Тавыкта да кикерик.. Үзе төште сикереп.

Тавыкта да кикерик.

Биючегә сү з ә йтмә гез —

Ү зе тө ште сикереп.

Нә риман итеклә рен кияргә кереште. Берсен киеп, икенчесе белә н маташкан вакытта ишектә сакалы, чә че җ иткә н, тузып беткә н, гимнастерка кигә н, пычракка баткан егет кү ренде. Янә шә сенә этешә -тө ртешә юешлә неп беткә н Пётр, Газинур һ ә м Кә рим килеп бастылар. Нә риманның кулыннан тоткан итеге идә нгә тө ште. Савыт-саба ватылган тавышлар ишетелде – Суфия хушын югалтып егылды. Пётр аның янына ашыкты.

Нә риман. Ә ллә тө ш кү рә мме инде, йә хода!.. Улым... (калтыраган кулларын сузып, кунак янына килә ). Нинди саташкан тө шлә р, уятмасыннар иде!.. Улым, синме бу? Чынлап синме бу, ә? Зө фә р, Зө фә р... (Улын муеннынан кочаклап, ү бә башлый).

Закир. Исә нме, ә ткә й.

Нә риман. Менә бит, ә синең ике тапкыр похоронкаң килде. Ә син монда... Исә н... Сакалың җ иткә н, минекеннә н дә уздыргансың (елап җ ибә рде. )

Газинур. (Икесен бергә кочаклап). Минекеннә н дә уздырган!

Кә рим. (Нә риманның кә нә фиенә утырды. )Хуҗ а, синнә н сө енеч! Атны җ игеп алып кайттым! Машинаны саздан чыгармадылар, тракторны да батырдылар! Шоферы бездә кунарга калды.

Нә риман. Керегез, утырыгыз, егетлә р! Менә бит, малай кайткан... (Каушап, умывальник ө стендә ге тастымалны алып, Зө фә рнең битен сө ртә башлый). Керегез, малайлар, салыгыз юеш киемнә регезне, мич ө стенә элеп куярбыз.

Зө фә рСуфия апасы белә н кү решкә н арада, Нә риман калган итеген дә киде, мичтә н чә йнекне дә чыгарып куйды. Урындык куеп киштә рдә н бидонны алды да, ө стә лгә утыртты. Кә рим карт шундык капкачын ачып, иснә п куйды.

Кә рим. Ох! Карале син аны, нинди! Ә йбә т, ә йбә т!

Нә риман. (аң ына килә башлаган сең лесенә. )Тө нлә йокларсың, Суфиякаем! Егетлә р утырган җ ирдә кызлар аунап ятамыни соң?

Суфия. (елый. ) Кайлардан, Зү пә рем, кайлардан... Кайткансың да!

Зө фә р. Ә ә нкә й кая?

Нә риман. (Кү крә генә кулында булган ике тимер кружканы кысып куйды). Ә нкә ң ун ел элек дө нья куйды. Башта синеке, аннары Нә фиснеке, бер елдан энекә шең неке, Фә ниснеке килде. Похоронкаларыгыз. Шул кә газь кисә ген тотып, ишек тупсасында йө рә ген тотып улде, улым...

Зө фә р. (Ике фоторамканы алып, идә нгә утыра). Егетлә р дә кайтмаган. Фә нисне госпитальдә очраттым. Яраланганнарны ташый иде. Шофер. Унтугыз яшьлек, нечкә муенлы солдат. Гимнастеркасы гә ү дә сендә олы капчык шикелле. Чә чен кискә ч, маң гаендагы ярасы кү ренеп, кызарып торды. Эх, егетлә р...

Газинур. Теге балык тотканда, кармак элә ктергече белә н ярганымы?

Зө фә р. Ә йе. Ә Нә фис абый соң гы хатында батальон командиры итеп куйдылар дип язды. (Фотографиялә рне урынына куеп, куллары белә н битен япты).

Кә рим карт Нә риманның кулыннан кружкаларын алып, ө стә лгә тезде дә барысына бидоннан ә че бал салды. Һ ә ркемнең кулына таратып чыкты. Берсү зсез, аягү рә басып эчеп куйдылар.

Нә риман. Улым, сугыш беткә нгә ун ел узды. Кайларда булганың ны, нә рсә кү ргә нең не сорарга куркып, кыенсынып торам...

Зө фә р. Эх, ә ткә й, кү рмә гә ннә ре дә калмады. Барысын сө йлә ргә бер тө н дә җ итмә с. Вакыты җ итә р ә ле. Ничек авыл? Кемнә р исә н? Зә йнә п ничек?

Газинур. (Зө фә рнең кулыннан кружкасын алып, Кә рим карт каршысына куйды). Авыл аң ына килә башлады, сугыш кайгысы кү рмә гә н балалар ү сеп беткә ч, барысы да икенчерә к булыр сыман. Иртә гә авыл буйлап йө реп алырбыз, барысына да кереп, кү решеп дигә ндә й. Шунда ү зең кү рерсең, кемнә р исә н. Тә рә з-ишеклә ренә такта кагылган ө йлә р байтактан шул. Колхозыбыз гө рли, брат. Былтыр уң ышы шә птә н булды шул, быел тагы да кү пбрә к суктырырга исә п... Ә Зә йнә п...

Кә рим кружкаларны ө лә ште.

Зө лфә т. Ә ллә ул да...

Газинур. Юк инде, энекә ш. Зә йнә п сине... Син аны гә еплә мә инде. Сугыш беткә ч ул сине дү рт ел кө тте. Ышанмады. Аннары килешкә ч, Минзакирга кияү гә чыкты.

Зө фә р. Нә рсә??? Минзакирга?! М-м-м... (Чә чен тырный, еламаска тырышып йодрыгын тешлә п куя).

Кә рим. Улым, хә срә тлә нмә. Ул сине ү леп кө тте. Почтальонны олы юлга чыгып каршы ала иде. Ничектер тормыш кү рергә кирә к иде.

Зө фә р. Мин барысын да аң лыйм. Ну, бит, кемгә дер тү гел. Минзакир... Маң корт койрыгы, ә лә кче, сволочь Минзакирга кияү гә... (Кружкасыннан эчеп алды). Минзакир сугыштан исин-имин генә кайткандыр. Андый кешелә рнең чә че дә тө шми.

Кә рим. Юк, улым. Ул сугышка бармыйча калган.

Газинур. Газинур — майор. Внутренних дел погоннарын киеп йө ри. Имештер монда тә ртип саклаган.

Зө фә р. Мине бу яң алык гел дә гаҗ ә плә ндерми. Ү зем дә тө шенә ала идем, армаган булсам, биллә һ и!

Кә рим. Мә ң ге хә йлә кә р угры булды инде.

Барысы чалбарларын салып, штан астына кия торган ак чалбар асты трикосында калалар, тастымалларга тө ренеп утыралар.

Зә фә р. Ә Нури, Хатиб, Фаяз, Таҗ и, Сираҗ и?

Газинур. (Башынчайкап. )Берсе дә кайтмады. Авылыбыздан кырык ике кеше китеп, дү ртесе генә кире кайта алды. Аларның берсе мин — Прагага хә тле барып җ иткә н танкист, берсе артурамнан Кылый Низам, Ильяс, акылын җ уеп кайткан артиллерист Госман, син менә бишенчесе.

Зә фә р. Госман юлә рлә нгә н? Гел тилемени?

Газинур. Гел дип, йоклаганда атакага бара. Кө ндез ү з-ү зе белә н сө йлә шеп йө ри, тиктомалдан кө леп тә җ ибә рә. Колхоз кө тү ен кө теп йө ри шунда.

Зө фә р. Ильяс да кайтты дидең ме? Ул ә йбә т егет.

Газинур. Ә йбә т егет иде. Сугыштан кайтыпө ч ел узгач ике исерек урыс сә нә к белә н кадап ү терделә р.

Кә рим. Язмыш, Берлин хә тле Берлиннан кайтып, урыс сә нә геннә н ү лә ле син.

Нә риман. Ә йдә гез ә ле ямансуны ахырзаманга калдырыйк?

Газинур. Дө рес ә йтә сең. Нинди планнар, брат? Авылда калсаң пилорамага кеше кирә к. Янына мастерской да салып куйдык.

Кә рим. Ие, бергә лә п эшлә рбез. Мин дә шунда, эш байтак, җ ылыда, рә хә т кенә итеп эшлә рлек.

Зө фә р. Монысы бик ә йбә т. Ә Кылый Низам исә н дидегезме ә ле?

Нә риман. Исә ннә рнең исә не.

Газинур. Хә зер инде ул Кылый Низам тү гел. (кө лә ).

Кә рим. Хә зер ул – Майкап. Майкапушка.

Зө фә рдә н кала барысы да кө лә.

Газинур. Низам Кавказда сугышкан. Елганың икенче ягында яшә гә н кыз янына йө згә лә п, салкын тидергә н. Салкын тиеп, егетлеге елга тө бендә калган.

Кә рим. Майкоп шә һ ә ренең госпиталендә озак яткан. Егетлеге кире кайтканчы, сугыш та беткә н.

Газинур. Ә кыз инде башкага киягә чыгып ө лгергә н.

Зө фә р. Ә киятегезнең ахыры моң су. Майкап! Кушаматларның кушаматы.

Кә рим. Ие. (бармакларын бө геп). Май кап, эремчеген кап, сө тен эчеп куй.

Зө фә р. Эх, сө йлиселә ре, тың лыйсылары!..

Газинур. Тө н озын, брат, йокың килмә сә.

Суфия. Ашлары ө лгергә н, чә йлә ре пешкә н, балалар.

Газинур. Хотя, йоклап булмастыр бү ген. Анда яң гыр туктаган, җ иле дә басылган. Ә ллә ө стә лне ишегалдына чыгарабызмы?

Кә рим. Зарифулла малае безне кү реп югарычка чабып киткә н. Хә зер монда ярты авыл халкы килеп тула.

Газинур. (Нә риманны, Зө фә рне, Кә римне олы кочагына алып). Мин дә шуны ә йтә м ич! Учак ягып, бә рә ң ге тә тә гә рә тербез кү мердә, балачактагы шикелле.

Зө фә р. Ә ткә й, рө хсә тме?

Кә рим. Рө хсә т булмыйча! Базның иң ерак почмагында яткан флягаң ны да чыгар. Малаең кайткан бит, шуны кө ткә н ул(ө стә л кырын тотып, Петрга дә шә. )Тот, егет теге башын, чыгардык.

Газинур. Вә т, егетлә р! Ә син, брат, кеше килгә нче бу чә ч-сакалларың ны кырып ташла. Имә нленең асыл егетенә урыс мулласы — попныкы кебек сакал килешмә с.

Кө лә лә р.

Икенче кү ренеш.

Мастерская. Ике верстак тора, такталар ө ермә се. Ике яң а ясалган урындык. Зө фә р кырынган, чиста кү лмә к ө стенә столяр фартугы киелгә н, борын астына җ ырлап, такта юнып тора.

Кә рим. (кергә н юлыннан фартугын кия, себерке ала. ) Сә гать ун да юк, ике урындык ясап ө лгергә н инде(себерә башлый. )

Зө фә р. Дү ртне ясадым. Икесен Нурлыбанат апа укучылары белә н алып киткә н инде.

Кә рим. Менә оста булгач та оста инде. Бер айга куелган эшне бер атнада эшлә п, аннары нишлә рбез соң егет?

Зө фә р. Эшсез утырмабыз, Кә рим абый. Агачы гына булсын.

Кә рим. Анысы урман тулы.

Нурлыбанат керә.

Нурлыбанат. Улым, ә ллә шкафларын да бү ген ө лгерергә уйладың? Исә нме, Кә рим.

Кә рим. Исә нме, исә нме. Нишлә п ө лгермә скә? Безгә стахановский егетлә ргә “уйладың ” дигә н сү злә рең мыскыллаган шикелле.

Нурлыбанат. Масаерга яратасың инде. Бер кө тү начальник килгә н иде. Яң а мә ктә п белә н клуб салырга исә плә ре. Эшлә р байтак булыр.

Зө фә р. Анысы ә йбә т, Нурлыбанат Мө стә кыймовна.

Нурлыбанат. Син парта артында тү гел бит, Нурлыбанат апа гына диген инде. Карале, улым, (Зө фә рне кулыннан алып ү з янына скә миягә утырта). Син кайткан тө нне бө тен авыл — яше-карты килде. Зә йнә п тә ки килмә деме?

Зө фә р авыр сулап куйды, кире верстак янын килеп, кулына рубаногын алды.

Кә рим. Урындыкларың ошадымы?

Нурлыбанат. Нә рсә?

Кә рим. Колакларына белем граниты тулган ахры. Мә йтә м урындыкларың ошаса, ике култык астына тыгасың да, атлыйсың, эшлә гә н кешенең башын катырмыйча. Ферштейнмы?

Нурлыбанат. Китә м, китә м. Карале улым, мич ишелгә н иде. Газинур белә н яң асын чыгарып бирсә гез иде ялгыз мө галлим кешегә?

Зө фә р. Чыгарырбыз, НурлыбанатМө... апа. Газинурның урак эшлә ре беткә нче, узем генә эшли башлармын.

Нурлыбанат. Рә хмә тлә р яусын, балакаем. Рә хмә тлә р. Китә м, китә м.

Кә рим. Йө ри инде, саескан койрыгы хә тле телен сө йрә п!

Зө фә р верстак артынна чыгып, скә миягә утыра.

Кә рим. Менә кабә хә т, бө тен настроениеларны бетереп киткә н.

Зө фә р. Бер кү рергә иде, Кә рим абый. Кө не-тө не уйламасам, кайта алмас та идем. Ул кияү дә, мин аны кочаклап сө яргә җ ыенмыйм. Кү рә се генә. Кү персез елганың ике ярыннан торып булса да, сө йлә шә се иде!

Кә рим. Их, улым. Аң ларга була. Ө еннә н чыкмыйча, мендә р юешлә п елыйдыр. Озаграк кө тмә гә ненә ү кенә дер. Дө ньясын бө тенлә й бетереп ташлыйсың, улым. Син ир кеше, сабырлык, салкын баш синнә н булырга тиеш.

Зө фә р. Анысын дө рес ә йтә сең шул. Туган авылыма кайттым, ә ү земне ниндидер начар эш кылган шикелле тоямын.

Кә рим. Борын асып утырма егет! Бу ни чинап утыруың бу?! Пленда исә н калып, сугыштан кайттың. Кү з-башың, аяк-кулларың урынында. Тормыш нинди генә ямьсез, нә җ есле инешкә ошамасын, ул дә вам итә. Чистарып та китә р. Авыл! Авыл яшә реп китте, мин сиң а ә йтим! Кеше елмая башлады. Синең кайтуың бит... Сугышка киткә н һ ә р ир-егетебез кайткан шикелле. Маң ка агызып утырып булмый, брат!

Зө фә р. (кө леп). Ү зе ага инде, Кә рим абый.

Кә рим. Безнең солдат язмышы шул инде. Изелгә н язмышлар, ә рә м булган еллар, югалган буыннар. Мин япон сугышыннан аяк табаны урынына агач бү кә нгә басып кайттым. Мине инде оныттылар, ә ткә й салган ө йдә минем ө ч кыз балам, хатын башкага кияү гә чыккан, аннан тагын ө ч бала, ишектә яң а йозаклар. Шул агач кисә ген юл тузаннарында югалта-югалта бу авылга килеп тө плә ндем, яши дә башладым. Хә срә ткә батып утырсаң, юлә рлә нү ең бар. Нә рсә, анысын белмә дең ме? Шулай шул. Ә йдә, эшлә п алабыз, анысы кү ң еллерә к булырдыр.

Зө фә р. Белмә дем шул, Кә рим абый.

Ишектә гармун тоткан кеше кү ренә.

Низам. Сә ламнар, агайлар! Эшлә р кайный?

Кә рим. Аллага шө кер, улым!

Зө фә р белә н кочаклашып очрашалар.

Низам. Син кайткан тө нне юньлә п сө йлә шеп тә булмады. Сакалсыз элеккегечә, кинога тө шерерлек егет ә ле син. Йомыш бар, брат. Трофейный гармуным бар, эшлә мә гә н кнопкалары бар. Бер вакытың булгач карап ал инде яме?

Зө фә р. Карыйм, карыйм.

Низам. Ашыктырмыйм, уйнарга инструмент бар. Синең кайтуга су буенда бә йрә м оештырып йө рилә р, сиң а ә йтеп тормаска куштылар. Кияргә кү лмә ге бар микә н дип, уйлап йө ри идем.

Зө фә р. Анысы бар. Гармуны шә п моның, карале, Кә рим абый.

Низам. Мунча ягырмын, хатын табын ә зерлә р, бер кичен килеп кит. Сө йлә шеп утырырбыз, тә мә ке пыскытып. Ярар, чаптым, егетлә р. Гаражда ватылган комбайн кө тә. (Чыгып китә ).

Кә рим. Авыл халкы бә йрә мгә сусаган. Бик озын тө н уртасында кояш чыккан шикелле. Дилбә р сине кич белә н, мунчадан соң су буенына алып тө шергә кушты.

Зө фә р. Дилбә р дигә ннә н, Дилбә р кайчан киягә чыгып, тол калырга ө лгергә н?

Кә рим. Минзакир башта аны йө дә теп йө рде. Атналар, айлар буе тинтрә теп. Ә Дилбә р Аксарның тимерче малаена Хә кимҗ анга кияү гә чыкты да китте. Ике авыл арасы алты чакрым, кыз еш монда ата-анасы янында. Ө йлә неп ярты ел булгач егетне райцентрда кыйнап ү терделә р. Минзакир шә ү лә се бар бу тарихта дип сө йлә нгә ннә р дә... Казанда акушерлыкка укуын бетереп, Зә йнә п тә кайтты. Минзакирның игътибары шуң а кү чте, ә Дилбә р дү рт айдан малай да тапты. Хә зер мә ктә пкә дә йө ри инде.

Зө фә р. Ү терү челә рен тапмадылармы?

Кә рим. Кем эзлә сен аларны? Кырык сигезенче елда янгын чыгып урамның яртысы янып бетте. Зә йнә п, Дилбә рнең амбарлары янды. Шул елда ата-анасы да җ ан бирде. Ә ллә авырлыклар алдында каушап, ә ллә ө метсезлектә н Минзакир белә н тавышсыз-нисез никахлашып та куйды.

Зө фә р. Ансында инде минем эшем юк.

Кә рим. Яратып кияү гә чыкканына шиклә р...

Зө фә р. Тагын җ анымны ертасың мы? Анда инде гаилә, балалар. Анда тыгылып йө рергә исә плә р юк. Гаилә бозып, хатын аерып йө рергә... Ул бит телә сә кем тү гел, минем Зә йнә бем ич. Эшлә п булмас сезнең белә н, баш катырып кына торасыз. Кә рим абый, лак беткә н, кадак та кирә к.

Кә рим. (себеркесен куя, фартугын сала. )Хә зер алып килә м(чыгып китә. )

Зө фә р кулларына тө кереп, эшкә ябыша. Җ ырлап, эшкә чумгач ишектә Минзакирның пә йдә булганын соң кү рә.

Зө фә р. (Кулларын фартукка сө ртә. ) Сә лам, Минзакир. Ни хә ллә рдә? (Кү решергә кулын суза. )

Минзакир. (Сузылган кулга җ ирә нгә н караш ташлый, кулын сузмый. ) Здравия желаю, гражданинГаязов. Бары да тә ртиптә, ә кренлә п. Ү зең эшли дә башладың?

Зө фә р. Кү ргә нең чә. Чын мужикка эшсез утыру килешми.

Минзакир. (Кө лемсерә п куя. ) Дө рес ә йтә сең. Нинди планнар? (Кә рим себереп, ө еп куйган йомычкага ялгыш килеп кереп, ачуы белә н сапоги очы белә н тибеп тарата. )

Зө фә р. Яшә ргә, эшлә ргә.

Минзакир. Ишеткә нсең дер, без Зә йнә п белә н ө йлә нгә н.

Зө фә р. Белә м. Ә йттелә р.

Минзакир. Балаларыбыз да бар.

Зө фә р. Анысын да белә м. Синең кай якка илә гә нең не аң лыйм. Гаилә бозып, арагызга керергә исә бем юк.

Минзакир. Ха-ха-ха!!! (Зө фә р янына якын килеп. ) Кү зең нә н кү реп торам! Ө метлә р, ө метлә р чаткыны. Сү нмә гә н ә ле утлары, сү нмә гә н. Монда кайтмас идең син.

Зө фә р. Анысы синең эш тү гел инде. Туган, ү скә н авылыма кайттым мин.

Минзакир. Янына килә се булма, ялгыш очрашкач та сө йлә шә се булма дисә м?

Зө фә р. Ү ткә н гомер — беткә н кө н. Мин монда юк идем, тормышны дә вам итергә кирә к иде. Ү зе уйлап сайлаган. Минем кайтып икенчелә й итү дө рес тү гел.

Минзакир. Бер-беребезне аң лыйбыз, ә йбә т. Гомерлә р ү тте, без инде балалар тү гел.

Зө фә р. Тү гел шул, балачакта без дуслар идек.

Таһ ир керә.

Таһ ир. Сә ламнә р, Зө фә р. Ничек, балта остасы, эшлә р барамы? (верстак ө стенә аягын кү тә реп, кадакта эленеп торган Кә рим фартугы белә н сапогиен сө ртә. ) Сиң а багышлап бә йрә м оештыралар. Кә рим карт ө еннә н зур казан кү тә реп су буена тө шеп китте. Мә ш килә лә р, министр килгә н мени!

Зө фә р. Погон кигә ч тә, болай кыланырга ярамый. Кү ршең Кә рим карт фартугы ич. Бә йрә м турында ишеттем. Мин сораган нә рсә тү гел ул.

Минзакир. (мыскыллаган тавыш ясап. ) Син нә рсә, товарищ участковый? Асылларның асылы туган авылына кайтты бит!

Таһ ир. Ага, товарищ майор, райцентрдан оркестр чакырырга кирә к! Матур кызларны рә ткә бастырып, ипи-тоз тоттырырга!

Кө лә лә р.

Таһ ир. Машина килде. Китә безме?

Минзакир. Ә йе. Дускай, без синең белә н аң лаштык, шулаймы?

Зө фә р. Һ ичшиксез, Минза... Гражданин начальник.

Минзакир. Вот и ладненько.

Зө фә р. Аң лашмыйча. Яшисе килә ә зрә к, стенага терә п атуың бар ич.

Минзакир. Нә рсә?! Нә рсә дидең син?

Зө фә р. Мә йтә м, формагыз матур, килешеп тора, кеше эшлә гә н җ ирдә пычратуыгыз бар, гражданин начальник, иплә п кенә.

Минзакир. (аң кауыннан җ ыеп, умырып идә нгә тө керә, югалып калган Таһ ирга тө ртә. ) Киттек ә йдә, товарищ сержант, карачкы шикелле бакчаң да басып торырсың, карга куркытып.

Китә лә р. Газинур керә.

Газинур. Бу ике особист-шакаллар нишлә п йө ри дип сорарга куркып торам.

Зө фә р. Нурлыбанатапа мә ктә птә “Маугли” ны укыттыра иде. Ә сә рнең тө п фикере нә рсә дә дип йө дә тә иде. Сезгә элә ктеме “Маугли”?

Газинур. Нинди “Маугли”? Нә рсә сө йлисең син? Минзакирга нә рсә кирә к дим?!

Зө фә р. Минзакир шул Мауглиның тең кә сенә тиеп йө ргә н юлбарыска ошаган. Аяк астында бө терелеп йө ри торган шакалы да бар. “Зә йнә п янына килә се булма, безнең балалар бар. ”

Газинур. Аның берә р яман нә рсә эшлә ве бар. Ә шә келә нде. Хотя балачакта да имансыз иде. Ә гә р дә син кү ршең нең партия, Ленин турында хурлык сө йлә гә нен ишетеп, аның ө стеннә н заявление язмасаң – кү ршең нә н элегрә к ябып куя. Шепкә дә н Ә хмә тсафаны белә идең ме син?

Зө фә р. Ә лбә ттә, умартачыны белмә скә.

Газинур. Малае чаң гы шуганда таягы белә н карда аунаган гә җ итне тө ртеп ерткан. Икенче кө нне таң атар-атмас Ә хмә тсафаны хатыны белә н алып киттелә р. Гә җ ит тө ртеп тишкә нгә утыртмыйлар диярсең ме? (Як-ягына каранып ала. ) Беренче битендә Иосиф Виссарионович фотосы булса, авылдашлар арасында “ягымлы” кешелә р булса, утырысың. Ә лбә ттә, куркып яшә гә н кү ршелә ре гә җ итне Минзакирга китереп биргә ннә р.

Зө фә р. Зә йнә пне жә ллим. Сер итеп ә йтә м, балалары белә н алып китә ргә дигә н уйлар да булды. Казанга, Казахстанга, Кавказ якларына. Кая гына булсада.

Газинур. Эх, брат. Бу мө ртә т сине айның икенче ягыннан да табып алачак. Син, энекә ш, кызмыйча гына, сабыр, тыныч итеп сө йлә ш инде. Ә тә члә нмичә генә. Син урындыклар ясаган осталыктан калышмыйча, ул делосын тегә р, ак җ еплә рен кара итеп.

Зө фә р. Кайгырма. Мин яшә ргә кайттым. Авылдан киткә ндә миң а егерме дү рт яш иде. Ө ч елдан кырык тула. Язмыш иң матур вакытны чә йнә п ташлаган. Бер мө ртә т аркасында калган тормышны яшә мә скә исә п юк.

Газинур. Ө стенә берә р багана аусын иде, ичмасам.

Зө фә р. Юк-бар сө йлә п утырма. Ә йдә папиросларың белә н сыйлап җ ибә р, эшлә п булмас сезнең белә н.

Чыгып китә лә р. Кә рим карт керә, һ аваланып чилә ген куя, коелган рейкаларны җ ыя башлый. Арттан Нә риман керә.

Нә риман. Ә ллә ишеккә сыймадың мы?

Кә рим. Нә рсә булгандыр. Мин киткә ндә Минзакир кергә н иде.

Нә риман. Нә рсә сө йлә шкә ннә р микә н?

Кә рим. Ансын белмим инде.

Нә риман. Ярар, колагымны майлап утырма! Сизә м мин! Шыпырт кына тың лап тордың, биллә һ и!

Кә рим. Ну, ник килгә не кө н шикелле аяз — “хатыным янына килә се булма”.

Нә риман. Ах, хә срә тлә рем, харап итә р бит!

Кә рим. Минзакир кан эчкә н бә ндә, кулыннан килер.

Нә риман. Зө фә р ө йлә неп җ ибә рсә, бә лки җ ә фалап та йө рмә с. Минем бит гаебем зур. Улым алдында, Зә йнә п алдында. Эх, мин, карт ахмак!

Кә рим. Нинди гаеп? Нә рсә эшлә п ташладың тагын?

Нә риман. Тормыш кө тә ргә ныклы терә к кирә к, ялгыз башың белә н яшә п булмас дип, Зә йнә пне Минзакирга мин кияү гә чыгарып җ ибә рдем ич. Мине хө рмә т итеп, гел атасы кебек итеп кү рде, тә рбиялә де. Ә мин? Дивана...

Кә рим. Да-а-а... Ә йтер идем ү зең ә, кем икә нлегең не. Болай да йокың юк. Гаеплә мә ү зең не. Минзакир белә н кавышмаса, интегеп яшә р иде, оныттың мә ллә, нинди вакытларны ерып чыктык? Ачлыктан тә гә рә п аунаганыбызны?

Нә риман. Анысы шулай да инде. Эх, малаемның исә н булганын белсә м!

Кә рим. Монысын белә алмадың. Карале, нә рсә ишеттем бү ген. Фельдшерга кергә ндә хатыннар сө йли, имештер, Дилбә рнең малайлары Хуҗ иә хмә ткә охшамаган. Дилбә рнең узенә дә охшмаган.

Нә риман. Кемгә охшаган соң?

Кә рим. (як-ягына карый). Авылда соры кү зле кеше кү пме соң безнең?

Нә риман. Ә йт инде! Пычагымамы бу синең интрига, биллә һ и?!

Кә рим. Минзакирга.

Нә риман. Кит инде! Тузга язмаганны, ә ллә нә рсә сө йлә п утырма!

Кә рим. Кабаланма шуның хә тле, ул малайларны гел алдың а утыртып сө ясең, кү зең минекеннә н яхшырак кү рә. Кө лү лә ре, чә члә ре дә шундый ук.

Нә риман. Юк инде, ышанмыйм мин моң а.

Кә рим. Ышанмасаң ышанма. Минзакир кызны кө ч белә н алган дилә р.

Нә риман. Җ итте дим, кадакларың ны бугазың а тыгам бит!

Кә рим. Ярар, дә шмим.

Нә риман. Дә шмә.

Кә рим. Бер нә рсә дә ә йтмим ич!

Нә риман. Авызын томалый белмә де инде.

Дилбә р керә.

Дилбә р. Ә ллә карчыкларча талаша-талаша гайбә т сатып утыралар инде?

Нә риман. Исә нме, кызым! Кә рим картның баш мие кибә башлаган, комы коелмыйча, канына китә дер — ә ллә нә рсә лә р сө йли.

Дилбә р. Ә Зө фә р абый кая?

Нә риман. Газинур белә н ерак тү гел генә чирә мдә аунап яталар.

Дилбә р. Алай икә н. Йомыш бар иде.

Нә риман. Карале, кызым. Апаң ничек анда?

Кә рим. Ә йе, Зә йнә п ничек анда? (Нә риман эченә терсә к белә н тө ртеп җ ибә рә. )

Дилбә р. Ничек дип... Тө не буе мендә р ө сте елап узды, бү ген дә тормый, балалар ә билә ре белә н чиклә вектә.

Нә риман. Эх, балакаем. Моны Зө фә ргә генә ә йтмә инде.

Дилбә р. Ә лбә ттә. Зө фә р абый чын ир булган, кө лү лә ре, тавышлары элекке, карашлары гына моң су, хә срә тле.

Кә рим. Сугыш кү реп, пленда исә н калып, ө йгә кайт син, ә анда сә йгә н ярың инде башкага кияү гә чыкан, бала тапкан.

Нә риман. (Себеркегә ү релә, Кә рим урыныннан торып верстак артына баса. ) Ну все! Бу кү зле, озын телле бү кә нгә җ ен кергә ндер, ө шкертергә кирә к. Авызын гел яба белми.

Кә рим. Бә й, нә рсә ә йттем соң?

Нә риманКә рим артыннан куып, сә хнә дә н китә лә р, артларыннан Дилбә р дә китә. Бераздан җ ырлап Зө фә р керә, эшкә керешә. Гармун кү тә ргә н Нә симә т керә.

Зө фә р. Нишлә п ишектә каттың, Нә симә апа?

Нә симә. (Гармунын идә нгә куя. ) Буйлары җ иткә н, гел егетлә р булгансың. Кү з кырыенна җ ыерчыклар да килеп чыккан, ә ү зең тагын да сө йкемлерә к. Вакыт... Нишлә тә ул безне?

Зө фә р. Моң суланма, Нә симә апа. Сизә сең ме? (Тирә н сулап куя. )

Нә симә. Нә рсә сизә ргә?

Зө фә р. Ничек инде сизмисең?

Нә симә. Буяу исенме?

Зө фә р. Юк инде! Яратып эшлә нелгә н эш тә ме. (Тагын бер тапкыр кү крә к тутырып сулый. )

Нә симә. Ә шулайдыр, шулайдыр. Карале, нә рсә алып килдем мин сиң а.

Зө фә р. Ә ллә синеке дә ватылып киткә н?

Нә симә. Юк инде! Бу бит сугыш алдыннан безгә истә леккә калдырган гармуның!

Зө фә р шатланып, гармунын кулына ала.

Нә симә. Рә нҗ есә ң -рә нҗ ерсең, тың лале улым. Ул сине киткә н кө нең нә н кө тте, сугыш буе. Аннары тагын дү рт ел. Сез бит балачактан бергә булдыгыз, гел бергә.

Зө фә р. Нә симә апа, син дә җ анны ө тмә инде!

Нә симә. Улым, тормыш бит җ ә йге таң шикелле тү гел, бер генә бирелә. Илледә н узгач, гел җ ә ллә п кенә яшә рсең ич.

Зө фә р. Нә рсә җ ә ллә п?

Нә симә. Балалары белә н бергә капчыкка салып, казах далаларына китмә гә нең ә.

Зө фә р гармунын кочаклап скамиягә утыра.

Нә симә. Син уйла, улым, ныгыттырып уйла. Минзакирны белә сең, иблис токымы, уҗ ә тле, покой бирмә с сиң а барыбер. Син кайтканны белгә ч, ачуы чыгып ө ендә буфетны җ имергә н, ишегалдында тегесен-монысын тибеп сү генеп йө ргә н.

Зө фә р. Зә йнә пкә кул кү тә рмә деме?

Нә симә. Анысына кыймас. Акыра гына белә ич ул. Син уйла, улым. Кү кчә тауда сең елем яши — хат язырмын, иренең авылында урнаштырыр. (пышылдап. ) Яң а документ та ә мә ллә п бирә ала.

Зө фә р. Эх, Нә симә апа, ярты гомер ә рә м булгач, калган яртысын тычкан шикелле качып яшә ргә генә калган микә н?

Нә симә. Мин синең Зә йнә пне ничек яратканны кичә булган кебек хә терлим. Ә аның сине ничек шашынып сө йгә нен. Ничек сине кө ткә нне кү рсә ң. Син бү лә к иткә н яулык, кү лмә клә рне киеп, балаларын кочаклап елаганнарын мин генә сө йли алырмын сиң а...

Зө фә р. Җ итте!... (Куллары белә н йө зен каплый. )

Нә симә. Китим мин. Уйла, егет. (Чыгып китә. )

Зө фә р. Эх, Зә йнә бем, йө зек кашым, җ ан чә чә гем минем. (Гармунда уйный, аннары кушылып җ ырлый. )

Кө злә р җ итте алда,

⇐ Предыдущая 1 234 5 Следующая ⇒