Зат есімнің құрылымы

Зат есімнің қ ұ рылымы

Қ ұ рылымы жағ ынан зат есім жалаң да, кү рделі де болады.

Жалаң зат есімдер екі салағ а бө лінеді: біріншісі - тү бір зат есімдер, екіншісі - туынды зат есімдер.

Тү бір зат есімдер деп қ азіргі кезде тиісті морфемаларғ а (тү бірге жә не жұ рнақ қ а) бө лшектенбейтін, тек бір ғ ана тү бір морфема (сө з) ретінде қ абылданатын заттық атауларды айтамыз.

Туынды зат есімдер деп қ азіргі кезде тү бір морфемағ а жә не қ осымша (жұ рнақ ) морфемағ а бө лшектенетін, демек, тү бір сө зден жұ рнақ арқ ылы жасалғ ан заттық атауларды айтамыз.

Кү рделі зат есімдерге кемінде екі я онан да астам тү бір морфемадан қ ұ ралғ ан формалар жатады. Ондай зат есімдер қ азіргі қ азақ тілінде тө рт тү рлі:

Толық мақ аласы: Кү рделі зат есім

Біріккен зат есімдер,

Қ осарлағ ан зат есімдер,

Тіркес (қ ұ рама) зат есімдер,

Қ ысқ арғ ан зат есімдер.

Зат есімдердің жасалу тә сілдері

Зат есімдер лексикалық, морфологиялық, синтаксистік тә сілдер арқ ылы жасалады.

Лексикалық тә сіл арқ ылы жасалғ ан зат есімдерге байырғ ы зат есімдер, сондай-ақ, басқ а тілдерден енген зат есімдер, бастапқ ы семантикалық мағ ынасы не кең ею, не тартылу, не ауысу арқ ылы туғ ан жаң а зат есімдер мен ө зге сө з таптарынан субстантивтену арқ ылы пайда болғ ан зат есімдер жатады.

Синтаксистік тә сіл арқ ылы жасалғ ан зат есімдерге кемі екі я онан астам тү бірлердің бірігуі, қ осарлануы, тіркесіп қ ұ ралуы, қ ысқ арып қ ұ ралуы арқ ылы жә не лексикалану негізінде пайда болғ ан кү рделі зат есімдер жатады.

Морфологиялық тә сіл арқ ылы жасалғ ан зат есімдерге зат есімнің ө зінен, ө зге сө з таптарынан тиісті жұ рнақ тар арқ ылы туғ ан туынды зат есімдер жатады.

Мысалы: атшы, басшы деген туынды зат есімдер ат, бас деген зат есім тү бірлерінен жасалса, атшылық, басшылық деген туынды зат есімдер атшы, басшы деген зат есім негіздерінен (туынды зат есімдерден) жасалғ ан. Ал, жақ сылық, ү лкендік деген зат есімдер -лық (-дік) жұ рнағ ы арқ ылы жақ сы, ү лкен деген сын есімдерден туғ ан.

Сондай-ақ, егін, сауын туынды зат есімдері ек, сау деген етістік тү бірлерінен жасалса, олардан -шы (-ші) жұ рнағ ы арқ ылы егінші, сауыншы деген туынды жаң а зат есімдер жасауғ а болады т. б.

⇐ Предыдущая 123 4 Следующая ⇒