Инкюзивті білім беру пәні бойынша глоссарий

⇐ ПредыдущаяСтр 18 из 18

Нұ сқ а 2

1. Балаларды ә рі қ арай зерттеу немесе тексеру ү шін аппаратты сақ тауғ а не кө мектеседі?

а) хаттама

б) жазбаша рұ қ сатнама

в) тіркеу парағ ы

г) кү нделік

д) тест

2. Бағ алауды жү ргізуден бұ рын қ андай рұ қ сат сұ рау керек?

а) ата-аналардың ауызша рұ қ саты

б) ата-аналардың жазбаша рұ қ саты

в) жеке дара жоспар

г) ата-аналардың тү сініктемесі

д) ағ асының рұ қ саты

3. . Бағ алауды жү ргізуден бұ рын қ андай рұ қ сат сұ рау керек?

а) ата-аналардың ауызша рұ қ саты

б) ата-аналардың жазбаша рұ қ саты

в) жеке дара жоспар

г) ата-аналардың тү сініктемесі

д) ағ асының рұ қ саты

4. Алғ аш қ ай қ алада дамуында кемшілігі бар балалар ү шін арнайы мектептер ашылды?

а) Ресейде

б) АҚ Ш

в) Қ азақ станда

г) Испанияда.

д) Германияда

5. Инклюзивтік білім беруге басты импульс қ ай жылы берілді?

а) 1994 ж.

б) 1995 ж.

в) 1993 ж.

г) 1996 ж.

д) 1997 ж.

6. Инклюзивтік оқ ыту процесі мен жоспарланғ ан материалдар неге сә йкес келуі тиіс?

а) ә р бала қ абілеттеріне

б) бала қ ажеттеріне

в) бала қ ызығ ушылық тары мен даму этаптарына

г) баланың қ ызығ ушылық тарына

д) баланың тә рбиесіне

7. «Барлығ ы ү шін білім» қ озғ алысы қ ашан жә не қ айда болды?

а) Францияда 1990 ж.

б) тайландта 1990ж.

в) АҚ Ш-та 1992 ж.

г) Англияда 1990 ж.

д) Германида 1997 ж

8. Мү гедек балалардың жанұ ялары қ ай кезең ге дейін ө з балалары ү шін жауапты?

а) ө мірінің ақ ырына дейін

б) кә мелетке толғ анғ а дейін

в) 20 жасқ а дейін

г) 25 жасқ а дейін

д) 30 жасқ а дейін

9. Қ андай жағ дайда мұ ғ алімдер бақ ылау жү ргізеді?

а) балалар ойнап немесе оқ ып жатырғ ан кезде

б) балалар қ арым-қ атынас жасап жатырғ ан кезде

в) балалар жұ мыс істеп жатырғ ан кезде

г) балалар даму ү стінде болғ ан кезде

д) қ арапайым балалардың қ арым-қ атынасын нығ айту барысында

10. Инклюзивтік оқ ыту дегеніміз не?

а) қ арапайым балаларды оқ ыту жә не тә рбиелеу

б) дарынды балаларды оқ ыту

в) дамуында кемшілігі бар балаларды оқ ыту жә не тә рбиелеу

г) дамуында кемшілігі бар балаларды қ арапайым балалармен қ атар оқ ыту жә не тә рбиелеу

11. Инклюзивтік оқ ытудың негізгі принципі

а) мектептер дамудың шарттарына қ арамастан барлық балалардың қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыруы тиіс

б) қ оғ ам бұ л балаларды қ абылдауы керек

в) ата-аналар ө з балаларын арнайы мекемелерде оқ ытуы керек

г) арнайы қ ажеттері бар балалар ө здері білім алуғ а талпынуы тиіс

д) балалардың қ арым-қ атынасы

12. Балағ а ә сер ететін негізгі ұ стаздары

а) тә рбиешілер

б) педагогтар мен ата-аналар

в) ата-аналар мен жанұ яның басқ а мү шелері

г) қ амқ оршылары

д) ағ асы

13. Жеке дара дамуына сә йкес ә р балағ а қ андай сапалар тә н:

а) ә мбебап ерекшеліктері мен дамудың жылдамдығ ы

б) физикалық даму ерекшеліктері

в) психикалық даму ерекшеліктері

г) интеллектуалдық дамудың ә мбебап ерекшеліктері

д) жеке дара мұ қ таждық тары

14. . Инклюзивтік білім беру мекемелерінде кө мек кө рсетудің қ андай формальды тү рлері бар?

а) ата-аналар тарапынан

б) реабедлитациялық орталық тар тарапынан

в) жеке кә сіпкерлер тарапынан

г) арнайы білімі бар мұ ғ алімдер мен ақ парат орталық тары тарапынан

д) тә рбиешілер тарапынан

15. Балалардың қ андай қ ажеттіліктерін ескере отырып инклюзивтік оқ ыту қ ұ рылуы керек?

а) биологиялық

б) анатомо-физиологиялық

в) индивидуалдық - жеке даралық

г) топтық

д) барлық қ ажеттіліктерін

16. Инклюзивтік оқ ыту мектептері мен балабақ шалар, жанұ ямен қ арым-қ атынасты нығ айту ү шін қ андай сенімдерді қ ажет етеді?

а) балалар жанұ ямен бірлестіктің бө лігі

б) бірлестікке балалар бір-бірінен ү йренеді

в) балалар ө з қ ажеттіліктеріне қ анағ аттанда ғ ана ө ркендейді

г) қ арапайым балалармен қ арым-қ атынасқ а еркін тү се алады

д) балалардың қ арым-қ атынасы нығ айады

17. Педагогтар қ андай ақ иқ ат жағ дайларда бақ ылау жү ргізеді?

а) бала ойнап, жұ мыс істеп, оқ ып жатқ ан кезде

б) бала ә н айтып, жұ мыс істеп, қ арым-қ атынас жасағ ан кезде

в) бала кө мектесіп, бұ йырып, жұ мыс істеп жатқ ан кезде

г) бала дамып, жазып, жаттығ у жасағ ан кезде

д) бала ұ йық тап жатырғ ан кезде

18. Инклюзивтік оқ ытуда оқ ыту процесі мен жоспарланғ ан материалдар неге сә йкес келуі тиіс?

а) ә р баланың қ абілетіне

б) баланың арнайы қ ажеттеріне

в) бала қ ызығ ушылық тары мен оның даму этаптарына

г) бала қ ызығ ушылық тарына

д) балалардың қ арым-қ атынасына

19. Оқ ыту жоспарын қ ұ ру бойынша балалар мекемелерінің серіктестері кімдер?

а) жанұ я

б) қ оғ ам

в) ата-ана

г) бала

д) ағ асы

20. . Балалардың қ ызығ ушылығ ына бағ дарланғ ан балабақ ша жә не мектептің қ ұ рылу негізіндегі наным-сенімдер неше топқ а бө лінеді?

а) 3 топқ а

б) 2 топқ а

в) 5 топқ а

г) 4 топқ а

д) 7 топқ а

21. Арнайы қ ажеттері бар балалармен дұ рыс қ арым-қ атынас жасау ә дістері

а) балаларғ а мә селені шешуге қ ажетті уақ ыт беру

б) сұ рақ қ оюғ а қ ысылмау

в) балалар сыныбында жұ мыс істеп, ойнау

г) бала жанұ ясының мү шелерімен кә дімгі жағ дайда ә ң гімелесу

д) жанұ я мү шесімен қ арым-қ атынасты нығ айту

22. Балағ а бағ ытталғ ан бағ дарламалардың негізі не болып табылады?

а) бақ ылау

б) эксперимент

в) ә ң гіме

г) сауалнама

д) тест

23. Бағ алау кезіндегі серіктестер кімдер болады?

а) тә рбиешілер, педагогтар жә не қ оғ ам

б) тә рбиешілер жә не мамандар

в) қ оғ ам, педагогтар жә не ата-аналар

г) ата-аналар, педагогтар жә не мамандар

д) ағ асы

24. Балалардың қ ызығ ушылығ ына бағ дарланғ ан балабақ ша жә не мектептің қ ұ рылу негізіндегі наным-сенімдер неше топқ а бө лінеді?

а) 3 топқ а

б) 2 топқ а

в) 5 топқ а

г) 4 топқ а

д) 7 топта

25. Бағ алаудың негізгі не болып табылады?

а) бақ ылау

б) эксперимент

в) ә ң гіме

г) сауалнама

д) тест

Нұ сқ а 3

1. Бағ алауды жү ргізуден бұ рын қ андай рұ қ сат сұ рау керек?

а) ата-аналардың ауызша рұ қ саты

б) ата-аналардың жазбаша рұ қ саты

в) жеке дара жоспар

г) ата-аналардың тү сініктемесі

д) ағ асының рұ қ саты

2. Қ ай термин дұ рыс:

а) бақ ылау бағ алаудың негізі болып табылады

б) бақ ылау жоспарлаудың негізі болып табылады

в) бақ ылаудың негізі бағ а болып табылады

г) бағ алаудың негізі – жоспарлау

д) бағ алаудың негізі тү зету болып табылады

3. «Кемшіліктің қ ұ рылымы» ұ ғ ымын енгізген

а) З. Френд

б) А. Адлер

в) Б. В. Зейгарник

г) В. В. Лебединский

д) Л. С. Выготский

4. Арнайы педагогиканың пә ні болып табылады

а) мү мкіндігі шектеулі адамдарды арнайы білімдендіру

б) арнайы білімдендірудің теориясы жә не практикасы

в) мү мкіндігі шектеулі адамдар

г) психикалық қ ызметінің дамуының бұ зылуы

д) тә рбиелеудің теориялық негіздері

5. Мү мкіндігі шектеулі балаларды жалпы білімдендіру ортасына кірістіруде,

қ иыншылық тарды жең уде, шешім қ абылдауда -олар жауапты

а) балалар

б) жанұ я

в) мұ ғ алімдер

г) ә кімшіліктегі қ ызметкерлер

д) қ оғ ам

6. Интеграциялық білімдендіру- бұ л

а) қ осылу

б) бірігу

в) арнайы

г) жалпы тү сінушілік

д) дифференциалдылық

7. Мұ ғ алімдер 4 адамнан топта жұ мыс жасайды, 3 жалпы мектептің мұ ғ алімдері

жә не 1 мұ ғ алім арнайы дайындық тан ө ткен. Осы бағ дарлама қ ай елде енгізілген?

а) Швейцария

б) Нигерия

в) Бельгия

г) Швейцария

д) Голландия

8. Арнайы білімдендіруді қ ажет ететін, балалалардың онтогенетикалық

ерекшеліктерін ескеріп, тү зете-оқ у тә рбиелік жұ мысының принциптерін бө леді:

а) 8

б) 11

в) 6

г) 5

д) 7

9. Балалардың арасында кө бею дең гейіне байланысты бірінші орынды алып отырғ ан

а) зияты бұ зылғ андар

б) сө йлеу тілі бұ зылғ андар

в) білімдендірудегі қ иыншылық тары барлар

г) есту қ абілеті бұ зылғ андар

д) кө ру қ абілеті бұ зылғ андар

10. «Тә й-тә й» бағ дарламасына қ ай принцип жатпайды

а) баланы даму дең гейіне

б) балағ а бағ ытталғ ан оқ ыту

в) жанұ яның қ атысуы

г) мә селелік оқ ыту

д) демократия практикасы

11. Инклюзивтік мектептер мен балабақ шаларда мұ ғ алімдер мен мектеп ә кімшілігі кімдермен ерекше қ арым-қ атынасты қ ажет етеді?

а) тә рбиешімен

б) мұ ғ алімдермен

в) мектеп психологымен

г) жанұ ямен

д) ағ асымен

12. Дамуында ауытқ ушылығ ы бар балаларды бағ алау қ андай тілде жү ргізуі керек?

а) қ азақ тілі

б) орыс тілі

в) ана тілі

г) қ ытай тілі

д) ағ ылшын тілі

13. Алғ аш қ ай қ алада дамуында кемшілігі бар балалар ү шін арнайы мектептер ашылды?

а) Ресейде

б) АҚ Ш

в) Қ азақ станда

г) Испанияда.

д) Германияда

14. Арнайы қ ажеттері бар балалармен дұ рыс қ арым-қ атынас жасау ә дістері

а) балаларғ а мә селені шешуге қ ажетті уақ ыт беру

б) сұ рақ қ оюғ а қ ысылмау

в) Балалар сыныбында жұ мыс істеп, ойнау

г) Бала жанұ ясының мү шелерімен кә дімгі жағ дайда ә ң гімелесу

д) Жанұ я мү шесімен қ арым-қ атынасты нығ айту

15. Балағ а бағ ытталғ ан бағ дарламалардың негізі не болып табылады?

а) бақ ылау

б) эксперимент

в) ә ң гіме

г) сауалнама

д) тест

16. Инклюзивтік білімді кең ейту жә не саясат пен заң ғ а ө згерістер енгізуде белсенді рольді кімдер атқ арады?

а) педагог-консультанттар

б) психолог-консультанттар

в) білім беру министрлігі

г) ата-аналар жә не қ оғ амдық топтар

д) қ арапайым адамдар

17. Ерекше қ ажеттіліктері бар балалардың білім беру туралы дү ниежү зілік конференция қ айда ө тті?

а) Саламанкада

б) Сеулде

в) Тайландта

г) Қ азақ станда

д) Германияда

18. Инклюзивтік білім беруге басты импульс қ ай жылы берілді?

а) 1994 ж.

б) 1995 ж.

в) 1993 ж.

г) 1996 ж.

д) 1997 ж.

19. Инклюзивтік оқ ыту процесі мен жоспарланғ ан материалдар неге сә йкес келуі тиіс?

а) ә р бала қ абілеттеріне

б) бала қ ажеттеріне

в) бала қ ызығ ушылық тары мен даму этаптарына

г) баланың қ ызығ ушылық тарына

д) баланың тә рбиесіне

20. «Барлығ ы ү шін білім» қ озғ алысы қ ашан жә не қ айда болды?

а) Францияда 1990 ж.

б) Тайландта 1990ж.

в) АҚ Ш-та 1992 ж.

г) Англияда 1990 ж.

д) Германида 1997 ж

21. Мү гедек балалардың жанұ ялары қ ай кезең ге дейін ө з балалары ү шін жауапты?

а) ө мірінің ақ ырына дейін

б) кә мелетке толғ анғ а дейін

в) 20 жасқ а дейін

г) 25 жасқ а дейін

д) 30 жасқ а джейін

22. Қ андай жағ дайда мұ ғ алімдер бақ ылау жү ргізеді?

а) балалар ойнап немесе оқ ып жатырғ ан кезде

б) балалар қ арым-қ атынас жасап жатырғ ан кезде

в) балалар жұ мыс істеп жатырғ ан кезде

г) балалар даму ү стінде болғ ан кезде

23. Инклюзивтік оқ ыту дегеніміз не?

а) қ арапайым балаларды оқ ыту жә не тә рбиелеу

б) дарынды балаларды оқ ыту

в) дамуында кемшілігі бар балаларды оқ ыту жә не тә рбиелеу

г) дамуында кемшілігі бар балаларды қ арапайым балалармен қ атар оқ ыту жә не тә рбиелеу

д) қ арапайым балалардың қ арым-қ атынасын нығ айту барысында

24. Инклюзивтік оқ ытудың негізгі принципі

а) мектептер дамудың шарттарына қ арамастан барлық балалардың қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыруы тиіс

б) қ оғ ам бұ л балаларды қ абылдауы керек

в) ата-аналар ө з балаларын арнайы мекемелерде оқ ытуы керек

г) арнайы қ ажеттері бар балалар ө здері білім алуғ а талпынуы тиіс

д) балалардың қ арым-қ атынасы

25. Балағ а ә сер ететін негізгі ұ стаздары

а) тә рбиешілер

б) педагогтар мен ата-аналар

в) ата-аналар мен жанұ яның басқ а мү шелері

г) қ амқ оршылары

д) ағ асы

Инкюзивті білім беру пә ні бойынша глоссарий

Абстракциялау - затты, қ ұ былысты немесе ә лдебір процессті зерттеуде, зерттеушінің қ андай да бір белгілерден басқ а, процесстің осы орайдағ ы ө зіне қ ызық ты тұ стары мен белгілеріне баса назар аударуы.

Автономиялық жү йе - орталық жү йке жү йесінің қ ызметі мен организмінің физиологиялық ең тө менгі дең гейдегі регуляциясына жауап беретін симпатикалық (қ озу) жә не парасимпатикалық (тежелу) жү йелерден тұ ратын жү йе.

Автономиялық тіл - " ішкі" тіл, яғ ни баланың дамуындағ ы тіл мең герудің ө тпелі кезең і.

Адамгершілік - адамғ а саналы тү рде ең жоғ арғ ы қ ұ ндылық деп қ арайтын жеке адамның қ асиеті, адамгершілік жә не психологиялық қ асиеттерінің жиынтығ ы.

Адаптация - жеке тұ лғ аның ә леуметтік ортаның жағ дайына қ арай бейімделуі жә не одан туатын нә тиже; ың ғ айлану, икемделу.

Адаптациялық реакция - белгілі бір мақ саты бар жә не осы мақ сатқ а жетуге бағ ытталғ ан сезімдік тү йсік реакциясы.

Адекваттық (барабар) - берілген жағ дайғ а сә йкес, лайық ты.

Аксон - басқ а нейрондарғ а белгі (сигнал) беретін нейронның

бір бө лігі.

Акалькулия – бас миының сол жақ жарты шарындағ ы қ арақ ұ с аумағ ының ошақ тық қ абынуы немесе дамымауы нә тижесінде пайда болатын есептеу, санау қ абілеттерінің бұ зылуы.

Актуализациялау - білімнің, дағ дының, сезімнің жабық, латенттік тү рден ашық тү рге, ә рекетке ауысуы.

Акцент жасау (акцентирование) таныс бір бейненің бө лшектерін, қ асиеттерін, белгілерін жә не сапасын айрық ша кө рсетуден тұ ратын қ иял операциясы жә не одан туатын бейне.

Американдық Ұ лттық мектепке дейінгі тә рбие Ассоциациясы -

бала тә рбиесі мә селесімен шұ ғ ылданатын ірі кә сіби ұ йым.

Амблиопия (грекше amblius-тө мендеу, ә лсіреу+ops, opos-кө з) - кө ру қ абілетінің тө мендеуі.

Аменция(латынша amenta-нақ ұ рыстық, алаң ғ асарлық )-нақ ұ рыстық, алаң ғ асарлық, ақ ылсыздық.

Анамнез(гректің anamnesis – еске тү сіру деген сө зінен алынғ ан) – жеке реабилитациялық бағ дарламалар арқ ылы емдеу жолдарын белгілеу немесе диагноз қ ою мақ сатындағ ы аурудың ө туі, қ оршағ ан ортасы туралы толық мә ліметтердің жинақ талғ ан бірлігі.

Анализатор(гректің analysis – бө лшектеу деген сө зінен алынғ ан) – организмнің ішкі жә не сыртқ ы ортасынан берілетін тітіркендіргіштерді талдау мен жинақ тауды, қ абылдауды жү зеге асыратын кү рделі анатомиялық -физиологиялық жү йе.

Аномальді балалар - психикалық жә не физикалық даму мө лшерінен (нормадан) ауытқ ығ ан балалар.

Асфиксия- туылу кезіндегі ұ рық қ а оттегінің жетіспеушілігі

Астения(гректің. asthenia - ә лсіздік деген сө зінен) – ұ зақ уақ ытқ а созылатын ақ ыл-ой жә не физикалық қ озғ алысқ а тү су кезіндегі шектен тыс қ ажу, шаршаумен сипатталатын ә лсіздік жағ дайы.

Апперцепция - бұ рынғ ы тә жірибені тү йсінуіне, адамның психикалық іс-ә рекетінің бағ ыты мен жалпы мазмұ нына жә не жеке басының қ асиеттеріне байланысты байқ алатын психиканың сипаты.

Ассимиляция - жаң а ө мір тә жірибесінің ө зімізде бұ рыннан бар сызба айналасында талдану барысындағ ы ақ ыл- ойдың бейімделуін сипаттау ү шін қ олданылатын Пиаженің термині.

Ата-аналарғ а арналғ ан семинар - тақ ырып бойынша жанұ яларғ а ә ртү рлі тү рде берілетін мағ лұ мат (оны сондай-ақ кез келген уақ ытта, кез келген жерде, жазбаша, ауызша, бейнетаспа, бейнежазба тү рінде беруге болады).

Ашық материалдар - бірнеше амалдармен пайдалануғ а болатын ойыншық тар мен оқ у материалдары; даму дең гейі ә ртү рлі дә режедегі балалар қ олдана алады.

Аура- ө зіндік бір сезіну, қ озғ алыс немесе психологиялық кү йзеліс (қ орқ ыныш, ә рекеттілікті ө тірік тү рінде қ абылдау) тікелей эпилептикалық ұ стамалы ауруғ а (припадкағ а) алып келуі.

Аутизм - қ оршағ ан ортадан бө лектеніп алу, аурудың ө зіндік кү йзеліс ә леміне енуі. Ол уақ ытта аурумен ә ң гімелесу ө те қ иынғ а соғ ады. Аутизм («ішкі ө мірді игеріп алу»болып саналады) симптомдар тобымен анық талады, оның ө зі адамның, қ оғ амның ортасында, сферасында байқ алып отырады, ү ш жас шамасына жеткенше білінеді. Бұ л осы ү лгідегі аурудың белгілері танымдылық қ абілеттілігі бұ зылады. Яғ ни, дұ рыс дамып келе жатырғ ан сә биде аяқ астынан нашарлап кету қ аупі тууы мү мкін. Физикалық дамуы сә бидің негізінен дұ рыс болуы мү мкін, бірақ кейбір қ имыл қ озғ алысты қ айта- қ айта қ айталауы мү мкін. Ә детте сенсорлы қ абылдауы да бұ зылғ ан болып шығ ады. Кейде осындай ауруларғ а есту қ абілеті бұ зылғ ан деген диагноз қ ойылады, ал дұ рысына келгенде негізінен олар дыбыстарды таң дап қ абылдауы мү мкін оның ө зі дені сау адамғ а ешқ андай мә ні болмайтын немесе бө ліп алып қ арайтын кейбір заттың қ абылдауы жағ дайында болады. Сө з толық тай болмауы мү мкін немесе кешігіп шығ уы мү мкін, кө біне балалар сө зді немесе фразаны саналы тү рде қ абылдамайды. Жоғ арыда кө рсетілген жетіспеушіліктерді аурудың қ оршағ ан ортағ а деген бейімділігінің нашар екендігін кө рсетеді. Балалар ө зінің жеке ө мірінде тіршілік етіп жү рген сияқ ты. Дегенмен аутизм сирек кездесетін ауру тү рі болып табылады, оның белгілері тіпті ауыр болғ андық тан жә не ерте жас кезінде пайда болатын болғ андық тан мұ ндай балаларды кө біне арнайыландырғ ан клиникаларғ а жиі жатқ ызады.

Ауыр кемістік- мемлекеттік білім беру стандарттарына сә йкес білім беру қ олжетімді болмайтын жә не оқ ыту мү мкіндіктері ө зіне-ө зі қ ызмет кө рсету дағ дыларын, қ оршағ ан дү ние туралы қ арапайым білімдерді жә не қ арапайым ең бек дағ дыларын немесе аясы тар кә сіби даярлық ты мең герумен шектелетін дә режедегі психикалық жә не дене кемістігі.

Аутотренинг- (аутогенді жаттығ улар) кең ейтілген кә сіптік- психотерапиялық ә дісі, арнайы жаттығ улардың жиынтығ ы, оның ө зі мінез - қ ұ лық ты ө зін - ө зі ретке келтіруші жә не ө зіндік сенімге немесе иланғ ыштық қ а негізделуі мү мкін. Аутотренинг жаттығ улары адаммен ө зінің психикалық жағ дайы мен мінез - қ ұ лқ ын басқ ару ү шін пайдаланылады.

Арнаулы білім беру- кемтар балаларғ а арнайы жағ дайлар жасай отырып білім беру.

Афазия -сө йлеудің бұ зылуы, сол жақ ми бө лігінің ұ ясының зақ ымдалуынан пайда болатын (оң қ айларда) сө йлеу қ ызметінің ә ртү рлі бұ зылу тү рлерінің жү йелі тү рде бұ зылып отыратындығ ымен сипатталады. Оның ө зі кө біне фонематикалық, морфологиялық жә не синтаксистік сө здік қ ұ рылымдары жә не қ арапайым есту ү лгілерін сақ тай отырып сө зді немесе сө йлемді қ абылдау, тү сіну жә не сө йлеу аппаратының қ озғ алысындағ ы бұ зылушылық тар ретінде байқ алады оның ө зі мү шелі бө ліктің айтылуын қ амтамасыз етеді.

Афакия -кө здегі хрусталиктің болмауы; оның ө зі туғ аннан немесе кейін пайда болғ ан деп есептелінеді.

Афоникалық - дыбыссыз.

Афония- сыбырлау сө зінің сақ талуында дауыстың естілмеуі; бұ ның тікелей себебі дауыстық байланыстарының бірікпеуі оның салдарынан фонация кезінде ауаның шығ ып кетуі болады; ағ залық немесе кө мейдің функционалдық бұ зылуы, сө йлеу қ ызметінің жү йкесінің реттелуі бұ зылғ ан жағ дайда байқ алады.

Афтонгия - сө йлеу артикуляциясының қ абілеттілігін жоғ алту, дауыс шығ ару аппаратының бұ лшық еттерінің қ алшылдауы немесе дірілдеуі арқ ылы кө рінеді.

Аффект - эмоцияның кү шті жә не аз уақ ытқ а пайда болуы, оның ө зі ө мір субъектісінің маң ызды жағ дайының ө згеруіне байланысты жә не қ озғ алыс басқ аруына байланысты кенеттен пайда болатын соның ішінде ішкі органдардың функцияларында пайда болатын ө згерістермен сипатталады.

Аффектілі жағ дай - субъектінің белгілі бір эмоционалды жағ дайымен реттеліп отыратын бағ ыты: қ ұ мартуы, тә уелсіздігі жә не сү йіспеншілігімен ж. т. б. білінеді.

Жоғ ары дең гейдегі аффектілік - қ айта жә не жиі қ айталанылатын физиологиялық аффектілерге ү немі дайын болу, тіпті айтарлық тай емес жағ дайда да психопатия, невроз, астениялық жағ дайда пайда болады.

Аффектілі балалар- ө зін - ө зі ұ стау тә ртібі жә не тұ рақ ты ауыр эмоционалды кү йзелістері бар балалардың қ ажеттілікке байланысты қ анағ аттанбауы. Мінездеме қ анағ аттандырылмағ ан қ ажеттілік мазмұ нына жә не толық тай мінез -қ ұ лқ ына да байланысты болады.

Аффектілі бұ зылымдар - эмоционалды ерікті ортаның бұ зылуы (тітіркендіргіш, ашулы) сонымен қ атар қ оздыру (апатия, бейтараптық, салғ ырттық ); оның ө зі орталық жү йкенің функционалды жә не органикалық ауруларына байланысты болуы мү мкін, дұ рыс тә рбиеленбеген балаларда жиі кездеседі.

Аффективті қ алшылдау- (СУДОРОГІ) қ алшылдау, кү лкі, айқ ай, жылау.

Ә леуметтік бейімделу - мү мкіндігі шектеулі балалардың қ оршағ ан орта жағ дайын қ ұ ндылық ты қ абылдай жә не игере отырып, мінез - қ ұ лық тың нормасы мен тә ртібі, қ оғ амда қ абылданғ ан жә не ең бек дайындығ ына мақ сатты тү рде бағ ытталғ ан ә леуметтік жә не медициналық - педагогикалық коррекциялық қ олдау бағ ытына арналғ ан бейімделуі болып табылады. Адамның интеграция процессі қ оғ амдағ ы нә тижесінде ө зіндік біліктілігі жә не мең геру барысына қ ол жеткізіледі, ө зіне - ө зі бақ ылау жасау жә не ө з - ө зіне қ ызмет, пара - пар байланыстарды қ оршағ ан ортағ а кө рсетуді кө здейді.

Ә леуметтік топ - нақ ты тарихи адамдардың кө п немесе азғ ана тұ рақ ты ортасы, онда жеке тұ лғ а ө зінің пә ндік қ ызметтік мә нін жү зеге асырып отырады.

Мү мкіндігі шектеулі балаларды ә леуметтік медициналық педагогикалық коррекциялық қ олдау - бұ л білім беру мекемесінің қ ызметі яғ ни тұ рғ ындарды ә леуметтік қ орғ ау, медициналық -педагогикалық қ ызметтер, мү мкіндігі шектеулі балаларғ а қ иындық тарды жең у ү шін мү мкіндіктер жасап отыру, ө мір сү руінің ө темақ ысы жә не қ оғ амда ө мір сү руде онымен бірге басқ а азаматтардың мү мкіншіліктерімен тең болуы.

Ә леуметтік педагогика- педагогиканың саласы барлық жас топтарының ә леуметтік тә рбиелеуін қ арайтын жә не осығ ан байланысты арнайы қ ұ рылғ ан мекемелердегі адамдардың ә леуметтік категориясы.

Ә леуметтік рө л - комуникативті рө лді, ә леуметтік статуспен белгіленген жә не айтушылардың мақ сатымен: ә ріптес- ә ріптес, жеткізуші -тұ тынушы, басшы - бағ ынышты қ ызметкер деген мағ ынаны білдіреді.

Ә леуметтік ө зіндік кө мек- ә леуметтік жиынтық жә не ә леуметтік психологиялық қ ұ ралдар оның ө зі, ө з алдына ағ заның бір мү шесі ретінде пайдаланылатын немесе белгілі бір ө зінің бар уақ ытындағ ы ө мірлік қ ызметі кезіндегі оптимизациясы мен ұ йымдастырылуы жә не ө зіндік ә леуметтік белсенділігін білдіреді.

Ә леуметтік қ ондырғ ы - адамның басқ а адамдарғ а, ә леуметтік жаң алық тарғ а, фактілерге мұ нан да басқ а болып жатырғ ан жағ дайларғ а оның ө зіне мә нді болатын қ атынасы. Ә леуметтік қ ондырғ ы ө зіне ү ш компонентті қ осады: когнитивті ( объекті туралы білім), эмоционалды (сезім оның ө зі шақ ыратын) жә не мінез қ ұ лық ты болатын (ә рекет - оны ө зі тудыратын).

Ә леуметтік қ атынас - жеке тұ лғ алы байланыстарды кең ейтетін жә не бекітетін мақ саттағ ы, қ атынастарды орнату жә не дамыту жеке ағ за бө лігінің кө терілуі болып табылатын қ атынас.

Ә леуметтік педагог- ә леуметтік педагогикалық жұ мыстың мақ сатын ү лгісін, ә дісін, тапсырмалары мен міндеттерін анық тайды, баланың ә леуметтік жә не жеке тұ лғ алық мә селелерін шешу жолдарын іздестіреді. Тә рбиелеу, білім беру, оқ ушының (тә рбиеленушінің ) ә леуметтік жағ дайын қ орғ ауы мен дамуын білім беру мекемесіндегі жә не тұ рғ ылық ты жері бойынша, тұ лғ аның бейімделуімен қ амтамасыз ету қ оғ амдағ ы т/б жолындағ ы қ олданылатын шаралар жиынтығ ын қ арастырады. Патронат бойынша жұ мыстарды ретке келтіріп отырады, тұ рғ ылық ты ү й жайымен, ө темақ ымен, зейнетақ ымен жетім балалардың немесе ата - анасыз қ алғ ан балаларды заттай немесе мү ліктей қ амтамасыз ету. Таланттардың, білімділердің, дене қ ұ рылысы жағ ынан икемі мен қ абілеті бар балалардың дамуына ық пал жасап отырады. Бала мен мемлекет арасында, қ оғ амдық мекемелер арасында жә не ә леуметтік қ ызметтер арасында байланысты қ амтамасыз етіп отырады. Сонымен қ атар оқ ытушылармен, ата-аналармен жә не олардың орнын басушы тұ лғ алармен ү немі байланыс жасап отырады.

Ә леуметтік қ ызметкер - адам, жанұ я немесе топқ а қ атысты оларда пайда болатын мә селелерді шешудегі ө міріне қ ажетті кө мектердің кө рсетілетін барлық тү ріне қ ол жеткізудегі, барлық қ ызмет тү рлеріне байланысты атқ аратын ә леуметтік қ ызметкер болып табылады.

Ә леуметтік стереотип - танымдардың тө тенше тұ рақ ты жиынтық жеке тұ лғ алық ө мірлік тә жірибесі бағ ытында қ алыптасқ ан ә леуметтік объектідегі кө п тү рлі ақ параттар кө зі негізіндегі немесе жағ дайдағ ы яғ ни сол жерде адам ойланбай ақ ө зінің мінез - қ ұ лқ ын басшылық қ а ала біледі.

Ә діснама (методология) - (грек тіліндегі mеthodos - зерттеу жә не тану жолдары, Іоgоs - тү сінік, ілім) - теориялық жә не практикалық жұ мыстарды, сондай- ақ осы жү йе туралы ілімді қ ұ ру жә не ұ йымдастыру принциптері мен ә дістерінің жү йесі.

Ә дістеме -1) ә дістердің жиынтығ ы, бір нә рсені іс жү зінде қ олданудың тә сілдері, 2) оқ ыту тә сілдері туралы ғ ылым.

Ә леуметтік перцепция - адамның басқ а адамдарды қ абылдауы, тү сінуі жә не бағ алауы.

Ә ртү рлі мә дениетті танып-білу - ұ стаздардың ә р балағ а жә не оның отбасына қ атысты ұ лттық мә дениетінің бірегей жақ тары туралы білімінің болуы жә не осы ерекшеліктерді қ абылдай білуі.

Ә сірелеу (гиперболизация) -таныс объектінің белгілі жақ тарын асырып жіберу немесе кемітуден тұ ратын елес операциясы; оның нә тижесінде жаң а бейне пайда болады.

Базистік оқ у жоспары - негізгі мемлекеттік стандарт сияқ ты бекітілген кейбір белгілі бір оқ у орындарына немесе мекемелерге арналғ ан (мектепке дейінгі ұ йымдарғ а ) қ ұ жат.

Библиотерапия - психотерапияның бір ә дісі оның ө зі педагогикалық, дидактикалық қ ағ идалардан қ ұ ралғ ан. Кітаптардың кө мегімен жү зеге асырылады, соның ішінде бірінші кезекте кө ркем ә дебиеттерден қ ұ ралғ ан жиынтық . Оның басты мақ саты ауруды немесе науқ асты жазушының эмоционалды жә не психологиялық , кө ркемдік шеберлігі ә дісімен емдеу, аурудың дағ дарысты, жү йке жү йесінің жағ дайын шешуге бағ ытталады. Психогенді реакциялардың классификациялық сызбасы арқ ылы жасалғ ан жә не соғ ан байланысты ә дебиеттер тізімі каталогы жасақ талады. Кітаптарды таң дауда жағ дайдың максималды тү рдегі сай келуі есепке алынады, ауруда пайда болғ ан жә не осы кітаптың ауруғ а деген ә серінің қ олайлылығ ымен сипатталады.

Билатералды - екіжақ тылық

Билингвизм - екі тілділік, ө зінің ана тілімен қ атар екі тілді игеруі.

Бинарлы- екілі, екі жақ ты, екі бө ліктен тұ ратын.

Бинауральді есту қ абілеті - дыбыстың шығ уы жә не екі қ ұ лақ арқ ылы қ абылдау арқ ылы анық тау, ол жерде дыбыс екі қ ұ лақ қ а бірдей жә не кү ші жағ ынан да бірдей болып бармайды.

Бинокулярлы- екі кө зге қ атысты болатын.

Биологиялық қ атынас- қ атынас немесе ауызекі байланысу оның ө зі ағ заны қ олдап, дамуы мен сақ талып отыру ү шін қ ажет болатын, негізгі ағ залы қ ажеттіліктерді қ анағ аттандырады.

Бихевиоризм - психологияғ а бағ ытталғ ан психологияны тек адам ө міріндегі сыртқ ы жә не ішкі ә сер етушілікке деген реакциясы ретінде қ арастырмау.

Бланк - арасында мә тін берілген таза парақ қ а ( мекен жайы мен реквизиті кө рсетілген ) мә тін ү шін логотипі мен жаң а жолы бар қ ұ жатты толтыру ү шін беріледі.

Брайл шрифті – 1829 жылы француздың соқ ыр тифлопедагогы Л. Брайльдің ұ сынуымен анық талғ ан соқ ыр балаларғ а жазу ү шін арналғ ан бедерлі-нү ктелі шрифттер. Шрифтінің негізін ә ріптерді, цифрларды, тыныс белгілерін бейнелейтін бедерлі нү ктелердің тү рлі комбинациясы қ ұ райды. Шрифт барлық дү ниежү зіне таралғ ан..

Гармония (ү йлесім) - ө зара толық тырылу, сә йкестік, бір бү тіннің ә ртү рлі бө лшектерінің ө зара ұ йқ астығ ы; алуан тү рлі заттардың қ июласуындағ ы келістілік, ү ндестік; іс- ә рекеттің жұ мыла істелінуі.

Генезис- қ айсыбір процесстің немесе қ ұ былыстың пайда болуы, жаралуы, шығ у тегі жә не оның кейінгі даму процесі.

Гемипарез- дененің бір бө лігінің жартылай салдануы. (геми + парез)-бір жақ ты ә лсіздік.

Гемиплегия- дененің жарты бө лігінің салдануы.

Гипоксия -организмдегі оттегінің жетіспеушілігі

Гидроцефалия- бас миында судың жиналуы. Гностикалық шеберлік - (гнозис- гректің " білім" сө зінен пайда болғ ан) оқ ытушы бұ л шеберліктің кө мегімен баланы жан-жақ ты зерттей алады (оның жас мө лшеріне, жеке ерекшеліктеріне, дара қ асиеттеріне, қ ұ рбыларымен жә не ү лкендермен қ арым-қ атынастарына, эмоционалдық саулығ ының дә режесіне байланысты).

Гуманизм - адамды ең жоғ арғ ы қ ұ ндылық деп бекітетін, оның рухани жә не физикалық кү штерін шығ армашылық тү рде дамытуғ а, бостандық қ а, бақ ытқ а, дамып- жетілуге хақ ысын мойындайтын идеялар жиынтығ ы.

Дағ ды - іс-ә рекетті орындаудың автоматтандырылғ ан ә дісі.

Даму - ескі қ алыптан жаң а сапалы қ алыпқ а ө ту жә не қ озғ алыстар мен ө згерістер процесі.

Даму саласы - баланың ө зара байланысты жә не бір-біріне тә уелді даму аймақ тары (тіл жә не танымның дамуы, ә леуметтік, эмоциялық, т. б. дамулар).

Дарындылық - 1) жалпы дарындылық - ә ртү рлі жеке жә не жалпы қ абілеттердің дамуының жалпы психогенетикалық (тектік) шарты.

жеке дарындылық - белгілі бір жеке қ абілеттің дамуының психогенетикалық (тектік) шарты.

Дене кемістігі- ағ засы дамуының жә не жұ мыс істеуінің ұ зақ уақ ыт бойы ә леуметтік, медициналық, педагогикалық тү зеу арқ ылы қ олдауды қ ажет ететіндей созылмалы бұ зылуы.

Денсаулық нормасы –Т. И. Черняеваның пікірінше табиғ атпен, ә леуметтік ортамен тиімді қ арым-қ атынасқ а тү суге мү мкіндік беретін биологиялық, психологиялық, ә леуметтік дең гейдегі адамның жағ дайы. Басқ аша айтсақ, норма – бұ л жалпығ а ортақ, қ алыпты талаптар.

Дезадаптация - организмнің тіршілік ету жағ дайына, ең бірінші ә леуметтік ортаның жағ дайына бейімделуін бұ зу.

Депривация(латын тілінен алынғ ан deprivatio – тыс қ алу деген мағ ынаны береді) – негізгі психикалық қ ажеттіліктерді қ анағ аттандырудағ ы адам мү мкіндігінің шектелуі. Эмоциялық жә не интеллектуалдық дамудың бұ зылуымен, ә леуметтік қ арым-қ атынастардың бұ зылуымен сипатталады.

Дефектология - аномальді балалардың психо-физиологиялық дамуындағ ы ерекшеліктерді зерттеумен жә не оларды оқ ыту мен тә рбиелеудің заң дылық тарымен айналысатын педагогика ғ ылымының бір саласы.

Демократия - тікелей немесе ө здері сайлағ ан ө кілдері арқ ылы іске асырылатын халық тық басқ ару. Басқ арудың демократиялық тү рінде, барлық азаматтар биліктің бастапқ ы негізі болып табылады.

Диагноз(гректің diagnosis – тану, қ айта тану) – зерттелетін процестің, қ ұ былыстың, жағ дайдың констатациясы. Медицинада аурудың қ орытындысының, оның себептерінің, ө ту формасының, организмнің сақ талғ ан кү шінің қ орытындысын береді.

Елес - сезім мү шелеріне бұ рынырақ та ә сер еткен сезімдік-

кө рнекі заттар мен шынымен болғ ан кө ріністер бейнесі.

Еркін кө мекші - тек қ ана мектеп ішінде немесе сабақ уақ ытында ғ ана емес, кез келген уақ ытта, кез келген жағ дайда мектептің мү ддесін, оқ у-тә рбие жұ мысын қ олдайтын адам.

Жағ дай туғ ызу - бір нә рсені жү зеге асыру ү шін бір адамғ а немесе бір топ адамғ а мү мкіндік беру.

Жайлылық (комфортность) - а) жеке адамның ә сер етуші топпен I (немесе басқ а адаммен) келісуі, ауызбірлігі; б) жеке адамның ө зінің ішкі позициясына қ арамастан, сырттай ' келісімге келуі.

Жақ ын уақ ыттағ ы даму аймағ ы - баланың дә л қ азір мең гере алмағ анымен, ү лкен адамның кө мегімен, қ атысуымен мең гере алатын тапсырманың ерекше қ иын диапазоны. Бұ л ұ ғ ымды Л. С. Выготский ұ сынғ ан.

" Жалпы портфолио " (общее портфолио) - оқ ушының барлық жұ мыстары сақ талатын папка, ол оқ ушығ а да, оқ ытушығ а да арналғ ан, оғ ан оқ ушының жазба жұ мыстарының ү лгілері, оқ у сабағ ынан тексеру парақ тары, жобалардың фотосуреттері жә не т. б. жұ мыстарын кіргізу қ ажет.

Жаң ғ ырту - ө ткен тә жірибеден белгілі заттардың (объекттердің ) ө зектендірілуіндегі' (актуалдандырылуындағ ы) ақ ыл- ес процесі.

" Жармасу " рефлексі - алақ анына тиіп кеткен кезде, нә рестенің

ұ стай алу реакциясынан байқ алатын, туғ аннан біткен механизмі.

Жасты кезең дерге бө лу - анатомиялық -физиологиялық жә не ә леуметтік-психологиялық белгілеріне қ арай адамның ө мірін кезең дермен бө лу: кезең дерге бө лудің келесідей кө рсетілген тү рлері қ абылданғ ан: сә билік кезең (0- ден 1-ге дейін); балалық шақ (1-ден 3-ке дейін); мектепке дейінгі кезең ( 3-тен 6-ғ а дейін); кіші мектеп жасы ( 6-дан 10-ғ а дейін); жеткіншек кез (10-нан 15- ке дейін); жасө спірім шақ (15-тен 21-ге дейін); кемелденген шақ (21 -ден 60-қ а дейін); егде жас (60- тан 75-ке дейін); қ арттық шақ (75-тен 90-ғ а дейін); ұ зақ ө мір сү рушілер (90 жастан ары).

Жеке адам (индивид) - адам табиғ аттың ерекше бір жаратылысы, биологиялық тү рдің ө кілі, ө зіндік сипаттар кіргізуші.

Жеке адамдар арасындағ ы қ арым-қ атынас диагностикасы -

бір-бірімен ү немі байланыстағ ы адамдар тобындағ ы стихиялы тү рде, формалдық емес қ арым- қ атынастың пайда болуын ашуғ а бағ ытталғ ан диагностика.

Жеке тұ лғ аның ә леуметтік қ алыптасуы - адамның ө зін-ө зі қ оғ амда жеке тұ лғ а ретінде сезіну процесі,

Тұ лғ аның белсенділігі- адамның шығ армашылық та, қ арым- қ атынаста рухани жә не материалдық байлық ты иелене отырып, қ оғ ам ү шін маң ызы зор ә лемдік ө згерістер жасауғ а қ абілеті.

Жеке тұ лғ аның дамуы - жеке адамды ә леуметтендіру жә не тә рбиелеу нә тижесінде, жеке адамды ә леуметтік тұ лғ а ретінде қ алыптастыру процесі.

Жекешелендіру (индивидуализация) - ә р баланың оқ у стилін, қ арқ ынын жә не басқ а да ерекшеліктерін есепке алу. Баланың кү шті жақ тарын дамыту, осал жақ тарын барынша нығ айтуғ а мү мкіндік беретін процесс.

Жетекші қ ызмет - балалық шақ тың ә ртү рлі кезең деріндегі психикалық дамудың сипатын анық тайтын қ ызмет.

Жинақ тау қ орытындысы ~ баланың ө зі ашқ ан жаң алық тарғ а негізделген тү сінік пен тә жірибені байланыстыра білу қ абілеті.

Жобалар ә дісі - бұ л оқ у жү йесінде оқ ушылар жоспарлау жә не бірте- бірте кү рделене тү сетін жоба- тапсырмаларды орындау процесінде, білім мен ә ртү рлі шеберліктерді мең гереді.

Жоспар жасау - " авторғ а" нақ ты бір тақ ырып бойынша мағ лұ мат жинауғ а жә не оны қ ағ азғ а тү сіруге жә рдем беру жолы.

Жою - " айтып жіберуді" (подсказка) біртіндеп жою.

Жұ бату дағ дылары - кішкентай балаларда дамитын, стрессті жұ мсарту дағ дылары.

Жұ мыс жазбалары - біз бақ ылағ анкездегі баланың немен айналысқ аны туралы қ ысқ аша сипатттамалар. Олар баланың азғ ана уақ ыт ішіндегі (1-2 мин. ) істеген маң ызды істерін бақ ылаудан тұ рады.

Жіктеу (классификация) - объектілерді нақ ты бір белгілері бойынша бө луден тұ ратын ойлау операциясы.

Заттық іс-ә рекет - затты пайдаланудың кө пшілік ойлап тапқ ан жолдарын тану процесіндегі, баланың нә ресте шағ ындағ ы басты іс-ә рекеттері.

Зейінді шоғ ырландыру (концентрация) - бір іске ерекше терең назар аудару дә режесі.

И

Идентификация (ұ қ састыру) - баланың жеке басын жә не оның мінез-қ ұ лық стереотиптерін қ алыптастыратын механизм.

Инновация - ә леуметтік тә жірибеде (ә леуметтік - педагогикалық тұ рғ ыдан) маң ызды ө згерістер туғ ызатын жаң алық тардың ә р тү рін шығ арып жә не оларды іс жү зінде қ олдану.

Инсульт- миғ а қ ан қ ұ йылу.

Инстинкт (тү йсік) - белгілі бір стимулғ а лайық ты іс-ә рекетпен жауап беру мү мкіндігі, туа біткен мінез-қ ұ лық тү рі.

Интеграциялық жинақ тау - зерттелуші баланың дамуындағ ы ө згерістерді қ осып талқ ылау немесе тұ жырымдау.

Интеллект (ой-ө ріс) - адамның білім мен тә жірибені игеру жә не пайдалануғ а дайындығ ын анық тайтын жалпы танымдық қ абілеті.

Интерактивтік - (ағ ылш. тілінде іпіегасііуе) - ө зара ә рекеттесуші.

Интериоризация - сыртқ ы іс-ә рекеттердің ішкі іс-ә рекеттерге ө ту процесі.

К

Катамнез (гректің kata - кейін, mnesis – еске тү сіру деген сө зінен алынғ ан) – ауруғ а қ ойылғ ан диагноздан, қ орытындыдан, медициналық -педагогикалық іс-шаралардан кейінгі арнаулы білім беру мекемесін аяқ тағ ан соң аурудың жағ дайы мен организмдегі ауру динамикасы туралы мә ліметтердің жиынтығ ы. Мектеп бітірген тү лекке бақ ылау ү ш жыл бойы жү ргізіледі.

Коррекция (латын тілінен аударғ анда сorrеctio тү зету) дамудағ ы психофизикалық кемшіліктерді тү зетуге бағ ытталады. Коррекциялау терминін қ олданғ ан кезде, жеке кемшіліктерді (кө ру, есту) тү зету деп қ абылдағ андай, аномальды баланың жеке тұ лғ а ретіндегі қ алыптасуына біртұ тас ә сер ету арқ ылы оларды оқ ыту мен тә рбиелеу кезінде жетістіктерге жетуді мақ сат етіледі.

Компенсация (латын тілінен аударғ анда Compensatio организмдегі бұ зылғ ан немесе кемшіліктері бар функцияларды тең естіру, алмастыру дегенді білдіреді. Бұ л туа пайда болғ ан немесе жү ре пайда болғ ан аномалиялардың ә серінен организмнің қ алыптасуын анық тайтын кү рделі процесс. Компенсациялау процесі жоғ ары нерв ә рекетінің резервтік мү мкіндіктеріне сү йенеді. Аномальды балаларда компенсациялану процесі кезінде шартты байланыстар арқ ылы жаң а динамикалық жү йелер, бұ зылғ ан немесе ә лсіреген функциялардың қ ызметі жү зеге асады.

Кә сіби беталыс - балалармен жұ мыстағ ы психологиялық нұ сқ аулардың, кә сіби бағ ытталғ ан себептер мен қ абілеттердің, кә сіби мү дде мен жеке қ асиеттердің, сондай-ақ кә сіби сана-сезімнің жиынтығ ы.

Кә сібиқ арым-қ атынас мә дениеті- " ұ стаз бен бала ", " ұ стаз бен ата-ана", " бала мен бала", " ұ стаз бен ұ стаз " жү йесіндегі қ арым-қ атынастардың дұ рыс ұ йымдастырылуы, бала мен айналадағ ылардың арасындағ ы тү сіністік, сыйластық жә не ұ намды микроклиматтың пайда болуы.

Кескін (проекция) - жеке адамның ө зінің ойларын, уайымдарын, қ асиеттерін, сипаттарын басқ а адамғ а санасыз тү рде кө шіру механизмі.

Кемтар балаларды ә леуметтік жә не медициналық - педагогикалық тү зеу арқ ылы қ олдау- кемтар балаларғ а тұ рмыс-тіршілігіндегі шектелуді жою жә не оның орнын толтыру ү шін жағ дай жасауды қ амтамасыз ететін жә не оларғ а басқ а азаматтармен бірдей қ оғ ам ө міріне қ атысу мү мкіндіктерін жасауғ а бағ ытталғ ан арнаулы ә леуметтік, медициналық жә не білім беру қ ызметтерін кө рсететін білім беру, халық ты ә леуметтік қ орғ ау, денсаулық сақ тау ұ йымдарының қ ызметі.

Кемтар бала (балалар)- белгіленген тә ртіппен расталғ ан, туа біткен, тұ қ ым қ уалағ ан, жү ре пайда болғ ан аурулардан немесе жарақ аттардың салдарынан тіршілік етуі шектелген, дене жә не психикалық кемістігі бар он сегіз жасқ а дейінгі балалар.

Когнитивтік сала - танымдық сала.

Когниция - білім. таным.

Консилиум(латын тілінен алынғ ан consilium – келісім деген мағ ынаны береді) – нақ ты диагнозды қ оюдағ ы, медициналық -ә леуметтік жә не психологиялық -педагогикалық кө мек пен болжамдық мү мкіндіктерді анық таудағ ы біліктілігі бар мамандар мен тү рлі саладағ ы мамандардың бас қ осуы.

Конструктивизм - айналамен байланыстыра жә не оны ұ ғ ындыра отырып оқ ыту.

Конструктивтік шеберлік - оқ ыту жұ мысының перспективасын есепке ала отырып бала тә рбиесін, педагогикалық процессті жобалау ү шін ұ стазғ а қ ажетті шеберлік.

Коррекциялық педагогика - дамуында ә ртү рлі ауытқ улары бар балалар мен ү лкен адамдарды оқ ытып, тә рбиелеу жә не тү зетудің теориялық негіздерін, принциптерін, тә сілдері мен ә дістерін зерттейтін, жетілдіретін ғ ылым.

Кортизол- адамның есең гіреу (стресс) дең гейіне сә йкес бө лінетін гормон.

" Кө рсетуге арналғ ан портфолио" (демонстрационное портфолио) - оқ ушылардың жетістіктері мен табысын кө рсететін, жұ мыстарын сақ тайтын папка, Оғ ан " жалпы портфолиодан " алынғ ан ең жақ сы деген жеке жұ мыстары, баланың ө зінің жетістіктері туралы ойлары, бұ л жұ мыстарды таң дап алу негіздемесі кіреді.

Кіріктірілген курс - бірнеше пә ндерді бір пә нге біріктіріп оқ ытатын курс.

Кіріктірілгеноқ у жоспары - бірнеше тақ ырыптык, саланы қ амтитын, нақ ты бір топқ а арналып жоспарланғ ан сабақ тар тізімі.

Кинестетика (гректің. kinema- қ озғ алыс, aisthesis-сезу деген мағ ынаны береді) дененің барлық органдарының қ озғ алысы мен сезуін бас миына жеткізетін жә не оларды талдайтын анализатор.

Кү рделі кемістік- екі немесе одан да кө п дене жә не психикалық кемістігінің ұ штасуы.

Қ алыптастыру - ішкі, сыртқ ы, табиғ и жә не ә леуметтік, объективтік жә не субъективтік факторлардың жиынтық тығ ының ә сер етуімен болатын жеке адамның немесе оның жеке қ асиеттерінің дамуындағ ы ө згерістер.

Қ арым-қ атынас - ортақ рухани немесе материалдық нә тижеге жету жә не байланысты жақ сарту мақ сатындағ ы кү ш- жігерді біріктіру жә не ү йлестіруге бағ ытталғ ан адамдардың ө зара ә рекеті.

Қ арым-қ атынас шеберлігі - жеке немесе топтағ ы барлық балалармен, олардың ата-аналарымен, жұ мыстағ ы ә ріптестермен, мекеменің ә кімшілігімен лайық ты қ арым-қ атынас қ ұ ру кезінде кө рінетін шеберлік.

Қ атар ә ң гіме - бала бірнә рсемен шұ ғ ылданып жатқ анда, ү лкен адамның оны баяндап тұ руы. Қ атар ә ң гіме- баланың тілін дамытып, нақ ты бір істі немесе ортаны сипаттауы ү шін сө здер таң дап алуына, оны дыбыстай алуына кө мектеседі.

Қ атар ойын- балалардың бір-бірімен қ атар ойнауы немесе басқ а балалардың ойынына қ атыспай оларды сырттай бақ ылауы.

Қ атер тобындағ ы балалар- ерте қ олғ а алынбағ андық тан ә леуметтік жә не медициналық - педагогикалық тү зеу арқ ылы қ олдау кө рсетілмегендіктен, дене жә не психикалық дамуында кенжелеп қ алу ық тималдығ ы жоғ ары болатын ү ш жасқ а дейінгі балалар.

Керек жарақ тар - ойын кезінде балалар қ олданатын материалдар мен заттар (бас киімдер, драмалық ойындарғ а арналғ ан костюмдер, ойыншық жол белгілері, қ ұ ммен, сумен ойнауғ а қ ажет қ алақ шалар мен шелектер, суқ ұ йғ ыштар, ә ртү рлі кубиктер жә не т. б. заттар).

Кері тізбек - ересек адам балалармен тапсырманың соң ғ ы кезең імен жұ мыс істегенде, бү кіл тапсырманы толығ ымен кері қ арай қ айталауы. Бұ л тә сіл ә сіресе ө зіне-ө зі кө мек кө рсету дағ дыларын қ алыптастыруда ө те пайдалы.

Қ иын-қ ыстау кезең (критический период) - мидың кейбір бө лімдерінің айналаның ө згерістері мен ә серіне кө бірек шалдығ у уақ ыты.

Колданбалы зерттеу - шынайы дү ниедегі проблемалар мен ахуалдарды жоспарлы жә не жү йелі тү рде оқ ып-білу. Оның мақ саты- қ оғ амдық ғ ылымдарда қ абылданғ ан зерттеу ә дістерінің бірнеше тү рлерін қ олдана отырып, бұ л проблемаларды тү сіну жә не шешу жолдарын ұ сыну.

Қ орғ ану рефлексі - нә рестелерден байқ ауғ а болатын туғ аннан біткен механизмдер. Мысалы: жарық қ атты тү скенде, кө зінің қ арашығ ының тарылуы немесе кө з алдында қ имылдағ ан заттан қ орғ анып кө зін жұ муы.

Қ орыту - жалпы белгілерді, заттардың орнық ты қ асиеттері жә не анық қ ұ былыстарды ерекшелеу мен бекітуден тұ ратын ойлау тү рі; жеке адамғ а бақ ылаудың жеке жә не екінші дә режедегі жағ дайларынан тә уелсіз, заттардың қ асиеттері мен байланыстарын бейнелеуге мү мкіндік береді.

Қ ұ ндылық - жеке адам ү шін болмыстың бір белгілі кө рінісінің мағ ынасы.

Қ ұ ндылық бағ дары - ә леуметтік тә жірибені, эстетикалық, этикалық жә не субъект ү шін маң ызы зор жеке қ ұ ндылық тармен бағ дарлар болып табылатын басқ адаайналадағ ы болмыстың маң ызына қ арай бағ алай білудің негіздерін игеру процесі.

Қ ұ пиялылық - жариялауғ а болмайтын, ө зара сенімділікте жү ргізілетін ә ң гіме.

Қ ұ рақ (коллаж) - кө ркемө нер туындысы, ә ртү рлі материалдарда қ ұ рап орындалғ ан картина.

Қ ызмет - субъектінің айналадағ ы шындық пен белсенді тү рде қ арым-қ атынасы мен оның барысында субъектіні жә не оғ ан бағ ытталғ ан объектінің психикалық қ ызметінде ө згерістер болуы.

Лабильдік - ө згерістерге бейім, тұ рақ ты емес.

Лейкоэнцефалит-мидың ақ дақ тарының қ абынуы.

Логикалық ойлау - тү сініктердің арасында байланыс орнату арқ ылы мә селені шешуге қ ол жеткізудегі ойлау қ абілеті.

Логопедия - тілдің кемістігі жә не одан арылу жолдары туралы ғ ылым.

Магниттік жаң ғ ырық (резонанс) арқ ылы бейнелер алу - магниттік жаң ғ ырық арқ ылы бейнелер алуды қ олдану, адам денесіне магниттік ө ріспен ә сер ету жолдары арқ ылы жә не оның негізінде алынғ ан мағ лұ маттар бойынша қ уатын ө лшеу - адамның денесінің кез келген ішкі бө лімдерінің, миды қ оса алғ анда, толық бейнесін жасауғ а мү мкіндік береді.

Мақ саткерлік — белгіленген мақ сатқ а жете білу қ абілеті.

Манипуляция- қ асиеті мен сипатына қ арамастан қ олдың заттармен байланысқ ан жай қ имылдары.

Мә селе (проблема) - шешілуге дайын, шешілмеген міндет немесе сұ рақ.

Менингит( meninges – ми қ абық шалары, гректің «асқ ынбалы процесс» деген сө зін береді) – бұ л бас миының немесе жұ лын миының асқ ынбалы жағ дайғ а ұ шырауы.

Мутизм(латынның mutus – мылқ ау деген мағ ынасын береді) – белсенді сө йлеуден бас тарту. Мутизмнің тотальды тү рі (толық тай жә не ә руақ ыттағ ы ү нсіздік). Кө п жағ дайларда мұ ндай болжамдар жағ ымды жағ дайда ө теді.

Мектепке дайындық - мектептегі жү йелі жә не ұ йымдасқ ан тү рдегі оқ уғ а кө шуін қ амтамасыз ететін мектеп жасына дейінгі ересек баланың морфофизиологиялық жә не психологиялық ерекшеліктерінің жиынтығ ы.

Мектепке дейінгі жастағ ы баланың жаң а ішкі ұ станымы (позиция) - жаң а, қ оғ амда маң ызы зор мә селелер іспеттес іліммен байланысты мектепке дейінгі жастың соң ғ ы жылдарында пайда болатын жаң а мұ қ таждар мен қ ажеттіліктер жү йесі.

Мектепке психологиялық дайындық - мектепте ойдағ ыдай оқ уды қ амтамасыз ететін психологиялық қ асиеттердің кешені. Оғ ан интеллектуалдық (ойлау, қ абылдай білу, еске сақ тау сияқ ты танымдық қ асиеттердің белгілі бір даму дең гейі); жеке тұ лғ а ретіндегі (сана- сезім, кү ш-жігер мен жү ріс-тұ рыс); коммуникативтік (қ арым-қ атынас жасай білу дағ дыларының белгілі бір даму дең гейі, ү лкендермен жә не қ ұ рбыларымен қ арым-қ атынас орната білу) дайындық сияқ ты компоненттері кіреді.

Микроцефалия- туа пайда болғ ан мидың салмағ ының кішкене болуымен сипатталатын ми дамуының бұ зылысы.

Миелинизация - бұ л процесстің барысында миелин (май заттары) импульстарды беру жә не нейрондар арасындағ ы байланысты іске асыру жылдамдығ ын кү шейте отырып, аксондарды изолятор секілді бү ркейді.

Мониторинг - (ағ ылшын тілінде mопііогіпд - бақ ылау, байқ ау, қ адағ алау) Мониторингтің мақ саты - бағ дарлама барысындағ ы ауытқ уларды уақ ытында байқ ап, тү зету шараларын қ абылдау.

Мү дде - адамның айналадағ ы дү ние мен заттарғ а танымдық бағ ыты, бір нә рсені тү сіндіру, ұ ғ ындыру - сезімдік бояулармен сипатталады.

Нерв жү йесі- адамдар мен жануарлар организмінің қ оршағ ан ортамен байланысын анық таушы орган. Нерв жү йесі организмнің барлық функцияларын реттеп, басқ арып отырады. Нерв жү йесінің қ ұ рылымдық жә не функционалдық элементін қ ұ райтын ө сінділері нейрон болып табылады. Адамның нерв жү йесі орталық жә не перифериялық нерв жү йесі болып бө лінеді. Одан басқ а вегетативтік нерв жү йесіне бө лінеді.

Негативизм(латын тілінен алынғ ан negatio – жағ ымсыздық таныту) – қ ойылғ ан талаптарғ а қ арсылық білдіру арқ ылы объективтік негіздемелерден тыс қ алу.

Нуклеарлық жанұ я - кү йеуі, ә йелі жә не балаларынан, ары кеткенде, 3-4 адамнан тұ ратын шағ ын жанұ я.

Нұ сқ аулық жиналыс - шеттен шақ ырылғ ан маманның кө мегімен жә не ата-аналардың немесе мұ ғ алімдердің қ алауы бойынша таң далып алынғ ан белгілі бір тақ ырыпты талқ ылау немесе семинар тү рінде ө ткізілетін жиналыс.

Озық білім - Джон Дьюи ендірген термин. Ол білім беруді ө мірге дайындық деп емес, ө мірдің ө зі деп қ арағ ан.

Онтогенез, онтогенездік жетіспеушіліктер(гректің genesis - ө ту, даму деген сө зін береді) – адамның дү ниеге келген уақ ытынан бастап ө мірден ө ткенге дейінгі организмнің дамуы.

Ойлау - объектілер арасындағ ы жинақ талғ ан, орташаландырылғ ан қ арым - қ атынастарды, байланыстарды, елеулі қ асиеттерді бейнелеу процесі. Ойлау қ абілеті тілмен міндетті тү рде байланысты. Ойлау қ абілетінің кө мегімен елеулі жаң алық тар ашылады. Ол сезімдік танымнан іс жү зіндегі ә рекеттерде басталып, оның шегінен шығ ып кетеді.

Ой-пікір - бір нә рсені қ ұ птау немесе теріске шығ арудан тұ ратын жә не объектілер, белгілер, қ асиеттер арасындағ ы байланысты бейнелейтін логика тү рі.

Оқ у жоспары - қ ажетті материалдар мен сабақ тарды кө рсете отырып, балаларды оқ ыту ү шін жоспарланғ ан тақ ырыптар тізімі.

Оқ ушының ө зін-ө зі бағ алауы - оқ ушыларғ а ө зінің жетістігін бағ алауғ а, оқ уының соң ғ ы нә тижесіне жауапкершілікпен қ арауына мү мкіндік туғ ызатын аутентикалық бағ алаудың маң ызды бө лігі.

Оқ ыту- белгілі бір білім, шеберлік, дағ ды, іс-ә рекет, жү ріс- тұ рыс ә деттері жиынтығ ын игеруге бағ ытталып, арнайы ұ йымдастырылғ ан ұ стаз бен тә рбиеленушілердің арасындағ ы ө зара ә рекет процесі.

Оқ ыту ә дісі - дидактикалық міндеттерге жетуге бағ ытталғ ан ө зара байланысқ ан ұ стаз бен оқ ушы балалардың жұ мыс тә сілдерінің жү йесі.

Оқ ытуды жекешелендіру (индивидуализациялау) -

оқ ушылардың жеке бастарының ерекшеліктерін есепке ала отырып, оқ у процесін ұ йымдастыру, ол ә р оқ ушының барлық мү мкіндігін жү зеге асыру ү шін тиімді жағ дай туғ ызады.

Оқ ытудың балағ а бағ дарланғ ан ә діс-тә сілдері- педагогикалық процесстің баланың жеке қ асиеттерін дамытуғ а бағ дарлануы.

Оқ ыту принциптері - оқ ытудың негізінде жатқ ан жә не оның жан- жағ ын: мазмұ ны, ә діс-тә сілдері, ұ йымдастырудың тү рі мен қ ұ ралдарын анық тайтын объективтік заң дылық тар, бастапқ ы ахуалдар.

Окытуды саралау (бө ліп қ арау, дифференциация) -

оқ ушылардың икемін, қ ызығ ушылығ ын, қ абілетін ескере отырып, оқ у жұ мысын ұ йымдастыру тү рі.

Оқ ыту технологиясы - қ ойылғ ан дидактикалық мақ саттарғ а жетуді қ амтамасыз ететін, оқ ытудың тү рлері, ә дістері, қ ұ ралдарының жү йесінен тұ ратын, оқ у бағ дарламасында ескерілген, оқ ытудың мағ ынасын жү зеге асыру жолы.

Олигофренопедагогика - дамуы артта қ алғ ан балаларғ а арналғ ан педагогика саласы.

Отбасылар кең есі комитеті - жоспарлауғ а жә не бағ дарламаны жү зеге асыруғ а байланысты ұ сыныстар беру ү шін, оқ у орнының қ ызметкерлерімен арнайы кездесулер ө ткізіп тұ ратын, ә р топтың ата-аналарының ішінен сайланғ ан ата-аналар комитеті.

Ө

Ө зара ә рекет - кейбір іс-ә рекетті бірлесіп жасау процесі жә не осы процесстің субъектілерінің оларғ а (бірлесіп жасаушылар) тигізетін ә сері.

Ө здігінен білім алу - адамның білім, ілім жә не қ ажетті дағ дыларды ө з бетімен игеруі, білімін жетілдіруі.

Ө здігінен талаптанушылық - адамның ө зінің бастамасы бойынша қ андай да бір іске уақ ыты мен қ айратын жұ мсауғ а ұ мтылуы.

Ө здік тиімділік- айналадағ ы дү ниеде тиімді тү рде тіршілік ету қ абілеті, ө зінің мұ қ таждығ ын қ анағ аттандыруғ а жә не ө зінің қ орларын (ішкі немесе сыртқ ы) дұ рыс пайдалана білуге қ ол жеткізу.

Ө зін-ө зі актуалдандыру – адамның ө зінің мү мкіндіктерін айқ ындап жә не дамытуғ а жасағ ан талабы.

Ө зін-ө зі бағ алау - жеке адамның ө зін-ө зі бағ алауы (ө зінің сырт келбетін, қ абілетін, жеке қ асиеттерін т. б. ), ө зіндік сана-сезім компоненті.

Ө лшем (критерий) ~ бір нә рсені анық тау немесе жіктеу ү шін қ ажет белгілер, олардың негізінде бағ алауды жү зеге асыруғ а болады; тексеру тә сілі, бағ алаудың ө лшеуіші; теорияда жағ дайдың ақ иқ аттығ ы немесе жалғ андығ ының белгісі.

П

Параллич(гректің paralysis – ү зіліс, тоқ тау) – сә йкес қ имылдық иннервацияның бұ зылуынан қ имылдық функциялардың жә не ерікті қ озғ алыстардың толық тай жоғ алуы.

       Парез(гректің. paresis - ә лсіреу деген мағ ынасын береді) -сә йкес қ имылдық иннервацияның бұ зылуынан белсенді қ озғ алыстардың амплитудасы мен кү шінің азаюы.

Педагогикалық ә деп (такт)-- (латын тіліндегі tасtиз тү йсік, сезім) - ө зін лайық ты ұ стай білу, ә деп ережелерін сақ тай білуде кө рінетін сана-сезім ө лшемі.

Педагогикалық оптимизм - ә р баланың мү мкіндігі мен кү шіне жә не оқ ыту жұ мысының нә тижелілігіне терең сенуі.

Педагогикалық процесс - саналы тү рде ұ йымдастырылғ ан, мақ сатты жә не жоспарлы тү рдегі ұ стаздың шә кірттерімен, оларды оқ ытып, тә рбиелеу мақ сатындағ ы ө зара іс-ә рекеті.

Педагогикалық рефлексия - басқ ан қ адамдарғ а талдау жасау, алынғ ан нә тижені бағ алау, оларды қ ойылғ ан мақ сатпен салыстыру.

Педагогикалық техника- ұ стаздардың шә кірттерінің белсенділігін ынталандыру мақ сатында қ олданатын ә ртү рлі шеберліктері мен ық палды ә діс - тә сілдері.

Педагогикалық шығ армашылық - нысаны бала болып саналатын қ азіргі заманғ ы педагогикалық процесстің міндетті тү рдегі шарты.

Перцептикалық іс- ә рекет -- объектіні зерттеуге саналы тү рде бағ ытталғ ан іс-ә рекет.

Портфолио" - оқ ушының жеткен жетістіктерімен ілгерілеуін кө рсететін, оның белгілі бір уақ ыт ішіндегі жасағ ан жұ мыстарын жинақ тауғ а негізделген оқ ушыны бағ алау ә дісі. Портфолионың нақ тылығ ы-мұ ғ алімнің тә жірибесі мен мамандық дә режесіне байланысты.

Постнатальдық ө мір - баланың туғ аннан кейінгі ө мірі.

Принциптер - қ андай да бір теория, ілім, ғ ылымның негізгі, бастапқ ы ахуалы.

Проприоцепторлар - біздің денеміздің барлық жерінде бар жә не бұ лшық еттердің тонусын, тепе-тең дігін, координациясын, қ озу жә не эмоциялық ахуалын реттейтін рецепторлар.

Профессиограмма - оқ ытушының жеке кә сіби қ асиеттеріне, дү ние тану, жалпы мә дени, психологиялық -педагогикалық жә не арнайы білімдерінің кө лемі мен қ ұ рамына қ ойылатын ғ ылыми-негізделген талап-тілектер, сондай-ақ педагогикалық шеберлігі мен дағ дыларының тізімі.

Психикалық даму - онтогенез бойында баланың психикасындағ ы санды жә не сапалы тү рде болатын ө згерістер процесі: баланың ә леуметтік-тарихи іс-тә жірибені мең геру процесі.

Психикалық депривация - субъектіге негізгі психикалық мү мкіндіктерді жү зеге асырудағ ы жасалатын жағ дай немесе психикалық кү й.

Психикалық кемістік- адамның психикасы дамуының жә не жұ мыс істеуінің уақ ытша немесе тұ рақ ты кемістігі, соның ішінде: сенсорлық бұ зылыстардың салдары; сө йлеу бұ зылыстары; эмоция-еркі жағ ынан бұ зылыстары; ми зақ ымдануының салдары; ақ ыл-ой дамуының бұ зылыстары, соның ішінде ақ ыл-ой жағ ынан кенжелеп қ алу; психикалық дамуының тежелуі жә не осығ ан байланысты оқ ып-ү йренудегі ө зіндік қ иындық тар.

Психиканың пренаталдық дамуы - тұ қ ым қ уалаушылық пен, сондай- ақ қ ұ рсақ тағ ы ортаның ық пал етуімен анық талатын психиканың туғ анғ а дейінгі дамуы.

Пікірталас (дискуссия) - кез келген бір даулы проблема немесе сұ рақ ты бұ қ аралық тү рде талқ ылау, қ арау, зерттеу. Бұ л талқ ылау ә дісі барысында кө з-қ арастар арасынан ортақ бір пікір таң дап алып, жалпы ұ станымғ а (позицияғ а) келу.

Р

Ресми жиналыс - мағ лұ мат жинау жә не пікір алысу мақ сатында бағ дарлама координаторының ата- аналар ү шін ө ткізетін жиналысы. Практикум тү рінде де ө ткізуге болады, жылына 4 рет ө ткізіледі.

Реабилитация дамудағ ы кемшілікті жә не оқ ыту мен тә рбиелеуді қ алпына келтіру мен жең ілдету бағ ытындағ ы медициналық қ ұ ралдардың кө мегімен жү зеге асады. Реабилитациялау процесінде аурудың ә серінен болғ ан кемшіліктер компенсацияланады. Реабилитациялау міндеттері аномальды балалардың тү рлі категорияларына арналғ ан оқ ыту процесін ұ йымдастыру ерекшелігі аномальды бала дамуының ерекшелігімен анық талатын арнаулы білім беру мекемелерінде шешіледі

Рефлексия - адамның ө зін-ө зі: ішкі психикалық жақ тарды, ө зінің ерекшеліктері мен ішкі кү йін, жан-дү ниесін тани білуі, ө зін басқ алардың қ алай қ абылдайтынын сезініп, жү ріс-тұ рысын басқ алардың ық тимал реакцияларын есепке ала отырып қ ұ ру.

Рефлекстеу - адамның ө з іс-ә рекетін басқ алар кү ткендегідей реакциялармен ара- салмақ тай білу қ абілеті.

Рольдік ойын - ойынның желісіне сә йкес, қ андай да бір рольді алып орындай алатын, мектеп жасына дейінгі балалардың негізгі ойын тү рі.

Рубрикалар - оқ ушығ а, тапсырманы орындамас бұ рын, оғ ан қ ойылатын критерийлермен бірге ұ сынылатын ұ пайлар жү йесі.

С

Себеп, сылтау (мотив) - ө зінің мұ қ тажын қ анағ аттандыруғ а байланысты іс-ә рекетке ниеттену.

Сезімдік ү лгі-нұ сқ аулар - объектінің сезімдік сипаты, қ асиеті мен белгілерінің тарихи қ алыптасқ ан тү рі.

Синдром(гректің syndrome – ауру белгілерінің ө туі деген мағ ынаны береді) – бұ л патогенездегі ауру белгілерінің (симптомдарының ) ө зара байланысу жү йесі.

Скрининг- «қ атер» тобындағ ы балаларды анық тау мақ сатымен жаппай стандартталғ ан тексеру.

Сурдопедагогика - саң ыраулар мен нашар еститіндер педагогикасы.

Сұ рақ нама - сыналушығ а жазба тү рінде сұ рақ тар ұ сынудан тұ ратын, бір ү лгіге келтірілген мағ лұ мат алу процедурасы.

Сұ хбат- ауызша қ атынас арқ ылы мағ лұ мат алудың ерекше тә сілі.

Т

Талап ету дә режесі - жеке адамның ө зіне лайық ты деп білетін қ андай да бір мақ сатты таң дап жә не оғ ан жетуге талпынысын сипаттайтын тұ лғ аның ө зін-ө зі бағ алауының кө рінісі; бұ л таң дау бұ рынғ ы жетістіктер мен жең ілістерді есепке ала отырып айқ ындалады.

Талдау (анализ) - затты (объектіні) ойша бірнеше қ ұ рама бө ліктерге бө луден тұ ратын ойлау операциясы.

Танымның жеке стильдері- оқ у қ абілетіне ә сер ететін қ асиеттер тізімі.

Таң дау- барлық қ абылданатын материалдың кө лемінен ә лдебір заттар мен белгілерді бө ліп шығ арудан тұ ратын, жеке бастың тә жірибесімен жә не бағ ытымен анық талатын тү йсіктің қ асиеті.

Таң ертең гі жиын/жиналыс - мұ ғ алім мен оқ ушылар бір-біріне деген қ арым-қ атынасына жауапкершілікпен қ арайтындай етіп, оқ ыту жә не ә леуметтік дамыту жоспарларын бірге қ осып жү зеге асыруғ а кө мектесетін оқ ыту ә дістемесі.

" Тә й-Тә й" бағ дарламасы - Дж. Соростың Орталық жә не Шығ ыс Еуропа мен бұ рынғ ы Кең ес Одағ ы елдерінде ашық қ оғ ам қ ұ ру мақ сатында ашқ ан " Ашық қ оғ ам институты" қ аржыландырып, Джорджтаун университеті жанындағ ы Сә биді Жетілдіру Орталығ ында 0-ден-12- жасқ а дейінгі балалар мен олардың ата - аналары ү шін қ ұ растырылғ ан бағ дарлама.

Тә рбие - баланың жеке басына мақ сатты жә не жү йелі тү рде барлық жағ ынан ә сер ету.

Тә рбие ә дісі- тә рбиенің берілген мақ сатына жету жолдары.

Тә рбиелеуге саралап қ арау - белгілі бір топ оқ ушығ а мақ сатты тү рде педагогика тұ рғ ысынан ә сер ету (формалдық емес немесе жекеше тү рде). Саралап қ арау - оқ ушыларды жеке тұ лғ а ретінде жетілдіру мақ сатында, тиімді педагогикалық кө мек ету міндетін жү зеге асыру.

Тә рбиешінің ассистенті - тә рбиешінің серіктесі (партнеры), ондай адамның болуы балалардың жеке мұ қ таждығ ын толығ ымен қ анағ аттандыруғ а жә не шағ ын топтардағ ы жұ мыстарды ұ йымдастыруғ а, балаларғ а белсенділік орталық тарын таң дауғ а кө мек кө рсетуді жү зеге асыруғ а мү мкіндік тудырады.

Тә сіл -        іс-ә рекет сипаты, бір нә рсені жү зеге асырудың жолы.

Тексеру парақ тары - балаларды бақ ылаудың қ арапайым жә не тиімді жолдары. Олар баланы бақ ылауғ а жататын жә не оның жетістігін қ адағ алау ү шін қ ажетті жү ріс- тұ рыс аспектілерін нақ тылайды.

Тектілік, тұ қ ымқ уалаушылық - адамның физикалық, биологиялық қ асиеттері, оның организмінің нә сілдік ерекшеліктері. Терісінің, кө зінің, шашының тү рі, дене бітімі, ойлау қ абілеті мен жү йке жү йесінің ерекшеліктері.

Тең еу         - объектілерді олардың ұ қ састық тары мен айырмашылық тарын белгілеу мақ сатында салыстырудан тұ ратын ой операциясы.

" Тепе- тең діктің бұ зылуы " - баланың эмоциялық тұ рғ ыдан толып кетуі, сондық тан болып жатқ ан жағ дайды тү сінбеуін кө рсету ү шін ү лкен адамғ а жіберетін белгісі.

Тифлопедагогика - соқ ырлар мен нашар кө ретіндер педагогикасы.

Толық тырма - " Тә й-тә й" бағ дарламасының сабақ тарына қ атысты толық тырма деп келесілерді атайды: сабақ қ а жаң а материалдарды кіргізу; материалдарғ а ө згерістер енгізу, материалдарды қ олданудың жаң а мү мкіндіктерін туғ ызу.

Трансформация - ө згерістер мен басқ а тү рге айналулар.

Триангуляция - ү немі қ атысушылар туралы жиналғ ан мағ лұ маттардың ә ртү рін біріктіру тә сілі арқ ылы ғ ылыми нә тижелерді бекіту немесе растау ү шін қ олданылатын ә дістерге жатады жә не қ олданбалы зерттеу жұ мыстарында пайдаланылады.

Тұ жырымдама (концепция) - кез келген бір қ ұ былысты тү сінудің белгілі бір тә сілі, негізгі кө зқ арас, ниет,

Тұ лғ а-жеке адамды ә леуметтік жағ дайларғ а кірісу жағ ынан

суреттейтін ә леуметтік маң ызы бар сипаттардың тұ рақ ты жү йесі.

Тү зету- ақ ыл-ойы жә не дене дамуында кемістігі бар тұ лғ аның ақ ауын тү зету, емдеу, азайтуғ а мү мкін болса жоюғ а бағ ытталғ ан педагогикалық шаралар немесе қ ұ ралдар жү йесі.

Тізбектелген аппроксимация - баланың ө зіміз қ алағ ан мінез- қ ұ лық кө рсетуіне жеткенше оғ ан қ ойылатын талапты біртіндеп кү шейту процесі. Бұ л бала ү шін бұ рынырақ та типтік болмағ ан мінез- қ ұ лық ты хаттау ү шін қ олданылады.

Тіркеу       - баланың іс-ә рекетін бақ ылау процесін қ ұ жаттау

процесі.

" Тіреуші" - тап осы уақ ыттағ ы баланың мү мкіндіктерінің дең гейіне сай келетіндей қ ылып кө рсетілетін кө мекті, ү лкен адамның немесе баланың тә жірибелілірек қ ұ рбысының модификациялағ ан кездегі ахуалын суреттейтін тү сінік.

Ү

Ү йді аралау - ұ стаздардың оқ ушылардың отбасымен, ү й жағ дайымен танысу мақ сатында оқ ушылардың ү йін аралауы.

Ү й тапсырмасы - ол тек қ ана жалғ ыз отырып орындайтын жұ мыс емес, ү й жұ мысын сыртқ ы дү ниемен байланыстыру мақ сатында, ү йде немесе ү йден тыс жерде, басқ а да адамдардың қ атысымен жү ргізілетін жұ мыс.

Ү йір болу - уақ ыт жә не кең істікпен сыналатын нақ ты бір адаммен эмоциялық байланыс.

" Ү лгілеу - оқ ытудын кө рнекілік - практикалық ә дісі ү лгі ү лгіленуші объектінің (сыныптың белсенділік орталық тарының жоспары) елеулі қ асиеттерінің жинақ талғ ан бейнесінен тұ рады.

Ф

Фасилитатор (ағ ылшын тіліндегі " 'Гасііііаіе " сө зінен) - дамытуды ө згертудің бағ дарламасын, стратегиясын жә не тактикасын қ ұ растыруғ а кө мектесетін адам.

Формалдық емес жиналыс-  ата-аналардың жоспарлауымен жә не

ұ стаздардың қ атысуымен ұ йымдастырылғ ан кездесулер.

Функция- қ ызмет шең бері, міндет.

Ш

Шамамен алынғ ан рефлекс - кез келген жаң а тітіркендіргішке бастапқ ы психикалық реакция.

Шеберлік - жеке бір баланың белгілі бір сыныптың тапсырмасын орындау жолдары, оларды тез жә не дә л атқ аруғ а мү мкіндік беретін практикалық жә не теориялық іс- ә рекеттерге дайындығ ы; ол жаттығ улар арқ ылы қ алыптасады, жетіле келе дағ дығ а айналады.

Шешім қ абылдау - жалпы мақ сатқ а жетуге бағ ытталғ ан кө зқ арастар мен іс-ә рекеттердің серіктесу процесі.

Шығ армашылық - нә тижесі жаң а материалдық жә не рухани қ ұ ндылық тудыру болып табылатын іс-ә рекет.

Шығ армашылық қ асиет (креативность) - ойлау қ абілетінің ерекше жасампаздығ ы, ө нерпаздық, ө нертапқ ыштық.

І

Ізгіліктеу (гуманизация) - шығ армашылық ең бектің, танымның жә не қ арым-қ атынастың субъекті ретінде жеке тұ лғ аның дамуына бағ ытталғ ан ә леуметтік - оқ ыту процесі.

Іскерлік ойын - ә ртү рлі жағ дайларда, берілген немесе қ атысушылардың ө здері бекіткен ережелер бойынша басқ аратын шешімдер қ абылдауының еліктеушілік ә дісі (имитация).

Э

Эгоцентризм - адамның басқ аның позициясын ұ стай алмауы, бү кіл зейінін ө зінің мақ саттары, уайымдары жә не сыртқ ы ә серлерге жауап бере алмауына аударуы.

Эйдетизм - бұ рын қ абылданғ ан заттар мен сахналық кө ріністердің бейнесін сақ тау жә не жаң ғ ырту қ абілеті.

Экспансия - баланың тү сініктерін сө йлемдермен, фразалармен астарлау арқ ылы, оның бекуін ү лкен адамдардың қ олдауы.

Эксперимент - эксперимент жасаушының сыналушының психикалық іс-ә рекетін анық тайтын шарттарды мақ сатты тү рде туғ ызып жә не ө згертетін психологиялық зерттеулердің негізгі ә дістерінің бірі.

Эмоциялар - адамғ а ә сер етуші қ ұ былыстар мен ситуациялардың маң ызын уайымдау формасында кө рінетін психикалық кө ріністер. Эмоциялар адамның айналадағ ы дү ниеге қ арым-қ атынасынан, талап- тілектерінің қ анағ аттандырылуы мен қ анағ аттандырылмауы туралы уайымдарынан кө рінеді.

Эмпатия - басқ а адамдардың психикалық жағ дайын тү сіне білу.

Эмпирикалық - тә жірибеге негізделген.

Эпилепсия-(грекше epilepsia –ұ стау, алу, тұ ту)-қ ояншық, талма, ұ стамалы ауру.

Эпизодтарды тіркеу- нақ ты, бір оқ иғ аларды қ ысқ аша сипаттау.

Бұ л эпизодтарғ а баланың айтқ ан сө здерінен келтірілген дә йек сө здер жә не оның жү ріс-тұ рысында кездесетін ерекшеліктердің сипаттамалары кіреді.

Эрудиция – қ андай да білім саласындағ ы терең де, алуан тү рлі таным.

Этиология(гректің aitia - себеп, logos – оқ у деген сө зінен алынғ ан) – аурудың патологиялық жағ дайларын зерттеумен айналысатын ғ ылым.

⇐ Предыдущая 9 10 11 12 13 14 15 16 1718