цирк белә н бетү е аяныч, брат. Клоуннары да бик мә хшә рле. Зө фә р. Миң а хә зер генә, кү пме кешенең нигә ө йгә кайтмыйча, лагерь янында вольнонаемный булып, яшә п калганы аң лашыла. Яң а семья корып, яң а тормыш башлап. Нә риман. Улым, синең кайтуың а чын-чынлап шатланучылар ә ле бик байтак. Зө фә р. Тик мин ү земне ниндидер зур явызлык кылган шикелле хис итә м. Газинур. Чорнама ү зең не шуның хә тле. Болар барысы да басылыр, онытылыр, тузаннар кунар ө стенә. Кешенең моннан да мө һ имрә к эше килеп тора. Зө фә р. М-м-м, нә рсә мин, ә ллә берә р рецидивистмы, ү тереп кеше ашаучымы соң?!. Эх... Ә ткә й, уйлап тордым да, син ә йткә н урманчылыкка китә ргә булдым. Нә риман. Улым, Сә фиулла ул урынга кеше алдым диде. Зө фә р. (Ачынып, ө метсез итеп кө лә. ) Монда да засада. Эх!!! Кайтыр юлга чыккан идем! Газинур. Урыслар ә йтмешли: “не пори горячку”! Җ ае табылыр ә ле. Кә рим йө гереп керә. Тын ала алмыйча, бө гелеп тора. Тотлыгып, бармагы белә н килгә н ягына кү рсә теп сө йли башлый. Кә рим. Ну-ну-нурлы... Са-са-сарайда! Газинур. Нурлыбанат? Ә йт индеюньлә п, биллә һ и! Кә рим. (кат-кат башын ия. ) Анда Нурлыбанат асылынган! (Кире йө гереп китә. )Нә риман белә н Газинур артыннан йө гереп китә лә р. Зө фә р ә крен генә, эреп тө шкә н шикелле идә нгә утыра. Зө фә р. Асылынган... Мин юлә р... Нигә дип ә йттем мин ул сү злә рне? Минем анда ни эшем бар соң? Нурлыбанат Мө стә кыймовна... Мин авылда ничә кө н генә, ә инде астын-ө скә китергә нем. И хода! Нә рсә гә миң а болар барсыда? (Куллары белә н йө зен каплап идә нгә ята. ) Алтынчы кү ренеш. Ү зенә генә билгеле бер ноктага текә лгә н Минзакир сә хнә уртасында тора. Гимнастеркасы урындык башына эленгә н. Кү лмә к изү лә ре ачылган, чә члә ре тузгыган. Куллары чалбар кесә лә рендә. Зә йнә п кырые белә н стенага терә леп, тезлә рен кочаклап утырган. Минзакир. Хә зер минем белә н бө тенлә й сө йлә шмә с булдың мы? Зә йнә п. Минем сиң а ә йтер сү зем юк. Минзакир. Ә зря, сө йлә шерлек темалар бар. Бар бит! Ха-ха! Ә йт миң а, нишлә п шулай. Кавышкач бит болай булмады, тату идек, дус идек. Зә йнә п. Син кемгә ә йлә неп беткә нең не сизмисең дә. Минзакир. (Зә йнә п янына бик якын килеп. ) Кемгә? Кемгә ә йлә неп беттем мин?! Ә йт. Ә йт курыкма! Зә йнә п. Шуның хә тле гаделсезлек кылып, ничек тыныч итеп йоклаганың а аптырыйм мин. Ике агай-эне, Намус белә н Вө җ дан сине кү птә н ташлап киттелә р. Минзакир. Минем сайлау мө мкинлеге бар иде дип уйлыйсың мы? Бер барып баткач, кире юл юк. Приказны ү тә мә гә н ө чен ипигә май ягып бирмилә р. Зә йнә п. Яклануың шул гынами? Минзакир. Син мине яратмаганга гына шулай дисең. Яратсаң, син мине аң лар идең. Зә йнә п. Яратсам, мин сиң а моның хә тле явызлыклар кылырга юл бирмә с идем. Минзакир. (ачынып кө лә. ) Ох, нилә р эшлә р идең микә н? Зә йнә п. Анысы хә зер бик мө һ им тү гел. Ялгызлыктан, билгесезлектә н куркып кияү гә чыгуым менә нә рсә гә алып китерде. Минзакир. Балалар булмаса, кү птә н китә р идем диюең ме бу? Зә йнә п. Тормышыннан арган кеше ө чен — балалары бердә нбер терә к, алар хакына гына яшә дем бу елларны. Минзакир. Алар хакына гына... Ә мин... Мин бит сине! Кулларыма кү тә реп кенә йө рдем! Йө зек кашы кебек кадерлә п, саклап яшә дем! Ө стең ә суларга ә ле дә куркам. Ә син? Рә хмә тең шул микә нни? Зә йнә п. Кеше сиң а рә хмә тле, бурычлы булганын яратасың инде син. Бу синең җ аның ны ашатып тора. Череп беткә н, кү гә ргә н җ аның ны. Минзакир. Ү з җ анымны ү зем кайгыртырмын. Җ ә ннә ткә чиратка басыр исә бем юк. Зә йнә п. Урының җ ә һ ә ннә м патшасы янында булыр. Синең шикеллелә рне чиратсыз кертә лә р. Минзакир. У-у, мин шуның хә тле начар кеше мени? Зә йнә п. Ю-у-к, син искиткеч ягымлы, эчкерсез, киң кү ң елле, зур йө рә кле һ ә м бик, бик, бик яхшы кеше, Минзакир. Бө тен авылыбыз, районыбыз белә н сине яратабыз. Минзакир. (кө лә. ) Мыскылларга оста син. Ярар. Яра-а-ар! Насущный мә сьә лә лә ргә кайтырга кирә к. (Кү лмә к сә дә флә рен тагып куя, чә члә рен бармак белә н тарап куя, яулык белә н битлә рен сө ртә. ) Антисоветчиклар, расхитительлә р. Эш байтак, эшлә ргә, эшлә ргә кирә к! Тә ртип кирә к! (Гимнастеркасын, фуражкасын кия. )Зә йнә п. (Минзакирның алдына килеп тезлә нә. ) Зинһ ар ө чен! Зинһ ар ө чен! Мин бит синнә н гомергә бернә рсә дә сорамадым. Синең белә н калырмын — Зө фә ргә явызлык эшли генә кү рмә! Зинһ ар ө чен дип ү тенә м! Зә йнә пкә карамыйча, кулларын тартып ала, сү з ә йтмичә чыгып китә. Алтынчы кү ренеш. Мастерская. Зө фә р скә миясендә сапоги чистартып утыра. Ө стендә лагерьдә н кайткан киемнә ре. Янында авызы ачылган рюкзак. Кабаланып Нә риман керә, аның артыннан Газинур, Дилбә р, Суфия, Низам керә лә р. Нә риман. Ничек соң бу, улым? (Рюкзак эченә карый. ) Нинди җ ыенулар бу? Зө фә р. Юлга ә зерлә нә м. Делегациягез бигрә к хә йран. Газинур. Шулай ташлап китә сең ме, брат? Зө фә р. Ташлап дип, тагын бер фаҗ ига килеп чыкканчы китә ргә. Кү з кү рер аннары. Нә риман. Ә йбә т, ә йбә т уй, улым. Мин кунакка килеп йө рермен. Җ айланыр. Дилбә р. Ни сө йлисең син, Нә риман абый? Мондый вакытта ничек китә аласың син, ничә еллар буе изелеп яшә гә нне кү рә сең ич. Ә Зә йнә п? Зә йнә пне дә ташлап китә сең ме? Зө фә р. Минзакир тиздә н Казанга китә. Подполковник була. Авыл сулап китә р. Ә мин... Бү ре пищә те маң гайга сугылган шикелле. Каршыга килгә не ерактан гына исә нлә шә, я бө тенлә й белмә гә н кыяфә т ясый. Бу кешелә рне балачактан белмә сә м ә ле бер хә л. Мин болай яши алмыйм, иптә шлә р. Низам. Куркып яшә гә н кешегә кү негергә ә зрә к вакыт кирә к шул. Авылга Зө фә р генә кайтты гына булмады, ниндидер зур ө мет кайтты. Газинур. Кызуланып, мондый решениелар кабул итмилә р. Нә риман. Утка, утка саласыз егетемне! Тыныч тормышка ирештем генә дигә ндә! Улым, тың лале. Авылда калып булмас, моның белә н килешә м мин, тик казах далаларына китү ең не бер хупламыйм шул. Синең кебек осталар һ ә р авылда алтын урынына бит! Зө фә р. Анысы шулайдыр. Елаган тавышлар. Бер кулы белә н Зә йнә пне терсә геннә н тартып, икенче кулында чемодан тоткан Минзакир керә. Идә нгә капланып елаган Зә йнә п янына Дилбә р белә н Суфия ашыга. Минзакир. Менә озатучылары да монда! (Чемоданны уртага ата — ә йберлә ре очып чыга. ) Димә к, заговор?! Озатучылар җ ыелган, ә безне чакырмаганнар! Газинур. Бө тенлә й акылың ны җ уйдың мә ллә?! Ни эшлә вең бу, гражданин начальник? Минзакир. Син дусты... Ә бә лки бө тен схеманы син уйлап чыгардың? Яки син? (Дилбә ргә тө ртә ). Ә бә лки син? (Низамны кү лмә к яң агыннан тотып этә. )Зө фә р. Кулларың ны сындыра кү рмә, иптә ш чекист. (Минзакирның кулын тотып, Низам белә н арасына баса. )Газинур. Тынычлан, гражданин начальник. Мө ртә т хә тле мө ртә т ирен ничә ел тү згә н хатының ны нигә рә нҗ етә сең? Минзакир. Балаларны иртә таң нан райцентрда, вокзал янында яшә гә н дус кызына илтеп куйган, кичтә н ә зерлә нгә н чемодан олы юлга чыккандагы таш астында яшерелгә н. Ә йт ә ле, дустым, кеше хатыны белә н качып китү ничегрә к ул? Зө фә р. Беренчедә н, Зә йнә п һ ә рвакыт минем хатын иде. Икенчедә н, син мондый хә лне утырып, сө йлә шеп килешерлек кеше тү гел. Минзакир. Нишлә п? Сө йлә шеп карадың мы сон? Килешерлек итеп. Зө фә р. Син минем кебеклә р белә н сө йлә шмисең. Сө йлә шеп маташмыйсың дө ресрә ге. Стенага терә п ата торган гадә тең бар. Минзакир. Уф, аллакаем, тагын башлана... (Кобурасыннан пистолетын чыгарып, куллары калтыраган Суфиягә тоттыра. Кө пшә сен башта йө рә к тирә сенә терә п куя, аннары мангаена кү тә рә. ) Менә ат ә йдә. Ат дим! Калтырап торасың, ирең җ ебегә н иде, ү зең дә җ илгә чыдамаган усак шикелле. Калтырап тора еще. Ә мин гади комбайнер булсам? (Гимнастеркасын салып ташлый, фуражкасын Суфия башына кидертеп куя. Кулмә к сә дә флә рен идә нгә сибеп изү лә рен ача да, итә клә рен тө енлә п бә йлә п куя. Газинурның башыннан кепкасын ү зенә алып кия. ) Менә. Авылның простой комбайнеры. Бер грамм МВД майоры тү гел... Ә? Сез икегез мә хә ббә т безнең дип, ө емә килеп яшә р идегез. Мине хурлап, бу контрикның беренче кайткан сә гатеннә н. Зө фә р. Хә зер рә нҗ егә н җ аның ни тели? Минзакир. Нә рсә тели? Ә син нә рсә тә къдим итә аласың? Мин тә къдимнә ргә ачык! Тың лыйм! Дилбә р. Ничә тү зә ргә була сине! (Суфия кулларынан пистолетны алып Минзакирга ата. )Минзакир тезлә неп егыла. Кү крә генә кулы белә н тиеп бармакларына карый. Дилбә р тагын ата. Минзакир гө релдә п ава. Йө гереп килү че кешелә р тавышы ишетелә. Зө фә р. (Суфияның кулыннан пистолетны тартып ала. ) Егетлә р, Дилбә рне яшерегез! ГазинурДилбә рне кулыннан алып йө гереп китә. Милиционерлар белә н Таһ ир йө гереп керә. Таһ ир. Ташла пистолетны! Кулларың ны кү тә р! Син аттың мы? Зө фә р. Мин аттым. (Кулларын богаулап, алып китә лә р. )Таһ ир. (Карандаш очы белә н пистолетны элә ктереп, газетка тө рә. Мә еткә битараф караш ташлап, чыгып китә. ) Урыннарыгызда калыгыз. Нә риман идә ндә яткан гимнастерканы кү тә реп, мә етне каплап куя да янына утыра. Гимнастерка ө стенә Суфия фуражкасын да куя. Эпилог.

Нә риман ө е. Сулдан уң га мич, буфет, аш ө стә ле. Мич авызы янында кә нә фи. Аның ө стендә бераз “чайкалып” Нә риман утыра. Ө стә л янында Суфия йон эрли. Идә ндә ике кыз бала уйный. Зә йнә п чигү чигә. Кә рим транзистор белә н маташа, бер-берсен алмаштырып, дулкыннар шатырдавы арасында я Зифа Басырова җ ырлаганы ишетелә, я Леонид Утесовның “Утомленные солнцем” тангосы яң гырый.

Нә риман. Ташла инде шуны. Нервыга тия башлады.

Кә рим. Нерваң беткә н, ә нә чә ең не дә эчә алмыйсың. Калтыранып торасың, авызың а хә тле китергә нче яртысы тү гелеп тә бетә.

Нә риман. Анысы нервыныкы тү гел. Кө н бозылырга тора, шаулатып яң гыр кояр. Нә къ менә Зө фә р кайткан кө ндә ге кебек.

Кә рим. Низам авылдан киткә нгә алты ай тулды. Пётрга повестка килгә н. Озатырга чыгабызмы?

Нә риман. Чыкмыйча. Пётр ә йбә т егет. Бу тормышта югалмаса ярый иде. Ә йбә т кешегә хә зер авырга туры килә.

Кә рим. Эх, заманасы алмашынып тора, ә кеше тормышы һ аман бер тиенлек тә тү гел.

Пә рдә.

Пьесада Оксана Ильюп сү злә ренә язылган “Кайларда” (муз. Альберт Исмаил кө е), “Сине кө теп”, “Сине генә сагынам” (О. Ильюп кө е) җ ырлары кулланылган.

⇐ Предыдущая 1 2 3 45