Сутектік көрсеткіш деп, сутек иондары концентрациясының теріс таңбамен алынған ондық логарифмін атайды:рН=-lg[H+].

Ерітіндінің ортасын индикаторлар кө мегімен анық тайды. Индикаторлар – ерітіндіге тамызғ анда немесе батырғ анда сутегі не гидроксид иондарының ә серінен тү сін ө згертетін органикалық заттар.

Ө зін ө зі бақ ылауғ а арналғ ан сұ рақ тар:

1. Ерітінділер дегеніміз не?

2. Концентрацияның ө лшем бірліктері қ андай?

3. Электролиттік диссоциация дегеніміз не?

4. Кө мір қ ышқ ылының диссоциациялану сатылап тең деулерін жазындар.

Ұ сынылғ ан ә дебиеттер:

1. Омаров Т. Т., Танашева М. Р. Бейорганикалық химия (таң дамалы тараулар) Алматы, 2008ж, -543 б 2. Шоқ ыбаев Ж. Ә. Бейорганикалық жә не аналитикалық химия. Алматы, «Білім» 2004 ж, -316 б. 3. Ділманов Б. М., Ділманова З. Б. Жалпы химияның теориялық негіздері. Аматы, 2009ж, -194 б. 4. Яшкарова М. Г., Омарова Н. М., Кабдулкаримова К. К., Мусабаева Б. Х. Бейорганикалық хмиядан зертханалық жұ мыстар. Семей, 2007, -79б. 5. Шоқ ыбаев Ж. Ә., Ө нербаева З. О. т. б. Бейорганикалық химия практикумы. Алматы, 2004 ж, -164 б.

6. Бишімбаева Г. Қ. Жалпы химия. Студенттердің ө здік жұ мыстарына арналғ ан оқ у-ә дістемелік қ ұ рал. Алматы, 2007 ж, -39 б. 7. Кабдулкаримова К. К., Омарова Н. М. Студенттің ө здігінен орындауына арналғ ан ә дістемелік қ ұ рал. Семей, 2007, -39 б. 8. Д. Шрайвер., П. Эткинс. Неорганическая химия. 1, 2 том. Москва«Мир» 2009г

Дә ріс 6. Тұ зда гидролизі

Мазмұ ны:

1. Гидролиз, ө ндірістік маң ызы.

2. Гидролиз тү рлері.

3. Гидролиз дә режесі жә не константасы.

ГИДРОЛИЗ ДЕГЕНІМІЗ Ә Р ТҮ РЛІ ЗАТТАРДЫҢ СУДЫҢ Ә СЕРІНЕН ЫДЫРЫАУ РЕАКЦИЯСЫ. Гидролиз процесіне кө птеген химия ө неркә сібі негізіделген: сабын алу, глицерин, май қ ышқ ылын алу, крахмалдың қ анттануы, гидролиз нә тижесінде тау жыныстары бұ зылады. Кө птеген тұ здарды суда еріткенде кей тұ здардың ерітіндісі сілтілік орта, кейбірі қ ышқ ылдық орта, енді бірі нейтрал орта кө рсетеді. Бұ л фактілерді тұ здар мен су арасындағ ы ә рекеттесуге байланысты тү сіндіруге болады. Мысалы натрий ацетатын суда ерітсе, бұ л тұ з кү шті электролит болғ андық тан суда толық диссоциацияланады:

СН₃СООNa → СН₃СОО^- + Na⁺

Аздап су да диссоциацияғ а тү седі: Н₂О↔ Н⁺ + ОН^-

Сонымен СН₃СООNa ерітіндісінде су молекуласы Н₂О жә не Н⁺, ОН^-, Na⁺, СН₃СОО^- иондары болады. Na⁺ жә не СН₃СОО^- иондары Н⁺жә не ОН^-, иондарымен ә рекеттеседі. Бірақ Na⁺ ионы ө зіне ОН^- ионын қ осып ала алмайды, себебі NaОН кү шті электролит, сондық тан ерітіндіде тек иондар тү рінде болады. СН₃СОО^- ионы Н⁺ ионын қ осып алып сірке қ ышқ ылын- ә лсіз электролит тү зеді, сондық тан судың жаң а молекулалары диссоцоацияғ а тү седі. Сонымен мына екі процесс тепе-тең дік болғ анғ а дейін жү реді:

СН₃СОО^- + Н⁺ ↔ СН₃СООН

Н₂О↔ Н⁺ + ОН^-

Осы екі процестің қ осынды тең деуі былай болады:

СН₃СОО^- + Н₂О↔ СН₃СООН + ОН^-

Бұ л тең деуден ә лсіз электролит СН₃СООН тү зілгендіктен, судың диссоциациялануының иондық тепе-тең дігі ығ ысып, ОН^- ионының артық иондары пайда болады, сондық тан ерітінді сілтілік реакция кө рсетеді. Сонымен тұ здар гидролизі деп («гидро»-су, «лизис»- айрылу, грек тілінен) тұ з иондарымен су иондары ә рекеттескенде ә лсіз электролит тү зіле жү ретін реакцияны айтады. Гидролиз жү ру ү шін нә тижесінде нашар диссоциацияланатын зат, ұ шатын зат, не тұ нба тү зілуі керек. Тұ з гидролизі нейтралдау реакциясына кері процесс.

гидролиз

МА + Н₂О ↔ МОН + НА

нейтралдау реакциясы

Тұ здардың табиғ атына байланысты гидролиздің ү ш жағ дайы бар:

а)кү шті негіздің катионымен ә лсіз қ ышқ ылдың анионынан тү зілген тұ з.

А^- + Н⁺ОН^- ↔ НА + ОН^- рН> 7

ә лсіз қ ышқ ыл

б)ә лсіз негіз катионы мен кү шті қ ышқ ыл анионынан тү зілген тұ з:

М⁺ + Н⁺ОН^- ↔ МОН + Н⁺ рН< 7

ә лсіз негіз

в)ә лсіз негіз жә не ә лсіз қ ышқ ыл иондарынан тү зілген тұ з:

М⁺ + А^- + Н⁺ОН^-↔ МОН + НА

ә лсізнегіз ә лсіз қ ышқ ыл

Реакция ортасы реакция нә тижесінде тү зілген негіз бен қ ышқ ылдың кү шіне байланысты, яғ ни қ айсысы кө бірек диссоциацияғ а тү суіне байланысты. Сонымен гидролизге тек қ ұ рамында ә лсіз электролит қ алдығ ы бар тұ здар тү седі. Сондық тан кү шті негізбен кү шті қ ышқ ыл қ алдығ ынан тү зілген тұ здар гидролизге тү спейді. Кө п негізді қ ышқ ылдар мен кө п қ ышқ ылды негіздерден тү зілген тұ здар гидролизге сатылап тү седі. Бірінші сатысы кө бірек, жү реді. Саты саны катион мен анионнның зарядына байланысты. Гидролизді жазғ анда (сатылы гидролиз ү шін де) ү ш тең деу жазу керек: 1. гидролиздің қ ысқ аша иондық тең деуі; 2. толық иондық тең деуі; 3. молекулалық тең деуі.

Ө те ә лсіз қ ышқ ыл мен негіздерден тұ рғ ан тұ здар гидролизі аяғ ына дейін жү реді: Cr₂S₃ + 6 HOH ↔ 2 Cr(OH)₃↓ + 3H₂S↑

2Cr³⁺ + 3S^2-+ 6 HOH ↔ 2Cr(OH)₃↓ + 3H₂S↑

Тұ здар гидролизін гидролиз константасы (К_гидр) жә не гидролиз дә режесі (һ ) арқ ылы сипаттауғ а болады. Гидролиз константасы тұ здың гидролиз тү зу жағ дайын сипаттайды. К_гидр кө п болғ ан сайын тұ з гидролизі кө п жү реді. К_гидр= К_с/К_{қ ышқ ыл} немесе К_гидр = К_с/К_негіз; К_гидр = К_с /( К_{қ ышқ ыл}∙ К_негіз)

К_с- судың иондық кө бейтіндісі, К_{қ ышқ ыл} жә не К_негіз – қ ышқ ылдың жә не негіздің диссоциациялану дә режесі. Бұ л тең деуден К_{қ ышқ ыл}/ К_негіз аз болғ ан сайын, К_гидр кө п болатыны кө рініп тұ р, яғ ни қ ышқ ыл не негіз неғ ұ рлым ә лсіз болса, соғ ұ рлым тұ з кө бірек гидролизге тү седі. Егер тұ з сатылап гидролизге тү ссе, онда ә р саты гидролиз константасымен сипатталады. Гидролиздің қ аншалық ты толық жү ретіндігін гидролиз дә режесі кө рсетеді.

ГИДРОЛИЗ ДӘ РЕЖЕСІ ДЕП ГИДРОЛИЗГЕ ТҮ СКЕН МОЛЕКУЛА САНЫНЫҢ ЕРІГЕН МОЛЕКУЛАЛАРДЫҢ ЖАЛПЫ САНЫНА Қ АТЫНАСЫН АЙТАДЫ.

Һ =√ К_С/К_{қ ышқ ыл}∙ С_{тұ з} Һ =√ К_С/К_негіз∙ С_{тұ з} Һ = √ К_С/К_негіз∙ К_{қ ышқ ыл}

Бұ л тең деулерден:

К_с кө п болғ ан сайын, яғ ни температура ү лкен болғ ан сайын (К_с температура ө ссе, ө седі); К_{қ ышқ ыл}, К_негіз аз болғ ан сайын (неғ ұ рлым ә лсіз қ ышқ ыл жә не ә лсіз негіз болса);

Тұ з концентрациясы (С_{тұ з}) аз болғ ан сайын не ерітінді кө бірек сұ йылғ ан сайын, гидролиз дә режесі кө п болады.

Сонымен һ жоғ ары температурада жә не сұ йытылғ ан ерітіндіде һ _max жетеді.

Ө зін ө зі бақ ылауғ а арналғ ан сұ рақ тар

1. Тө мендегі тұ здардың гидролиз реакциясының тең деуін иондық жә не молекулалық тү рде жазың дар: K₂S, Na₃PO₄, Mg(NO₃)₂, ZnSO₄, AlCl₃, CH₃COONH₄, (NH₄)₂CO₃, Cu(CH₃COO)₂, Al₂S₃. Бұ л тұ здардың ерітіндісіндегі реакция ортасын кө рсетің дер.

2. Гидролиз деген не? Қ андай тұ здар гидролизге кө бірек тү седі? Қ андай тұ здар гидролизге тү спейді?

3. Гидролиз дә режесі деген не жә не ол неге байланысты?

4. Қ айтымсыз гидролиз деген не? Мысал келтір.

Ұ сынылғ ан ә дебиеттер:

⇐ Предыдущая 2 3 4 5 678 9 10 11 Следующая ⇒