Бастауыш білім беру деңгейінің1-4-сыныптары үшін

Стр 1 из 3Следующая ⇒

Қ азақ стан Республикасы
Білім жә не ғ ылым министрінің
2016 жылғ ы 8 сә уірдегі

№ 266 бұ йрығ ына 9-қ осымша

Қ азақ стан Республикасы
Білім жә не ғ ылым министрінің
2013 жылғ ы 3 сә уірдегі

№115 бұ йрығ ына 183-қ осымша

Бастауыш білім беру дең гейінің 1-4-сыныптары ү шін

«Ө зін-ө зі тану» пә ні бойынша ү лгілікоқ у бағ дарламасы

1. Тү сіндірме жазба

1. Ұ лттық білім беру жү йесін дамытудың басым бағ ыты адамның ішкі ә леуетін барынша ашуғ а бағ дарланғ ан адамгершілік-руханибілім беру болып табылады.

2. Тұ лғ аның физикалық, психикалық жә не рухани дамуында ү йлесімге қ ол жеткізуіне мү мкіндік беретін адамгершілік-рухани-білім нақ ты білім беру тә жірибесінде тү рлі жолдармен, ең алдымен, «Ө зін-ө зі тану» пә ні арқ ылы жү зеге асырылады.

3. Ө зін-ө зі тану оқ у пә ні ретінде тұ лғ аның адамгершілік негізін қ ұ руғ а, оның рухани ө зін-ө зі кемелденуі мен ө зін-ө зі жү зеге асыруына жағ дай жасауда тү йінді рө л атқ аруы тиіс.

4. Ө зін-ө зі танудың негізгі нысаны – адам болмыстың физикалық, психикалық жә не рухани қ ырлары мә нмә тінінде біртұ тас процесс ретінде қ арастырылады. Адамның ө зін-ө зі жігерлендіру, ө зін-ө зі жү зеге асыру жә не ө зін-ө зі кемелдендіруінен тұ ратыносы қ ырларының біртұ тастығ ы оның ү йлесімді дамуын қ амтамасыз етеді. Бұ л ө зін-ө зі танудың пә ндік аясын анық тайды, сол сияқ ты оқ у пә нінің танымдық, дамытушылық жә не тә рбиелік қ ызметін нақ тылайды.

5. Ө зін-ө зі тану пә ндік саласы ә рбір оқ ушының адами кемелденуінің гү лденуіне, ө мірдегі ө з мұ ратын ұ ғ ынуына жағ дай туғ ызу арқ ылы оның ө з рухани-адамгершілік табиғ аты мен шығ армашылық ә леуетін ашуғ а мақ сатты бағ ытталғ ан білім беру процесін ұ йымдастыруды кө здейді.

6. «Ө зін-ө зі тану» пә нінің қ ұ ралдары сондай-ақ, оқ ушының қ оғ амғ а қ ызмет етуіне бағ ытталғ ан олардың жасампаз белсенділігін танытуына мү мкіндік беретін кең ауқ ымды ө мірлік маң ызды біліктер мен дағ дыларды мең геруіне қ олдау кө рсетуге жә не ық пал етуге бағ дарланады.

7. «Ө зін-ө зі тану» пә ні бойынша оқ у процесінің басты міндеті:

1) ә рбір адамның табиғ атына қ аланғ ан жалпыадамзаттық қ ұ ндылық тарды айқ ындау;

2) қ оғ амғ а қ ызмет етуге бағ ытталғ ан мә селелерді шығ армашылық пен шешудің практикалық дағ дыларын, тұ лғ аның қ ұ ндылық тар жү йесін қ алыптастыру;

3) адамның ө зіне, қ оршағ ан ә лемге, жалпы адамзатқ а қ атысы ескерілгеноқ ушылардың ә леуметтік мә нді бағ дарларын, адамгершілік мінез-қ ұ лық негіздерін қ алыптастыру.

8. «Ө зін-ө зі тану» адамгершілік-рухани білім беру жалпы мақ саттарғ а қ ол жеткізу арқ ылы жү зеге асырылады, яғ ни:

1) ә рбір оқ ушының ө з рухани-адамгершілік табиғ аты мен ө мірлік мұ ратын ұ ғ ынуына ық пал ету;

2) ө скелең адамның ү йлесімді қ алыптасуына кө мектесу.

9. Бұ л келесі міндеттерді шешу арқ ылы қ амтамасыз етіледі:

1) ө зіне, адамдарғ а жә не қ оршағ ан ақ иқ атқ а қ ұ ндылық ты қ атынасын; айналасындағ ыларғ а риясыз сү йіспеншілік пен тілектестік қ абілеттілік танытуын, оларғ а қ амқ орлық жасауынашып кө рсету;

2) ө зін-ө зі тану, ө мірлік мақ саты мен ө зінің мұ ратын тү сіну уә ждемелерін дамыту;

3) ө зіндік қ адір-қ асиет сезімін, ө з-ө зіне сенімділік, ө з ойына, сө зіне жә не ә рекеттеріне жауапкершіліктідамыту;

4) адамның ішкі жә не сыртқ ы ә лемінің ө зара байланысын, оның табиғ атпен тұ тастығ ын, физикалық, психикалық жә не рухани денсаулығ ының ө зара тә уелділігінтү сіну қ абілетін; салауатты ө мір салтын жү ргізудің негізі ретінде ө зінің физикалық жә не психикалық кү йін реттеуді дамыту;

5) ә леуметтік ұ станымдар мен рө лдердің кө птү рлілігі тұ рғ ысынан позитивті ойлау жә не ө з ә рекеттері мен мінез-қ ұ лқ ын реттеу мү мкіндіктерін ұ ғ ыну қ абілетін дамыту;

6) дұ рыс ө мір сү ру ү шін білім, білік жә не дағ дыларын қ олдану қ абілеттерін ашу, ә ртү рлі ө мірлік жағ даяттарды бағ алау кезінде ө зінің ар-ұ жданына жү гіну, жалпыадамзаттық қ ұ ндылық тарғ а қ айшы келмейтін шешімдер қ абылдау;

7) адамгершілік нормаларына сә йкес келетін міндеттерді сындарлы шешу ү шін ұ жымда қ ызмет ету, сондай-ақ топта, командада жұ мыс істеу біліктерін дамытудаө зіне жә не басқ аларғ а жә бір кө рсетпеу.

10. Бастауыш мектепке арналғ ан ө зін-ө зі тану бағ дарламасы білім берудің қ ұ ндылық ты мә нін кү шейте отырып, адамның сү ю, ө зіне сену, жақ сылық жасау, тілектестік таныту, ө зіне жә не басқ аларғ а қ амқ орлық жасау, позитивті ойлау, адамгершілікті таң дау жасау, дә стү рлерді бағ алау жә не еселеу, жасампаздық, ө зіне жауапкершілік алу, ынтымақ тасу, кемелдену қ абілеттерін ашуды кө здейді.

11. Пә ннің негізгі базалық мазмұ ны бастауыш мектеп оқ ушыларының жас ерекшеліктерін ескере отырып тө мендегі тарауларда ашылады:

1)«Ғ асырларданалығ ы»;

2)«Тату отбасы»;

3)«Адам боламдесең із»;

4)«Қ андай ғ ажап ә лем! ».

12. Аталғ ан тақ ырыптар жалпыадамзаттық қ ұ ндылық тарды айқ ындау, адамгершілік-рухани қ асиеттерді дамытуғ а жә не ү йлесімді тұ лғ а дамуының тұ тастай процесінің тү рлі жақ тарын, қ оғ амдағ ы адамның рө лін, адам мен табиғ аттың, Ә лемнің ү йлесімі мен бірлігінің мә нін ашуғ а; басқ а адамдармен ө зара қ арым-қ атынас мә дениетін тә рбиелеуге бағ ытталғ ан.

13. «Ғ асырлар даналығ ы» атты бірінші тарау оқ ушыларды ә лем халық тарының даналығ ы арқ ылы «Ө зін-ө зі тану» пә німен таныстырады. Мұ нда балалардың ертегілер, аң ыздар, ә ң гімелер, адамзаттың рухани мұ расының даналығ ы арқ ылы адамгершілік ө мірдің негіздерін тани алатын сабақ тар қ арастырылғ ан. Олар мектеп ұ жымында татулық та ө мір сү ру, бір-бірімен тіл табысу, мектептік тә ртіпті сақ тау, кішілерге кө мектесу, ү лкендерді сыйлау сияқ ты мә ң гілік қ ұ ндылық тарды ойғ а тоқ иды. Бұ л міндеттерді табысты орындауғ а балалардың адамгершілік қ ұ ндылық тарды қ ызық ты танымдық материалдар арқ ылы қ абылдауы ық пал етеді. Осы тараудың бағ дарламасында оқ ушыларды адалдық, ә ділдік, тә ртіп, ұ қ ыптылық, қ оғ амдық меншік, жақ ының а кө мектесу, достық, ө зара тү сіністік, ынтымақ тастық ұ ғ ымдарымен таныстыру қ арастырылғ ан.

14. Баланың жаң а ә леуметтік рө лі – мектеп оқ ушысының рө лі – негізінде іс-ә рекеттің (оқ удың ) жаң а тү рін ғ ана мең герумен байланысты емес, сонымен қ атар қ арым-қ атынастың, қ ызығ ушылық тардың, қ ұ ндылық тардың, бала ө мірі ә деттерінің барлық жү йесінің ө згеруімен байланысты болады. Бұ л жастағ ы балалар білімді негізінен ойын жә не шығ армашылық іс-ә рекеттер арқ ылы алады. Осығ ан байланысты оқ ытудың ойын ә дістерін кең інен қ олдану қ ажет, саналуан шығ армашылық ә рекет тү рлерін, жағ даяттарды ойлану тапсырмаларын ұ сыну керек. Мұ ның барлығ ы бастауыш сынып оқ ушыларын оқ ытудың коммуникативтік-қ ызметтік тә сілін қ амтамасыз етеді.

15. Алғ ан білім балаларғ а біріне бірі қ амқ орлық жә не жанашырлық кө рсетудің қ ажеттігін тү сінуге мү мкіндік береді. Игерілген дағ дылар мектеп ө мірі процесінде балаларды жақ сылық қ а, мұ қ ияттылық қ а, кең пейілділікке, ынтымақ тастық дағ дыларын тә рбиелеуге ық пал етеді. Осытараудағ ы сабақ тардың маң ыздылығ ы – мектеп ө міріндегі тұ рақ ты тілектестік қ арым-қ атынастың келешекте ересек адамның тұ лғ алық жағ ымды қ асиеттерінің орнығ уына игі ә сер ету болып табылады.

16. Бағ дарламаның «Тату отбасы» атты екінші тарауында: коммуникативтік біліктер мен дағ дылар отбасында ғ ана емес, сонымен қ атар сыныпта да, мектепте де дамуына (тың дау, тү сіну білігі, ө зін жә не ө згелерді бағ алай білу, бірге мазасыздану, кө мектесу, ө зара ә рекеттесу); қ ұ рдастарымен тең қ ұ қ ылы, қ айырымды қ арым-қ атынас орнату білігіне; ө зін жағ ымды кү йге келтіру білігіне; ө з сезімін білдіруге жә не басқ алардың сезімін тани білуге; тұ лғ ааралық жанжалдарды шешу біліктерін игеруге; ә леуметтік белсенділікті дамытуғ а негізгі назар аударылады. Осы тараудың бағ дарламасында оқ ушыларды сү йіспеншілік, жақ сылық, қ арым-қ атынас мә дениеті, ә дептілік, адамның кө ң іл-кү йі, достық, достар, адамшылық, қ айырымдылық, қ ұ рмет ұ ғ ымдарымен таныстыру қ арастырылады.

17. «Тату отбасы» тарауының сабақ тары отбасында жә не мектеп ұ жымында тілектестік ахуалды ұ йымдастырудың жағ ымды аспектілерін ашуғ а, айналасындағ ыларды жә не бірін-бірі сыйлауғ а, ешкімді ренжітпейтін жә не назардан тыс қ алдырмайтын эмоциялық жылылық пен ө зара тү сіністікке бағ дарланғ ан. Оқ ушыларды басқ алардың тә ртібін реттеудің ә депті тә сілдерін табуғ а, балалардың кешіре білу білігін дамытуғ а, шыдамдылық, мейірімділік, бекзаттық, тө зімділік танытуғ а сабырлылық пен ү йрету қ ажет.

18. Баланың оқ у процесінде адамдар арасындағ ы қ арым-қ атынастың этикалық нормаларын мең геруі маң ызды. Ол ү шін баланың қ арым-қ атынас дағ дыларын, ынтымақ тастық пен ұ жымшылдық рухын дамыту, басқ алардың сезімін тү сіне білуге, топта қ арым-қ атынас жасауғ а жә не ө зара ә рекеттесуге, басқ а балалармен достасуғ а, олармен жетістіктері мен сә тсіздіктерін бө лісуге, ө з мінез-қ ұ лқ ын бақ ылауғ а, оны саналы басқ аруғ а, ә р тү рлі ө мірлік жағ даяттарда батыл жә не ө зіне сенімді болуғ а ү йрету керек.

19. Балаларды жаттығ улар, ойындар, шығ армашылық, эксперимент, ә рекеттің тү рлі практикалық формаларына тарту ө скелең адамды тә рбиелілік нормаларына баулуғ а, ө зіне, айналасындағ ыларғ а, қ ұ рдастарына жә не ересек адамдарғ а эмоциялық -мотивациялық қ атынас орнатуды қ алыптастыруғ а, отбасында, қ оғ амда жә не тұ лғ алық дамуда дұ рыс мінез-қ ұ лық ү шін қ ажет коммуникативтік жә не ә леуметтік дағ дыларды, қ арым-қ атынас білігі мен тә жірибесін дамытуғ а ық пал етуі тиіс.

20. Осы тараудың сабақ тарынан алғ ан сыпайы қ арым-қ атынас жасау тә сілдері, қ ұ ралдары мен ә дістері туралы білім балаларғ а адами ө зара қ арым-қ атынас ө нері туралы тү сініктер береді, олардың жақ ын адамдарғ а, сыныптастарына, таныстарына мейірімді жә не шынайы сезімдерін тә рбиелеуге мү мкіндік туғ ызады деп болжанады. Бұ л балаларды пікірлесінің эмоционалдық кү йін тү сінуге, ө з ойлары мен сезімін дұ рыс жеткізе білуге, жақ сы қ арым-қ атынасты бағ алауғ а жә не айналасындағ ы адамдармен қ арым-қ атынастан лә ззат алуғ а, оларғ а қ амқ орлық жасауғ а жә не қ олдан келерлік кө мек кө рсетуге ү йретеді.

21. «Адам болам десең із» атты ү шінші тарау балалардың жас жағ ынан дамуының психологиялық ерекшеліктерін: мінез-қ ұ лық тың ө спелілігін ұ ғ ынушылық ты, ә сершілдікті, сезімнің қ арқ ынды дамуын, жалпы эмоциялық кү йін (ақ жарқ ын, сергек), ерік-жігерлік қ асиеттерінің дамуын ескере отырып ә зірленген. Тарау балалардың адамгершіліктік қ ұ ндылық тық бағ дарларды қ абылдау дағ дыларын дамытуғ а ық пал ететін материалдардан тұ рады. Осылайша, оқ ушылар дербестік жә не жауапкершілік, ең бексү йгіштік, бауырмалдық, ә ділдік, ұ ят, ар, батылдық жә не тағ ы басқ а адамгершілік тү сініктерімен танысады. Мейірімділік, достастық, табандылық, мақ сатқ а ұ мтылушылық, батылдық, ө зін-ө зі қ ұ рметтеу, ар-намыс, жанашырлық білігін, басқ а адамдарғ а, жан-жануарларғ а, табиғ атқ а мұ қ ияттылық пен қ арауды, қ оғ амдық меншікті сақ тауды дамытуғ а ық пал ететін баланың адамгершілік қ асиеттерін тә рбиелеуге ерекше назар аударылады.

22. Бағ дарлама мазмұ нында ө зін-ө зі тану, ө з ә рекеттерін салыстыра алу, талдай білу, олардың этикалық мазмұ нын кө ре білу жә не бағ алай алу біліктерін дамыту қ арастырылғ ан.

23. Оқ ытудың мазмұ ны мен ә дістері балалардың эмоционалдық ық ыластылығ ын дамытуғ а, ө зін-ө зі қ ұ рметтеуге тә рбиелеу ү шін жағ дай жасауғ а, ө з қ адір-қ асиетін сезінуге, эмпатия сезімін кө рсетуге бағ ытталғ ан. Білімдік процесс баланың ө з ұ станымы, оның ө мірлік тә жірибесі тұ рғ ысында қ ұ рылуы тиіс, сондық тан білім беру жә не тә рбие процесінде оқ ушыларғ а берілетін ақ паратты бала қ абылдап қ ана қ оймай, эмоциялы тү рде бастан ө ткеруі тиіс. Ө мірлік жағ даяттарды шешудің адамгершілік тә сілдеріне ү йрететін қ олда бар тә жірибені қ олдану қ ажет.

24. Тарауды оқ ытуда жетекші ә діс ретінде этикалық ә ң гімені қ олдану тиімді. Адамгершілікті кө рсету фактілерін талқ ылау процесінде мұ ғ алім балалардың жағ ымды эмоцияларын оятуы, ө зіндік қ адір-қ асиетті сезінуін дамытуы қ ажет. Этикалық ә ң гімелердің мазмұ ны балалардың ә ртү рлі ә рекеттерімен байланысты, яғ ни, олар қ оғ амдық қ ұ былыстарды бағ дарлай алатындай, ө з тә ртібін сезінетіндей, ө з ә рекеттерінің адамгершілік нә тижелерін кө ре алатындай болуы тиіс. Адамгершілік тә рбиенің ұ тымды тә сілдері мен қ ұ ралдары арнайы қ ұ растырылғ ан танымдық тапсырмалар болып табылады. Оларды шешу барысында бастауыш сынып оқ ушылары ә рекеттерді қ арастыру, жағ даяттарды талдау, оларғ а ө зінің жеке қ атынасын білдіру кезінде ө здеріне таныс адамгершілік ұ ғ ымдарды қ олданады. Сабақ та ойлануғ а жә не қ иялды дамытуғ а уақ ыт бө лу қ ажет – бұ л тыныштық жә не ө зің туралы ойғ а бату сә ті. Осындай жұ мыстың нә тижесінде балалар ә ділеттілікпен ә рекет етуге, ө з тілегін ортақ іске бағ ындыруғ а, ө здігімен ә рекет етуге жә не қ ойылғ ан міндеттердің шешімін табуғ а ү йренеді.

25. Адамгершілік қ ұ ндылық тар туралы тү сініктер бастауыш сынып оқ ушыларына жағ ымды мінез-қ ұ лық тың ішкі тү рткілерін қ алыптастыру, ө з бойында жақ сы ү лгілерге еліктеу ниетін дамыту мү мкіндігін береді. Білім мен тә рбиенің қ аланғ ан негіздері балағ а ө з ә рекеттері ү шін жауапкершілік сезімін, ө зіне қ атысты талап қ оюшылық ты, ө зін-ө зі дұ рыс бағ алауды қ алыптастыруғ а мү мкіндік береді, бұ л баланың тұ лғ алық негізгі сипаттарын дамытуғ а кө мектеседі.

26. «Қ андай ғ ажап бұ л ә лем! » атты тө ртінші тараудың мазмұ ны бастауыш сынып оқ ушыларының қ оршағ ан ә леммен адамгершілік қ атынас тә жірибесін қ алыптастыруғ а бағ дарланғ ан. Табиғ атқ а қ амқ орлық қ атынасты тә рбиелеу жә не балалардың денсаулығ ын нығ айту мақ сатында экологиялық шығ армашылық іс-ә рекеттер ұ йымдастыру қ ажет. Сабақ тың мазмұ ндық толық тығ ы бастауыш сынып оқ ушыларын еліктіретін танымдық, сюжеттік-рө лдік ойындар, мерекелер, табиғ и материалдарды қ олдана отырып жү ргізіліген практикалық жұ мыстар, экскурсиялар, осы жастағ ы балалардың шамасы келетін табиғ атты қ орғ ау іс-ә рекет шараларын қ олдануды қ амтамасыз етеді.

27. «Қ андай ғ ажап бұ л ә лем! » тарауының мазмұ ндық қ ұ рылымы рухани-адамгершілік жә не зияткерлік білім элементтері арасында байланыс орнату ү шін жағ дай жасайды. Тарау мазмұ нын қ ұ райтын бұ л білім компоненттері мазмұ ны жағ ынан ізгіліктік жалпыадамзаттық қ ұ ндылық тармен байланысады. Осылайша, ө мір қ ұ ндылығ ын жә не адам денсаулығ ын ашуғ а арналғ ан сабақ тарда оқ ушылар адам ө мірі мен табиғ аттың ө зара байланысы туралы, денсаулық тың дұ рыс ә рекет етумен ғ ана емес, сонымен бірге дұ рыс ойлау жә не сө йлеумен байланысты екендігі туралы, ә ркімнің басқ а халық тардың мә дениетін қ ұ рметтеу жауапкершілігі жайында біледі, экологиялық мә селелерді шешу жолдарымен танысады.

28. Адамгершілік қ асиеттер іс-ә рекеттен тыс туындамайды. Сондық тан балалардың жеткілікті кө лемде ө зіндік қ оғ амдық пайдалы ең бегінің жә не басқ а да риясыз іс-ә рекет тү рлерінің болуы аса маң ызды, бұ л мораль нормалары мен ережелері туралы ө з білімдерін жү зеге асыруғ а, ө з іс-ә рекеттерін қ оғ амғ а қ ызмет етуге бағ ыттауғ а мү мкіндік береді.

29. Адамгершілік жә не экологиялық бағ дарланғ ан мінез-қ ұ лық тың қ алыптасқ ан тә жірибесі бастауыш сынып оқ ушыларына ө зімен-ө зі жә не қ оршағ ан ә леммен ү йлесімді ө мір сү руге кө мектеседі, ө з денсаулығ ын нығ айтуғ а жә не сақ тауғ а, ө зінің ө мірлік ә рекеттері – ең бек, демалыс, тамақ тану ү шін экологиялық жағ дайды қ амтамасыз етуге, оқ ушыларда қ оршағ ан ортада адамгершілік тә ртіп, экологиялық сауаттылық дағ дыларын қ алыптастыруғ а ү йретеді.

30. Бастауыш сынып оқ ушыларының адамгершілік-рухани білімінің тиімділігі кө бінесе мұ ғ алім мен отбасының ү йлескен, келісілген жұ мыстарына байланысты болады. Ата-аналар мұ ғ алімнің қ андай адамгершілік нормаларына тә рбиелейтінін, бала тә ртібіне қ андай талаптар қ оятынын, олардың ә рекеттері адамгершілік ө лшемшарттар бойынша қ алай бағ аланатынын, сынып ұ жымындағ ы қ оғ амдық пікірдің қ андай екендігін білуі тиіс. Ата-аналар мен педагогтердің тә рбиелік ә серінің бірлігі тә рбиенің мақ саты мен нақ ты міндеттерін бір мағ ынада тү сінуінен, оларды ә ртү рлі ә дістер мен тә сілдерді қ олдана отырып жү зеге асыру білігінен кө рінеді. Бастауыш сынып оқ ушыларына рухани-адамгершілік білім берудің тиімділігін арттыруда ата-аналар мен мұ ғ алімдер балалар еліктеуге лайық ү лгі болуы қ ажет. Бағ дарламаны жү зеге асыруғ а ата-аналарды тартудың тү рлі тә сілдері арқ ылы қ ол жеткізіледі. Бірлескен ү й тапсырмалары (балалар мен олардың ата-аналары ү шін), курстың мақ сатын, міндеттері мен ә дістерін ашатын ә дебиеттер ұ сыну, таныстыру сабақ тары мен тренингтер, ә ң гімелер ө ткізу кең інен қ олданылады. Бұ л балаларды мектепте де, ү йде де ү здіксіз тә рбиелеуді қ амтамасыз етуге мү мкіндік береді.

31. Бұ л бағ дарламағ а адамзаттың адамгершілік-рухани мә дениеті, адам жә не қ оршағ ан ә лем, оқ ушылардың ішкі ізденістерін белсендіретін, терең ойлану қ абілеттілігін дамытатын, ө мірлік мә нді мә селелердің мә нін ажырату жә не интуитивті ұ ғ ыну туралы мә ліметтер кең інен енгізілген. Мұ ның барлығ ы оқ у материалдарын қ ұ рудың сабақ тастығ ын сақ тауғ а ық пал етеді.

32. Оқ у жү ктемесін бө лу:

1-кесте

Сынып	Аптадағ ы сағ ат саны	Жылдық сағ ат саны

12 3 Следующая ⇒